Keimon lidoun ariñahani

Keimon lidoun tila

ATURIAHANI 1

Chouru wamuti inarüni lan Lererun Bungiu

Chouru wamuti inarüni lan Lererun Bungiu

BÉRUSU LÁNINA IRUMU 2023: “Lídanñein bererun inarüni” (SAL. 119:160).

UREMU 96 Aban idewesei gebegitu Lererun Bungiu

LE LUNBEI WATURIAHANI a

1. Ka uagu mafiñen habéi saragu gürigia tuagu Bíbülia?

 UGUÑE WEYU, féridiwaali afiñeni; ibidiñeeli houn gürigia kaba lan uagu hafiñera. Añahein saragu gürigia garíawasetiña houn polítiku, houn sásaamu luma burí houn wügüriña ha lánina bísinisi, íbini ítara, álügüdaguatiña houngua anhein hadügüba lubéi gürigia burí ha somu buiti. Lanwoun lira, minebentiña alidihatiña ligilisi houn. Ligía maweiridun tubéi wanigi luagu mafiñen habéi tuagu Bíbülia, líburu to nege hafalaruboun alidihatiña ha.

2. Según Sálumu 119:160, ka lunbei wachoururuni?

2 Wagía keisi lubúeingu Heowá, chouru wamuti ligía lan lubungiutebei inarüni ani busén lani le buídutimabei woun súnwandan (Sal. 31:5; Isa. 48:17). Chouru wamuti gayara lan wafiñerun luagu le tariñagubei Bíbülia ladüga tídanñein inarüni b (aliiha huméi Sálumu 119:160). Úaratiwa luma le labürüdübei sásaamu le aturiahabarun dugumedu tuágutu Bíbülia: “Úati ni murusun iyeeni lidan le lariñagubei Bungiu ani chóuruti lagunfuliruba lan. Gayaraati hafiñerun lubúeingu Bungiu luagu le lariñagubei”.

3. Kaba wakutiha lidan aturiahani le?

3 Ida luba gayara lan wíderagun amu gürigia lun giñe ítara lan hafiñen tuagu Lererun Bungiu? Akutiha wamá ǘrüwa katei: masansirungili uganu le tídanbei, súnwandan lagunfulirun profesía le tídanbei ani gabafutu lun tasansiruni habagari gürigia.

MASANSIRUNGILI UGANU LE TÍDANBEI BÍBÜLIA

4. Ka uagu hasaminara saragu gürigia sánsiwaali lan uganu le tídanbei Bíbülia?

4 Yúsuti Heowá kei burí 40 wügüriña úaraguatiña lun habürüdünu líburu burí to tídanboun Bíbülia. Gama lumoun, uguñe weyu úaaru ni aban tídangiñe hóuburatu to abürüdüboun lidan dan ligía. c To wámaboun guentó kopia. Ligía hálügüdagunbei fiu gürigia houngua anhein ligiamémegili lubéi le meha habürüdübei wügüriña hagüra tídanbei Bíbülia. Ida liña gayara lan wachoururuni masansirungili lan uganu le tídanbei Bíbülia?

Adügatiña wügüriña ha akopiarubarun Abürüdǘni Ebüréu óunwenbu burí áfaaguni lun hachoururuni buidu lan wadagimanu le hadügübei (ariha huméi párafu 5).

5. Ida liña meha ladügǘn kopia tídangiñe Abürüdǘni Ebüréu? (Ariha huméi dibuhu le luágubei tidáü garüdia).

5 Lun lounigirún uganu le tídanbei Lererun, ruti Heowá gumadi lun ladügün kopia tídangiñe. Ruti meha Heowá gumadi houn urúeigu ísüraelina lun hadügün aban kopia lánina lúrudu hóunguarügü, ani ariñagati lewitagu mosu lan hafuranguagüdüni ariñahani le tídanbei houn lumutuniña (2 Lur. 17:18; 31:24-26; Neem. 8:7). Lárigiñebei háfuridun huríu Babilóniagiñe, aba hagumeserun fiu sásaamu lidan abürühani adüga saragu kopia lánina abürüdǘni Ebüréu (Ésüd. 7:6, abürüdǘni). Adüga hamuti meha wügüriña hagía hawadigimari lau góunigi. Lau lásügürün dan, gumesetiña abahüdei dimurei luma burí létüra lun hachoururuni buidu lan wadagimanu le hadügübei. Íbini ítara, kei chará habéi, sügüti fiu charati le ñǘbüriti hawéi. Lau sun lira, dariwati charati burí ligía, ladüga adügǘwatu saragu kopia tídangiñe tuguyaméme dugumedu. Ariha waméi ida liña lan ladarirúniwa.

6. Ida liña gayara lan ladarirún charati lidan kopia le tani Bíbülia?

6 Sásaamu ha aturiahabarun dugumedu tani Bíbülia uguñe weyu, adügatiña aban lubuidun wadagimanu lun hadariruni charati le hadügübei ha akopiahabarun dugumedu tánina Bíbülia. Lun gunfuranda wamani, samina wamá aba lan lamuriahóun hama 100 wügüriña lun habürüdüni ariñahani le lídanbei aban páhina, ani aba ladügün aban hádangiñe aban liraüraü charati. Ida luba ladarirúniwa charati ligía? Lau tariaahóun sun kopia to adügüboun buidu buidu. Ítarameme, gayaraati hadariruni sásaamu charati o somu dimurei le habulieidubei adügütiña kopia lau konparárü hamanu sun dugumedu.

7. Ida liña wasubudiruni adüga hamani sásaamu ha adügübaña kopia tani Bíbülia hawadigimari buidu?

7 Ariha wamá aban hénpulu luagu lubuidun hóunigiruni ha adügübaña kopia tau Bíbülia hawadigimari. Sun binadu dugumedu to abürüdüboun lídanñoun Abürüdǘni Ebüréu le gíribei Códice de Leningrado, lánina irumu 1008 o 1009 lidan wadaani. Gama lumoun, lidan irumu burí le sügühalibei dariwatu saragu dugumedu luma fánreinti tánina Bíbülia le binadutimahali kéiburi 1.000 irumu sügǘ tau Códice de Leningrado. Gayaraati lasaminarun somu gürigia, lárigiñe lan ladügün kopia tídangiñe kopia lidan 1,000 irumu múaragunhali lan Códice de Leningrado tuma dugumedu to binadutimaharuboun. Ani mítaranti. Ka hadarirubei sásaamu dan le hakutihanu dugumedu to binadutimaharu tuma to iseritimaboun? Íbini darí hamá amu lan ligaburi labürüdǘn fiu ariñahani, masansirunti le mini lubéi uganu le tídanbei Bíbülia.

8. Ka idan amu tan kopia to lánina Abürüdǘni Güriegu kristiánu tuma burí amu líburu to lánina binadu dan?

8 Falá hamuti furumiñetiña kristiánugu échuni hani ha adügübaña kopia tau Abürüdǘni Ebüréu ani lau saragu ubebeni kopia hamutu 27 líburu lídangiñe Abürüdǘni Güriegu to meha ayusurúboun lidan adamuridaguni luma lidan apurichihani. Góubaguagüda lumuti aban sásaamu dugumedu to lánina Abürüdǘni Güriegu tuma líburu burí to lánina dan ligía. Ani ariñagati: “Liibe agei dan, gíbetimatu kopia […] ani dayarugutimatu”. Ariñagatu aban líburu gíritu Anatomia to lánina iseri daradu tuagu Abürüdǘni Güriegu: “Gayaraati wachoururuni le lan waliihabei lidan Abürüdǘni Güriegu ligiaméme lan uganu le habürüdübei abürühatiña ha lánina binadu dan” (Anatomy of the New Testament).

9. Ka lachoururagüdübei Isaíasi 40:8 woun luagu uganu le tídanbei Bíbülia?

9 Lubuidun wadagimanu le hadügübei saragu hádangiñe ha akopiahabarun Bíbülia lidan saragu sígulu le sügühalibei, adügaali lun masansirun lan le waliihabei luma le waturiahabei tidan Bíbülia uguñe weyu. d Chóuruti adüga lan Heowá lun lachülürün uganu le tídanbei Lererun woun kei lubeibei (aliiha huméi Isaíasi 40:8). Gama lumoun, másiñati ariñaga hamá fiu gürigia masansirungili lan uganu le tídanbei Bíbülia lau sun lira mafiñenmémegiña lúmagiñe lan Bungiu liabin uganu ligía. Guentó ariha wamá fiu katei le arufudubalin Bungiu lan adügübei lun tabürüdǘn Bíbülia.

SÚNWANDAN LAGUNFULIRUN PROFESÍA LE TÍDANBEI BÍBÜLIA

Izquierda: C. Sappa/DeAgostini/Getty Images; derecha: Image © Homo Cosmicos/Shutterstock

Gúnfuliti profesía le tídanbei Bíbülia lidan dan le sügühalibei ani lagunfuliruña uguñe weyu. (Ariha huméi párafu 10 luma 11). f

10. Írida humá aban profesía le gúnfulihali ani chóurugüda lumuti le lariñagubei 2 Féduru 1:21 (ariha humoun iyawaü).

10 Anihein saragu profesía tidan Bíbülia le gúnfulihali, ani fiu lídangiñe lühabugaha labürüdün. Arufuda lumuti sun le asuseredubei ubouagu woun gúnfuli lan profesía burí le. Ani maweiriduntu wanigi ladüga subudi wamuti Heowá lan abürüdagüdübalin profesía burí ligía (aliiha huméi 2 Féduru 1:21). Samina wamá luagu lábürühan binadu uburugu gabafuti Babilónia. Lidan sígulu widü lubaragiñe wadaani, ariñagati Heowá lun profeta Isaíasi lun labürühan luagu lábürühaba lan Babilónia. Ariñagati giñe Isaíasi Síruba lan liri le lunbei lábürühan luagun uburugu Babilónia ani ariñaga lumuti furangu ida luba lan ladügüni (Isa. 44:27–45:2). Abürühati giñe luagu lagünrinchawaguba lan uburugu Babilónia lau lásügürün dan ani aba lanme lerederun málouga (Isa. 13:19, 20). Ani gúnfuliti sun katei kei aubei labürüdǘwa. Ábürühati uburugu le meha gabafutimabei háhaburugun médiana hama pérüsiana lidan irumu 539 lubaragiñe wadaani ani guentó úaali ni kata ñein (ariha huméi bidéu La Biblia predijo la conquista de Babilonia, lidan puntu 5 lidan leksióun 3 le tídanbei líburu Winwan humá lau ugundani).

11. Ida liña lagunfuliruña lan profesía le lídanbei Danieli 2:41-43?

11 Gama lumoun, mámarügüñein lidan dan le sügühalibei lagunfulira profesía le tídanbei Bíbülia. Wárihiña lagunfulirun amu burí profesía uguñe weyu. Kei hénpulu, samina humá luagun lagunfulirun profesía le tídanbei liliburun Danieli luáguti arúeihani gabafuti Reino Unido luma Meriga (aliiha huméi Danieli 2:41-43). Según le lariñagubei profesía, “here luba [...] arúeihani ligía” kei gürabu ani “mere ligíame” kei múa. Ani warihiñein lasuseredun uguñe weyu. Biángubei ageiraü gabafuti le, héreti kei gürabu, ladüga gañei hamuti bián wuribu wéiriti le ubouagubei ani añahein súdaragu gabafutiña hama. Íbini ítara, debiligüda hamuti gürigia lere ubafu le luágubei ageiraü burí le ladüga añahein ageindagutiña luagu haricha nadagimeintiña, añahein arümacharutiña luagu haricha gürigia, hámati ha busenbaña hanügüni asansiruni lidan ageiraü houngua. Ariñagati aban wügüri le akutihabei luáguti polítika: “Meriga ligía ageiraü le fánreinguañutimabei ladüga polítika sügǘ lau amu burí ageiraü awanseti le lídanbei sun ubóu”. Ani kaba wariñaga luagu Reino Unido, le aban fánreinti le lani ageiraü gabafutimati? Lidan lagumuhóun burí irumu, fánreinguañu liña ageiraü gabafuti le ladüga ámuñegueinarügü lan lisaminan luagun ligaburi lanaagun lungua luma burí ageiraü le Yuropabei. Ladüga fánreinguaü le, hénrengu hali lun bián ageiraü gabafuti le hanúadiruni kaba lan hadüga.

12. Ka lachoururagüdübei lagunfulirun profesía le tídanbei Bíbülia woun?

12 Wasubudiruni gúnfulihali lan saragu lídangiñe profesía le tídanbei Bíbülia adügati lúntima wachoururuni lagunfuliruba lan giñe sun le füramase lubéi Bungiu lubá ámuñegü. Sandiguatiwa woungua kei abürühati Sálumu le ariñagubei lun Heowá: “Agurabatina lau mágüdahaü lun besefurunina; ru naali nemenigin luagu bererun” (Sal. 119:81). Ariñagati Heowá tidan Bíbülia, líchugubei lan lau ínsiñeni, “dan le lunbei liabin buin lau emenigini” woun (Her. 29:11). Lídangiñe le füramase lubéi Heowá liabin emenigini le wawagubei, mama lídangiñe le lunbei ladügüni wügüri. Sigí wamá aturiahei profesía burí le tídanbei Bíbülia lau ubebeni lun léredun wafiñen tuagu Lererun Bungiu.

ÍDERAGUA LUMUTIÑA ADUNDEHANI LE TÍDANBEI BÍBÜLIA SARAGU MÍÑUNU GÜRIGIA

13. Ka ámuya resun le adügübei lun wafiñerun tuagu Bíbülia? (Sálumu 119:66, 138).

13 Ámuya resun le adügübei lun wafiñerun tuagu Bíbülia ladüga íderagua tumutiña gürigia ha afalarubalin tadundehan (aliiha huméi Sálumu 119:66, 138). Kei hénpulu, añahein maríeitiña ha yebe ígiraguamemeña, guentó gunda hali habagari ani añahagua hámagua. Ani wínwantiña hasaanigu kristiánugu ha lidan ínsiñeni ani chóuruti hasandiragun houngua (Efe. 5:22-29).

14. Ka hénpulu arufudubalin íderagua lániwa adundehani le tídanbei Bíbülia asansirei wagaburi?

14 Seremei adundehani le tídanbei Bíbülia, íbini gürigia ha wuribatimabaña gayaraati hasansirun. Ariha waméi ida liña lan tíderaguni Bíbülia aban adaürüti gíriti Jack. e Subudiwati meha wügüri wuribati ligía kei aban hádangiñe adaürǘtiña ha denchatimabaña hádangiñe sun ha síadiwaañabaña lun hounwen. Aban weyu, aba lañuurun aganba aban aturiahani tídangiñeti Bíbülia. Chülüti lubuidun hagaburi íbirigu tidoun lanigi, ligía aba lubéi lagumeserun aturiahoun Bíbülia. Eibu lafalaruni adundehani le tídanbei Bíbülia, aba asansireina lan ligaburi luma lóuserun. Lau lásügürün dan, aba ladügüni le emegeirúbei lun lagumeserun apurichiha ani dan lárigiñe aba labadiseirun. Ayanuhati meha houn amu adaürǘtiña luagu Larúeihan Bungiu lau saragu ubebeni, ani íderaguati wügüri ligía kei burí gádürü hádangiñe adaürǘtiña lun hasubudiruni inarüni. Dan le lachülürünbei weyu lun lafarún hilagubei, sánsihali meha ligaburi Jack. Ariñagati aban hádangiñe lani Jack awogóu: “Mámaali ligiaméme Jack le meha nasubudirubei 20 irumu lubaragiñe le. Le lafurendeirubei hámagiñe gefentiña luagu Heowá sansi lumuti libagari”. Íbini afarúa lan Jack hilagubei, arufudati lani hénpulu gayara lan wafiñerun tuagu Lererun Bungiu ani gabafu tan lun tíderaguniwa lun buídutima wamá keisi gürigia (Isa. 11:6-9).

Adügaali adundehani le tídanbei Bíbülia lun hasansiruni saragu gürigia ha lídangiñetiña amu néchani hagaburi. (Ariha huméi párafu 15). g

15. Ka adügübei lun amu wamá wagía lubúeingu Heowá? (Ariha humóun iyawaü).

15 Kei falá wamani wagía lubúeingu Heowá inarüni le tídanbei Bíbülia, anihein darangilaü luma úarani wadan (Huan 13:35; 1 Ko. 1:10). Arihúati katei le furangu dántima le warihini fánreinguañu liña lan ubóu le ladüga polítika, rasa luma ladüga irisini. Wéiritu lanigi aban nibureinti áfürikana dan le larihini úarani le wádanbei. Dan le lagumeserunbei wuribu lageira, aranseti lun lidin awuribuha, gama lumoun, lárigiñe aba lanurahan lidoun aban ageiraü yarafati lun le ñein lubéi lawinwanda, ani aba lasubudiruniña gefentiña luagu Heowá ñein. Ariñagati Jean: “Furendeitina mádaragun hamá lílana relihión inarüniti houngua lidoun polítika ani úati fánreinguaü hadan. Lubaragiñe lira, hínsiñeguatiña hámagua”. Ariñagati giñe: “Derege naali meha nibagari lun nageindagun luagu nageira, ani dan le nasubudirúnbalin inarüni aba nanúadirun nederegeruni nibagari lun Heowá”. Sansi lumuti nibureinti le libagari sunsuinagubei. Lubaragiñe lageindagun hama gürigia ha lílana amu néchani, guentó larufudahañein uganu lánina darangilaü le tídanbei Bíbülia houn gürigia ha lídangiñetiña sun ubóu. Kei barǘ lubéi adundehani le tídanbei Bíbülia buiti houn gürigia ha lílana sun néchani, chóurugüda lumuti woun gayara lan wafiñerun tuagu Lererun Bungiu.

SIGÍ WAMÁ AFIÑERA LUAGU INARÜNI LE TÍDANBEI LERERUN BUNGIU

16. Ka uagu súdini lubéi lun wederebudagüdüni wafiñen tuagu Lererun Bungiu?

16 Aribadeina luba katei ubouagu ani lóuchawaguba wafiñen luagu inarüni. Másiñati háfaaguba lan gürigia hadügün lun mafiñerun wamá luagu ariñaga tani Bíbülia inarüni luma luagu írida laali lan Heowá musu úaraguati ani gunfuranda ligía lun ladundehaniña lumutuniña. Gama lumoun, anhein chouru wabalin súnwandan lan tariñaguni Lererun Bungiu inarüni, wawandubei óuchawaguni. Wanúaadiruba lun gaganbadi wamá lun lilurudun Heowá “súnwandan darí lumoun lagumuhóun” (Sal. 119:112). Mabusigaribadiwa lun wayanuhan houn amu luagu inarüni ni lun wínchahaniña lun hafalaruni adundehani le tídanbei Bíbülia (Sal. 119:46). Wawandubei giñe lau “gurasu luma ugundani” óuchawaguni létima hénrengubei, kéiburi éibaahouni (Kol. 1:11; Sal. 119:143, 157).

17. Kaba laritaguagüda bérusu le lánina irumu 2023 woun?

17 Wéiriti weteingiruni Heowá luagu lígirun lun wasubudiruni inarüni. Íbini wawinwanduña lan lidan aban ubóu le buinbei lau chagaguaü luma féridiguaü, adügati inarüni lun darangilu wamá, lun gasuuni lan wabagari ani ruti adundehani woun. Ruti aban lubuidun emenigini woun lábugiñe Larúeihan. Lunti líderaguniwa bérusu lánina irumu 2023 lúntima wachoururuni luagu tídanñein lan Lererun Bungiu sun inarüni (Sal. 119:160).

UREMU 98 Lererun Bungiu Bíbülia

a Anuadirúati aban bérusu tídangiñeti Bíbülia lubá irumu 2023, le ederebudagüdübalin wafiñen. Sagawati lídangiñe Sálumu 119:160, le ñein lubéi lariñaga: “Lídanñein Bererun inarüni”. Chóuruti úara wamá luma dimurei le. Lau sun lira, añahein saragu gürigia mafiñentiña ariñaga tani Bíbülia inarüni, ni luagu hu lan adundehani le tídanbei. Lidan aturiahani le warihiba ǘrüwa katei le gayaraabei wayusuruni lun wíderaguniña gürigia ha harumabaña anigi afiñera tuagu Bíbülia luma luagu adundehani le tídanbei.

b ARIÑAHANI SÚDINITI: Lidan binadu ebüréu gayaraati lásügüragüdüniwa bérusu le kei, “le lúgubu lídanñein bererun sun inarüni”, o “lóundarun sun bererun inarünibei”.

c Aban hóuburatu, tuguya aban dugumedu to habürüdüboun wügüriña lau háhabu guánarügü lidan binadu dan.

d Anhein busén hubéi hasubudirun lanwoun le adügǘbei lun tóunigirun Bíbülia, heiba lidan jw.org ani ábame habürüdün “La Biblia y la historia”.

e Sánsiwaali fiu iri.

f LE ARIÑAWAGUBEI TUAGU IYAWAÜ: Ariñagati Bungiu lagünrinchawaguba lan uburugu Babilónia.

g LE ARIÑAWAGUBEI TUAGU IYAWAÜ: Larufudúña aban nibureinti le meha ageindagubei hama gürigia, ani furendeiti tidan Bíbülia awinwanda lidan darangilaü, ani guentó líderaguña amu gürigia adügei ligiaméme.