1. Kʼaʼut naq ebʼ li kristiʼaan inkʼaʼ chik nekeʼxpaabʼ li Santil Hu?

 SAʼEBʼ li qakutan nachʼaʼajkoʼk ani xpaabʼankil; li kristiʼaan inkʼaʼ chik nekeʼxnaw rikʼin ani teʼxkʼojobʼ xchʼool. Naabʼal nekeʼxik xchʼool chirix ebʼ li awabʼej, li nekeʼxtzʼil rix li jalan jalanq chi naʼlebʼ ut ebʼ li xninqal aj yakonel, abʼan nekeʼxkʼoxla ma chaabʼilebʼ tawiʼ xnaʼlebʼ. Joʼkan ajwiʼ, inkʼaʼ chik nekeʼroxloqʼi li nekeʼkʼamok bʼe saʼebʼ li paabʼal. Joʼkan naq inkʼaʼ nasach qachʼool rilbʼal naq ebʼ li kristiʼaan inkʼaʼ chik nekeʼxpaabʼ li Santil Hu.

2. Joʼ naxye Salmo 119:160, kʼaru chʼolchʼooq chiqu?

² Joʼ aj kʼanjel chiru li Jehobʼa chʼolchʼo chiqu naq aʼan li Yos tiik xchʼool ut naraj li us choʼq qe (Sal. 31:6; Is. 48:17). Chʼolchʼo chiqu naq tooruuq xkʼojobʼankil qachʼool chirix li naxye li Santil Hu xbʼaan naq naxye: «Kʼojkʼo laawaatin saʼ xbʼeen li yaal» (taayaabʼasi Salmo 119:160). Naqapaabʼ li kixye jun rehebʼ li naxtzʼil rix li Santil Hu: «Saʼ chixjunil li naxye li Yos, maakʼaʼ junaq li tikʼtiʼ chi moko napaltoʼk. Li xtenamit li Yos naru naq tixkʼojobʼ xchʼool rikʼin li naxye xbʼaan naq aʼanebʼ nekeʼxpaabʼ li Yos li kiyehok re».

3. Kʼaru tqatzʼil rix saʼ li tzolom aʼin?

³ Chanru tqatenqʼahebʼ li junchʼol re naq teʼxkʼojobʼ xchʼool chirix li Santil Hu? Qilaq oxibʼ li naʼlebʼ: li naxye li Santil Hu inkʼaʼ najalaak, li propesiiy li wank chisaʼ junelik natzʼaqlok ru ut wank xwankil re xjalbʼal li xyuʼam ebʼ li kristiʼaan.

4. Kʼaʼut wankebʼ nekeʼxkʼoxla naq xjalaak li Santil Hu?

⁴ Li Jehobʼa kiroksi 40 chi winq re xtzʼiibʼankil li Santil Hu. Saʼ li qakutan maakʼaʼ chik li Santil Hu li kitzʼiibʼamank chaq saʼ xtiklajik. Kaʼaj chik wank li tojeʼ kitzʼiibʼamank. Xbʼaan aʼin, wankebʼ nekeʼxkʼoxla ma juntaqʼeet tawiʼ li Santil Hu rikʼin li xeʼxtzʼiibʼa chaq najter. Kʼaʼut chʼolchʼo chiqu naq inkʼaʼ kijalaak li Santil Hu?

5. Chanru xeʼrisi reetalil li Najter Chaqʼrabʼ? (Chaawil li jalam u chiru li hu).

⁵ Re xkolbʼal li Raatin, li Jehobʼa kixye naq ttzʼiibʼaaq chi huhil. Kixye rehebʼ li awabʼej re li tenamit Israel naq teʼxtzʼiibʼa chi huhil li Xchaqʼrabʼ, aʼut rehebʼ laj Leví kixye naq tento teʼxchʼolobʼ chiru li tenamit (Deut. 17:18; 31:24-26; Neh. 8:7). Naq ebʼ laj judiiy xeʼelk chaq Babilonia, jun chʼuut ebʼ laj tzʼiibʼ xeʼok risinkil reetalil li Najter Chaqʼrabʼ (Escrituras Hebreas) (Esd. 7:6). Ebʼ li winq aʼin xeʼxkʼe xchʼool chi xbʼaanunkil li xkʼanjelebʼ. Xeʼok ajwiʼ rajlankil ebʼ li aatin ut li tzʼiibʼ. Usta joʼkan, xeʼpaltoʼk. Kitawmank li xpaltilebʼ xbʼaan naq kiʼisimank naabʼal reetalil li Santil Hu li xeʼxtzʼiibʼa. Qilaq chanru xeʼxtaw.

6. Chanru naru natawmank ebʼ li paltil saʼebʼ li reetalil li Santil Hu?

⁶ Saʼebʼ li qakutan, li nekeʼxtzʼil rix li Santil Hu nekeʼroksi ajwiʼ jun li naʼlebʼ re rilbʼal bʼar xeʼpaltoʼk li xeʼrisi reetalil li Santil Hu. Re xtawbʼal ru, qayehaq naq 100 chi winq nekeʼxtzʼiibʼa chi uqʼej xraqal jun li hu, ut jun rehebʼ napaltoʼk. Chanru ttawmanq li xpaltil? Xjuntaqʼeetankil li xeʼxtzʼiibʼa. Kamaʼin ajwiʼ nabʼaanumank anaqwan, ebʼ li nekeʼxtzʼil rix li Santil Hu naru nekeʼxtaw li xpaltil malaj li xeʼrisi ebʼ laj tzʼiibʼ saʼ li Santil Hu naq nekeʼxjuntaqʼeeta ebʼ li Santil Hu li kitzʼiibʼamank chaq najter.

7. Chanru naqanaw naq ebʼ laj tzʼiibʼ li xeʼisink reetalil li Santil Hu xeʼxbʼaanu chi anchalebʼ xchʼool?

⁷ Qilaq jun li eetalil li naxkʼut naq ebʼ laj tzʼiibʼ xeʼxkʼe xchʼool chi xbʼaanunkil ebʼ li xkʼanjel. Li Santil Hu li kitzʼiibʼamank chaq najter re li Najter Chaqʼrabʼ aʼan li Códice de Leningrado, chiru li chihabʼ 1008 malaj 1009 naq toj maajiʼ nachalk li Jesús saʼ Ruuchichʼochʼ. Abʼan chiru li chihabʼ li tojeʼ xeʼnumeʼk xeʼxkʼe reetal naq wank naabʼal li Santil Hu li kitzʼiibʼamank chaq najter ut xperaasil li ak wank chaq chiru 1,000 chihabʼ chiru li Códice de Leningrado. Maare wank ani naru naxkʼoxla, naq naabʼal sut kiʼisimank reetalil li Santil Hu li kitzʼiibʼamank chaq najter chiru 1,000 chihabʼ, kachʼin ajwiʼ xjuntaqʼeetal li Códice de Leningrado rikʼin ebʼ li Santil Hu li kitzʼiibʼamank chaq najter. Naq ebʼ li nekeʼxtzʼil rix li Santil Hu xeʼxjuntaqʼeeta li Santil Hu li tzʼiibʼanbʼil chaq najter rikʼinebʼ li toj akʼ, xeʼxkʼe reetal naq kachʼin ajwiʼ li xjalanil ut naq li esil li wank saʼ li Santil Hu inkʼaʼ najalaak.

8. Kʼaru xjalanil naq xeʼrisi chi huhil li Akʼ Chaqʼrabʼ rikʼin jalan chik li hu?

⁸ Ebʼ li xbʼeen aj paabʼanel xeʼrisi ajwiʼ reetalil li Santil Hu li wank saʼ hebreo, xeʼxtzʼiibʼa chi anchalebʼ xchʼool li 27 chi hu li natawmank saʼ li Santil Hu li wank saʼ li aatinobʼaal griego, li nekeʼroksi saʼebʼ li chʼutam ut saʼ li puktesink. Jun li winq li naxtzʼil rix li Santil Hu, naxjuntaqʼeeta li Santil Hu li kitzʼiibʼamank chaq najter saʼ griego rikʼin ebʼ li Santil Hu li kitzʼiibʼamank chaq saʼ li qʼehil ajwiʼ  aʼan, naxye: «Anaqwan wank naabʼal chik li Santil Hu li kitzʼiibʼamank chaq najter saʼ griego chiru jalan chik ebʼ li hu». Jun li hu naxye chirix li Akʼ Chaqʼrabʼ: «Naru naqakʼojobʼ qachʼool rikʼin li Akʼ Chaqʼrabʼ li wank anaqwan xbʼaan naq juntaqʼeet li esil wank chisaʼ rikʼin li xeʼxtzʼiibʼa chaq junxil» (Anatomy of the New Testament).

9. Kʼaru naxchʼolobʼ chiqu Isaías 40:8 chirix li wank saʼ li Santil Hu?

⁹ Chiru naabʼal siʼeent chihabʼ, ebʼ laj tzʼiibʼ xeʼkʼanjelak chi kaw re naq li Santil Hu li naqayaabʼasi ut naqatzol tzʼiibʼanbʼil chiʼus. b Chʼolchʼo naq li Jehobʼa kixbʼaanu naq twulaq qikʼin chi tzʼaqal re ru (taayaabʼasi Isaías 40:8). Abʼanan, maare wankebʼ teʼxye naq usta li Santil Hu moko kijalaak ta, moko naraj ta xyeebʼal naq chalenaq rikʼin li Yos. Qilaq wiibʼ oxibʼ xyaalal kʼaʼut naqaye naq li Santil Hu nachalk rikʼin li Yos.

10. Kʼaru li propesiiy kitzʼaqlok ru ut naxkʼut naq yaal li naxye 2 Pedro 1:21 (chaawil ebʼ li jalam u).

¹⁰ Saʼ li Santil Hu wank naabʼal ebʼ li propesiiy li keʼtzʼaqlok ru, wank ak naabʼal chihabʼ tzʼiibʼanbʼilebʼ chaq. Li xkʼulmank naxkʼutbʼesi naq ebʼ li propesiiy keʼtzʼaqlok ru. Inkʼaʼ nasach qachʼool chi rilbʼal, xbʼaan naq naqanaw naq nachalk rikʼin li Jehobʼa (taayaabʼasi 2 Pedro 1:21). Qakʼoxlaq li xsachik li nimla tenamit Babilonia. Chiru tana li chihabʼ 778 ut 732 naq toj maajiʼ nachalk li Jesús saʼ Ruuchichʼochʼ, li Jehobʼa kixbʼaanu naq li propeet Isaías tixye naq li tenamit Babilonia t-eechaniiq. Kixye naq laj Ciro t-eechaninq re ut chanru tixbʼaanu (Is. 44:27-45:2). Kixye ajwiʼ naq li tenamit Babilonia tsacheʼq ru ut maaʼani chik twanq chisaʼ (Is. 13:19, 20). Ut chixjunil kitzʼaqlok ru. Li kiwank joʼ jun nimla tenamit, kitʼaneʼk saʼ ruqʼebʼ laj Medo ut Persa chiru li chihabʼ 539 naq toj maajiʼ nachalk li Jesús saʼ Ruuchichʼochʼ, ut anaqwan wank joʼ jun tuubʼ chi  pek (chaawil li bʼideo Li Santil Hu kixye naq tjukʼmanq li tenamit Babilonia, saʼ li naʼlebʼ 5 re li tzolom 3 saʼ li hu Sahaq laachʼool!).

11. Chanru yook chi tzʼaqlok ru Daniel 2:41-43?

¹¹ Abʼan ebʼ li propesiiy li wank saʼ li Santil Hu moko kaʼaj tawiʼ keʼtzʼaqlok chaq ru junxil. Saʼebʼ li qakutan yooko ajwiʼ rilbʼal li xtzʼaqlojikebʼ ru jalan chik li propesiiy. Qakʼoxlaq li xtzʼaqlojik ru li propesiiy li kixye laj Daniel chirix li nimla awabʼejilal re Reino Unido ut Estados Unidos (taayaabʼasi Daniel 2:41-43). Joʼ naxye ebʼ li propesiiy, li nimla awabʼejilal aʼin «yiijach kawaq ribʼ» joʼ li chʼiichʼ ut «yiijach inkʼaʼ» joʼ li sebʼ. Ut aʼan tzʼaqal li yooko rilbʼal. Li wiibʼ chi tenamit aʼin kawebʼ ribʼ joʼ li chʼiichʼ, xbʼaan naq xeʼqʼaxok u saʼ li xbʼeen ut li xkabʼ nimla yalok u ut naabʼal laj puubʼ wankebʼ saʼ li tenamit aʼin. Usta joʼkan, li wankebʼ saʼ li tenamit aʼan yookebʼ xbʼaanunkil naq moko kaw ta chik li awabʼejilal re naq ebʼ laj kʼanjel teʼkʼanjelaq chiʼus, teʼxkʼul li xtuminebʼ malaj teʼkʼeheʼq re li aajelebʼ chiru, chixjunil aʼin naxbʼaanu naq teʼxmululi ribʼ chiru li awabʼej ut chiruhebʼ li xpatron. Jun li winq, li wank xnawom chirix li kʼanjelak, kʼayink ut loqʼok saʼ jalan jalanq chi tenamit, kixye: «Saʼ chixjunil li tenamit bʼarwiʼ nabʼaanumank li nimla kʼanjel, li tenamit Estados Unidos moko chaabʼil ta nakʼanjelak ut jachjo ru». Ut kʼaru naru nayeemank chirix li xʼawabʼejilal Reino Unido? Saʼebʼ li qakutan, jachjo ru xbʼaan li nekeʼxye ebʼ li jalan chik tenamit re Europa. Saʼ xkʼabʼaʼ li jachok ibʼ, li nimla awabʼejilal aʼin bʼarwiʼ naʼok Reino Unido ut Estados Unidos nachʼaʼajkoʼk chiru xbʼaanunkil li xkʼanjel.

12. Kʼaru naxkʼut chiqu naq ebʼ li propesiiy li wank saʼ li Santil Hu ak xeʼtzʼaqlok ru?

¹² Xnawbʼal naq naabʼal ebʼ li propesiiy li wank saʼ li Santil Hu ak kitzʼaqlok ru, naxkutanobʼresi chiqu naq li naxyeechiʼi qe li Yos ttzʼaqloq ru. Naqekʼa tana qibʼ joʼ jun li kitzʼiibʼank re li salmo naq kixye: «Yo chi lajk li waanm chi roybʼeninkil laatenqʼaal; kʼajoʼ naq ninʼoybʼenink rikʼin laawaatin» (Sal. 119:81). Rikʼin rahok, li Jehobʼa naxyeechiʼi qe jun li qoybʼenihom li wank saʼ li Santil Hu (Jer. 29:11). Li qoybʼenihom re li kutan chalk re, nachalk chirix li naxyeechiʼi qe li Jehobʼa maawaʼ li naxyeechiʼi qe li winq. Qakʼehaq qachʼool chi xtzolbʼal ebʼ li propesiiy li wank saʼ li Santil Hu re naq kʼojkʼooq qachʼool chirix li Santil Hu.

13. Kʼaru jun chik xyaalal re naq tqakʼojobʼ qachʼool rikʼin li Santil Hu? (Salmo 119:66, 138).

¹³ Jun chik li xyaalal re naq tqakʼojobʼ qachʼool rikʼin li Santil Hu aʼan naq naxtenqʼa ebʼ li qas qiitzʼin li nekeʼxyuʼami li naxye (taayaabʼasi Salmo 119:66, 138). Jun eetalil, li sumsukebʼ li yookebʼ raj xjachbʼal ribʼ, anaqwan sahebʼ saʼ xchʼool ut wankebʼ saʼ junajil. Ut ebʼ li ralal xkʼajol sa nekeʼrekʼa ribʼ, maakʼaʼ nekeʼxxuwa ut raarokebʼ (Efes. 5:22-29).

14. Kʼaru li eetalil naxkʼut naq li Santil Hu naru naxjal li qayuʼam?

¹⁴ Li chaabʼil naʼlebʼ li wank saʼ li Santil Hu, naru naxbʼaanu naq li qʼaxal yibʼebʼ ru xnaʼlebʼ naru nekeʼjalaak, joʼ kikʼulmank rikʼin jun laj preex li nakʼabʼaʼiik Jack. c Aʼan xuwajel ru, ut jun rehebʼ laj preex li qʼaxal xiwxiw ru saʼ xyanqebʼ  chixjunilebʼ li tenebʼanbʼil kamk saʼ xbʼeenebʼ. Saʼ jun kutan kichunlaak chi rabʼinkil jun li seeraqʼ li isinbʼil chaq saʼ li Santil Hu. Naq sa kiʼaatinaak xbʼaanebʼ li hermaan kiwulak tzʼaqal saʼ xchʼool, joʼkan naq kiʼok xtzolbʼal li Santil Hu. Ut naq kiʼok xyuʼaminkil li naxtzol, kichaabʼiloʼk li xnaʼlebʼ ut li xbʼaanuhom. Kiruuk chi wank joʼ aj puktesinel li maajiʼ naxsubʼ ribʼ saʼ haʼ, moqon chik kikubʼeek xhaʼ. Ut naʼaatinak rikʼinebʼ li rechpreexil chi anchal xchʼool chirix li Xnimajwal Awabʼejilal li Yos, ut kixtenqʼa kaahibʼ rehebʼ aʼin chi xnawbʼal li yaal. Saʼ li kutan naq teʼxkamsi, laj Jack jalan chik. Li nakolok re chiru li chaqʼrabʼ kixye: «Laj Jack moko aʼan ta li xinnaw ru chalen 20 chihabʼ anaqwan. Li kixtzol rikʼinebʼ laj testiiw re li Jehobʼa kixjal li xyuʼam». Usta kikamsiik, li kixbʼaanu naxkʼutbʼesi naq tooruuq xkʼojobʼankil qachʼool rikʼin li Santil Hu ut naq aʼin naru naxchaabʼilobʼresi li qanaʼlebʼ (Is. 11:6-9).

15. Chanru naq xyuʼaminkil li naxye li Santil Hu naxbʼaanu naq jalano chiruhebʼ li junchʼol? (Chaawil ebʼ li jalam u).

¹⁵ Li xtenamit li Jehobʼa wank saʼ junajil ut saʼ tuqtuukilal xbʼaan naq nekeʼxyuʼami li naxye li Santil Hu (Juan 13:35; 1 Cor. 1:10). Li tuqtuukilal ut li junajil li wank saʼ qayanq naʼilmank xbʼaan naq li ruuchichʼochʼ aʼin jachjo xbʼaan li xʼawabʼejilal li winq, li xwanjikebʼ ut li xtenamitebʼ li junchʼol. Laj Jean, jun li saaj li wank África, kiril li junajil li wank saʼ qayanq. Naq kitiklaak jun li pleet saʼ li tenamit bʼarwiʼ wank, aʼan kiʼok joʼ aj puubʼ, moqon chik kiʼelelik ut kikoho saʼ jun chik li tenamit, li nachʼ wank chixkʼatq, bʼarwiʼ kixnawebʼ ru laj testiiw re li Jehobʼa. Laj Jean naxye: «Xintzol naq li nekeʼxyuʼami li tzʼaqal paabʼal inkʼaʼ nekeʼxchʼik ribʼ saʼ xʼawabʼejilal li winq chi moko jachjokebʼ ru. Nekeʼxra bʼan ribʼ chiribʼilebʼ ribʼ». Naxye ajwiʼ: «Saʼ chixjunil linyuʼam xinʼokenk chirix lintenamit, abʼan naq xintzol li yaal xinqʼaxtesi  linyuʼam chiru li Jehobʼa». Kijalaak xyuʼam li chʼajom aʼin. Moko nayalok ta chik rikʼinebʼ li jalanebʼ xwanjik, anaqwan naxkʼut chiruhebʼ li kristiʼaan li chaabʼil esilal li naxye li Santil Hu. Xbʼaan naq li naʼlebʼ li wank saʼ li Santil Hu nokooxtenqʼa, aʼan reetalil naq naru tqakʼojobʼ qachʼool rikʼin li Santil Hu.

16. Kʼaʼut naq aajel ru naq tqakʼojobʼ qachʼool chirix li Santil Hu?

¹⁶ Yook chi numtaak li maaʼusilal, ut aʼin naru naq tixyal rix li qapaabʼal. Maare ebʼ li kristiʼaan teʼxbʼaanu naq twiibʼanq qachʼool chirix li naxye li Santil Hu ut naq li Jehobʼa kixxaqabʼ li moosej tiik xchʼool ut wank xnaʼlebʼ re naq tooxbʼeresi. Abʼan, wi chʼolchʼo chiqu naq li Raatin li Yos junelik naxye li yaal, tqakuy xnumsinkil ebʼ li yalbʼaʼix. Tqayal qaqʼe chi xpaabʼankil li xchaqʼrabʼ li Jehobʼa «chi junelik» (Sal. 119:112). Inkʼaʼ tooxutaanaq chi aatinak chirix li Santil Hu ut xwaklesinkilebʼ xchʼool chi xyuʼaminkil (Sal. 119:46). Joʼkan ajwiʼ, tooruuq xkuybʼal li rahilal, joʼ li rahobʼtesiik, rikʼin kuyum ut sahil chʼoolejil (Col. 1:11; Sal. 119:143, 157).

17. Kʼaru tixjultika chiqu li xraqal li Santil Hu re li chihabʼ 2023?

¹⁷ Naqabʼanyoxi re li Jehobʼa naq xqanaw li yaal. Li yaal nokooxtenqʼa re naq tuqtu ut kʼojkʼo qachʼool ut naxkʼut chiqu chanru wank saʼ li ruuchichʼochʼ aʼin li numtajenaq rikʼin chʼaʼajkilal. Ut naxyeechiʼi qe li chʼinaʼusil naʼajej saʼ li akʼ ruuchichʼochʼ rubʼel li Xʼawabʼejilal li Yos. Li xraqal li Santil Hu re li chihabʼ 2023 nokooxtenqʼa re naq chʼolchʼooq chiqu naq li yaal kʼojkʼo saʼ li Raatin li Yos (Sal. 119:160).