Enda ku bidi'mo

Enda ku kifunka

KISHINTE KYA KWIFUNDA 1

Kulupila’mba Kinenwa kya Leza “I Bubine”

Kulupila’mba Kinenwa kya Leza “I Bubine”

KISONEKWA KYETU KYA MWAKA WA 2023: “Kinenwa kyobe kyonsololo i bubine.”—ÑIM. 119:160.

LWIMBO 96 Dibuku dya Leza I kya Bulēme

BIDI MU KISHINTE a

1. Mwanda waka bantu bavule dyalelo kebakulupilepo binena Bible?

 BANTU bavule dyalelo kebayukilepo i ani obabwanya kukulupila. Beipangulanga shi bantu bobalēmekele—kimfwa bantu ba politike, befundi ba sianse ne bansunga—batele mutyima binebine ku tumweno twabo. Kadi kebakulupilepo bendeji ba bipwilo betela bu bene Kidishitu. O mwanda ke kya kutulumukapo shi kebakulupilepo binena Bible, dibuku dine dinena bendeji ba bipwilo bu bedilēmekele.

2. Kukwatañana na Ñimbo ya Mitōto 119:160, le i bika byotufwaninwe kukulupila?

2 Batwe bengidi ba Yehova tukulupile amba i “Leza wa bubine” kadi witusakilanga nyeke biyampe. (Ñim. 31:5; Isa. 48:17) Tuyukile amba tubwanya kukulupila byobya byotutanga mu Bible—kadi tukulupile amba “kinenwa . . . kyonsololo [kya Leza] i bubine.” (Tanga Ñimbo ya Mitōto 119:160.) Twitabije bino byalembele mufundi umo wa Bible bya amba: “Kekudipo kintu nansha kimo kinenene Leza kya bubela nansha kikatunya kufikidila. Bantu ba Leza babwanya kukulupila byanena mwanda bakulupile Leza mwine unenene’byo.”

3. Le i bika byotusa kwisambila’po mu kino kishinte?

3 Le i muswelo’ka otubwanya kukwasha bantu bakwabo nabo bakulupile Kinenwa kya Leza pamo bwa batwe? Twisambilei’ko pa bubinga busatu bwine botufwaninwe kukulupidila byobya binena Bible. Tusa kwisambila pa myanda ya mu Bible moikadile ya bine, pa kufikidila kwa bupolofeto budi’mo, ne pa bukomo budi na musapu udi mu Bible bwa kushinta būmi bwa bantu.

MUSAPU WA MU BIBLE WALAMINWE SENENE

4. Mwanda waka bantu bamo batatananga bubinebine bwa myanda idi mu Bible?

4 Yehova wāingidije kintu kya bana-balume ba kikōkeji 40 mwanda wa kulemba mikanda ya mu Bible. Inoko dyalelo, kekukidipo bilembwa bibajinjibajinji byobālembele. Bilembwa byonso bidi’ko dyalelo i makopi’tu adi atentulwa ku makopi makwabo. Kino i kilengeje bantu bamo beipangule shi myanda yotutanga dyalelo mu Bible ikwatañene na yoya yālembelwe mu bilembwa bibajinjibajinji. Le nobe kodi mwiipangule shi myanda idi mu Bible dyalelo ikwatañene na yoya yādi mu bilembwa bibajinjibajinji?

Batentudi ba bwino ba Bisonekwa bya Kihebelu bālongele bukomo bwa pa bula amba makopi a Kinenwa kya Leza obādi batentula ekale a bine (Tala musango 5)

5. Le Bisonekwa bya Kihebelu byātentwilwe namani? (Tala kifwatulo pa kibalu.)

5 Pa kulama musapu wa ku bukomo bwa mushipiditu, Yehova wāsoñenye bantu batentule’o. Wāsoñenye balopwe ba Isalela batentule abo bene makopi a Bijila bilembe, kadi wātongele bene Levi bu ba kufundija bantu bino Bijila. (Kup. 17:18; 31:24-26; Neh. 8:7) Pa kupwa kwa Bayuda kutamba mu bu misungi mu Babiloni, kisumpi kya batentudi ba bwino kyāshilwile kutentula makopi mavule a Bisonekwa bya Kihebelu. (Eza. 7:6, kunshi kwa dyani.) Bano bana-balume bāingile uno mwingilo na katentekeji. Mwenda mafuku, batentudi bāshilwile kubala bishima enka ne masomo abyo, mwanda wa kujingulula’mba i batentule kanda ne kanda bya bine. Nansha nankyo, bantu byobadi ba kubulwa kubwaninina, bilubo kampanda bityebitye byatwelele mu bilembwa bya Bible. Inoko kwādi makopi mavule ātentwilwe a bino bilembwa bimo byonka, o mwanda mwenda mafuku bilubo byadi bibwanya kukwatwa. Muswelo’ka?

6. Le i muswelo’ka obasokwele bilubo mu makopi a Bible?

6 Bafundi bavule ba dyalelo badi na manwa mayampe obengidijanga pa kusokola bino bilubo byātwelele mu makopi a bilembwa bya Bible. Kimfwa: Langa’po bidi bana-balume 100 abapebwa mwingilo wa kutentula ku makasa paje umo wa bilembwa. Mwana-mulume umo mu bano’ba watweja kilubo kityetye mu byawatentula. Le kino kilubo kibwanya kukwata namani? Muswelo umo bidi wa kukwata kino kilubo i kudingakanya kopi yaatentula na makopi onso a bakwabo. Muswelo umo onka, bafundi i babwanye kukwata bilubo nansha kumona myanda itabukilwe na batentudi bamo, na kudingakanya makopi mavule a bilembwa bya Bible.

7. Le i bika bilombola’mba batentudi bavule ba Bible bātentwile’ye na katentekeji?

7 Boba bātentwile bilembwa bya Bible, bāingile bininge pa kumutentula pampikwa kwitupa. Twisambilei’ko pa kimfwa kimo kibingija uno mwanda. Bilembwa bitentulwe bya Bisonekwa bya Kihebelu bya kala i bya mu 1 008 nansha 1 009 Y.M. Bitwanga bu Kodekishi ya Leningrad. Inoko mu myaka ya panopano, basokwele bilembwa bivule bya Bible nansha bipindi byabyo, kadi i bya kala kutabuka Kodekishi ya Leningrad ku kintu kya myaka 1 000. Muntu ubwanya kulanga’mba, bino bilembwa bya kala pa kupwa kutentulwatentulwa mu bula bwa myaka 1 000, myanda idi mu Kodekishi ya Leningrad ifwaninwe kwishila bininge na yoya idi mu bino bilembwa. Inoko kebidipo nankyo. Bafundi badingakenye bilembwa bibajinji na bilembwa byātentwilwe mwenda mafuku, basokwele amba nansha byokudi kwishila kutyetye mu mulembelo wa bishima, inoko musapu wa mu Bible walaminwe senene.

8. Le i kwishila’ka kudi pa bukata bwa Bisonekwa bya Kingidiki bya bwine Kidishitu na makopi a mabuku makwabo a pa kala?

8 Ne bene Kidishitu ba mu myaka katwa kabajinji nabo bātentwile Bisonekwa bya Kihebelu. Bātentwile na katentekeji makopi a mikanda 27 ya Bisonekwa bya Kingidiki, mine yobādi bengidija ku kupwila ne mu busapudi. Mufundi umo pa kupwa kudingakanya bilembwa bidi’ko bya Bisonekwa bya Kingidiki na mabuku makwabo ālembelwe mu kine kitatyi’kya, unena’mba: “Pavule pene [makopi adi’ko a Bisonekwa bya Kingidiki], . . . i matabuke bininge ano mabuku makwabo.” Dibuku dimo (Anatomy of the New Testament) dinena’mba: “Tubwanya kukulupila myanda yotutanga mu malamuni akulupilwa a dyalelo [a Bisonekwa bya Kingidiki] adi na musapu umo onka wālembele balembi ba pa kala.”

9. Mungya Isaya 40:8, le i bubine’ka butala pa musapu wa mu Bible?

9 Mu bula bwa myaka tutwa na tutwa, batentudi bavule bāingile bininge mwanda wa kutentula na katentekeji makopi a Bible. O mwanda dyalelo tudi na Bible ukulupilwa otutanga ne kwifunda. b Na bubine, Yehova ye walengeje amba musapu wandi ku bantu ulamwe senene. (Tanga Isaya 40:8.) Inoko, bamo babwanya kupatanya amba kulamwa’tu kwa musapu wa mu Bible kekubingijapo amba i mulembwe ku bukomo bwa mushipiditu wa Leza. Nanshi tubandaulei’ko bubinga bumo bulombola’mba Bible i mulembwe ku bukomo bwa mushipiditu.

BUPOLOFETO BWA MU BIBLE I BUKULUPILWA

Left: C. Sappa/​DeAgostini/​Getty Images; right: Image © Homo Cosmicos/​Shutterstock

Bupolofeto bwa mu Bible bwāfikidile pa kala kadi bukwabo bufikidilanga dyalelo (Tala musango 10-11) d

10. Leta kimfwa kya bupolofeto bwāfikidile kibingija’mba binena 2 Petelo 1:21 i bya bine. (Tala bifwatulo.)

10 Mu Bible mudi bupolofeto buvule bwāfikidile, kadi bumo bwāfikidile ke papite myaka tutwa na tutwa na pobwālembelwe. Mānga ibingija’mba buno bupolofeto bwāfikidile. Kino kekitutulumujapo, mwanda tuyukile amba Yehova ye wālembeje bupolofeto budi mu Bible. (Tanga 2 Petelo 1:21.) Langulukila pa bupolofeto bwisambila pa konakanibwa kwa kibundi kya Babiloni wa kala. Mu myaka ya katwa ka mwānda Yesu kaile, mupolofeto Isaya wāpēlwe bukomo bwa mushipiditu wālaya’mba kibundi kikomo kya Babiloni kikakwatwa. Wātelele enka ne dijina dya muntu ukekinekenya amba i Kilusa, kadi wālaya kanda ne kanda ka mukakwatyilwa kibundi. (Isa. 44:27–45:2) Kadi Isaya wālaile amba Babiloni ukonakanibwa ne kushala lonso mu masala. (Isa. 13:19, 20) Bino byo byālongekele. Babiloni wākwetwe na bene Mede ne bene Peleshia mu 539 Y.K., kadi pesambwa pano kifuko kyādi’po kino kibundi kikata i mulwi wa masala.—Tala video Bible Wālaile Kupona kwa Babiloni mu dibuku Ikala Mūmi Nyeke! dya mu bingidilwa bya busendwe mu kifundwa 03, kipindi 05.

11. Shintulula muswelo ufikidila dyalelo Danyele 2:41-43.

11 Bupolofeto bwa mu Bible, kebwāfikidilepo’tu enka pa kala; ne dyalelo twibumonanga bufikidila. Tala kimfwa kufikidila kwa kutendelwa kwa bupolofeto bwa Danyele bwisambila pa Umbikalo wa Ntanda wa Angeletele-Amerika. (Tanga Danyele 2:41-43.) Buno bupolofeto bwālaile amba uno umbikalo wa ntanda ukekala “kipindi kimo kikomo” bwa kyuma, “kipindi kikwabo nakyo kyampikwa bukomo” bwa dilongo. Uno mwanda i mufikidile. Beletanye ne Amerika balombwele bukomo budi pamo bwa kyuma, na kwingila mwingilo mukatampe mu kunekenya mavita abidi a ntanda, kadi ne pano bo badi na byabulwi bikomo. Inoko bukomo bwabo i butyepejibwe na babikalwa balonga bukomo bwa kulwila byepelo byabo kupityila ku bisumpi bya bantu banenena bakwabo, makampanye a byepelo bya bantu, ne na bisumpi bya boba bakimba bwanapabo. Shayuka umo wa mu myanda ya politike ya ntanda yonso wanenene panopano amba: “Dyalelo kekudipo ntanda nansha imo ya buludiki bwa bwanapabo ntanda yonso iabenye bininge mu myanda ya politike pamo bwa États-Unis.” Kadi Beletanye ne kipindi kikwabo kya mu uno umbikalo wa ntanda byelalulwile nakampata mu myaka ya panopano, mwanda bantu kebeivwenepo pa kipwano kyobafwaninwe kwikala nakyo na matanda a mu Bumo bwa mu Bulaya. Kuno kwilalulula i kulengeje Umbikalo wa Ntanda wa Angeletele-Amerika utunye kulonga bintu mousakila.

12. Le bupolofeto bwa mu Bible bwitukulupija bika?

12 Bupolofeto buvule bwa mu Bible ke bufikidile, buningijanga kikulupiji kyetu kya amba milao ya Leza ya mu mafuku a kumeso isa kufikidila. Twiivwananga mwēivwanine kaimba wa mitōto wālombēle Yehova amba: “Ngabilanga bininge lupandilo lobe, mwanda kinenwa kyobe lo lukulupilo lwami.” (Ñim. 119:81) Yehova i mwitupe kupityila ku Bible “būmi bwa kumeso ne lukulupilo.” (Yel. 29:11) Lukulupilo lwetu lwa būmi bwa kumeso kelwimaninepo pa bukomo bwa bantu, ino lwimanine pa milao ya Yehova. Nanshi twendelelei kuningija kikulupiji kyetu mu Kinenwa kya Leza, na kwikala befundi basumininwe ba bupolofeto bwa mu Bible.

MADINGI A MU BIBLE AKWASHANGA BANTU BAVULE

13. Le kukwatañana na Ñimbo ya Mitōto 119:66, 138, i bubinga’ka bukwabo botubwanya kukulupidila byobya binena Bible?

13 Bubinga bukwabo botubwanya kukulupidila byobya binena Bible, i mwanda ukwashanga bantu bekale biyampe pobalonda madingi adi’mo. (Tanga Ñimbo ya Mitōto 119:66, 138.) Kimfwa, boba besongele badi bakimba kwilubula, pano badi na nsangaji mwanda i balonde madingi a mu Bible. Babo bana badi na nsangaji ya kwikala mu kisaka kya bwine Kidishitu mudi bambutwile bebatele mutyima kadi bebasenswe.—Ef. 5:22-29.

14. Leta kimfwa kilombola’mba kulonda bubine bwa mu Bible kushintanga būmi bwa bantu.

14 Enka ne bankuma-bibi ba mu meso fututu, i bashinte būmi bwabo mwanda baingidije madingi a mu Bible. Twisambilei’ko pa madingi a mu Bible moakwashishe mukutwa umo witwa bu Jack. c Wadi nkuma-bibi wa mu meso fututu wa mu bakutwa babibabi badi batyibilwe nsambu ya kwipaibwa. Inoko difuku dimo, watanwa pobadi bafundija muntu umo Bible. Kanye kalombwele batutu badi bendeja kifundwa kamutengele bininge, nandi washilula kwifunda Bible. Paashilwile kulonda bubine bwa mu Bible mu būmi bwandi, mwiendelejo wandi enka ne bumuntu bwandi byashilula kushinta. Mwenda mafuku Jack wabwanya bisakibwa bya kwikala bu musapudi wa kubulwa kubatyijibwa, kupwa wabatyijibwa. Wasapwidile bakutwa bakwabo na bupyasakane myanda ya Bulopwe bwa Leza, wakwasha’mo ne baná befunde bubine. Difuku dyandi dya kwipaibwa podyabwene, Jack wadi ke muntu ungi. Avoka wandi umo wanenene amba: “Jack kakidipo muntu onayukile pano kepadi myaka 20. Bufundiji bwa Batumoni ba Yehova bubashinta būmi bwandi.” Nansha Jack byobamwipaile, kimfwa kyandi kilombola’mba tubwanya kukulupila Kinenwa kya Leza, ne amba kidi na bukomo bwa kushinta būmi bwa bantu.—Isa. 11:6-9.

Madingi a mu Bible i mashinte būmi bwa bantu bavule ba mu bibidiji bivule (Tala musango 15) e

15. Le kulonda bubine bwa mu Bible kushiyañanyanga namani bantu ba Yehova dyalelo? (Tala kifwatulo.)

15 Bantu ba Yehova badi mu bumo mwanda balondanga bubine bwa mu Bible. (Yoa. 13:35; 1 Ko. 1:10) Ndoe yotudi nayo ne bumo bwetu, bimwekanga patōkelela mwanda bantu bavule dyalelo i bakalañane pa mwanda wa milangwe ya politike, kwisañuna kwa nkoba, ne byepelo bya mu būmi. Nsongwalume umo witwa bu Jean paamwene bumo bwa bantu ba Yehova, byamutengele bininge. Aye watamīne mu ntanda imo ya mu Afrika. Pokwaikele divita dya basivile, watwela bu sola, inoko mwenda mafuku wanyemena mu ntanda ya kubwipi na yabo. Mwine’mwa, wetana’mo na Batumoni ba Yehova. Jean unena’mba: “Nefundile amba bantu ba mu mutōtelo wa bine kebekujangapo mu myanda ya politike kadi kebelalululangapo. Ino besenswe abo bene na bene.” Ubweja’ko amba: “Napēne būmi bwami mu kulwila ntanda. Inoko ponefundile bubine bwa mu Bible, nakwete butyibi bwa kupāna būmi bwami kudi Yehova.” Jean washintyile shintē. Pa kyaba kya kulwa na bantu ba bibidiji bishile na byandi, pano usapwilanga muntu yense watana bubine bwa mu Bible bulungila bantu mu bumo. Madingi a mu Bible byoakwasha bantu ba mu bibidiji bivule, i bubinga bukatampe bulombola’mba tubwanya kukulupila Kinenwa kya Leza.

ENDELELA KUKULUPILA KINENWA KYA LEZA KYA BUBINE

16. Mwanda waka i kya mvubu tuningije kikulupiji kyetu mu Kinenwa kya Leza?

16 Pano penda pabipila’ko ino ntanda, kikulupiji kyetu mu bubine kisa kutūlwa pa ditompo. Bantu babwanya kukimba kukuna kutatana mu ñeni yetu—amba Bible kanenangapo bubine, nansha amba Yehova katongelepo umpika mukōkele ne mudyumuke bu mukola wa kuludikila’ko bantu bandi dyalelo. Inoko shi tukulupile amba Kinenwa kya Yehova i kya bine nyeke, nabya tukakomena kuno kutambwa bulwi kwa lwitabijo lwetu. Tukasumininwa “kukōkela misoñanya [ya Yehova] kyaba kyonso, kufika ne ku mfulo.” (Ñim. 119:112) ‘Ketukafupo bumvu’ kusapwila bantu bakwabo bubine ne kwibakankamika balonde madingi a mu Bible. (Ñim. 119:46) Kadi tukabwanya kūminina “na kitūkijetyima ne nsangaji” makambakano makomo, kubadila’mo ne kupangwapangwa.—Kol. 1:11; Ñim. 119:143, 157.

17. Le kisonekwa kyetu kya mwaka kisa kwituvuluja bika?

17 Bine tufwijanga’ko Yehova pa kwitukwasha tuyuke bubine! Buno bubine bwitukwashanga twimanije na kwitupa kitungo mu būmi, ne bwendeji bwa patōka mu ino ntanda idi mu kavutakanya kadi yenda ibipila’ko bininge. Bwitupanga lukulupilo lwa būmi bulumbuluke bwa kumeso mu buludiki bwa Bulopwe bwa Leza. Tulomba kisonekwa kyetu kya mwaka wa 2 023 kitukwashe tuningije kikulupiji kyetu kya amba, byonsololo bidi mu Kinenwa kya Leza i bubine.—Ñim. 119:160.

LWIMBO 94 Tufwijei’ko pa Kinenwa kya Leza

a Kisonekwa kikomeja lwitabijo kya mwaka wa 2 023 kyatongelwe kinena’mba: “Kinenwa kyobe kyonsololo i bubine.” (Ñim. 119:160) Ne kutatana mpika, witabije amba Bible unenanga bubine. Inoko bantu bavule kebetabijepo amba Bible i wa bine ne amba ubwanya kwitupa madingi mayampe. Mu kino kishinte, tusa kubandaula’mo bubinga busatu botubwanya kwingidija mwanda wa kukwasha bantu ba mityima miyampe bakulupile binena Bible ne madingi adi’mo.

b Shi usaka kuyukila’ko bivule pa muswelo walaminwe Bible, enda pa jw.org ulembe “Mānga ne Bible” popa pa kukimbila.

c Majina amo i mashintwe.

d NSHINTULWILO YA BIFWATULO: Pa kinenwa kya Leza, kibundi kya kala kya ntumbo kya Babiloni kyāshele mu masala.

e NSHINTULWILO YA BIFWATULO: Kwengelekeja—pa kyaba kya kulwa na bantu, uno nsongwalume wifunda mwa kwikadila mu ndoe na bantu ne kukwasha bakwabo nabo bayuke mwa kwikadila nabo mu ndoe.