TJONÏK 40
Yetoʼöx «ye kʼïy rchë nkikʼwaj jun chöj kʼaslemal»
«Ri yekitoʼ ye kʼïy rchë nkikʼwaj jun chöj kʼaslemal xketzʼitzʼan achiʼel ri chʼumilaʼ, y majun bʼëy xkechup ta» (DAN. 12:3).
BʼIX 151 Jehová los llamará
RI XTQATZʼËT QA a
1. ¿Achkë riʼ ri kan jaʼäl xkebʼanatäj chpan ri Mil Junaʼ ri Xtqʼät Tzij Cristo?
KAN jaʼäl xtuʼän ri qʼij taq xtqatzʼët chë xkekʼasöx pä ri kamnaqiʼ chpan ri Mil Junaʼ ri Xtqʼät Tzij Cristo. Jontir ri kamnäq jun qachʼalal o jun qachiʼil nqajoʼ nqatzʼët chik jmul kiwäch, y Jehová kan ke riʼ chqä nunaʼ (Job 14:15). Tqaquʼ rij jaruʼ winäq kan kiʼ kikʼuʼx xtkiʼän taq xtkïl kiʼ kikʼë kichʼalal o kichiʼil ri ye kamnäq äl. Achiʼel xqatzʼët chpan ri jun qa tjonïk, ri winäq «ri xkikʼwaj jun jïk kʼaslemal», ri tzʼibʼan chik kibʼiʼ chpan ri wuj rchë ri kʼaslemal, «xkekʼasöx pä rchë xtkïl kʼaslemal» (Hech. 24:15; Juan 5:29). Rkʼë jbʼaʼ, kʼïy chkë ri qachʼalal o qachiʼil ye kamnäq äl ya riʼ ri naʼäy xkekʼasöx pä. b Y ri winäq «ri ma xkikʼwaj ta jun jïk kʼaslemal», ri ma xekowin ta xkitamaj ruwäch Jehová o ma xkiyaʼ ta ruqʼij taq majanä kekäm, «xkekʼasöx pä rchë xtqʼat tzij pa kiwiʼ».
2, 3. a) Rkʼë ri nuʼij Isaías 11:9, 10, ¿achkë xtkʼut chkiwäch ri winäq chpan ri mamaʼ samaj xtbʼan, y achkë rma? b) ¿Achkë xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ?
2 Jontir ri winäq ri xkekʼasöx pä kan kʼïy xtkʼatzin xtkitamaj (Is. 26:9; 61:11). Rma riʼ xtkʼatzin xtbʼan ri mamaʼ samaj ri majun bʼëy bʼanon ta chrij kitjoxik ri winäq (taskʼij ruwäch Isaías 11:9, 10). Tqaquʼ rij chë ri winäq ri ma xkikʼwaj ta jun jïk kʼaslemal nkʼatzin nkitamaj chrij Jesucristo, chrij ri Ruqʼatbʼäl Tzij Dios, chrij ri xuʼän Jehová rchë xqrköl chwäch ri mak, chrij ri rejqalen rubʼiʼ chqä chrij chë xa xuʼ ryä taqäl chrij nuqʼät tzij. Yajün ri xkikʼwaj jun jïk kʼaslemal nkʼatzin nkitamaj ri naʼoj ruqʼalajsan pä Jehová chwäch rutinamit. Jojun chkë ri rusamajelaʼ Jehová riʼ xekäm taq le Biblia majanä wä tkʼis rutzʼibʼaxik. Achiʼel nqatzʼët, ri winäq ri xkikʼwaj jun jïk kʼaslemal chqä ri ma xkiʼän ta riʼ, kan kʼïy xtkʼatzin xtkitamaj.
3 Chpan re tjonïk reʼ xkeqaqʼalajsaj re kʼutunïk reʼ: ¿achkë rubʼanik xtbʼan che rä ri mamaʼ samaj chrij kitjoxik ri winäq?, ¿achkë xtbʼanatäj kikʼë ri xkesmajin ri naʼoj xtkʼut chkiwäch? y ¿achkë xtbʼanatäj kikʼë ri ma xtkiʼän ta riʼ? Ri kiqʼalajsaxik re kʼutunïk reʼ kan kowan kejqalen komä. Achiʼel xtqatzʼët qa, jojun profecías ri ye kʼo chpan ri wuj Daniel chqä Apocalipsis xkojkitoʼ rchë xtqʼax pa qajolon achkë xtbʼanatäj taq xkekʼasöx pä ri winäq. Naʼäy, tqatzʼetaʼ ri ntzjöx chpan Daniel 12:1, 2.
«RI YE WARNÄQ CHPAN RI JÜL XKEKATÄJ PÄ»
4, 5. ¿Achkë nuʼij Daniel 12:1 chë xtbʼanatäj chkipan ri rukʼisbʼäl taq qʼij?
4 (Taskʼij ruwäch Daniel 12:1). Ri wuj Daniel nuʼij achkë rubʼanik xkebʼanatäj jojun ri kʼo chë yebʼanatäj chkipan ri rukʼisbʼäl taq qʼij. Jun chkë riʼ ya riʼ Daniel 12:1, ri nuʼij chë Miguel, ri ya riʼ Jesucristo, «paʼäl rchë nutoʼ» rutinamit Dios. Re peraj reʼ rchë ri profecía xchapatäj pä pa junaʼ 1914, taq Jesús xbʼeʼok Qʼatöy Tzij chpan Ruqʼatbʼäl Tzij Dios.
5 Ye kʼa che rä Daniel xbʼix chqä chë Jesús xtbʼekatäj pä chpan jun tiempo ri «xtjeʼ jun nimaläj kʼayewal ri majun bʼëy bʼanatajnäq ta chkipan ri junaʼ ri xtkïr pä jun tinamït kʼa chkipan ri qʼij riʼ». Ri nimaläj kʼayewal ntzjöx aweʼ najin ntzjon chrij «ri nimaläj tijöj poqonal» ri ntzjöx chpan Mateo 24:21. Jesús xtbʼekatäj pä, ntel chë tzij, xttoʼ rutinamit Dios taq xtbʼekʼis ri nimaläj kʼayewal, ntel chë tzij, chpan Armagedón. Ri wuj Apocalipsis ntzjon chrij ri molaj winäq riʼ y nuʼij chë ryeʼ ya riʼ ri «molaj winäq ri majun ta jun achï nkowin nejlan kichë» ri yekolotäj qa «chpan ri nimaläj tijöj poqonal» (Apoc. 7:9, 14).
6. ¿Achkë xtbʼanatäj taq ri molaj winäq ri majun ta jun nkowin nejlan kichë xkekolotäj qa chwäch ri nimaläj tijöj poqonal? (Tatzʼetaʼ chqä chpan re revista reʼ «Kikʼutunik ri yeskʼin ruwäch qawuj», ri ntzjon chkij ri xkekʼasöx chwäch le Ruwachʼlew).
6 (Taskʼij ruwäch Daniel 12:2). ¿Achkë xtbʼanatäj taq ri molaj winäq ri majun ta jun nkowin nejlan kichë xkekolotäj qa chwäch ri nimaläj kʼayewal? Rubʼanon qa, röj nqaquʼ wä chë Daniel 12:2 najin ntzjon chrij ri xbʼanatäj taq ri qachʼalal más xkiyaʼ kan chrij rutzjoxik le Biblia taq jbʼaʼ ma xqʼat ri samaj riʼ chkiwäch pa junaʼ 1918. c Ye kʼa komä nqʼax chqawäch chë xa najin ntzjöx chrij ri kʼasojixïk ri xtbʼanatäj chwäch ri kʼakʼakʼ Ruwachʼlew. Ri kʼasojixïk riʼ xtbʼanatäj taq xtkʼis ri rukʼisbʼäl taq qʼij chqä taq xtkʼis Armagedón.
7. a) ¿Achkë ntel chë tzij chë jojun xkekʼasöx pä «rchë nkïl ri kʼaslemal ri majun bʼëy xtkʼis ta»? b) ¿Achkë rma ri kʼasojixïk riʼ más ütz chwäch ri xebʼanatäj ojer?
7 Ye kʼa, ¿achkë ntel chë tzij chë chpan Daniel 12:2 nuʼij chë jojun xkekʼasöx pä «rchë nkïl ri kʼaslemal ri majun bʼëy xtkʼis ta»? Ntel chë tzij chë ri winäq ri xkekʼasöx pä ri xtkitamaj ruwäch Jehová chqä Jesús, o ri ma xtkiyaʼ ta qa rubʼanik riʼ, y xtkinmaj kitzij chkipan ri 1,000 junaʼ, pa rukʼisbʼäl xtkïl ri kʼaslemal ri majun bʼëy xtkʼis ta (Juan 17:3). Ri kʼasojixïk xtkïl ri winäq riʼ más ütz chwäch ri xkïl jojun winäq ri xejeʼ ojer (Heb. 11:35). ¿Achkë rma? Rma ri winäq ri xekʼasöx ojer xa xekäm chik jmul.
8. ¿Achkë ntel chë tzij chë jojun xkekʼasöx pä «rchë ntzaq kikʼïx chqä rchë kan jurayil yetzeläx äl»?
8 Ye kʼa ma jontir ta ri xkekʼasöx pä xtkikʼän ri toʼïk xtyaʼ Jehová chkë. Ru-profecía Daniel nuʼij chë kʼo jojun xkekʼasöx pä «rchë ntzaq kikʼïx chqä rchë kan jurayil yetzeläx äl». Rma ma nkajoʼ ta nkijäl kinaʼoj, ma xttzʼibʼäx ta kibʼiʼ chpan ri wuj rchë ri kʼaslemal chqä ma xtkïl ta ri kʼaslemal ri majun bʼëy xtkʼis ta. Ryeʼ «kan jurayil» xketzeläx äl, ntel chë tzij, xtchup kiwäch. Achiʼel nqatzʼët, Daniel 12:2 nukʼüt chqawäch achkë xtbʼanatäj pa rukʼisbʼäl kikʼë jontir ri xkekʼasöx pä, y xtbʼix chë xtkïl ri kʼaslemal ri majun bʼëy xtkʼis ta o manä rma ri xtkiʼän taq xekʼasöx yän pä d (Apoc. 20:12).
YETOʼÖX «YE KʼÏY RCHË NKIKʼWAJ JUN CHÖJ KʼASLEMAL»
9, 10. a) Rkʼë ri nuʼij Daniel 12:3, ¿achkë chik nkʼaj xtbʼanatäj taq xtqʼax ri nimaläj tijöj poqonal? b) ¿Achkë riʼ ri «kan kowan xketzʼitzʼan achiʼel ri kaj»?
9 (Taskʼij ruwäch Daniel 12:3). ¿Achkë más xtbʼanatäj taq xtqʼax ri «nimaläj kʼayewal», ri xa naqaj chik kʼo pä? Achiʼel Daniel 12:2, ri versículo 3 ntzjon chqä chkij jojun ri xkebʼanatäj taq xtqʼax yän ri nimaläj tijöj poqonal.
10 ¿Achoq chkij ntzjon wä taq chpan ri wuj Daniel nuʼij chë ye kʼo winäq ri «kan kowan xketzʼitzʼan achiʼel ri kaj»? Ri xuʼij Jesús chpan Mateo 13:43 nqrtoʼ rchë nqatamaj riʼ. Ryä xuʼij: «Chkipan ri qʼij riʼ, ri winäq ri kikʼwan jun jïk kʼaslemal kowan xketzʼitzʼan pa Ruqʼatbʼäl Tzij Kitataʼ kan achiʼel ri Qʼij». Taq Jesús xeruʼij ri tzij riʼ, ryä najin wä ntzjon chkij «ralkʼwal ri Ruqʼatbʼäl Tzij Dios», ntel chë tzij, ri yechaʼon rchë nkiqʼät tzij rkʼë ryä chpan ri Ruqʼatbʼäl Tzij Dios (Mat. 13:38). Rma riʼ Daniel 12:3 achiʼel ta najin ntzjon chkij ri yechaʼon rchë yebʼä chkaj chqä ri samaj xtkiʼän chpan ri Mil Junaʼ ri Xtqʼät Tzij Cristo.
Ri 144,000 xketoʼon rkʼë Jesucristo rchë xtkikʼwaj bʼey chpan ri samaj xtbʼan chrij kitjoxik ri winäq chkipan ri 1,000 junaʼ. (Tatzʼetaʼ ri peraj 11).
11, 12. ¿Achkë samaj xtkiʼän ri 144,000 chkipan ri 1,000 junaʼ?
11 Ri yechaʼon rchë yebʼä chkaj xkekitoʼ «ye kʼïy rchë nkikʼwaj jun chöj kʼaslemal». ¿Achkë rubʼanik xtkiʼän riʼ? Ryeʼ xketoʼon rkʼë Jesucristo rchë xtkikʼwaj bʼey chpan ri mamaʼ samaj xtbʼan chrij kitjoxik ri winäq ri xtbʼan chwäch le Ruwachʼlew chkipan ri 1,000 junaʼ. Ri 144,000 ma xa xuʼ ta xkeʼok qʼatöy taq tzij, ryeʼ chqä xkeʼok sacerdotes (Apoc. 1:6; 5:10; 20:6). Rma riʼ, xketoʼon rchë «yeknäx (yeqʼomäx) ri tinamït», ntel chë tzij, xketoʼon rchë ri winäq xttel ri mak chkij (Apoc. 22:1, 2; Ezeq. 47:12). ¡Ri yechaʼon rchë yebʼä chkaj kan jaʼäl xtkinaʼ taq xkekowin xtkiʼän riʼ!
12 Taq Daniel 12:3 nuʼij chë xketoʼöx «ye kʼïy rchë nkikʼwaj jun chöj kʼaslemal», ¿achoq chkij najin ntzjon wä? Najin ntzjon chkij ri xkekʼasöx pä, ri ma xekäm ta qa chpan Armagedón chqä ri xkeʼaläx chwäch ri kʼakʼakʼ Ruwachʼlew. Taq xtbʼekʼis ri 1,000 junaʼ, jontir ri xkejeʼ chwäch le Ruwachʼlew majun ta chik mak xtjeʼ chkij. Rma riʼ, ¿ajän riʼ taq kan achiʼel ta rkʼë lapicero xttzʼibʼäx wä kibʼiʼ ri winäq riʼ chpan ri wuj rchë ri kʼaslemal y ma achiʼel ta rkʼë lápiz?
RI RUKʼISBʼÄL KʼAYEWAL
13, 14. ¿Achkë xtkʼatzin xtkikʼüt jontir ri winäq ri xkejeʼ chwäch le Ruwachʼlew rchë xtkïl ri kʼaslemal ri majun bʼëy xtkʼis ta?
13 Ma tqamestaj ta chë ma rma ta jun winäq majun ta mak chrij ma ntel ta chë tzij chë kan xtrïl ri kʼaslemal ri majun bʼëy xtkʼis ta. Tqaquʼ rij ri xbʼanatäj kikʼë Adán y Eva. Ryeʼ majun ta wä mak chkij, ye kʼa kʼo ta chë xkikʼüt chë nkinmaj rutzij Jehová rchë xkïl ta ri kʼaslemal ri majun bʼëy nkʼis ta. Ye kʼa, pa rukʼexel xkiʼän riʼ, xa ma xkinmaj ta rutzij Jehová (Rom. 5:12).
14 Achiʼel qatzʼeton pä, taq xtbʼekʼis ri 1,000 junaʼ, jontir winäq ri ye kʼo chwäch le Ruwachʼlew majun ta chik mak xtjeʼ chkij. Ye kʼa, ¿ronojel komä mul xtkiyaʼ qʼij ri winäq riʼ chë yë Ruqʼatbʼäl Tzij Dios nqʼatö tzij pa kiwiʼ? ¿O ye kʼo xa xtkiʼän achiʼel xkiʼän Adán y Eva, ri xa kij xkiyaʼ qa chwäch Jehová tapeʼ majun ta mak chkij? Ya riʼ kan xtkʼatzin na xttzʼet. Ye kʼa, ¿achkë rubʼanik xtbʼan che rä?
15, 16. a) ¿Ajän xkekowin xtkikʼüt jontir winäq chë kantzij nkajoʼ Jehová? b) ¿Achkë xtbʼanatäj chrij ri rukʼisbʼäl kʼayewal?
15 Satanás 1,000 junaʼ xttzʼapïx. Chpan ri tiempo riʼ ma xtkowin ta xkeruqʼöl ri winäq. Ye kʼa taq xtbʼekʼis ri 1,000 junaʼ, xtesäx pä chpan ri jül ri akuchï xtyaʼöx wä chqä xtkanuj rubʼanik rchë xkeruqʼöl ri winäq tapeʼ majun ta chik mak chkij. Taq xtbʼanatäj riʼ, jontir ryeʼ xkekowin xtkikʼüt we kantzij nkajoʼ rubʼiʼ Dios chqä we kantzij nkajoʼ chë yë Jehová nqʼatö tzij pa kiwiʼ (Apoc. 20:7-10). Ri xtkiʼän ya riʼ xtbʼanö chë kan jurayil xtkanaj kibʼiʼ chpan ri wuj rchë ri kʼaslemal o manä.
16 Ye kʼo jojun winäq —ma qataman ta jaruʼ— ri ma xtkajoʼ ta Ruqʼatbʼäl Tzij Jehová, kan achiʼel xkiʼän Adán y Eva. ¿Achkë xtbʼanatäj kikʼë ri winäq riʼ? Apocalipsis 20:15 nuʼij: «Ri ma xelitäj ta kibʼiʼ chpan ri wuj rchë ri kʼaslemal xekʼaq pa qʼaqʼ». Achiʼel nqatzʼët, ri itzel taq winäq riʼ jurayil xtchup kiwäch. Ye kʼa kan konojel bʼaʼ chkë ri winäq ri majun ta chik mak chkij xkeqʼax chwäch ri rukʼisbʼäl kʼayewal. Ri kibʼiʼ ri winäq riʼ majun bʼëy chik xtchup ta äl chpan ri wuj rchë ri kʼaslemal.
«CHKIPAN RI RUKʼISBʼÄL TAQ QʼIJ»
17. ¿Achkë xbʼix che rä Daniel chë xtbʼanatäj chkipan ri qʼij yoj kʼo komä? (Daniel 12:4, 8-10).
17 ¡Kan ntel qakʼuʼx taq nqaquʼ rij jontir ri xkebʼanatäj chqawäch apü! Ye kʼa, jun ángel kʼo jojun ri xeruʼij che rä Daniel ri kan kʼo kejqalen ri xtbʼanatäj chkipan ri qʼij yoj kʼo komä, ntel chë tzij, «ri rukʼisbʼäl taq qʼij» (taskʼij ruwäch Daniel 12:4, 8-10; 2 Tim. 3:1-5). Ryä xuʼij reʼ che rä: «Ri kantzij etamabʼäl kowan xtkʼiyär». Reʼ nukʼüt chë rutinamit Dios xtqʼax más pa rujolon ri profecías ye kʼo chpan ri wuj Daniel. Ri ángel kʼo chik jun xuʼij ri xtbʼanatäj chkipan ri rukʼisbʼäl taq qʼij. Ryä xuʼij: «Ri itzel taq winäq kan itzel kinaʼoj xtkiʼän y majun ta jun itzel winäq xtqʼax pa rujolon re tzij reʼ».
18. Xa jbʼaʼ chik apü, ¿achkë xtbʼanatäj kikʼë ri itzel taq winäq?
18 Chkipan ri qʼij yoj kʼo komä, achiʼel ta ri itzel winäq majun nbʼanatäj kikʼë (Mal. 3:14, 15). Ye kʼa xa jbʼaʼ chik apü, Jesús xtqʼät tzij pa kiwiʼ ri winäq y xkerujäch ri winäq ri ye achiʼel kʼsïkʼ kikʼë ri winäq ri ye achiʼel karneʼl (Mat. 25:31-33). Ri itzel taq winäq riʼ xkekäm chpan ri nimaläj tijöj poqonal chqä ma xkekʼasöx ta pä chwäch ri kʼakʼakʼ Ruwachʼlew. Ri kibʼiʼ ma xtjeʼ ta chpan ri «wuj rchë ma yemestäx ta ri winäq», ri ntzjöx chpan Malaquías 3:16.
19. ¿Achkë nkʼatzin nqaʼän komä, y achkë rma? (Malaquías 3:16-18).
19 Kan komä nkʼatzin nqakʼüt rkʼë ri qanaʼoj chë ma nqajoʼ ta nqjeʼ chkikojöl ri itzel taq winäq (taskʼij ruwäch Malaquías 3:16-18). Jehová najin yerumöl ri winäq ri chwäch ryä ya riʼ ri «nimaläj rutinamit», o ri kowan ruqʼij chwäch. ¡Röj kan nqajoʼ nqjeʼ chkikojöl ri winäq riʼ!
¡Kan xttel qakʼuʼx taq xtqatzʼët chë Daniel, ri qachʼalal chqä nkʼaj chik winäq, xkekatäj pä chwäch ri kʼakʼakʼ Ruwachʼlew rchë xtyaʼöx chkë ri kʼo chë nkikʼül! (Tatzʼetaʼ ri peraj 20).
20. ¿Achkë xtzuj che rä Daniel pa rukʼisbʼäl, y achkë rma kan narayij rït rchë nbʼetzʼaqät riʼ?
20 Röj yoj kʼo chpan jun tiempo ri najin nbʼanatäj kʼïy ri tzʼibʼatäl qa chpan le Biblia. Ye kʼa xa jbʼaʼ chik apü, kʼo na chik más xkebʼanatäj ri kan xttel qakʼuʼx chkë. Xa naqaj chik kʼo pä ri qʼij taq Jehová xtchüp ruwäch jontir ri itzelal. Chrij riʼ, xtqatzʼët achkë rubʼanik xtbʼetzʼaqät ri xtzüj Jehová che rä Daniel. Ryä xuʼij che rä: «Pa rukʼisbʼäl chkë ri qʼij xkakatäj pä chik rchë xtyaʼöx chawä ri kʼo chë nakʼül» (Dan. 12:13). ¿Ayoʼen rït ri qʼij taq Daniel chqä ri awachʼalal o awachiʼil ri ye kamnäq äl, xkekatäj pä? We ke riʼ, tatjaʼ aqʼij rchë ma nayaʼ ta qa Jehová, rchë ke riʼ xttzʼibʼatäj qa abʼiʼ chpan ruwuj Jehová ri rchë ri kʼaslemal.
BʼIX 80 “Prueben y vean que Jehová es bueno”
a Chpan re tjonïk reʼ xtqatzʼët jun kʼakʼakʼ ruqʼalajsaxik chrij ri rubʼanik xtbʼan che rä ri mamaʼ samaj ntzjöx chpan Daniel 12:2, 3 chrij kitjoxik ri winäq. Xtqatzʼët ajän xtbʼan ri samaj riʼ chqä achkë xkebʼanö rchë. Chqä xtqatzʼët achkë rubʼanik re samaj reʼ xkerutoʼ ri winäq ri ye kʼo chwäch le Ruwachʼlew rchë xkeqʼax chwäch ri rukʼisbʼäl kʼayewal taq xtkʼis ri Mil Junaʼ ri Xtqʼät Tzij Cristo.
b Ri rusamajelaʼ Jehová ri xekäm chkipan ri rukʼisbʼäl taq qʼij rkʼë jbʼaʼ ya riʼ naʼäy xkekʼasöx pä. Chkij ryeʼ kʼa riʼ xkekʼasöx pä ri sol winäq ri xekäm naʼäy chkiwäch ryeʼ; y chrij riʼ, xkekʼasöx pä jun chik sol. Ke riʼ xtbʼanatäj kʼa taq xtkʼasöx pä ri rukʼisbʼäl winäq ri kʼo pa rujolon Jehová. We ke riʼ, chjojun sol winäq ri xkekʼasöx pä xkekowin xkekikʼül apü ri winäq ri xkitamaj kiwäch. Le Biblia nuʼij chë ri kʼasojixïk nbʼan chkaj «kan pa rubʼeyal» nbʼan che rä, rma riʼ nqkowin nqaʼij chë ri kʼasojixïk xtbʼan chwäch le Ruwachʼlew kan pa rubʼeyal chqä xtbʼan che rä (1 Cor. 14:33; 15:23).
c Ri ruqʼalajsaxik re naʼoj reʼ nkanaj qa pa rukʼexel ri ruqʼalajsaxik nyaʼöx chpan ri tqʼamaʼn capítulo 17 rchë ri libro Prestemos atención a las profecías de Daniel chqä ri xpë chpan ri wuj La Atalaya rchë 1 de julio, 1987, ruxaq 21 kʼa 25.
d Reʼ ma junan ta rkʼë ri ntzjöx chpan Hechos 24:15 chqä Juan 5:29, rma taq chriʼ yeksäx ri tzij «ri xkikʼwaj jun jïk kʼaslemal» chqä «ri ma xkikʼwaj ta jun jïk kʼaslemal» o «ri xkiʼän utziläj taq bʼanobʼäl» chqä «ri xkiʼän itzel taq bʼanobʼäl», najin ntzjon chrij ri xkiʼän ri winäq taq majanä kekäm.
