Yako kaha kuvihande

Yenu kumitwe yavihande

CHIHANDE CHAKULINANGULA 1

Kunyukenu Ngwenu ‘Mazu aKalunga Apwa Muchano’

Kunyukenu Ngwenu ‘Mazu aKalunga Apwa Muchano’

CHISONEKA CHAMWAKA WA 2023: “Mazu ove osena apwa muchano.”—SAMU 119:160.

MWASO 96 Mukanda waKalunga hiLuheto Lwamwaza

VYUMA NATUSHIMUTWILA a

1. Mwomwo ika vatu vavavulu makumbi ano vahonena kufwelela Mbimbiliya?

 VATU vavavulu makumbi ano, kavatachikiza kanawa mutu vatela kufwelelako. Chakutalilaho, kavatachikiza numba nge vaka-mapolitiki navaka-sayasi chipwe vaka-kusekasana vanahase kuvalingila vyuma vyamwazako. Kaha nawa cheji kuvakaluhwilanga kufwelela vatwamina vamukwitava chaKulishitendomu. Echi chikiko cheji kuvalingisanga vahone kufwelela Mbimbiliya, mukanda uze veji kuzachisanga vatwamina vamukwitava.

2. Kweseka nachisoneka chaSamu 119:160, chuma muka twatela kukunyuka nakwitavila?

2 Etu vangamba jaYehova twakunyuka ngwetu Yehova apwa “Kalunga wamuchano” kaha nawa lwola lwosena asaka kutulingila vyuma vyamwaza. (Samu 31:5; Isa. 48:17) Twatachikiza ngwetu tunahase kufwelela vyuma tweji kutanganga muMbimbiliya, hakutachikiza ngwetu “mazu [aKalunga] osena apwa muchano.” (Tangenu Samu 119:160.) Chikupu vene, twetavila mazu asonekele muka-kulinangula Mbimbiliya umwe ngwenyi: “Vyuma vyosena eji kuhanjikanga Kalunga vyapwa vyamuchano kaha nawa eji kuvitesangamo. Vatu jaKalunga vanahase kufwelela vyuma eji kuhanjikanga mwomwo vamufwelela.”

3. Vyuma muka natushimutwila muchihande chino?

3 Tunahase kukafwa ngachilihi vakwetu mangana navakiko vafwelele Mazu aKalunga? Tushinganyekenu havyuma vitatu vyatulingisa tufwelele Mbimbiliya. Natushimutwila hakwoloka chayo, nakutesamo chaupolofweto wayo nangolo jayo jakwalumuna kuyoya chavatu.

MUJIMBU WAMUMBIMBILIYA UCHILI LIKA WAKWOLOKA

4. Mwomwo ika vatu vamwe veji kuhuhwasanyinanga ngwavo Mbimbiliya pamo kayapwa yakwolokako?

4 Yehova Kalunga azachishile malunga vakushishika kafwe 40 mangana vasoneke mikanda yamuMbimbiliya. Chipwe ngocho, makumbi ano kakweshi jimanyusikilipiti jize vasonekele ava malungako. b Mikanda yamuMbimbiliya yiliko, yakukopolola kaha. Echi chalingisa vatu vamwe vahuhwasane ngwavo vyuma tweji kutanganga muMbimbiliya makumbi ano kavyapwa vyakwolokako. Kutala mwashinganyekaho lyehi vyuma vyatela kutulingisa twitavile ngwetu Mbimbiliya yapwa yakwoloka tahi?

Vatu vaze vanangwile kunungulula Visoneka VyachiHepeleu vapwile vakuvanguluka mangana Mazu aKalunga navanungulula apwenga akwolola (Talenu palangalafu 5)

5. Uno Visoneka VyachiHepeleu vavinungulwile ngachilihi? (Talenu muvwimbimbi wahalipapilo lyahelu.)

5 Yehova alwezele vatu jenyi vanungulule mujimbu wenyi wamuMbimbiliya mangana upwenga wakukingiwa. Alwezele vamyangana javaIsalele vanungulule Jishimbi jenyi, kaha nawa atongwele vaLevi vanangule vatu Jishimbi kana. (Lushi. 17:18; 31:24-26; Nehe. 8:7) Omu vaYuleya vafumine muundungo muMbavilone, vaka-kusoneka vavavulu vaputukile kunungulula Visoneka VyachiHepeleu. (Eze. 7:6, kwinyikila) Ava malunga vapwile vakuvanguluka. Kutwala muze, ava vaka-kunungulula kavaputukile kulava kaha mazuko, oloze navasona mangana vamone ngwavo vyuma vyosena navasoneka vyakwoloka. Chipwe ngocho, hakuwana nge kavapwile vakukupukako, muMbimbiliya mwapwile tututenga tumwe. Oloze hakuwana nge vanungulwile mikanda yayivulu, tutenga kana vahashile kutuwana. Mujila muka?

6. Uno tutenga twamuMbimbiliya veji kutuwananga ngachilihi?

6 Vatu vaze valinangula chikuma vamakumbi ano vali najila yamwaza yakuwanyinamo tutenga twamumujimbu wamuMbimbiliya uze vanungulwile. Chakutalilaho, kachi nge malunga 100 navavalweza vanungulule mujimbu umwe, kaha hamalunga kana nahapwa umwe mwasonekako vyuma vimwe vyakuhenga. Oloze hakusaka vawane katenga kana vatela kwesekesa vyuma asonekanga kuvyuma vasonekanga vakwavo. Chochimwe nawa, navatu vaze valinangula chikuma veji kuwananga tutenga chipwe vyuma vimwe vize vafumisa muMbimbiliya hakwesekesa mijimbu kana kujimanyusikilipiti jajivulu jaMbimbiliya.

7. Uno vaka-kunungulula Mbimbiliya vavavulu vanungulwile ngachilihi mijimbu yamuMbimbiliya mujila yakwoloka?

7 Vaze vanungulwile jimanyusikilipiti jaMbimbiliya vazachile nangolo mangana vanungulule mujila yakwoloka. Achishinganyekenu hachakutalilaho chino: Manyusikilipiti yatete yaVisoneka VyachiHepeleu vanungulwile vayikumishile mu 1008 C.E. chipwe 1009 C.E. Kaha manyusikilipiti kana vayivuluka ngwavo Leningrad Codex. Mumyaka yakalinwomu vanawane jimanyusikilipiti jajivulu jaMbimbiliya navihanda vyajo vize vanungulwile kafwe myaka 1,000 shimbu kanda manyusikilipiti yaLeningrad Codex. Mutu nahase kushinganyeka ngwenyi kunungulula jimanyusikilipiti nakujinungululanungulula mumyaka 1,000, pamo chalingisa manyusikilipiti yaLeningrad Codex yihone kulifwana najimanyusikilipiti jakulivanga. Oloze vishinganyeka kana vyakuhenga. Vatu valinangula chikuma vaze vesekesele jimanyusikilipiti jakulivanga najimanyusikilipiti jakukotokela, vawanyine nge numba tuhu hapwile chihandwa chachindende mumazu, oloze mujimbu uvene wamuMbimbiliya wakwoloka.

8. Chihandwa muka chatwama hajimanyusikilipiti jaVisoneka VyachiHelase vyaVaka-Kulishitu najize jamikanda yeka?

8 Vaka-Kulishitu vakulivanga navakiko vanungulwilenga Visoneka. Vanungulwile kanawa mikanda 27 yaVisoneka VyachiHelase vize vazachishilenga hakukunguluka namumulimo wakwambulula. Hanyima yakwesekesa jimanyusikilipiti japwileko jaVisoneka VyachiHelase kumikanda yeka yapwileko halwola kana, mutu umwe uze alinangula chikuma ambile ngwenyi: “Makumbi ano kuli [jimanyusikilipiti jaVisoneka VyachiHelase] jajivulu chikuma, . . . kaha jikiko japwa jakwoloka.” Mukanda wakwamba ngwavo Anatomy of the New Testament wamba ngwawo: “Vyuma tweji kutanganga makumbi ano muMbimbiliya [yaVisoneka VyachiHelase] vyapwa vyuma vyovimwe navize vasonekele vaka-kusoneka vakushikulu.”

9. Kweseka naIsaya 40:8, vyuma muka vyamuchano mwatachikiza kutalisa kumujimbu wamuMbimbiliya?

9 Vaka-kunungulula Mbimbiliya vazachile nangolo hamyaka yayivulu mangana vanungulule kanawa Mbimbiliya, ngocho echi chalingisa Mbimbiliya yize tweji kutanganga makumbi ano nakulinangulayo yipwenga yakwoloka. c Tunatachikiza ngwetu Yehova ikiye alingishile Mazu enyi ahete nakulelo lino nakupwa nawa akwoloka. (Tangenu Isaya 40:8.) Chipwe ngocho, vatu vamwe vanahase kuhanjika ngwavo numba tuhu mujimbu wamuMbimbiliya kawalumukileko, olozenyi kavayihwima kuli Kalungako. Tushimutwilenu jino vyuma vyasolola nge Mbimbiliya yafuma kuli Kalunga.

UPOLOFWETO WAMUMBIMBILIYA WAPWA WAMUCHANO

Kuchimoswe: C. Sappa/DeAgostini/Getty Images; right: Image © Homo Cosmicos/Shutterstock

Upolofweto wamuMbimbiliya unatesangamo kunyima kaha nawa uli nakutesamo namakumbi ano (Talenu palangalafu 10-11) e

10. Hanenu chakutalilaho chaupolofweto uze wateselemo kweseka namazu atwama hali WaPetulu 2, 1:21. (Talenu mivwimbimbi.)

10 MuMbimbiliya mwatwama upolofweto wauvulu uze unatesangamo. Kaha upolofweto umwe wateselengamo hanyima yamyaka yayivulu kufuma haze vausonekele. Mijimbu yakushikulu yasolola nge upolofweto kana wateselemo chikupu. Echi kachatela kutulingisa tulikomokeleko, mwomwo twatachikiza ngwetu upolofweto wosena wamuMbimbiliya wafuma kuli Yehova. (Tangenu WaPetulu 2, 1:21.) Achishinganyekenu haupolofweto wahanjika hakunongesa Mbavilone yakushikulu. Chakutalilaho, mukachi kamwaka wa 778 B.C.E. namwaka wa 732 B.C.E., kapolofweto Isaya ahanjikilile chimweza ngwenyi nganda yaMbavilone yangolo navakayifungulula. Avulukile namutu walijina lyaKuluse uze mwakanongesa nganda kana nakulumbununa jila navakayinongeselamo. (Isa. 44:27–45:2) Isaya apolofwetele nawa ngwenyi Mbavilone navakayinongesa, kaha nawa nayikasala ngundu. (Isa. 13:19, 20) Kaha vyuma kana vyasolokele. Mbavilone vayinongesele kuli vaMete navaPeleja mumwaka wa 539 B.C.E., kaha eyi nganda yasala ngundu.—Talenu vindiyo yakwamba ngwavo Mbimbiliya Yambile Ngwayo Mbavilone Navakayinongesa, yize yili mumukanda waLivwise Kuwaha Kuyoya Haya Myaka wahalikina, hachilongesa 03 kamutwe 5.

11. Lumbununenu omwo upolofweto wahali Ndanyele 2:41-43 uli nakutesamo makumbi ano.

11 Upolofweto wamuMbimbiliya wateselemo kunyima, kaha namakumbi ano uli nakutesamo. Chakutalilaho, achishinganyekenu hakutesamo chaupolofweto waNdanyele uze wahanjika haChiyulo chaNgolo chaKaye chaAnglo-America. (Tangenu Ndanyele 2:41-43.) Ou upolofweto wahanjikilile chimweza ngwawo Chiyulo chaNgolo chaKaye chaAnglo-America nachikapwa ‘changolo’ ngana mwafwelu, kaha nawa ‘chakuhehela’ ngana mwaunonga. Upolofweto kana uli nakutesamo chikupu. Chiyulo chaBritain naAmerica chapwa changolo ngana mwafwelu, mwomwo chikiko chazachile chikuma hakufungulula Jijita Jivali jakaye josena nakutwalaho lika kupwa namaswalale vangolo chikuma. Chipwe ngocho chiyulo chavo chinapu chakuhehela mwomwo vatu javo vali nakufwila kupwa vakulihehwa mulifuchi nakumilimo nakupwa nawa vakusokoka. Kuluwa umwe muvihande vyamapolitiki ambile ngwenyi: “Makumbi ano kakweshi lifuchi linahono kulinunga chikuma kutalisa kuchiyulo chavatu vosena ngana mwalifuchi lyaUnited Statesko.” Kaha nawa lifuchi lyaBritain, lize lyatwama muchiyulo kanechi linahono kulinunga, mwomwo mumyaka yakalinwomu vatu kaveshi nakulivwasana vawane lifuchi muka vatela kulikata nalyo hamafuchi aze atunga liuka lyaEuropean Unionko. Eli liwayanga kana linalingisa Chiyulo chaNgolo chaKaye chaAnglo-America chihone kuyula kanawa.

12. Uno upolofweto wamuMbimbiliya watukunyula tufwelele vyuma muka?

12 Upolofweto wauvulu wamuMbimbiliya uze unatesamo lyehi watukafwa tufwelele ngwetu vyuma atushika Kalunga navikatesamo. Tweji kwivwanga ngana muze evwile muka-kwimba jisamu uze alombele kuli Yehova ngwenyi: “Ngwatalilila ulwilo wove mwomwo ngwafwelela mazu ove.” (Samu 119:81) Yehova atushika kuhichila muMbimbiliya ngwenyi mwakatulingila vyuma vyamwaza ‘mangana tukayoye kanawa kulutwe nakupwa nalutalililo.’ (Yele. 29:11) Lutalililo lwetu lwavyuma vyakulutwe kalwapendamina hangolo jamutuko, oloze havyuma atushika Yehova. Shikaho, tutwalenuho lika kufwelela Mazu aKalunga hakupwa vaka-kulinangula kanawa upolofweto wamuMbimbiliya.

JINDONGI JAMUMBIMBILIYA JILI NAKUKAFWA VATU VAVAVULU

13. Kweseka naSamu 119:66, 138, chuma muka chikwavo chatela kutulingisa tufwelele Mbimbiliya?

13 Chuma chikwavo chatulingisa tufwelele Mbimbiliya shina mwomwo yili nakukafwa vatu vaze vali nakukavangiza jindongi jatwamamo. (Tangenu Samu 119:66, 138.) Chakutalilaho, malo amwe aze asakile kufwa ali jino akulinunga. Vana vavo veji kwivwanga kuwaha kupwa mutanga yavaka-Kulishitu muze mwatwama visemi vaze vavazanga nakuvazakama.—Efwe. 5:22-29.

14. Hanenu chakutalilaho chize chasolola omwo kukavangiza jindongi jamuMbimbiliya cheji kwalumunanga vatu vapwenga navilinga vyamwaza.

14 Vihwanga vamwe vanalumuna kuyoya chavo mwomwo yakukavangiza jindongi jamwenemwene jamuMbimbiliya. Achishinganyekenu omwo jindongi jamuMbimbiliya jakafwile funge umwe walijina lyaJack. d Ou lunga apwile chilyanyi chikuma, kaha apwile hamukana wavafunge vaze vatongwelelele kufwa. Oloze likumbi limwe Jack apwile nakwivwilila kuchilongesa chaMbimbiliya chize vapwile nakutetekela vandumbwetu. Muchima walikoji vasolwele ava vandumbwetu, wamukwachile chikuma kumuchima. Kaha naikiye aputukile kulinangula Mbimbiliya. Omu Jack aputukile kukavangiza jindongi jamuMbimbiliya aputukile jino kupwa navilinga vyamwaza nakupwa namuchima walikoji. Kutwala muze, Jack atelemo kupwa muka-kwambulula wakuzeneka kumbapachisa, kaha vamumbapachishile. Ambulilile vakwavo vyaWangana waKalunga natwima nakukafwa vatu vawana vatachikize muchano. Omu lyahetele likumbi lyakumujiha, Jack apwile jino mutu wamwenemwene. Lihako lyenyi umwe ambile ngwenyi: “Jack keshi cheka ngana muze ngwamutachikijile hamyaka 20 yinahichi kunyimako. Kunangula chaVinjiho jaYehova chinalumuna kuyoya chenyi.” Numba tuhu Jack vamujihile oloze chakutalilaho chenyi chatukafwa tufwelele Mazu aKalunga, nakumona nawa ngwetu atwama nangolo jakwalumuna vatu vapwenga navilinga vyamwaza.—Isa. 11:6-9.

Jindongi jamuMbimbiliya jinalumuna kuyoya chavatu vavavulu vakuvisemwa vyakulisezaseza (Talenu palangalafu 15) f

15. Uno kukavangiza muchano wamuMbimbiliya cheji kulingisanga ngachilihi vatu jaYehova valihandununeko navatu veka? (Talenu muvwimbimbi.)

15 Vatu jaYehova vapwa vakulinunga mwomwo veji kukavangizanga muchano wamuMbimbiliya. (Yowa. 13:35; Koli. 1, 1:10) Numba tuhu vatu makumbi ano kavapwa vakulinungako mwomwo yamapolitiki nakulihandununa chavikova naviyoyelo, oloze etu kuunda chetu nakulinunga chetu veji kuchimonanga hatoma. Kuunda chavatu jaYehova chakafwile lunga umwe walijina lyaJean. Ou lunga akolelele mulifuchi limwe lyamuAfrica. Omu mulifuchi kana mwepukile jita, engilile mulimo wauswalale, oloze kutwala muze achinyinyine kulifuchi lize valihachile nalyo. Aliwanyine naVinjiho jaYehova omu apwile mulifuchi kana. Jean ambile ngwenyi: “Ngwalinangwile nge vaka-kwitava vamukwitava chamuchano kavazana mumapolitikiko, kaha nawa kavalihandununako, oloze valizanga umwe namukwavo.” Ambile nawa ngwenyi: “Hakavanga ngwazachishilenga kuyoya chami mangana ngukinge lifuchi lyetu. Oloze omu ngwalinangwile muchano wamuMbimbiliya, ngwalihanyine kuli Yehova mangana ngumuzachile.” Chikupu vene Jean alumukile. Muchishishisa chakuzunga navatu vaze valihandununa naikiye, eji kwambululanga mujimbu wamuMbimbiliya wakuunda kuli kala mutu mwawana. Shikaho hakuwana nge jindongi jamuMbimbiliya jeji kukafwanga vatu vavavulu vakumafuchi akulisezaseza, echi chatela kutulingisa tufwelele Mazu aKalunga.

TWALENUHO KUFWELELA MAZU AKALUNGA AMUCHANO

16. Mwomwo ika chapwila chachilemu kufwelela chikuma Mazu aKalunga?

16 Omu vili nakupihilako vyuma muno mukaye, chinahase kutukaluhwila kufwelela Mazu aKalunga. Vatu vanahase kutulingisa tuhuhwasane ngwetu Mbimbiliya kayahanjika muchanoko, chipwe ngwetu Yehova keshi ikiye ali nakuzachisa ndungo wakushishika wakuzangama mangana atwaminyine vatu jenyi makumbi anoko. Oloze nge natukunyuka ngwetu Mazu aYehova apwa lika amuchano, kaha tunahase kufungulula tufuta kana tuze tunahase kweseka lufwelelo lwetu. Kaha nawa natulikasa “kwononoka jindongi [jaYehova] lwola lwosena palanga nakusongo.” (Samu 119:112) Katweshi “kwivwa sonyiko” hakulwezako vakwetu muchano wamuMbimbiliya nakuvakolezeza vakavangizenga jindongi jatwamamo. (Samu 119:46) Kaha nawa natupwa vakumika, “namuchima wakutalilila chikoki nakuwahilila” nge tuli nakumona vyeseko, kuhakilako vene naluyanjisa.—Kolo. 1:11; Samu 119:143, 157.

17. Uno chisoneka chauno mwaka nachitwanukisa ika?

17 Twamusakwilila chikuma Yehova hakutwitavisa tutachikize muchano. Muchano kana weji kutukolezezanga nakutukafwa tuunde muchima nakutunangula nawa mwakutwamina mukaye kano kaliwayanga. Weji kutukafwanga nawa tutachikize vyuma vyamwaza natukalivwisa kuwaha kulutwe muchiyulo chaWangana waKalunga. Shikaho chisoneka chamwaka wa 2023 nachitukafwa tupwenga vakumika nakutwalaho kufwelela Mazu aKalunga osena aze apwa muchano.—Samu 119:160.

MWASO 94 Twasakwilila Kalunga Hakutuhana Mazu Enyi

a Chisoneka chamwaka wa 2023 nachijikijisa lufwelelo lwetu. Chili namutwe wakwamba ngwavo: “Mazu ove osena apwa muchano.” (Samu 119:160) Chikupu vene mwetavila mazu kana. Oloze vatu vavavulu kavetavila ngwavo Mbimbiliya yahanjika muchano kaha nawa ngwavo yinahase kututwaminyinako. Muchihande chino, natushimutwila havyuma vitatu tunahase kuzachisa mangana tukafwe vatu vamwaza michima vafwelele Mbimbiliya navyuma yahanjika.

b Lizu “manyusikilipiti” lyatalisa kumikanda yakushikulu.

c Nge muli nakusaka kutachikiza vyavivulu vyomwo Mbimbiliya yinayovokanga, kaha yenu ha jw.org nakusoneka mulipwata lyakutondela ngwenu “Mijimbu yaKushikulu naMbimbiliya.”

d Majina amwe vanawalumuna.

e MAZU AKULUMBUNUNA MUVWIMBIMBI: Nganda yakushikulu yaMbavilone yaupahu yasala ngundu, kweseka namuze ahanjikile Kalunga.

f MAZU AKULUMBUNUNA MUVWIMBIMBI: Chimweso—Muvwimbimbi uli nakusolola mukweze walunga uze nalinangula mwakutwamina mukuunda mwomwo yakulinangula Mbimbiliya, kaha ali nawa nakukafwa vakwavo valinge mwomumwe muchishishisa chakuvazungisa.