1. Ang’o momiyo ji mang’eny tinde ok ogeno Muma?

 JI MANG’ENY e kindegi ok ong’eyo ng’at ma ginyalo geno. Giparorega ka be joma gimiyo luor kaka josiasa, josayans, kod jo ohala dewogi gadier. Bende, ok gimi jotend dinde ma luongore ni Jokristo luor nikech jotend dindego ok tim gik ma gipuonjo ji e Muma. Omiyo, ok kawwa gi wuoro ni ji mang’eny ok ogeno Muma.

2. Ka luwore gi Zaburi 119:160, en wach mane monego wabedgo gadier?

² Wan kaka jotich Jehova, wan gadier ni Jehova e “Nyasach adiera” kendo ni kinde duto odwaronwaga mana ber lilo. (Zab. 31:5; Isa. 48:17) Wang’eyo ni wanyalo geno weche manie Muma nikech “mise mar [wach Nyasaye] en adier.” b (Som Zaburi 119:160.) Wayie gi weche ma jatim nonro moro mar Muma nowacho niya: “Nyasaye pok owachoga miriambo kendo weche duto mowacho biro timore gadier. Jo Nyasaye nyalo geno gik mowacho nikech en bende gigene.”

3. Ang’o ma wabiro nono e sulani?

³ Ere kaka wanyalo konyo jomamoko mondo gin be gibed gadier kuom Wach Nyasaye? Wanonuru ane weche moko adek ma miyo wanyalo geno Muma chuth. Wabiro nono gimomiyo  wan gadier ni weche manie Muma ni kare, kaka weche ma nokor e Muma osechopo, kod kaka Muma nigi teko mar loko ngima ji.

4. Ang’o momiyo jomoko niga gi kiawa ka be weche manie Muma gin kaka nokwong ndikgi?

⁴ Jehova Nyasaye notiyo gi ji 40 mopogore opogore mondo ondik Muma. Kata kamano, kitepe ma jogo nondikee noti molal nono. c Tinde wan mana gi kopi ma nondik kigolo e kitepego. Wachno osemiyo jomoko openjore ka be weche ma wasomo e Muma pod gin kaka nokwong ndikgi. Be isegagombo ng’eyo kaka wanyalo bedo gadier gi wachno?

5. Ere kaka nokop Ndiko mag Dho-Hibrania? (Ne picha manie nyim gaset.)

⁵ Jehova nochiko ni ji olos kopi mag Wachne mondo Wachne orit maber. Nochiko ruodhi mag Israel ni gilos kopi maggi giwegi mag weche manie bug Chik kendo noketo Jo-Lawi mondo opuonj ji Chik. (Rap. 17:18; 31:24-26; Neh. 8:7) Bang’ ka Jo-Yahudi nosea e tuech e piny Babulon, grup moro mar joma nolony e kopo weche nochako kopo kopi mang’eny mag Ndiko mag Dho-Hibrania. (Ezra 7:6) Jogo notang’ mondo kik gigol kata medo gimoro amora ma ne nie buge ma ne gikopo. Mosmos, jokopogo nochako kwano weche kod nyukta mondo gine ni gimoro amora ma ne gikopo ne ni kare. Kata kamano, nikech ne gin dhano orem, nitie gik moko matindo tindo ma nokalo wang’gi. To nikech nolos kopi mang’eny machalre, ne yot fwenyo gik matindo ma nokalogigo. E yo mane?

6. Ere kaka inyalo mak ketho moko matindo tindo ma nokalo wang’ jokopo mag Muma?

⁶ Josomo ma kindegi nigi yo moro minyalo gen e mako ketho matindo tindo ma nokalo wang’ jokopo ma ne kopo weche mag Muma. Wati ane gi ranyisi e lero yorno. Wawach ni omi ji 100 weche moko mondo gikop gi lwetgi. Achiel kuom jogo nyalo rucho kata medo wach moro sama oloso kopine. Achiel kuom yore minyalo makgo ketho motimono, en pimo kopineno gi kopi mag jowetene. E yo machalo kamano, sama ipimo kopi mopogore opogore mag kitepe machon mag Muma, josomo ma kindegi nyalo fwenyo ka po ni achiel kuom jokopo norucho kata medo wach moro.

7. Joma ne kopo weche mag Muma notang’ gi wach mane?

⁷ Joma nokopo weche mag Muma e kitepe notimo kinda ahinya mondo gikop wechego e yo makare. Ne ane achiel kuom ranyisi momiyo wawacho kamano. Kitabu machon ahinya ma nondikie Ndiko mag Dho-Hibrania duto nolos e higni mag 1008 kata 1009 Bang’ Kristo. Iluonge ni Leningrad Codex. Kata kamano, e higni machiegnigi, oseyud kitepe mamoko, ma moko kuomgi nondik higni 1,000 kama ka pok nondik Leningrad Codex. Jomoko nyalo paro ni kaka ne imedo kop weche ma ne nie kitepego kuom higni mokalo 1,000, ne ginyalo pogore ahinya gi weche manie Leningrad Codex. Kata kamano, mano ok en adier. Josomo mosebedo ka pimo weche ma nondik e kitepe machon kod kitepe ma noduog oyud bang’e, oseyudo ni kata obedo ni nitie pogruok moko matin e weche ma notigo, ote manie Muma to chalre.

8. Ang’o ma wanyalo wacho e wi kopi mag Ndiko mag Dho-Grik kopimgi gi kitepe mamoko ma nondik chon?

⁸ Jokristo mokwongo noluwo ranyisi mar joma nokopo Ndiko mag Dho-Hibrania. Ne gikopo adimba kopi mag buge 27 mag Ndiko mag Dho-Grik ma ne gitiyogago e chokruoge kod e tij lendo. Jasomo moro ma nopimo kitepe ma nondik e Dho-Grik kod kitepe mamoko ma nondik e kinde achiel achielno  nowacho kama: “Nitie kitepe mang’eny mag Ndiko mag Dho-Grik moloyo kitepe mamoko, . . . kendo thothgi oting’o buge duto mag Ndiko mag Dho-Grik.” Buk miluongo ni Anatomy of the New Testament wacho kama: “Wanyalo bedo gadier ni weche ma wasomo e Ndiko mag Dho-Grik e kindegi oting’o ote ma nokwong ndiki.”

9. Ka luwore gi Isaya 40:8, wan gadier gi wach mane e wi ote manie Muma?

⁹ Kinda ma joma ne loko Muma notimo kuom higni mang’eny osekonyo ahinya mondo wayud Muma moting’o weche makare ma wanyalo somo kendo puonjore. d Onge kiawa ni Jehova e ma nomiyo orit ote ma nochiwo ne dhano e yo maber kamano. (Som Isaya 40:8.) En adier ni nitie joma nyalo wacho ni bedo ni oserit Muma maber nyaka kawuono, mano ok nyis ni Nyasaye e ma notayo joma nondike. Koro wanonuru ane gik ma nyiso ni kuom adier, Muma en buk mowuok kuom Nyasaye.

10. Chiw ane ranyisi mar wach moro ma nokor ma nochopo kare ma nyiso adiera mag weche ma yudore e 2 Petro 1:21. (Ne pichni.)

¹⁰ Muma oting’o weche mang’eny ma nokor kendo ma notimore, kendo moko kuomgi nondik higni mang’eny kata ka ne pok gitimore. Histori nyiso ni weche ma nokorgo notimore adier. Wachno ok kawwa gi wuoro nikech wang’eyo ni Jehova e Wuon weche ma nokor e Muma. (Som 2 Petro 1:21.) Par ane weche ma nokor e wi kaka Babulon machon ne dhi podho. E kind higa mar 778 nyaka 732 Ka Kristo Podi (K.K.P.), roho maler notayo janabi Isaya mondo okor ni dala mar Babulon—dala ma ne nigi teko e kindego—ne idhi monji. Janabino nowacho ni Kuros e ma ne dhi monjo dalano, kendo nokoro bende kaka nodhi monje. (Isa. 44:27–45:2) Isaya nokoro bende ni gikone, Babulon ne idhi keth chuth kendo nodhi dong’ gunda. (Isa. 13:19, 20) To mano e gima notimore. Babulon nopodho e lwet Jo-Media gi Persia e higa mar 539 K.K.P., kendo kama dala machonno ne nitie tinde odong’ mana gunda. —Ne vidio ma wiye wacho ni Muma Nokoro ni ne Idhi Keth Babulon, e bug Inyalo Dak gi Mor Nyaka Chieng’! mogo e yor dijitol, sula mar 3, point mar 5.

11. Ler ane kaka Daniel 2:41-43 chopo e kindegi.

¹¹ Weche ma nokor e Muma ne ok ochopo mana e kinde mokalo kende, to kata mana e kindegi pod waneno ka wechego chopo. Kuom ranyisi, ne ane kaka weche ma nokor e bug Daniel e wi Loch mar Ingresa gi Amerka ma ne dhi locho e wi piny ngima osebedo ka chopo. (Som Daniel 2:41-43.) Weche ma nokorgo nonyiso ni lojno ne dhi bedo “motegno” ka nyinyo e okang’ moro, to bende nodhi bedo “ma yom yom” ka lowo. Mano e gima osetimore. Loch mar Ingresa kod Amerka osenyiso ni gin gi teko kaka nyinyo kuom loyo lwenje ariyo mag piny ngima, kendo gisebedo gi jolweny mang’eny ahinya kendo ma roteke e piny. Kata kamano, teko ma gin-go osebedo ka dok chien nikech raiagi osebedo ka ng’anyo ne sirkal ka gikedo ne ratichgi e weche mag ohala, kendo ka gikwedo yo ma sirkendegigo lochogo. Jal moro molony e weche mag siasa nowacho kama: “Piny Amerka e piny mosedongo e weche siasa mag demokrasi moloyo pinje mamoko duto. Kata kamano, mano e piny ma weche mag siasa osepogoe ji moloyo piny moro amora.” Kendo komachielo, piny Ingresa ma bende locho gi Amerka kaka loch maduong’ e piny, osebedo ka kwedo paro michiwo gi pinje manie European Union kendo mano osemiyo ok en e winjruok achiel gi pinjego. Gik ma kamago osemiyo Loch mar Ingresa gi Amerka ok nyal timo gik moko duto kaka gidwaro.

12. Weche ma nokor e Muma miyo wabedo gadier gi wach mane?

¹² Weche mang’eny mokor e Muma mosechopo miyo wabedo gadier ni singo mamoko mag Nyasaye bende biro chopo kare. Wawinjo e chunywa mana kaka jandik-zaburi ma nokwayo Jehova niya: “Agombo ahinya neno resruokni, nimar wachni e ma ageno.” (Zab. 119:81) Kokalo kuom Muma, Jehova osemiyowa ‘gima wanyalo geno bang’e.’ (Jer. 29:11) Genowa ma kinde mabiro ok otenore kuom kinda ma dhano timo, to otenore kuom singo mag Jehova. Mad wadhiuru nyime medo geno Wach Nyasaye kuom puonjruok adimba weche ma nokor e Muma!

13. Ka luwore gi Zaburi 119:66, 138, en wach mane machielo ma nyiso ni Muma inyalo gen?

¹³ Gima chielo momiyo wanyalo geno Muma en kaka osekonyo ji mang’eny ma luwo puonj mochiwo. (Som Zaburi 119:66, 138.) Kuom ranyisi, moko kuom joma kendgi ne chiegni kethore tinde odak gi mor nikech giluwo puonj mag Muma. Nyithindgi bende mor nikech gidak e ot ma nigi kuwe kod hera madier kendo ma onge luoro moro amora.—Efe. 5:22-29.

14. Chiw ane ranyisi ma nyiso kaka puonj mag Muma nyalo konyo ji timo lokruoge mabeyo.

¹⁴ Kata mana joma ne richo ahinya osetimo lokruoge madongo e ngimagi bang’ luwo puonj mag Muma. Ne ane kaka puonj mag Muma nokonyo jal moro miluongo ni Jack ma notue e jela. e Ne en achiel kuom mabuse ma nohero timbe mag mahundu ahinya e kind jomahundu ma nong’adnegi buch tho e jelano. Kata kamano, chieng’ moro Jack nobet e puonjruok Muma mar jal moro machielo ma notuegigo e jela. Jack ne mor ahinya gi yo ma owete ma ne tayo puonjruogno nonyisogo ng’wono kendo mano nomiyo en bende ochako puonjore Muma. Nochako tiyo gi  puonj mag Muma e ngimane kendo noloko timbene mobedo ng’at maber. Nobedo jalendo, kendo nobatise. Nochako lendo gi kinda ne mabuse wetene e wi Pinyruodh Nyasaye kendo konyo ang’wen kuomgi puonjore adiera. Chop odiechieng’ ma nonego onege, noyudo ka Jack osetimo lokruoge mabeyo ahinya. Achiel kuom loya mage nowacho kama: “Jack ma sanini opogore gi Jack ma nang’eyo higni 20 mokalo. Puonj mag Joneno mag Jehova oseloko ngimane ahinya.” Kata obedo ni noneg Jack nikech bura ma noseng’adne, ranyisine nyiso maler ni wanyalo geno Wach Nyasaye kendo ni Wachno nigi teko mar konyo ji timo lokruok mi gibed joma beyo.—Isa. 11:6-9.

15. Ere kaka puonj mag Muma miyo jotich Nyasaye bedo mopogore gi jomamoko e kindegi? (Ne picha.)

¹⁵ Jotich Jehova niga gi winjruok maber nikech giluwo puonj mag Muma. (Joh. 13:35; 1 Kor. 1:10) Kuwe kod winjruok manie kindwa nenorega ayanga nikech wadak e piny ma weche mag siasa, oganda ma ng’ato ae, kod weche mag yuto osepogo ji ahinya. Ng’at moro miluongo ni Jean noneno winjruok maber manie kindwa kendo mano nomulo chunye ahinya. Nodongo e piny moro manie Afrika. Ka ne lweny moro otugore e kind dhoudi manie pinyno, nobedo jalweny. Kata kamano, bang’e noringo modhi e piny machielo. Noromo gi Joneno mag Jehova kuno. Jean wacho kama: “Napuonjora ni joma nie din madier ok donjre e weche mag siasa kendo ok giyie mondo pogruok obed e kindgi. Kar mano, giherore gadier.” Odhi nyime wacho kama: “Nachiwo ngimana duto mondo aked ne pinywa. Kata kamano, ka ne apuonjora adiera, ne achiwo ngimana mondo ati ne Jehova.” Jean notimo lokruoge madongo. Tinde ok oked gi joma a e dhoudi mamoko, kar mano, opuonjo ng’ato ang’ata moromogo adiera manie Muma. Bedo ni puonj mag Muma nyalo konyo joma oa e ogendini mopogore opogore,  mano nyiso maler ni wanyalo geno Wach Nyasaye.

16. Ang’o momiyo dwarore ni wamed tego genowa kuom Wach Nyasaye e kindegi?

¹⁶ Kaka weche mag pinyni medo bedo maricho moloyo, wabiro medo romo gi gik ma nyalo miyo kik bednwa mayot geno Muma. Ka ok watang’, to jomamoko nyalo chako miyo wabed gi kiawa ka be weche manie Muma gin adier kata ka be Jehova oseketo jatich mogen kendo mariek mondo ota joge e kindegi. Kata kamano, ka wan gadier ni Wach Nyasaye kinde duto wachoga adier, ok wabi yie mondo weche kaka mago omi wawe tiyo ne Jehova. Wabiro ‘ng’ado e chunywa ni wabiro luwo chike Jehova ndalo duto mag ngimawa.’ (Zab. 119:112) Ok wabi neno wich-kuot sama wapuonjo jomamoko adiera mag Muma kendo jiwogi mondo giluw adierago. (Zab. 119:46) Bende, wabiro nano e bwo tembe moriwo nyaka sand ka ‘wahore kendo ka wamor.’—Kol. 1:11; Zab. 119:143, 157.

17. Ndikowa mar higa biro paronwa wach mane?

¹⁷ To mano kaka wamor ni Jehova oseelonwa adierane! Adierano miyo wagurore motegno kuom konyowa ng’eyo kaka wanyalo tiyo gi ngimawa e yo maber kendo leronwa gimomiyo gik moko medo bedo mana maricho e pinyni. Adierano miyo wabedo gi geno ni wabiro dak maber e bwo Pinyruodh Nyasaye. Mad ndikowa mar higa 2023 okonywa bedo gadier ni mise mar Wach Nyasaye en adier!—Zab. 119:160.