Skip to content

Skip to table of contents

SUTUDI-ARTIKEL 1

I sa biibi taki ‘ala san Gadu e taki a tuu’

I sa biibi taki ‘ala san Gadu e taki a tuu’

A TEKISI FU A YALI 2023: ‘Ala san ye taki a tuu.’​—PS. 119:160.

SINGI 96 A buku fu Gadu a wan gudu

SAN WO LELI a

1. Saide omen sama aini a ten ya nai wani biibi taki Beibel na a Wowtu fu Gadu?

 A OMEN sama nai wani biibi taawan aini a ten ya. Ai taanga gi den fu biibi den politikiman, den koniman, anga den bisnisman. Bika den á sabi efu den e booko den ede anga den tuutuu. Fu di den nai biibi den keliki fesiman, meke ai taanga gi den fu biibi tu taki Beibel na a Wowtu fu Gadu.

2. Enke fa Psalm 119:160 e soi, da san u sa biibi?

2 Wi enke sama di e dini Yehofa sabi taki en na a ‘Gadu di nai lei’. U sabi taki ai booko en ede anga u (Ps. 31:5; Yes. 48:17). We biibi den sani di we leisi aini Beibel. We biibi tu taki ‘ala san Gadu e taki a tuu’. (Leisi Psalm 119:160.) We fii leti enke a Beibel ondoosukuman di be sikiifi taki: ‘Gadu á taki nawan lei. Ala san a taki o kon tuu. Den sama di e dini Gadu, sa biibi den sani di a taki.’

3. San wo luku aini a artikel ya?

3 Faw sa yeepi taa sama fu biibi den sani di sikiifi aini Beibel? Kow luku dii sani di o yeepi u fu biibi taki Beibel na a Wowtu fu Gadu. Wo si tu taki den polofeititoli di de aini Beibel e kon tuu. Boiti dati, Beibel man kengi sama libi.

SAMA Á BE POI KENGI A BOSIKOPU DI SIKIIFI AINI BEIBEL

4. Saide son sama e denki taki a ná denseefi sani di be sikiifi aini Beibel de aini nownow?

4 A wan sani fu 40 man Yehofa teke fu sikiifi a Beibel. Nawan fu den bukulolo di den be sikiifi á de moo. Ma sama sikiifi den bukulolo ya poti a omen taa bukulolo. A den kopi fu den bukulolo ya wi abi nownow. Neen meke son sama e akisi denseefi efu den sani di sikiifi aini Beibel nownow, a denseefi sani di den Beibel sikiifiman be sikiifi. I akisi iseefi wan leisi kaba saide u sa biibi den sani di sikiifi aini Beibel?

Den man di be sabi fa fu sikiifi sani poti a taa pampila meke kopi fu den Hebrew buku fu Beibel. Den meke moiti fu kopi a Wowtu fu Gadu soifili (Luku paragraaf 5)

5. Fa sama be e meke kopi fu den Hebrew buku fu Beibel? (Luku a fowtow a fesise fu A Wakititolen.)

5 Yehofa be e meke sama sikiifi a Wowtu fi en poti a nyun pampila, na a sani ya meke aa poli. A be taigi den kownu fu Islayeli taki den mu meke den eigi kopi fu a Weiti. A be gi den Leifisama a wooko fu leli a foluku san sikiifi aini a Weiti tu (Deit. 17:18; 31:24-26; Neh. 8:7). Di den Dyu go a katibo a Babilon, wan kulu koniman be abi a wooko fu meke omen kopi fu den Hebrew buku fu Beibel (Esra 7:6). Den man ya be e du a wooko fu den finifini. Baka te den be kaba sikiifi, da den be e teli ala den wowtu fu den bukulolo fu si efu den á misi nawan wowtu. Ma a ná dati wawan, den be e teli ala den letter tu. Ma den man ya a be libisama, neen meke den be e meke pikinpikin fowtu. Ma a omen sama be e meke kopi fu den bukulolo ya, neen meke i man si sowtu wan fu den abi wan pikin fowtu. Fa yo man sabi a sani ya?

6. Fa ondoosukuman sa fende den fowtu di sama meke aini den bukulolo?

6 Ondoosukuman aini a ten ya abi wan fasi fa den e fende den fowtu di sama be meke di den be e sikiifi a Wowtu fu Gadu poti a taa pampila. Kow taki wan sani fu 100 man sikiifi wan pisi fu Beibel poti a pampila. Di wan fu den man be e sikiifi a pisi fi en, neen a meke wan pikin fowtu. Efii wani si pe a meke a fowtu, dai mu maiki den sani di a sikiifi anga den taawan. Na aseefi sani ya ondoosukuman e du aini a ten ya. Den e maiki omen bukulolo anga denseefi, da a so den e sabi sowtu wan abi wan pikin fowtu.

7. Sai soi taki den man di be sikiifi Beibel poti a taa pampila tapu be sikiifi sani finifini enke fa den de?

7 Den sama di be e sikiifi den bukulolo poti a taa pampila, be e teke den ten sikiifi ala sani finifini. Kow luku wan toli di e soi a sani ya. A moo gaandi kopi fu den Hebrew buku fu Beibel, be sikiifi wan pisiten fu a yali 1008 efuso 1009. Den e kai a buku ya a Leningrad Kodex. Aini den yali di pasa, sama fende omen bukulolo di gaandi wan sani fu wan dunsu yali moo a Leningrad Kodex. Son leisi a wan pisi namo fu den bukulolo ya den e fende. Kande i be o denki taki den gaandi bukulolo ya, be o kengi dyow fu a Leningrad Kodex. Ma di den maiki den sani di sikiifi a den moo gaandi bukulolo, anga den sani di sikiifi aini a Leningrad Kodex, den kon si taki a wantu sani namo sikiifi pikinso taa fasi. Ma na aseefi bosikopu sikiifi aini ala den bukulolo.

8. Sai soi taki den kopi fu den Giiki buku fu Beibel, anga den kopi di sama meke fu den taa gaandi buku a ná aseefi?

8 Den fosi Kelesten be meke kopi fu den Hebrew buku fu Beibel tu. Boiti dati, den be meke kopi fu den 27 Giiki buku fu Beibel. A den bukulolo ya den be e koboloiki te den be e holi komakandaa anga te den be e du a peleikiwooko. Wan koniman be maiki den kopi fu den Giiki buku fu Beibel, anga den taa buku di sama be sikiifi a pisiten de. San a si di a du a sani ya? A taki: ‘Den kopi fu den Giiki buku fu Beibel, ipi moo den kopi fu den taa buku di sama be sikiifi a ten de. Den sikiifi soifili moo den taa buku tu.’ Wan buku e taki: ‘Te ye leisi den bun Beibel vertaling aini a ten ya, i sa biibi taki na aseefi bosikopu di be sikiifi aini Giikitongo ye leisi’ (Anatomy of the New Testament).

9. Enke Yesaya 40:8 e soi, da san u sabi fu a Wowtu fu Gadu?

9 A omen ondoo yali langa sama be e tan meke kopi fu den buku fu Beibel. Den sama ya be e du den wooko finifini, neen meke wi abi wan Beibel aini a ten ya di makiliki fu leisi anga fu sutudeli. b A Yehofa meke wi abi a Wowtu fi en aini a ten ya ete. A bosikopu di sikiifi aini á kengi tu. (Leisi Yesaya 40:8.) Ma toku yu abi sama di e taki winsi a bosikopu di de aini Beibel á kengi, toku a sani de á wani taki a Gadu meke sama sikiifi fi en. Neen meke wo luku wantu sani di e soi taki a Beibel na a Wowtu fu Gadu.

U SA BIIBI DEN POLOFEITITOLI DI DE AINI BEIBEL

Left: C. Sappa/​DeAgostini/Getty Images; right: Image © Homo Cosmicos/​Shutterstock

Beibel polofeititoli be kon tuu aini a ten di pasa, ma den e kon tuu aini a ten ya tu (Luku paragraaf 10-11) d

10. Gi wan toli di e soi taki a sani di sikiifi a 2 Peitilisi 1:21 a tuu. (Luku a fowtow.)

10 A omen polofeititoli sikiifi aini Beibel. Te u luku fa sani waka den ten di pasa, da we si kiin taki a omen fu den polofeititoli ya kon tuu. Son wan fu den kon tuu baka omen ondoo yali. A sani ya nai foondoo u, bika u sabi taki a Yehofa taki den polofeititoli di de aini Beibel. (Leisi 2 Peitilisi 1:21.) Pakisei a polofeititoli di e taki fu foto Babilon. Wan pisiten fu a yali 778 anga a yali 732 Fosi Kelestesi, a santa yeye be meke polofeiti Yesaya sikiifi taki wan tiiman be o teke a foto Babilon abaa. Yesaya be kai a nen fu a man ya tu. A be taki a Sirus be o teke a foto ya abaa. Boiti dati, a be taki finifini fa a be o wini a foto ya (Yes. 44:27–45:2). Yesaya be taki tu taki di Babilon be o booko, nawan sama be o tan ape moo (Yes. 13:19, 20). Sani pasa pilisisi enke fa a polofeititoli be taki. Aini a yali 539 Fosi Kelestesi, den Mediya anga den Persiyasama teke a foto ya abaa. Nownow Babilon a wan booko peesi.​—Luku a felon di den e kai Beibel be taki a foto Babilon be o booko aini a I sa piisii fu teego! buku, les 03 penti 5.

11. Gi wan toli di e soi fa Daniyeli 2:41-43 e kon tuu aini a ten ya.

11 A ná aini a ten di pasa namo Beibel polofeititoli be e kon tuu, ma den e kon tuu aini a ten ya tu. Pakisei fa a polofeititoli di Daniyeli be sikiifi fu a tiimakiti fu Ingiisikondee anga Ameekankondee e kon tuu aini a ten ya. (Leisi Daniyeli 2:41-43.) A polofeititoli ya e soi kiin taki a tiimakiti fu Ingiisikondee anga Ameekankondee be o ‘taanga a wanse’ enke ayee, da a be o ‘swaki na a taa se’ enke tokotoko. We si fa a sani ya e kon tuu. Ingiisikondee anga Ameekankondee soi taki den taanga enke ayee, di den wini den tu goontapu feti. Den be abi tyaipi suudati tu. Ma den sama fu a kondee fu den e meke den lasi makiti, bika den nai saka denseefi a lanti ondoo. Wan sabiman fu politiki be taki: ‘Te we taki fu politiki, da kondee á de a goontapu di paati so enke Ameekankondee.’ Aini den yali di pasa, Ingiisikondee, a taa pisi fu a tiimakiti ya seefi kon paati tu. Bika den sama fu a kondee á wani wooko anga den taa kondee fu Europa. Den sani ya meke ai moo taanga gi a tiimakiti fu Ingiisikondee anga Ameekankondee fu du san den wani.

12. San den polofeititoli di de aini Beibel e soi u?

12 Ala den polofeititoli di kon tuu kaba, e soi taki u sa biibi taki ala den sani di Gadu paamisi u aini a ten di e kon, o kon tuu. We fii enke a psalm sikiifiman di be begi Yehofa taki: ‘Mi e wakiti i fii kon fii mi. A yu mi e wakiti fu taigi mi san mi mu du’ (Ps. 119:81). Yehofa paamisi wi aini en Wowtu taki: ‘Mi wani sani waka bun anga u aini a ten di e kon. Mi wani wi abi howpu tu’ (Yel. 29:11). A ná libisama o meke sani waka bun gi u aini a ten di e kon, ma a Yehofa. Neen meke tan meke moiti fu sutudeli den polofeititoli di de aini Beibel, bika a sani ya o yeepi u fu biibi den sani di sikiifi aini a Wowtu fu Gadu.

A OMEN MILIYUN SAMA FENDE WINI DI DEN WOOKO ANGA DEN LELI FU BEIBEL

13. Enke Psalm 119:66, 138 e soi, da san a wan taa sani di e soi taki u sa biibi san Beibel e taki?

13 Wan taa sani di e soi taki u sa biibi den sani di sikiifi aini a Beibel, a te we si den wini di sama e fende te den e wooko anga den leli di de aini. (Leisi Psalm 119:66, 138.) Pakisei a toli ya. A omen toowpaa di be wani booko toow e piisii nownow, fu di den e wooko anga den leli fu Beibel. Den pikin seefi e piisii tu, bika den mma anga den dda e booko den ede anga den. Boiti dati, den lobi den.​—Efe. 5:22-29.

14. Gi wan toli di e soi taki te sama e wooko anga den leli fu Beibel den poi kengi.

14 Winsi wan sama be e du ogii, toku den leli fu Beibel poi yeepi en fu kengi. Kow luku fa den leli fu Beibel yeepi wan sitaafuman den e kai Jack. c Jack a be wan ogiiman. Sama be sabi en tu enke wan fu den moo ogiiman di be kisi dede sitaafu. Wan dei di wantu kotoigi be e sutudeli anga wantu taa sitaafuman, Jack be e aliki tu. Fu di den baala di be e sutudeli anga den taa sitaafuman be e soi switifasi gi den, meke Jack seefi bigin sutudeli. Di a bigin wooko anga den sani di a be e leli aini Beibel, a sani ya yeepi en fu kengi a fasi fa a be de fosi. Te fu kaba, Jack toon wan peleikiman. Baka dati, neen a dopu. A be e peleiki a Kownukondee bosikopu fayafaya gi den taa sitaafuman. Boiti dati, a yeepi fo fu den fu kon sabi a waaleiti. Di a dei di den be o kii Jack be doo, sama be man si kiin taki a be kengi. Wan fu den afukati fu Jack taki: ‘Jack á de a sama di mi be sabi 20 yali pasa. Den leli fu Beibel kengi en libi.’ Winsi fa den kii Jack bakaten, toku a toli fi en e leli u taki u sa biibi den sani di de aini a Wowtu fu Gadu. A poi kengi sama libi.​—Yes. 11:6-9.

Den leli fu Beibel yeepi omen sowtu sama fu kengi den libi (Luku paragraaf 15) e

15. Saide den sama di e dini Yehofa anga den sama fu a ten ya a ná aseefi? (Luku a fowtow.)

15 Fu di a foluku fu Yehofa e wooko anga den leli fu Beibel, meke den e libi na a wan (Yoh. 13:35; 1 Kor. 1:10). Den sama aini a goontapu nai libi na a wan. Den paati aini politiki palitei, den e si sama fu taa nasi wan fasi tu. Boiti dati, den e wisiwasi pootiman. Neen meke te den si fa we libi na a wan, den e foondoo. Na a sani ya wan yonkuman den e kai Jean be kon si. Aa be poi biibi taki den Yehofa kotoigi e libi na a wan. Jean kiya aini wan Afiikankondee. Di feti booko aini a kondee fi en, a be go aini a feti. Ma bakaten a lowe go a wan kondee di be de koosube. Na ape a miti den Yehofa Kotoigi. Jean taki: ‘Mi leli taki den sama di de aini a tuu biibi nai holibaka gi feti, bika den lobi denseefi.’ A taki tu taki: ‘Mi be e koboloiki mi libi fu feti gi wan kondee, ma di mi kon sabi a waaleiti, mi paamisi Yehofa taki mio libi enke fa a wani, neen mi dopu.’ Jean kengi a fasi fa a be de fosi. A nai feti moo anga sama fu taa kondee efuso fu wan taa lo, ma nownow ai paati den leli fu Beibel anga ala den sama di ai miti. Te we si fa Beibel e kengi sama libi, a sani ya e yeepi u fu biibi taki Beibel na a Wowtu fu Gadu.

TAN BIIBI A WOWTU FU GADU DI E TAKI A TUU

16. Saide a pelensipali taki we tan biibi a Wowtu fu Gadu?

16 Fu di a goontapu e kon moo ogii dei fu dei, meke aw moo taanga gi u fu biibi den sani di sikiifi aini Beibel. Kande sama o wani u biibi taki den sani di sikiifi aini Beibel a ná tuu. Den o wani u biibi taki a ná Gadu poti a koni saafu di u sa fitoow fu tii a olikanisâsi fi en. Ma efu we biibi taki ala den sani di sikiifi aini a Wowtu Gadu a tuu, da wo poi toto futu gi den tesi ya. Wo ‘holi den weiti fu Yehofa anga u hii ati. Wo holi den u hii libi langa, te enke u dede’ (Ps. 119:112). ‘Sen nai kisi u’ fu paati a bun nyunsu anga taawan. We gi den taanga-sikin fu wooko anga den leli fu Beibel tu (Ps. 119:46). Boiti dati, winsi sowtu tesi e miti u, ‘we holidoo anga pasensi anga ala piisii’.​—Kol. 1:11; Ps. 119:143, 157.

17. Fa a tekisi fu a yali ya e yeepi u?

17 Ai bigi gi u taki Yehofa meke u kon sabi a tuu. Fu di u sabi a waaleiti, meke u nai buuya. Ai soi u tu faw mu libi aini a goontapu fu Saatan ya di e kon moo ogii dei fu dei. Boiti dati, Yehofa paamisi u taki sani o go bun anga u aini a ten di e kon te a Kownukondee fi en o tii goontapu. Meke a tekisi fu a yali 2023 yeepi u fu tan biibi ala den sani di sikiifi aini a Beibel, bika ala san Gadu e taki a tuu.​—Ps. 119:160.

SINGI 94 Gaantangi fi i fu a Wowtu fi i

a A tekisi fu a yali 2023 o gi u taanga-sikin tuutuu. Ai taki: ‘Ala san ye taki a tuu’ (Ps. 119:160). U sabi taki ye biibi den sani di sikiifi aini a tekisi ya. Ma a omen sama aini a goontapu ya nai biibi den sani di sikiifi aini Beibel. Den nai si enke den o fende wini te den wooko anga den sani ya tu. Aini a artikel ya, wo luku dii sani di e soi taki u sa biibi den sani di sikiifi aini Beibel. Wo si tu faw sa yeepi sama fu biibi taki den o fende wini te den wooko anga den sani di sikiifi aini Beibel.

b Efii wani sabi fa Gadu kibii a Wowtu fi en fu u sa fende en aini a ten ya, go a jw.org/srn dai sikiifi ‘San a historia e leri wi fu Bijbel’.

c Son wan fu den nen aini a artikel ya kengi.

d SAN WE SI A DEN FOWTOW: Gadu be taki a fesi taki a foto Babilon be o booko.

e SAN WI E SI NA A FOWTOW: A fowtow ya e soi taki den leli fu Beibel yeepi wan man fu a nai feti anga sama moo. Ai yeepi taa sama fu libi enke fa Beibel taki tu.