1. Pirang’o tin dhanu dupa gimbe ku genogen iwi Biblia?

 TIN dhanu dupa gibesendiri kum ging’eyo ngo nia ng’a m’umito giketh genogen migi i wiye. Gitie ku jiji ka nyo andha dhanu mir awora ma calu ve, judong gavmenti, jururieko, jukuloka gibetimo lembe m’unyutho nia gibedieng’ pigi. M’umedo maeno, cwinygi utur i kum jutela mi dini. Pieno, etie lembe mi zungo ngo nineno nia gibayu genogen migi iwi Biblia, pilembe etie buku ma judong dini wacu ya gibeworo.

2. Nimakere ku Zaburi 119:160, cwinywa tek i kum lembang’o?

² Wa jurutic pa Yehova cwinywa tek nia Yehova tie “Mungu mi lemandha” man nia saa ceke gin m’ebemito utie pi bero mwa. (Zab. 31:5; Isa. 48:17) Wang’eyo nia wacopo bedo ku genogen iwi gin ma wabesomo i Biblia, kum “ukungu mi lembe [pa Mungu] en e andha.” b (Som Zaburi 119:160, NWT.) Wang’eyo bende nia lembe ma jararieko moko uyero utie lemandha, ekiewo kumae: “Vupo acel de mbe i lembe ma Mungu uwacu, kunoke nia lembe m’eyero bitimere ngo. Dhanu pa Mungu gitie ku genogen iwi lembe ma Mungu uyero pilembe gigeno Mungu m’uyere.”

3. I thiwiwec maeni wabiweco iwi lembang’o?

³ Wacopo konyo jumange nenedi kara gin de gibed ku genogen ma rom ma watie ko iwi Lembe pa Mungu? Wakewec iwi thelembe adek ma romo ketho wageno Biblia: Kite ma wec mi Biblia ugwokere ko kubang’e kubang’e, kite ma lembila m’i iye upong’o ko, man kite m’etie ko ku tego mi loko kwo mijo.

4. Pirang’o jumoko gitie ku jiji iwi Biblia?

⁴ Yehova Mungu utiyo ku dhanu ma wendgi romo 40 ma  giweg bedopwe pi nikiewo buku ma tung’ tung’ mi Biblia. Ento gor ma kwong’a ma gikiewo dong’ umbe i rundi mwa ma kawoni. c Bukune ma watie ko kawoni ceke utie ma juloko aloka. Lembuno uketho dhanu moko gitie ku jiji ka nyo andha lembe ma wasomo tin i Biblia utie tap gin ma jular jukiewo ku kwong’a. Nyo idaru penjiri pi gin m’uketho cwinywa tek nia lembe mi Biblia utie lembe ma tapi?

5. Jubed jukiewo Lembangora mi dhu Juebrania iwi karatasi mange nenedi? (Nen cal m’i ng’eye.)

⁵ Pi nigwoko lembe pare m’eyuyo i wiye ku tipo pare, Yehova uketho juwotho kiewe iwi karatasi mange. Eng’olo ni jubim mir Israel nia gikiew igi buku mi Cikne, man eng’iyo Julawi kara giponj dhanu ku Cik maeno. (Poi. 17:18; 31:24-26; Neh. 8:7) I ng’ey ma Juyahudi gidwogo kud i ng’eca i Babeli, ungu mi jumoko ma kiewo kwan, gicaku kiewo Lembagora mi dhu Juebrania iwi karatasi mange ma tung’ tung’. (Ezr. 7:6) Dhanu maeno gibino ku riekowang’ ma lee. Tokcenne, ju maeno ma gikiewo piny gicaku kwanu ngo kende kende wec, ento kadok nyiguta, kara ging’ey cuu nia lembe ceke ukiewere kakare kakare. Kadok kumeno de, calu ma gibino dhanu ma leng’ ungo, kosa moko ma thindho thindho ugam umondo i wec mi Biblia. Ento, calu ma wec ma rom mi Lembagora mi dhu Juebraniane jukiewogi iwi karatasi dupa, pieno kosane giromo dok nwang’iri i ng’eye. Nenedi?

6. Juromo nwang’u kosa i wec mi Biblia ma jukiewo iwi karatasi mange nenedi?

⁶ Jururieko mi rundi ma tin ma giponjo lembe mi Biblia gitie ku yore ma cuu mi nwang’u kosa ma ju m’ukiewo wec mi Biblia iwi karatasi ma tung’ tung’ gitimo. Ku lapor: Wakemak nia juketho dhanu dak acel gikiew wec mi mbaya acel mi Biblia iwi karatasi ku cing’gi. Ng’atu acel m’i kindgi utimo kosa moko ma nyanok i gin m’ekiewo. Yore acel ma waromo nwang’u ko kosane, utie niporo gin m’ekiewo ku mange ceke. Kumeno bende, jururieko ma giponjo lembe mi Biblia, giromo nwang’u kosa ma ju m’ukiewo lembe mi Biblia iwi karatasi mange gitimo kunoke wec ma wigi uwil ko, tek gibeporo gor dupa ma con mi Biblia.

7. Ju m’ukiewo wec mi Biblia iwi karatasi mange gibedo ku riekowang’ nenedi?

⁷ Ju m’ukiewo gor ma con mi Biblia ginwang’iri ku peko mi kiewe tap tap. Wakenenu lapor m’ubenyutho lembuno. Judaru gor ma con mi Lembagora mi dhu Juebrania ma judok jukiewo iwi karatasi mange i oro 1008 kunoke 1009 N.N.Y. Julwong’e nia Codex de Leningrad. Re i kind oro ma kago eni, junwang’u gor dupa ma con mi Biblia man ng’et gorne moko ma jular jukiewo oro elufu acel i wang’ nikiewo Codex de Leningrad. Ng’atu moko romo paru nia i ng’ey kiewo gor ma con mi Biblia eno wang’ dupa dupa i kind oro ma kadhu elufu acel, wec mi Codex de Leningrad ma nok kende re ma romo rombo ku mi gor ma con maeno mi Biblia. Ento etie kumeno ngo. Kinde ma jururieko ma giponjo lembe mi Biblia giporo gor ma kwong’a mi Biblia ku gorne m’i ng’eye, ginwang’u nia tung’ tung’ ma nyanok kende re m’utie i ayi ma jukiewo ko wecne ento thelembe mi wecne re ulokere ngo.

8. Tung’ tung’ ma kani m’utie i kind Lembagora mi Jugiriki mi Jukristu ma jukiewo iwi karatasi mange ku buku mange ma jukiewo iwi karatasi i rundi ma coni?

⁸ Jukristu mi rundi ma kwong’a de gikiewo iwi karatasi mange wec mi Lembagora mi dhu Juebrania. Gikiewo cuu mandha iwi karatasi mange wec mi buku 27 mi Lembagora mi Jugiriki mi Jukristu, ma  gibed tiyo ko i coko migi man i tic migi mi rweyo lembanyong’a. I ng’ey poro gor ma con mi Lembagora mi Jugiriki mi Jukristu m’udong’ ku buku mange ma jukiewo de iwi karatasi i rundi maeca, jararieko moko uwacu kumae: “I zoone, Lembagora mi Jugiriki mi Jukristu ma jukiewo iwi karatasi mange re m’upong’ niloyo buku mange zoo, . . . man ubenen nia lembe m’i iye ceke utie kakare kakare.” Buku moko (Anatomy of the New Testament) uyero kumae: “Waromo bedo ku genogen nia lembe ma wabesomo i lok mi rundi maeni mi Lemagora mi Jugiriki mi Jukristu, utie lembe ma rom ma jugor ma con ular ukiewo.”

9. Isaya 40:8, unyutho lembang’o mandha iwi lembe mi Biblia?

⁹ Kero ma lee ma ju m’ukiewo gor ma con mi Biblia iwi karatasi mange utimo i kind rundi ma dupa, uketho Biblia ma wabesomo man ma wabeponjo tin eni utie Biblia ma tap. d Wang’eyo andha nia Yehova re m’ugwoko iwa Lembe pare nitundo tin eni man etie tap. (Som Isaya 40:8.) Ku lemandha, jumoko romo yero nia, ka lembe mi Biblia ulokere ngo, eno tie ngo thelembe ma juromo wacu ko ya Mungu uyuyo i wiye en. Dong’ wakenen kawoni lembe moko m’ubenyutho nia Mungu re m’uyuyo iwi Biblia.

10. Kemii lapor moko mi lembila m’udaru pong’o m’ubenyutho nia wec mi 2 Pethro 1:21 utie lemandha. (Nen cal.)

¹⁰ Biblia upong’ ku lembila dupa ma dong’ udaru timere, moko m’i kindgi upong’o oro dak swa i ng’ey ma jukiewogi. Kpawa unyutho nia lembilane gipong’o andha. Lembe maeno wang’u iwa ngo, pilembe wang’eyo nia lembila ceke mi Biblia uai i bang’ Yehova. (Som 2 Pethro 1:21.) Kepar pi lembila m’uweco iwi podho mir adhura mi Babeli ma con. I rundi dage mir 8 W.N.Y., tipo ma leng’ utelo wi jabila Isaya pi niewo nia jubimaku adhura ma tek mi Babeli. Enyutho kadok nying’ ng’atu ma bimaku adhurane, niwacu, Kuro, man ekoro cuu mandha kite ma jubimaku ko adhurane. (Isa. 44:27–45:2) Isaya uewo bende  nia tokcen ne jubinyotho Babeli man ebidoko ni uvuru mi magwei. (Isa. 13:19, 20) Lembene utimere de tap kumeno. Babeli ugam upodho i cing’ Jumedi ku Juperse i oro 539 W.N.Y., man kaka m’adhura maeno ubino i iye, tin eni udong’ ni uvuru.—Nen video ma thiwiye uwacu: Biblia ular uewo kite m’adhura mi Babeli bipodho ko i buku Icopo kwo kud anyong’a rondo ku rondo!​—Buku mi ponjo Biblia, ponji mir 03 nyathi thiwiwec mir 5, bukune mir elektronik.

11. Kekor kite ma Daniel 2:41-43 ubepong’o ko tin eni.

¹¹ Lembila mi Biblia upong’o ngo kende kende i rundi ma con, tin de wabeneno kite ma lembila mi Biblia ubepong’o ko. Ku lapor, kepar kite ma lembila ma pire tek ma Daniel uewo pi bimobim ma dit mir Angleterre kud Amerika ubepong’o ko. (Som Daniel 2:41-43.) Lembila maeno uewo tap tap nia bimobim ario maeno ma dit mi ng’om zoo “ng’ete moko bibedo tek” calu nyunyu, (cuma) man “ng’ete moko bibedo ng’ic” calu ulobo. Man kawoni wabeneno nia eno utie lemandha. Angleterre kud Amerika ginyutho tego ma calu pa cuma, ma gitimo lembe ma pire tek pi niloyo lwiny ario ma dongo mi ng’om zoo man gibemediri nibedo kud udul mony ma tego migi lee. Re lwak dhanu mi ker migi ujwigo tego migi, kum gibed gimito giai malu pi nicero bang’ twero migi nikadhu kud i bang’ jutela ma giketho, ju ma gicokiri pi nicero bang’ twero pa lwak dhanu, man ungu ma tung’ tung’ mi lemgamba. Jararieko moko mi lemgamba uyero kago eni kumae: “Ng’om moko acel de mbe tin eni ma tie ku bimobim mi demokrasi m’upokere lee i lemgamba, kunoke ma lemgambane unyothere nisagu mir Amerika.” Angleterre bende ma tie ng’et ker ma dit maeno mi ng’om zoo, utuc nipokere ku ng’om mi Union européenne i kind oro m’ukadhu ceng’ini eni, asagane pilembe ejai i kum paru moko ma nwang’u udikogi. Pokiri maeno uketho dong’ ecopere ngo ni bimobim ma dit mir Angleterre kud Amerika nitimo lembe ceke ma gikeco.

12. Lembila mi Biblia ubetego cwinywa iwi lembang’o?

¹² Lembila mi Biblia dupa m’udaru pong’o ubetego cwinywa nia lembang’ola pa Mungu pi nindo m’ubino bitimere andha. Wabewinjara calu jagor Zaburi m’ukwayu Yehova kumae: “Ng’eyong’ec para voc pi both peri; ento ageno lembe peri.” (Zab. 119:81) Nikadhu kud i Biblia, Yehova umiyo iwa ku berocwiny ‘anyim ma ber man genogen.’ (Yer. 29:11) Genogen mwa mi nindo m’ubino ujengere ngo iwi tego pa dhanu, ento iwi lembang’ola pa Yehova. Dong’ wamedara niketho genogen mwa ubed ma tek iwi Lembe pa Mungu, ma nwang’u wabeponjo ko lembila mi Biblia akethacwinywa.

13. Nimakere ku Zaburi 119:66, 138, ang’o mange m’ubenyutho nia waromo geno Biblia?

¹³ Thelembe mange ma romo ketho wageno Biblia, utie pilembe ebekonyo dhanu m’ubetiyo ku juk m’i iye. (Som Zaburi 119:66, 138.) Ku lapor, jumoko ma nwang’u gamiri migi udhingo lal, kawoni dong’ gitie ku mutoro pilembe gitiyo ku juk mi Biblia. Awiya migi de gibedongo i ot mi Jukristu ma mer ni iye man gibenwang’iri nia gitie agwoka man jumarugi.—Efe. 5:22-29.

14. Kemii lapor moko m’ubenyutho nia nitiyo ku lemandha mi Biblia karaman loko kwo.

¹⁴ Nitiyo ku juk mi rieko mi Biblia, uketho kadok jutimrac ma dongo de uloko kwo migi. Wakenen kite ma jukne ukonyo ko ng’atu moko ma nyinge Jack e ma  nwag’u jutwiyo i kol. Ebino jatimrac ma kwiny, m’ubino acel m’i kind ju ma jutwiyo i kol man jung’olo tho i wigi. Ento nindo moko Jack udikere i ponji mi Biblia. Bero m’umego ma gibino telo wi ponji mi Biblia ginyutho, umulo adundene lee mandha, uketho en de ecaku ponjo Biblia. Calu m’ecaku tiyo ku lemandha m’ebeponjo i kwo pare, e kura man timo pare de ucaku lokere udoko ma ber mandha. I ng’ey kare, Jack upong’o lembe m’ukwayere pi nidoko jarwey man elimo batizo. Erweyo pi Ker pa Mungu kud amora ni juwagi ma jutwiyogi i kol gikugi man ekonyo juang’wen m’i kindgi uponjo lemandha. Kinde ma nindo m’ukwayu junege i iye uromo, nwang’u dong’ Jack ulokere. Juji pare acel uwacu kumae: “Jack utie ngo ng’atu ma rom ma nwang’u ang’eyo oro ukadhu udoko 20 kawoni. Ponji mi Jumulembe pa Yehova uloko kwo pare.” Kadok nwang’u junego Jack de, re lapor pare ubenyutho nia wacopo geno Lembe pa Mungu man nia etie ku tego m’eloko ko kwo pa dhanu doko ma ber.—Isa. 11:6-9.

15. Tiyo ku lemandha mi Biblia uketho Jumulembe pa Yehova gikoc nenedi ku dhanu mange? (Nen cal.)

¹⁵ Dhanu pa Yehova gitie i acel, pilembe gibetiyo ku lemandha mi Biblia. (Yoh. 13:35; 1 Kor. 1:10) Kwiyocwiny man bedo i acel mwa ubenen kamaleng’, asagane pilembe dhanu ma pol tin kindgi upokere nikum lemgamba, rangi, man kit kwo mi dhanu ma tung’ tung’. Bedo i acel mi dhanu pa Yehova uwang’u i aradu moko ma nyinge Jean lee. Jean udongo i ng’om mir Afrika. Kinde ma lwiny mi thek utuk i ng’om m’eni iye, en de emaku atum emondo i lwinyne, ento i ng’eye eringo i ng’om mange ma ceng’ini. Kuca ewok erombo ku Jumulembe pa Yehova. Ewacu kumae: “Lembe ma giponjo uketho anyang’ nia ju m’i dini mandha dikiri ngo i lemgamba man kindgi pokere ngo. Ento gimariri i kindgi.” Emedo kumae: “Agam athiero kwo para pi nicero ba ng’om ma thuwa. Ento lemandha mi Biblia m’aponjo, udok ucwala nithiero kwo para nitimo ni Yehova.” Jean  utimo alokaloka ku cwinye ceke. Tin kakare nikiedo lwiny i dhu dhanu mi thek mange, dong’ eberweyo rwonglembe mandha mi Biblia ma diko kindjo ni ng’atu moko ci m’erombo ko. Calu ma juk mi Biblia ubekonyo dhanu dupa mi thek ma tung’ tung’, eno ubenyutho kamaleng’ nia Lembe pa Mungu utie gin ma wacopo geno.

16. Pirang’o pire tie tek nia waketh genogen mwa ubed ma tek iwi Lembe pa Mungu?

¹⁶ Calu ma ng’om maeni ubedoko rac magwei, genogen mwa iwi lemandha binwang’ere i amulaic. Dhanu bimito giroy jiji i iwa nia lemandha mbe i Biblia , kunoke nia Yehova ung’iyo ngo jamiru mandha man ma riek pi nitelo wi dhanu pare tin. Ento tek wayiyo ma cwinywa tek nia Lembe pa Yehova utie lemandha, e wabibedo ku copo mi cerara i kum lembe ma kumeno ma romo nyotho yiyoyic mwa. Wabibedo ku lembakeca “[mi woro cik pa Yehova] mi nja, cil kum kajikne.” (Zab. 119:112) “Lewic” binegowa ngo niyero pi lemandha ni jumange man nitielo cwinygi nia gikwo nimakere ku lemandhane. (Zab. 119:46) Man wabibedo ku copo mi ciro peko kadok ma rukani “ku twiyocwiny man anyong’a,” uketho i iye ragedo bende.—Kol. 1:11; Zab. 119:143, 157.

17. Giragora mwa mi oro bipoyo wiwa i kum lembang’o?

¹⁷ Wabedwoko foyofoc lee ni Yehova pilembe eketho wang’eyo lemandha! Lemandhane uketho wabecungo ma tek, watie ku genogen, man ebetelo wiwa tin i ng’om m’ubemedere ninyothere man nijebere. Ebemiyo iwa genogen pi kwo ma ber mi nindo m’ubino i the Ker pa Mungu. Dong’ wek giragora mwa mi oro 2023 ukonywa wabed ku yiyoyic ma tek i Lembe pa Mungu, eyo, kum ukungu mi lembe pare en andha!—Zab. 119:160.