Skip to content

Skip to table of contents

CIIN BWAAL CYA KULONG CYA 1

Iikal Mutwiishiibw Neey “Diiy dya Mawej i dya Biin-biin”

Iikal Mutwiishiibw Neey “Diiy dya Mawej i dya Biin-biin”

MUFUND IITUT A KU MUVW BWA 2023: “Diiy diibuh i dishimacil teng ha myand ya biin-biin.”​—MUS. 119:160, NWT.

MUSAMBW A 96 Mukanda wa Nzambi ntshiuma

KADYOOSH a

1. Bwabiny bat bavul leeloow kabiin biitab myand ya mu Bibl?

 BAAT bavul leeloow kabiin bamanyik muut udyobw mwa kuteekel micim. Biyihahanguj neey baat badyobw baneemek cileejel​—biin myand ya cidiidy, biin myand ya siyans, ni bangend a mishing​—ning batutungunuk ni kulong myand yilengel menmen bwaababw. Cikwaabw kabiin baneemek baafumw ba bitendeleel baleeleeb neey i biin Krist. Bady ni miland bwa myand ya mu Bibl mukand udy bafumw ba bitendeleel aab baleeb bwa kumukooyel.

2. Bilondeshel Musambw 119:160, bikaam twiikal batwiishiibw neey?

2 Biin mudimw boos ba Yehow i batwiishiibw neey: “I Mawej wa myand ya biin-biin” ni i mukat teng cidy cilengel menmen bwiitut. (Mus. 31:5; Ye. 48:17, NWT) Tudy bamanyik neey tudy mwa kwiikal ni diitabij mu myand yitubaabal mu Bibl​—bwaal “Diiy dya Mawej i dishimacil teng ha myand ya biin-biin.” b (Bal Musambw 119:160, NWT.) Twiikaakal cikwaabw bu cidy muut mukwaabw udy mumanyik myand ya mu Bibl mufund neey: “Kakwiinoh bend bwaal bwa makos ning bwaakaabumw budy Mawej muleeb. Baat ba Mawej bady mwa kuteek micim yaababw mu myand yidyey uleeb, bwaal bady ni diitabij dya neey i Mawej udy mwiiyileeb.”

3. I biny bitwiiyiiy kukontonon mu ciin bwaal eecy?

3 I mushind kaay utudy mwa kwambulwiish bakwaabw bwa kwiikalobw byaabw batwiishibw bwa myand yidy mu Diiy dya Mawej? Tulangilaay ha tubingil tusat tudy mwa kwiitusak bwiitut kwiitabij myand yidy mu Bibl. Twiiyiiy kukontonon mudyobw bashintulul myand ya mu Bibl, mudy may ma buprofet mend makumban, ni bukash budy naabw Bibl bwa kufutulul shikacil a muut.

BAAKADY BALAM BIIN-BIIN MUSAH A MU BIBL

4. Bwabiny bamw baat balaalandul bwa bujaalal budy mu Bibl?

4 Yehow Mawej ukadil mudimw ni baat ba lulamat bat ku 40 bwa kufundobw mikand ya mu Bibl. Nook, leeloow katwiinoh bend ni may ma Mawej mafundilobw ku bikam ma ku butambwiil. Ki mikand yitudy naay leeloow yidy ni myand ya mu Bibl yaakadyobw baman kufund. Bwaal oobw buloolong bwa baat bakwaabw biyihanguj ning myand yibaabalobw leeloow i yaakaabumw ni yifundilobw kal-kal. Ukaady mwiiyihangujok bwa mushind utudy mwa kwiikal batwiishiibw bwa bwaal oobw eeny?

Baat baakady bamanyik bilengel mukand a Mawej batentwiil mifund ya mu ciin Ebreh baakady biikashishomw bikasakan bwa kutwiishiibw neey bifundilobw bya mu Diiy dya Mawej byaakady bijaalal (Tal cikos cya 5)

5. I mushind kaay ufundilobw May ma Mawej maakady mu ciin Ebreh? (Tal cifwaatul cya ha cizubw.)

5 Bwa kulam Diiy dindiy difundish ku spirit mujilang, Yehow waakady mulong bwa baat bindiy bidifund ha byaab kaahand. Ulongeshel bakaleng ba Izaleel bwa kulongobw mikand yaababw ni May ma Mawej mafundilobw, ni unoonenoh biin Leevy bwa kulongweesh baat May ma Mawej. (Mmu. 17:18; 31:24-26; Neh. 8:7) Kuunyim kwa biin Yuud baman kwiibihat mu buhik batal mu Babiloon, cisumbw cya baat baakady bamanyik bikasakan may ma Moyiz mamuheel Mawej batwaadijil kuvudij mikand ya mu ciin Ebreh. (Esd 7:6) Baan-balum aab baakady badimuk. Hahicil mafuk, baat baakady bamanyik mukand aab batwaadijil kubal, kiin teng myaak bituh ki babadiil cikwaabw ni malet bwa kwiikalobw batwiishibw neey myand yoos i yifund ni bujaalal. Ki bu mwaakadyobw baat bakiish bawaakan, kwaakady tubilem mu yumw mikand yifundilobw. Mu mikand yivul ya mushind aakaabumw yifundilobw, bilem eeby byaakady mwa kwiiy kumweek kuunyim kwa mafuk. Mushind kaay?

6. I mushind kaay utudy mwa kwiiy kumanyik bimw bilem mu yimw mikand ya mu Bibl yifundilobw ha kal?

6 Baat bady bamanyik mukand a Mawej ba leeloow bady ni mushind mulengel bwa kumanyikobw bilem bilong kudy aab baakady batentul may ma Mawej mafundilobw ku bikaam. Cileejel: Lang ket neey kudy baan-balum 100 badyobw bambil bwa kuntetul myaak yidy ha diibij kaahand ku bikaam. Umw wa ku baan-balum aab udy mwa kulong kacilem kakeeh mu kutentul kwindiy. Umw mushind wa kuhet cilem cidyobw balongobw i kufwanyikij myaak yidyobw batentul ni yoos ya bakwaabw. Bya mushind aakaabumw, ha kufwanyikij Bibl yivul yifundilobw ku bikam, bamw bamanyik ba myand ya mu Bibl bady mwa kumanyik bilem eecy myand yidyobw bavulamin kudy muut udy mwa kwiikal mutentuley.

7. Batentul bavul ba myand ya mu Bibl baakady ni bujaalal bicy?

7 Aab baakady balabul may ma mu Bibl mafundilobw ku bikam bahetel lutat luvul bwa kulong ni bwa kwiimalabul ni bujaalal. Tukontononaay cileejel cijaajaadik bwaal oobw. Bamanyin kufund mifund ya ciin Ebreh yifundilobw ku bikam ya kal mu muvw a 1008 eecy 1009 B.B. Naak bidy mwa kwiikal neey mukand a May ma Mawej mufund ku bikam wa Leningrad. Mu bisang bishaal eeby, nook, kwaakady mikand ya mu Bibl yivul yifund ku bikam, ni bituh bya mikand bikwaabw bifund ku bikam bihetelobw kukaady mivw 1 000 bishilangan ni mifund yifund ku bikam ya Leningrad. Muut mukwaabw udy mwa kulang neey kuunyim kwa kutentul ni kutentulul cikwaabw may mafund ku bikam aam mukacy mwa ciisang cya mivw 1 000, mifund yifund ku bikam ya Leningrad yaakady yishilanganok ni mifund ya kal-kal. Ki kabiishoh bend naak. Baat baakady bamanyik mukand menmen bafwanyikijil mifund ya kal-kal weeh ni ya kaabaak ni basangeen neey kudyok kushilangan kukeeh mu mushind a kufund, ni myand ya mu musah a Mawej yaakadyobw balam yaakady teng yijaalal.

8. I kushilangan kaay kudy hakacy ha mifund ya ciin Krek ya biin Krist ni mikand yikwaabw ya kal-kal?

8 Biin Krist ba kuuhal batentwiil byaabw mifund ya ciin Ebreh. Batentwiil ni budimw mikand 27 ya mifund ya ciin Krek, yaakadyobw bakal naay mudimw mu bisangil byaabab ni mu mudimw aabw a kudiil baat musah. Muut mukwaabw waakady mumanyik myand ya mu Bibl ufwanyikijil mifund ya mu ciin Krek ni mikand yikwaabw yilongelobw mu ciisang cyaakaabumw habitaatal mikand ya mu Bibl yifund ku bikam neey: “Mu mishind yivul mikand yivul yifund ku bikam ya ciin Krek yidyok leeloow i yishilangan ni mikand yikwaabw yidy kayiy yufwiik leeloow . . . Ni bimweek neey yidy mwa kukumban yoos mu kabujim.” Mukand wa mu Angleh wa neey: Anatomy of the New Testament uleeleeb: “Tudy mwa kwiikal ni diitabij mu kwaalabul kulengel kwa leeloow kwa [mifund ya ciin Krek] kuleeleeb teng musah aakaabumw ufundil kal-kal.”

9. Bilondeshel Yeshaay 40:8, i bwaal kaay bwa biin-biin budyobw baleeb habitaatal musah a mu Bibl?

9 Kwiikashishomw kwa menmen kwa batentul bavul ba mikand mukacy mwa siyekel yivul i kwambulwiish ku bujaalal kwa Bibl utubaabal ni utuloolong leeloow. c Kakuy kulandul, i Yehow ulongel bwa musah indiy iikalok bwa bukw-aabaat ni bwa kumulamobw bilengel. (Bal Yeshaay 40:8.) Naak, bakwaabw bady mwa kuleeb neey: Teng mudy musah a mu Bibl kay mushintulul, kabiin bijaadik neey waakady mufundish ku dyambulwiish dya spirit a Mawej. Nook tukontononaay kaabaak bimw bijaadik bileeleej neey Bibl i mufundish kudy spirit a Mawej.

MAY MA BUPROFET MADY MU BIBL I MAKUTEEKEL MICIM

Left: C. Sappa/​DeAgostini/​Getty Images; right: Image © Homo Cosmicos/​Shutterstock

May ma buprofet ma mu Bibl makumbeen kal ni mendend makumban kabidy leeloow (Tal cikos cya 10-11) e

10. Twaal cileejel cya diiy dya buprofet dikumbeen dijaajadik neey may mady mu 2 Pyeel 1:21 i ma biin-biin. (Tal bifwaatul.)

10 Bibl udy ni may mavul ma buprofet maakady maman kukumban, mamw ma ku may ma buprofet aam wiimafundil mivw kam ni kam kuuhal kwa kukumbanem. Myand ya kal yijaajaadik neey, may ma buprofet aam miiyil kukumban biin-biin. Kabiinoh bend bitukemesh bwaal tudy bamanyik neey: may moos ma buprofet mady mu Bibl maalaalukil kudy Yehow. (Bal 2 Py. 1:21.) Lang ket bwa may ma buprofet habitaatal kubutuk kwa cimeng cya Babiloon wa kal. Mu siyekel a mwandamukul K.K.Y., muprofet Yeshaay uleebel kal ku dyambulwiish dya spirit mujilang neey: Cibunj cya bukash cya Babiloon biiyiiy kwiicikwaat. Uleebel cikwaabw diijin dya muut wiiy kucimun cibunj, Kirus, ni mushind wiikalobw mwa kwiiyobw kwiicikwaat. (Ye. 44:27–45:2) Yeshaay uleebel cikwaabw neey: Biiyiiy kubutul Babiloon ni wiiyiiy kushaal kay ni baat buyiil. (Ye. 13:19, 20) I cicy cilongekel biin-biin. Biin Meed ni biin Peres bakwaacil Babiloon mu muvw 539 K.K.Y., cyaab cyaakady cibunj citam cikal, cishaadil kabaak ki bikul​—Tal video wa neey: Bibl uleebel kal bwa kubutuk kwa Babiloon video udy mu byaamw mu mukand wa Iikal ni Buumy Buyiil! Dilongweesh 3, kaciin bwaal 5.

11. Umvwiij mudy may mady mu Danyel 2:41-43 makumban leeloow.

11 May ma buprofet kamakumbeen teng kal; ki tutaatal mwendendem ni kukumban leeloow. Cileejel, langil ha kukumban kwa habwaah kwa diiy dya buprofet dya Danyel habitaatal bukaleng bwa bukash buvul bwa bulab butuutul bwa Angleteer ni Amerik. (Bal Danyel 2:41-43.) Diiy dya buprofet eedy dileejel ni bujaalal neey: bukaleng bwa bukash bwa bulab butuutul budy bulong ni bibunj bibidy oobw, bwiiyiiy kwiikal “cituh bukasakan” bu cyaamw cya fer ni bwiiyiiy kwiikal “cituh bukooyel” bu diim. Tutaatal kaabaakoow neey, bwaal oobw i bwa biin-biin. Cibunj cya Bretany ni Amerik, i biileej mudyobw biikal ni bukash buvul teng bu cyaamw cya fer, hakukal mudimw mutam bwa kucimun mu mavit mabidy ma bulab butuutul ni batungunukil ni kwiikal ni basalaay bavul baakady ni byaamw bya kulwiishagan naaby bikasakan. Cikwaabw, bukash bwaababw i bukooyesh kudy biinaab bakaakaam kuneemesh maneemat maababw, mu kampany kadyobw balong bwa kuleej maneemat maabab ma buumuut, ni bady bakat kwiiyikadil bwa kulek kwiikal kulondoh bidy mbul-matady uleeb. Muut mukwaabw udy mumanyik myand ya cidiidy bikasakan uleebel mafuk mashaal aam neey: “Kakwiishoh bend leeloow cibunj cidy baat biikal ni diiy dya kuleeb cicy cikabuluk bikasakan bu Bibunj Biikong bya Amerik leeloow.” Ni cibunj cya Bretany, cicy ciikal cituh cikwaabw cya bukash buvul bwa bulab butuutul, cyaakady nang-nang ciikal cikabuluk mu mivw yishaal eey ha kulwiish meej habitaatal bulund bwakadyecy naacy ni bibunj bya mu Mput bidy biikal mu kaacyumw. Kwaabulukangan ook i kulong bwa bikasakeen bukash bwa bulab butuutul bwa cibunj cya Angleteer ni Amerik bwa kukumbajobw myand yidyobw bakaam kulong.

12. I biny bitujaajaadikil may ma buprofet?

12 May ma buprofet mavul mady mu Bibl maakady maman kukumban i makashish diitabij diitut mu milay ya Mawej yitudy bateekel micim bwa mafuk maciiyiiy. Tudy mwa kumvw teng bu mumb a Misamb usambil Yehow uleeb neey: “Nabaakooy ni kwiimanyin luhand lwiibuh, nabashaal mutakamin diiy diibuh diwiiyiiy kuleeb.” (Mus. 119:81) Mu Bibl, Yehow i mwiitulay ni lukat ‘bwaal bukwaabw kuuhalook butudy batakamin.’ (Jer. 29:11) Kutakamin kwiitut bwa mafuk maciiyiiy kakwiin bwa bukash bwiitut, ki i kushimatil ha milay ya Yehow. Tudy mwa kutungunuk ni kuteekel Diiy dya Mawej micim hakwiikal balony balengel ba may ma buprofet mady mu Bibl.

MIBEL YA MU BIBL I YAMBULWIISH BAAT BAVUL

13. Bilondeshel Misambw 119:66, 138, i kabingil kaay kakwaabw kady mwa kulong bwa tuteekel Bibl micim?

13 Kabingil kakwaabw kaloolong bwa tuteekel Bibl micim i bwaal wambambulwiish baat hadyobw balond mibel yidyomw. (Bal Misambw 119:66, 138.) Cileejel, biin maluw baakady habwiih ni kuzuh maluw bady kaabaak ni musangal hakwiikal mu kaacyumw bwaal i bakooyel mibel ya mu Bibl. Baan bindiy baakady ni musangal bwaal baakady biibakashish mu cisak cya biin Krist ni balel baakady biibatabalel ni biibakat.​—Ef. 5:22-29.

14. Twaal cileejel cileeleej mudy kukooyel kwa may ma mu Bibl kwambulwiish baat bwa kwiikalobw ni shikacil mulengel.

14 Bamulong a bibiih i bashintuluk ha kwiiy baat balengel, hadyobw bakooyel mibel ya meej yidy mu Bibl. Tal mwaakady mibel ya mu Bibl yambulwiish mwiin bulok diijin dindiy Jack. d Waakady muut mwiin myand ya cinyang mwiin cikis, baakady bamumanyik bu umw wa ku biin bulok bamulong a bibiih baakadyobw bafundil cibaw cya lufw. Ki diifuk dikwaabw Jack wiitabil bwa kushikatey bwa kulong Bibl. Bulengel buleejel biin-kweet baakady balombol dilong dya Bibl bimutengel bikasakan, ni utwaadijil byend kulong. Bu mwaakadyey ukooyel myand ya biin-biin mu shikacil indiy, wiiyil kwiikal ni biikadil bilengel ni wiiyil cikwaabw muut mulengel menmen. Ha ciisang aacy, Jack ulongel bwa kushaal kajaady ukiish muhet baatiisumw ni wiiyil kuhet batiisumw. Udiil biin mu lukan bakwaabw musah ni cisumy habitaatal Bukaleng bwa Mawej ni wambulwiishil banaay ba kudyobw bwa kulongobw myand ya biin-biin. Hafikilobw ha cyaab cya kumuzuhilobw, Jack ushintulukil. Umw wa ku baat baakady bamuleebel uleebel ku tumilaady neey: “Kaciish bend muut unady mumanyik kukaady mivw 20. Malongweesh ma Batemw mashintulwiil shikacil indiy.” Ning muzuhilobw Jack, cileejel cindiy cileeleej neey, tudy mwa kuteekel Mawej micim ha kwiitab Diiy dindiy ni didy ni bukash bwa kwaalabul baat bwa kwiiyobw balengel.​—Ye. 11:6-9.

Mibel ya mu Bibl i yambulwiish baat bavul ba ha byaabw bivul menmen bwa kwiikalobw ni shikacil mulengel (Tal cikos cya 15) f

15. I mushind kaay udy kukooyel myand ya biin-biin yidy mu Bibl kulong bwa baat ba Yehow biikal bashilangan ni baat bakwaabw leeloow? (Tal cifwaatul.)

15 Baat ba Mawej bady mu kaacyumw bwaal bakookooyel myand ya Biin-biin yidy mu Bibl. (Jah 13:35; 1 Kor. 1:10) Diitalal ni kaacyumw bimweemweek mukacy mwiitut bwaal baat bavul leeloow i bakabuluk mu myand ya cidiidy, mu myand ya biseb, ni mu midimw yaababw yidyobw bakal. Jean hatadiley kaacyumw kaakady naak baat baat ba Yehow, bimutengel bikasakan ku micim. Waakady mukasakeen mu cibunj cya mu Afrik. Hatwaadijil diivit, uyiil katweel mu busalaay, ki hahicil mafuk uyiil lubil mu cibunj cyaakadyobw naacy mutumb. Kuyiiley aak bakahetelanganok ni Batemw ba Yehow. Jean uleeleeb neey: “Nalongel bwa kutweel mu citendeleel cidy kaciy citweelakan mu myand ya cidiidy eecy cikiish cyabulukangan. Ni cikwaabw baat badyomw i bakatangan umw ni mukwaabw.” Ututungunuk uleeb neey: “Naakady nalong bwa kulwiil cibunj ciitut. Ki hanalongel myand ya biin-biin yidy mu Bibl, nangacil dihangadik dya kukadil Yehow mudimw.” Jean ushintulukil biin-biin. Hamut a kulwiishey baat ba bis bishilangan nend, leeloow udiidiil baat bashiil-shilangan badyey usambakeen naabw musah a biin-biin udy mu Bibl. Bu mudy mibel ya mu Bibl yambulwiish baat bavul ba byaab bashiil-shilangan, i cileejel cya neey, tudy mwa kuteek micim yiitut mu Diiy dya Mawej.

TUNGUNUK NI KUTEEK MICIM YIIBUH MU DIIY DYA MAWEJ DYA BIIN-BIIN

16. Bwabiny i bya buseeb bwiitut kukashish diitabij diitut mu Diiy dya Mawej?

16 Bu mudy myand ya ha bulab yend teng ni kubiih, bidy mwa kwiitukasakeen bwa kuteekel Diiy dya Mawej micim. Baat bavul bady mwa kwiitusak bwa tulandul myand ya biin-biin yidy mu Bibl​—eecy neey, Yehow i musungul muhik indiy a lulamat udy mudimuk bwa kulombol bahambidil bindiy leeloow. Bu mutudy batwiishiibw neey: Diiy dya Mawej didy teng dya biin-biin, twiiyiiy kukasakeen boos balwiilwiish diitabij diitut. Twiiyiiy ‘kukaam teng bwa kulong biwudy mukat i bubw bulang bwiitut bwa buyiil.’ (Mus. 119:112) ‘Katwiish twiiy kumvw bumvw’ bwa kwambil baat bakwaabw myand ya biin-biin ni bwa kwiibakashish bwa kukooyelobw mibel ya mu Bibl mushikacil aabab. (Mus. 119:46) Ni twiiyiiy kwiikal ni mushind a kutaatameen shikacil yikasakan menmen, ni mal miikalobw mwa kwiitumweesh hakwiikal “bakasakan bituh micim ni batuukij mu diis.”​—Kol. 1:11; Mus. 119:143, 157.

17. Mufund iitut a ku muvw wiiyiiy kwiituvulwiij biny?

17 Tufwiifwiijok bikasakan Yehow bwa mudyey mwiitwanyishil bwa kumanyik myand ya biin-biin! Myand ya biin-biin yitwambambulwiish bwiitut kwiikal ni micim yibatam mund, bwa kwiikal ni kutwiishiibw ni yitulongweesh hatook mutudy mwa kwiikal ni shikacil utudy mwa kwiikal nend mu bulongolody bwa myand yikondakan oow ni wa kanyaw oow. Ni yitwambambulwiish bwiitut kwiikal ni kutakamin kwa shikacil mulengel weeh mu bukookesh bwa Bukaleng bwa Mawej. Mufund iitut a ku muvw bwa 2023 wiitwambambulwiish bwiitut kushaal batwiishiibw neey​—myand yoos yidy mu Diiy dya Mawej​—i ya biin-biin!​—Mus. 119:160.

MUSAMBW A 94 Tuasakidila bua Diyi dia Nzambi

a Mufund iitut a ku muvw ukaakashish diitabij udyobw banoonoh bwa muvw a 2023 uleeleeb neey: “Diiy diibuh i dishimacil teng ha myand ya biin-biin.” (Mus. 119:160, NWT.) Kakuy kulandul wiitaatab bwaal oobw. Ki baat bavul kabiin biitab neey Bibl uleeleeb myand ya biin-biin, kabiin biitab neey udy mwa kwiitwaakish mibel yilengel. Mu ciin bwaal eecy, twiiyiiy kukontonon tubingil tusat tutudy mwa kukal naat mudimw bwa kuteng micim ya baat bady ni micim yilengel ya kwiitab eecy biitaatab myand yidy mu Bibl ni mibel yidyomw.

b CYAMBIL CYUMVWIIJ: Mwaak wa ciin Ebreh udyobw baalabul neey “dishimacil” mu verseh oow, umvumvwiij neey myand yoos yidy mu Bibl i ya biin-biin.

c Bwa kumanyik myand yivul habitaatal cyaab cyaakadyobw balam Bibl, ndaak mu sit wa jw.org ni fund ha cyaab cya kukaamin cya neey: “Myand ya kal ni Bibl,” mu Franseh.

d Majin makwaabw i mashintulul.

e DYUMVWIIJ DYA BIFWAATUL: Ku dihangadik dya Mawej, biiyiil kubutul cibunj cya Babiloon cibunj cyaakady ni lutumb ha kal.

f DYUMVWIIJ DYA BIFWAATUL: Bwaal budy bulongek—Hamut ha kulwiish baat, sangilum uloolong myand ya mu Bibl bwa mushind udyey mwa kwiikal ni diitalal ni kwambulwiish baat bakwaabw bwa kulong byaabw naak.