Skip to content

Skip to table of contents

INKANI IYAKUMANYILA 1

Musubilaghe Ukuti ‘Amazyu Agha Chala Bwanaloli’

Musubilaghe Ukuti ‘Amazyu Agha Chala Bwanaloli’

ISIMBO ILYA MWAKA 2023: “Amazyu ghinu ghosi bwanaloli.”—SALIMO 119.160.

Ulwimbo 96 Buku la Chiuta Mbusambazi

VYO INTI TUMANYILE a

1. Choni cho abantu amasiku ghano batakulisubila Ibayibolo?

 ABANTU abingi batayite ulusubilo, batakumanya ko bangabwagha ubutuli chifukwa abandale, abamalonda sona na ba sayansi batakubavwa. Ichachitima chakuti balekite ukusubila vyo Ibayibolo likunena ichifukwa cha vyo abaputi babo bakubomba.

2. Ukuyana ni simbo ilya Salimo 119.160, choni cho tukumusubila u Yehova?

2 Ababombi ba Yehova, batakukayikila ukuti u Chala wabwanaloli sona akabalilo kosi akubalondela ivyiza. (Salimo 31.5; Yes. 48.17) Tukusubila ukuti vyosi vyo tukumanyila mu Bayibolo mazyu ghabwanaloli. (Belenga Salimo 119.160.) Mungakolelana navyo upulofesa yumo akanena akati: “Vyose vyo u Chala anena vikukwanilisyiwa nachimo-chimo cho chingapotwa.” Abantu aba Chala bakusubila vyo akunena ichifukwa chakuti bali nu lusubilo mumwache.

3. Ka inti tunenezannye ichoni mu nkani iyi?

3 Nkimba tungabavwa buli-buli abamwitu ukuti bope basubilaghe Amazyu agha Chala? Zatwennye amaukaboni ghatatu gho ghakulangizya ukuti mungalisubila Ibayibolo. Ubukaboni uwabwandilo Ibayibolo litasintite, uwabubili amauchimi gho ghali mu Bayibolo ghakukwanilisiwa sona Ibayibolo lili na maka aghakusinta abantu.

UBWANALOLI UBWA MU BAYIBOLO BUTASINTITE

4. Choni cho abantu bamo bakukayikila ukuti Ibayibolo lyabwanaloli?

4 U Chala akatuma abantu abasubaliwa abakukwana 40 ukuti basimbe amabuku ghosi gho ghali mu Bayibolo. Ivintu vyo bakasimbapo, pakabalilo aka navimo. Ibayibolo lyo tuli nalyo pakabalilo aka, bakakopela bulo. Cho chifukwa abantu bamo bakukayikila nanti vyo bakubelenga mu Bayibolo vikuyana bulo na vyo vikasimbiwa pabwandilo. Nkimba umwe mukusubila ukuti Ibayibolo lyabwanaloli?

Abantu bo bakakopelagha Ibayibolo, bakabikapo umoyo pakukopela amasimbo agha Chihebeli, nukwenelezya ukuti vyo bakakopelagha vya bwanaloli. (Ennya ndime 5)

5. Nkimba Amasimbo agha Chihebeli ghakakopeliwa buli-buli? (Ennya ichituzi icha pachikopi.)

5 Pakuti u Yehova akalondagha ukuti amazyu ghache ghasungiwe, akababuzya abantu ukuti baghakopele. Akababuzya abamwene aba ku Izilayeli ukuti aliwesi akopelaghe indaghilo mu buku lyache, sona akabuzya Abalevi ukuti bamanyisyanje abantu indaghilo zyache. (Kukumbu. 17.18; 31.24-26; Nehe. 8.7) Abayuda bakati babwelako ku Babuloni, akagulu aka bantu abakumanya ukukopela amasimbo bakanda ukukopela Amasimbo agha Chihebeli. (Ezra 7.6) Abantu aba bakabikapo umoyo. Nanti bakopela bamala, bakanyokelaghamo mu vyo basimba ukuti bennye nanti vikwivwika sona vyabwanaloli. Napo bakabomba bunubu, vimo bakapuzya ichifukwa chakuti bantu bambula ukufikapo. Loli bakayezya-yezya ukuti bayannye mo bapuvya ukuti vibe vyakwivwika akiza. Bakakopela sona aghinji ukuti ghize ghabavwe ukumanya mo bakapuvya. Buli-buli?

6. Nkimba bo bakufufuza ivya Bayibolo bakumanya buli-buli ukuti vyo vikasimbiwa vyabwanaloli?

6 Abantu abakufufuza bali ni zila inyiza yo yikubavwa ukumanya vyo bo bakakopelagha Ibayibolo bakapuvya. Nanti mungatuma abantu abakukwana 100 ukuti basimbe inkani, ka mungamanya buli-buli yo apuvya? Cho chingabavwa, mungayanisya bulo inkani yache ni zya bamwabo. Umwakuyana bulo, bo bafufuza ivyakukwafannya ni Bayibolo bakumanya bo bakapuvya na bo bakafumyamo ifundo zimo.

7. Ka tukumanya buli-buli ukuti Ibayibolo bakalikopela akiza?

7 Abantu bo bakakopela Ibayibolo, bakabikapo umoyo ukuti batakapuvye. Zatwennye ubukaboni bo bukusimikizya ifundo iyi. Amasimbo agha Chihebeli aghakale nkani gho ghakasimbiwa mu 1008 pamo 1009 C.E. ghakwitiziwa ukuti Leningrad Codex. Pakabalilo aka paghiwa sona amasimbo agha mu Bayibolo aghakale nkani ni myaka 1,000 ukuchila agha Leningrad Codex. Abantu bamo bakwinong’ona ukuti vyo visimbiwe mu Leningrad Codex vitangakolelana nkani na vyo vikasimbiwa imyaka 1,000 kwisinda bo Leningrad Codex atasimbiwe. Loli ubu te bwanaloli. Abakufufuza bakayanisya vyo vikasimbiwa mu Leningrad Codex na vyo vikasimbiwa pabwandilo bakagha ukuti amazyu ghakupambana bulo panandi, loli ifundo zikuyana bulo.

8. Ka Amasimbo agha Chigiliki ghapambanite buli-buli na Masimbo aghanji?

8 Abakilisitu ababwandilo bope bakabukilila ukukopela amasimbo. Bakabikapo umoyo ukukopela amabuku ghosi 27 agha Masimbo agha Chigiliki gho bakabelengagha pa nkomano sona na mubulumbilili. Umuntu yumo uwakumanyila, akati ayanisya Amasimbo agha Chigiliki na Masimbo aghanji gho ghakasimbiwa pakabalilo akakuyana bulo, akanena ukuti: “Amasimbo agha Chigiliki ghalipo amingi sona ghakwaghiwa ghosi.” Ibuku limo likanena ukuti: “Amasimbo agha Chigiliki gho ghakusanuziwa akabalilo aka ghakuyana bulo na gho ghakasimbiwa pabwandilo.”—Anatomy of the New Testament.

9. Ukuyana ni simbo lya Yesaya 40.8, ka tukumanya buli-buli ukuti Amazgu ghosi gho ghali mu Bayibolo ghakufuma kwa Chala?

9 Kale abantu bo bakakopelagha Ibayibolo bakabikapo umoyo ukuti bakopele ivintu ivyabwanaloli, cho chifukwa Ibayibolo lyo tukubelenga nu kumanyila amasiku ghano likwivwika akiza. b Tutakukayikila ukuti u Yehova weyo akabavwa ukuti bakopele amazyu ghosi ngati mo ghakabila pabwandilo. (Belenga Yesaya 40.8.) Nangabuli vili bunubu, loli abantu bamo bakukayikila nanti ubuthenga bo buli mu Bayibolo bukafuma naloli kwa Chala. Pakabalilo aka zatwennye amabukaboni gho ghakulangizya ukuti, Ibayibolo Mazyu gha Chala.

AMABUCHIMI GHO GHALI MU BAYIBOLO GHABWANALOLI

Left: C. Sappa/​DeAgostini/​Getty Images; right: Image © Homo Cosmicos/​Shutterstock

Amabuchimi agha mu Bayibolo ghakubukilila ukukwanilisiwa (Ennya indime 10-11) d

10. Ka buchimi buli bo bukwanilisiwe bo bukulangizya ukuti vyo tukubelenga pa 2 Pitala 1.21 vyabwanaloli? (Ennya ichituzi.)

10 Amabuchimi ghosi gho ghali mu Bayibolo ghakukwanilisiwa. Napo ghangasenda akabalilo akatali loli ghakukwanilisiwa. Imbili yikulangizya ukuti ivi vyabwanaloli. Tutakuswigha chifukwa tukumanya ukuti u Yehova weyo Mwenecho uwa mabuchimi gho ghali mu Bayibolo. (Belenga 2 Pitala 1.21.) Inong’onelapo ubuchimi bo bukanena ukuti, itawuni iya Babuloni yikwiza pakumongoliwa. Mu 778 pamo 732 B.C.E., itchimi u Yesaya akanenela zila ukuti itawuni iya Babuloni yikwiza pakumongoliwa. Akanenela zila izina ilya muntu yo akwiza pakumongola ukuti we Sayilasi, sona akalongosola navyo akwiza pakubomba. (Yes. 44.27–45.2) U Yesaya akanena sona ukuti nanti itawuni iya Babuloni yiza yamongoliwa, mutakwiza pakwikalamo sona ichabumi. (Yes. 13.19, 20) Ivi vyovyo vingabombiwa naloli. U Babuloni akamongoliwa naba Medi nu Pelesiya mu 539 B.C.E., ukufika pakabilo aka pa malo po pakaba itawuni iya Babuloni pali vipompa bulo.—Enelezya ividiyo iya mutu uwakuti Baibolo Likayowoyerathu Kuti Babuloni Wazamuparanyika mu buku ilyakuti Mungakondwa na Umoyo Kwamuyirayira, mutu 03 fundo 5

11. Ka ubuchimi bo buli pa Danieli 2.41-43 bukukwanilisiwa buli-buli amasiku ghano?

11 Amabuchimi gho ghali mu Bayibolo ghatakakwanilisiwanga bulo kale, loli tukwennya ukuti napakabalilo aka ghakukwanilisiwa. Inong’onela ubuchimi bo u Daniyeli akanena ubwakukwafannya nu bumwene ubwamaka ubwa Britain nu America, bo bukukwanilisiwa amasiku ghano. (Belenga Danieli 2.41-43.) Ubuchimi ubu bukanenela zila ukuti ubumwene ubu, ichigaba chimo “bukwiza pakuba bwamaka” ngati chijela sona ichigaba chimo “butakwiza pakuba bwamaka” ngati litope. Pakabalilo aka tukwennya ukuti ivi vyabwanaloli. U Britain nu America bakupanga indaghilo zimo izya pachisu chosi icha pasi ukulangizya ukuti bali na maka ngati chijela. Amaka ghabo agha ghakabonekela po bakawina inkondo izikulu izya pa chisu chosi ichapasi. Loli amaka ghabo ghakuchepa ichifukwa chakuti pali amabungwe gho ghakulwila ufulu ubwa bantu pa chisu chosi ichapasi. Ukaswili yumo uwa ndale akanena ukuti: “Amasiku ghano pate ichisu nachimo-chimo cho chili na bantu abinji bo bakulwila ubufulu ubwa bantu ngati ku United States.” Kwamaka amingi, abantu batakukolelana nu bumanyani bo bulipo pakasi pa Britain ni vyisu vyo vili mu European Union. Ivi vikupangisya ukuti u Britain apotwe ukuba na maka ukupanga ivintu vyo akulonda.

12. Ka amabuchimi gho ghakwayiwa mu Bayibolo, ghakutughomya buli-buli?

12 Ukukwanilisiwa ukwa mabuchimi gho ghali mu Bayibolo, kukutupa amaka sona kukughomya ulusubilo lwitu ukuti vyosi vyo u Yehova tulayizizye muntazi vikwiza pakubombiwa. Tukwiyivwa ngati uwa masalimo yo akalaba kwa Yehova ukuti: “Inkuhoboka nu bupoki bwinyu, pakuti amazyu ghinyu lo lusubilo lwane.” (Salimo 119.81) Ukwizila mu Mazyu ghache Ibayibolo, u Yehova akutupa “muntazi umwiza sona nu lusubilo.” (Yere. 29.11) Ulusubilo lwitu ulwa muntazi, tutakusubila vyo abantu bakulayizya loli tukusubila vyo u Yehova atulayizizye. Akabalilo kosi tubukilile ukumanyila amabuchimi gho ghakwayiwa mu Bayibolo ukuti tughomye ulusubilo lwitu mu Mazyu agha Chala.

IFUNDO ZYO ZILI MU BAYIBOLO ZYABAVWA ABANTU AMA MILIYONI AGHINJI

13. Ukuyana ni simbo ilya Salimo 119.66, 138, ka bukaboni buli ubwamwabo bo bukulangizya ukuti tungalisubila Ibayibolo?

13 Abantu bo bakukonka ifundo zyo zili mu Bayibolo, ivintu vikubendela akiza. Ubu bukaboni ubwamwabo bo bukulangizya ukuti tungalisubila Ibayibolo. (Belenga Salimo 119.66, 138.) Imbumba yimo yo yikasyala panandi bulo ukuti inyegha yabo yimale, pakabalilo aka bakukolelana ichifukwa chakuti bakukonka ifundo zyo zili mu Bayibolo. Ichifukwa chakuti bakubomba bunubu, abana babo bakuhoboka hee chifukwa bali na bapapi aba Chikilisitu bo bali nulughano sona bakubalela akiza.—Efe. 5.22-29.

14. Ka nkani buli yo yikulangizya ukuti Ibayibolo likusinta ubumi ubwa bantu?

14 Abantu abingi bo bakabombagha ivintu ivibibi, basintite nukuba bantu abiza chifukwa chakukonka ifundo zyo zili mu Bayibolo. Ubukaboni ubwa fundo iyi bukubonekela mu vyo vikamuchitikila umuntu yumo izina lyache we Jack. c Umuntu uyu chikaba chigebenga ichakoghofya sana po bachikola nukuchibika mu jele sona bakamulamula ukuti inti aghoghewe. U Jack isiku limo, akiza ikalako pa bamwabo bo bakamanyilagha Ibayibolo na Bakaboni ba Yehova ku jele. Akati ennya ulughano ni ichisa cho abakamu bakamulangizya po bakamanyilagha, vikamukwafya sana. Ivi vikamwavwa ukuti ande ukumanyila Ibayibolo. U Jack akati anda pakukonka ubwanaloli bo akamanyilagha mu Bayibolo, vikamwavwa ukusinta ubumi bwache nukuba umuntu umwiza. Akabaliko kakati kendapo, u Jack akaba mulumbilili uwambula ukoziwa, pisinda pache akoziwa. Akalimbikilagha ukubabuzyako abamwabo bo akaba nabo mu jele ivya Bumwene ubwa Chala sona akabavwa abantu 4 ukumanya ubwanaloli. Isiku lyo akaghoghiwanga, u Jack akaba muntu umwiza hee. Uloya wache weka akanena ukuti: “U Jack asintha hee ukupambana na mo akabela imyaka 20 kwisinda. Ifundo zyo Abakaboni ba Yehova bamumanyisya, zyasinta ubumi bwache.” Napo akaghoghiwa, loli inkani yache yikulangizya ukuti tungalisubila Ibayibolo ukuti Mazyu gha Chala, sona lili na maka aghakusinta ubumi ubwa bantu.—Yes. 11.6-9.

Ifundo izya mu Bayibolo zikwavwa abantu abamaluko aghakupambana-pambana ukusinta ubumi bwabo (Ennya indime 15) e

15. Pakuti abantu ba Yehova bakukonka ifundo zyo zili mu Bayibolo, ka bakupambana buli-buli na banji? (Ennya ichituzi.)

15 Abantu ba Yehova bakukolelana chifukwa cha kukonka ifundo zyo zili mu Bayibolo. (Yoh. 13.35; 1 Kol. 1.10) Umwakupambana na bantu bo bakwandana pachifukwa icha ndale, ukupambana uluko, sona ichifukwa chakuti bamo bakabi bamo bapina, loli uswe tuli pamutende. U Jean akati ennya umutende gho ghuli pakasi pa bantu ba Yehova, akaswigha sana. Umunyamata uyu akakulila ku Africa. Muchisu mwabo mukati mwanda inkondo, akiza ingila usilikali. Ukufuma apo akiza achimbilila ku chisu ichapapipi na kukwabo. Ko akachimbilila akakomana na Bakaboni ba Yehova. U Jean akanena ukuti: “Namanyila ukuti abantu bo bali mu chipanga ichabwanaloli batakwingililapo pa vyandale, loli bakukolelana sona baghananite.” Akabukilila ukunena ukuti: “Mumalo mwakulwila ichisu chane, nkati namanyila ubwanaloli ubwa mu Bayibolo, nkipeleka ukuti pabumi bwane bosi inti mubombelaghe u Yehova.” U Jean akasinta naloli. M’malo umwakuti alwange na bantu bo apambanite nabo amaluko, pakabalilo aka akubabuzyako abantu bosi ubwanaloli ubwa mu Bayibolo. Ifundo izya mu Bayibolo zikwavwa abantu abamaluko aghakupambana-pambana ukusinta ubumi bwabo. Ubu bukaboni ubwakuti tungalisubila Ibayibolo, gho Mazyu gha Chala.

BUKILILA UKUSUBILA UKUTI AMAZYU AGHA CHALA BWANALOLI

16. Choni cho ukughomya ulusubilo lwitu mu Mazyu agha Chala kwakulondiwa?

16 Po ichisu chikubukilila ukukomanika, chingaba chakutamya ukusubila ubwanaloli. Abantu bamo bangatupangisya ukuti tuleke ukusubila ukuti Ibayibolo lya bwanaloli, sona ukuti u Yehova ali ni zila yo akulongozezya abantu bache amasiku ghano. Pala tukusimikizya ukuti Amazyu gha Yehova ghabwanaloli akabalilo kosi, vizukutwavwa ukuti tufighilile ulwitiko lwitu. Inti tubukilile “ukukonka ubulongozi ubwa Yehova akabalilo kosi mpaka kubumalilo.” (Salimo 119.112) “Te tukoziwe isoni” ukubabuzyako abantu ubwanaloli nu kubakazya ukuti babukonke. (Salimo 119.46) Ivi vikwiza pakutwavwa ukujimba ku ntamyo zyosi zyo tungakomana nazyo, ngati kupinyiwa. Po tukwiza pakuba “bafisalyoyo sona na bahobosu.”—Kols. 1.11; Salimo 119.143, 157.

17. Ka isimbo ilya chaka icha 2023 likutwavwa buli-buli?

17 Tukupalizya sana ukuti u Yehova atumanyisizye ubwanaloli! Ubwanaloli ubu, bukutwavwa ukuti tuleke ukupusikiwa sona ukuti twikalaghe akiza muchisu ichibibi ichi. Bukutupa ulusubilo ukuti ivintu vikwiza pakuba akiza mu Bumwene ubwa Chala. Isimbo ilya chaka icha 2023 inti litwavwe ukughomya ulusubilo lwitu ukuti Amazyu gha Chala bwanaloli. —Salimo 119.160.

ULWIMBO 94 Kuwonga Chifukwa cha Mazgu gha Chiuta

a Isimbo ilya mwaka uwa 2023 lyakukazya sana, lyakuti: “Amazyu agha Chala ghosi bwanaloli.” (Salimo 119.160) Tutakukayikila ukuti numwe mukwitikizya ifundo iyi, po abantu abinji batakusubila ukuti Ibayibolo lya bwanaloli sona lili nu bulongozi bo bungatula. Mu nkani iyi muli ifundo zitatu zyo zikusimikizya ukuti Ibayibolo lya bwanaloli sona lili nifundo zyo zingatwavwa.

b Ukuti mumanye ivinji nyo vikulongosola mo Ibayibolo lyaponela, Ennya pa jw.org simba ukuti “Mbiri na Baibolo” pa kabokosi akakufufuzila.

c Amazina ghamo ghasinta.

d AMAZYU AGHAKULONGOSOLA ICHITUZI: U Yehova akanenela zila ukuti itawuni iya Babuloni yikwiza pakumongoliwa.

e AMAZYU AGHAKULONGOSOLA ICHITUZI: Chifwanikizyo bulo—Umunyamata m’malo mwakuti alwange na bantu, akumanyila ukufuma mu Bayibolo mo ingikalila akiza na bantu sona akubavwa ukuti bope babombaghe bunubu.