1. Omo lia vika vantu vavengi lelo lino ka va kulahelele mu Mbimbiliya?

 VAVENGI lelo lino, ce ku va kaluuila ku tantekeya veya va kulahela. Ka va tantekeya nga va pande ku kulahela vakua pulitika, vakua siensia ni vakua mingoso. Cikuavo naua ka va kulahelele kuli vakuluntu va malombelo. Ngeci mukemuo, ka ce ku tu komouesa ku mona ngecize, ka va kulahelele cipue vene mu livulu li ve ku pangesa vakuluntu vaco ni nguetu: Mbimbiliya.

2. Kuliya na Visamo 119:160, vusunga vuka tua pande ku kala navuo?

² Etu vangamba va Yehova tua tsiliela ngecize ikeye “Njambi ua vusunga” kaha ua tonda tu yoye vuino. (Visamo 31:5; Isaya 48:17) Ngeci mukemuo tu tantekeya ngecize, citava tu kulahele viose vi tue ku tanda mu Mbimbiliya muomu ku “Ku-pandakana ca lizi [lia Njambi] cikeco vusunga.” b (Tandenu Visamo 119:160.) Tua tava amo mezi a handekele umo mulongisi ua Mbimbiliya ngueni: “Na vimo viahi via handeka Njambi via pua via makuli ni ka vi ka lipuisamo.” Vantu va Njambi va tsiliela muli vize via handeka Njambi, muomu va tantekeya ngecize ua pua mukua vusunga.

3. Vika tu simutuila mu cilongesa cino?

³ Vati tu hasa ku kuasa vakuetu navo va kulahele mu Lizi lia Njambi ngue mu tua linga yetu? Tu hilulenu ha vusunga vutatu vua pande ku tu lingisa ku kulahela Mbimbiliya. (1) vusunga vua mezi ayo, (2) ku lipuisamo ca vupolofeto kaha (3) ngolo yayo ya ku alulula miono ya vantu.

4. Omo lia vika vamo vantu ve ku singanieka nguavo muzimbu ua mu Mbimbiliya ua aluluka?

⁴ Yehova Njambi ua pangesele vamo vamala va ku pua 40 mu ku soneka mavulu a mu Mbimbiliya. Vunoni ha kati ka mazengununo ose a va sonekele, na limo liahi liovoka na ku ntsimbu ino. c Kua sala lika vene vikopia. Evi vie ku lingisa vamo vantu ku takania nga muzimbu ua mu Mbimbiliya ukeuo vene ua kele mu mazengununo a katete ni va u alulula. Nenu mua lihulaho laza vati tua hasa ku kala na vusunga vuaco ni?

5. Vati va lingile vikopia via Visoneka via ciHevelu? (Talenu cikupulo ca helu lia Vutala.)

⁵ Yehova linga a hase ku niunga muzimbu ua mu Mbimbiliya, ua sikile ngecize va u linge vikopia. Ua sikile vamiangana va Isaleli va pue na ku lisonekela vikopia viavo vavene via mezi a lisiko, kaha na ku hangula vaLevi va pue na ku longesa lisiko liaco ku vantu. (Ndeu. 17:18; 31:24-26; Neh. 8:7) Kaha vaIsaleli mu va patukile ku vundungo ku Mbambilone, cimo civunga ca vakua ku kopiala ca vutongue va putukile ku linga vikopia via vingi via Visoneka via ciHevelu. (Ezela 7:6) Ava vamala vaco, va lingile cipanga caco na civando ca kama. Ka va kele lika na ku tanda lizi ku lizi, vunoni va hetele vene na ha ku tanda lisona ku lisona, linga va mone nga ka va sevukileho na vimo viahi. Vutuhu va lihakelele kapandi kose aka, mu ku linga ka va tantulukile tumo tu visevuka tua kovelele mu Mbimbiliya. Vunoni mu ku linga va lingile vikopia via vingi, va hasele ku nongonona visevuka viaco. Mu njila ika?

6. Vati va hasele ku nongonona visevuka via kovelele mu Mbimbiliya?

⁶ Vakua ku tondesesa via Mbimbiliya va uana imo njila ya cili cikuma ya ku nongonuenamo visevuka via kovelamo. Njila ika? Aci singaniekenu nga va na hangula vantu va ku pua 100, va linge kopia ya limo lipapelo ku mavoko. Kaha umo uavo a linga cimo cisevuka ha lipapelo lieni. Imo njila i tu hasa ku nongonuenamo cisevuka caco i pua ku setekesa lipapelo lieni na aze a vakuavo. Na vuno vene, visevuka vi va lingile vamo vakua ku kopiala Mbimbiliya citava ku vi nongonona mu ku vi setekesa na vikopia vi va lingile vakuavo.

7. Vuno vakua ku kopiala Mbimbiliya va lingilemo vene na vutongue ni?

⁷ Vakua ku kopiala Mbimbiliya va lingilemo na civando, kaha na vutongue vua kama. Tu talenu vumo vukaleho vua muesa vusunga vuaco. Lizengununo lia laza cikuma lia visoneka via ciHevelu, va li sonekele mu 1008 ni 1009 T.K.K.E. Kaha va li luka nguavo: Codice ya ku Lenigrado. Vunoni mu miaka ino, vakua ku tondesesa va uana naua mazengununo akuavo a mu Mbimbiliya na mitamba ya mazengununo, ali na miaka 1000 ku hiana Codice ya ku Lenigrado. Vamo ve ku singanieka nguavo mu ku kopiala-kopiala mazengununo aco mu ntsimbu yose eyi, citava muzimbu ua mazengununo aco u liseza mua kama kama na ua mu Codice ya ku Lenigrado. Vunoni houe. Vakua ku tondesesa va setekesa mazengununo a laza na mazengununo aha, kaha va mona ngecize vutuhu handekesi ya mazengununo ya lisezako kamandende vunoni ka ya aluluile muzimbu ua mu Mbimbiliya.

8. Ku liseza cika ca kala ha vikopia via Visoneka via ciNgelengu, na vikopia via mavulu akuavo a laza?

⁸ Ku sekulu ya ku livanga, Vakua Kilistu navo va kopialele visoneka ngue mu va lingile vakua ku kopiala Visoneka via ciHevelu ku laza. Va lihakelele kapandi ka ku linga vikopia via mavulu 27 a mu Visoneka via ciNgelengu, kaha va pangesele vikopia viaco ku viuano  viavo na mu cipanga ca ku ambulula. Mu nima ya ku setekesa visoneka via ciNgelengu na mavulu akuavo a ku ntsimbu yaco, umo mukua ku tondesesa ua handekele ngueni: “Kuliya nevi vi tua uana, kua kala vikopia via vingi via [Visoneka via ciNgelengu], . . . ku hiana via mavulu akuavo. Kaha cingi cavio tue ku vi uana via mutuntu.” Limo livulu ngualio: “Tu hasa ku kala na vusunga ngecize, [Visoneka via ciNgelengu] vi tue ku tanda lelo via pua via vusunga, kaha muzimbu uavio ukeuo vene ua kele na mu mazengununo a katete.”—Anatomy of the New Testament.

9. Vusunga vuka ya muesa Isaya 40:8 ku tuala ha muzimbu ua mu Mbimbiliya?

⁹ Mu ku hita ca miaka, vakua ku kopiala Mbimbiliya ve ku lihakela kapandi ka kama ka ku i kopiala mu vusunga. Ngeci mukemuo lelo lino tue ku hasa ku tanda na ku lilongesa mpundu Lizi lia Njambi. d Kaha ka tuesi na vimpata na vimo viahi ngecize, Yehova ikeye ua lingile cose linga muzimbu ua tuma ku vantu kati ua aluluke. (Tandenu Isaya 40:8.) Tu hilulenu honi vumo vukaleho vua muesa ha toma ngecize, Mbimbiliya va i huimina mpundu kuli Njambi.

10. Hanenu cimo cimueso ca vupolofeto vua lipuisamo ca muesa vusunga vua 2 Petulu 1:21. (Talenu vikupulo.)

¹⁰ Mu Mbimbiliya mua kala vupolofeto vua vuingi vua lipuisamo, vumo vua lipuisilemo vene mu nima ya miaka ya ingi tunde ha va vu tumbuilile. Vakua mizimbu va uana vukaleho vua muesa ngecize, vupolofeto vuaco vua lipuisilemo mpundu. Kaha eci ka ci tu komouesa muomu tu tantekeya ngecize ivene vupolofeto vuaco, Yehova. (Tandenu 2 Petulu 1:21.) Aci singaniekenu ha vupolofeto vua handekele via ku nonga ca mbonge ya Mbambilone. Ha kati ka muaka 778 ku tuala 732 T.K.K.E. Kapolofeto Isaya va mu huiminine ku soneka ngecize, mbonge ya kama ya ku ntsimbu ize Mbambilone, va ka i nongesa. Kaha ua tumbuile vene na lizina lia kapitau a ka i vula, Silu. (Isaya 44:27–45:2) Cikuavo naua, ua muesele mpundu vati mbonge yaco  va ka i vula. Isaya ua polofetele naua ngecize Mbambilone va ka i nongesa, kaha i ka pua ngundu ku miaka yose. (Isaya 13:19, 20) Evi vikevio via solokele mpundu. Mbambilone va i nongesele kuli vakua Mende na Pelesia mu 539 T.K.K.E. Kaha cihela ci ya kele mbonge yaco lelo lino ca pua honi ngundu.—Talenu video, Mbimbiliya ya polofetele laza via ku nonga ca Mbambilone mu livulu Yoyenu mu Ndzolela ku Miaka Yose!​ cilongesa 03 ntsina 5.

11. Lombololenu vati Ndaniele 2:41-43 ili na ku lipuisamo lelo lino?

¹¹ Vupolofeto ka vua lipuisilemo lika ku laza, vunoni na lelo lino tue ku mona ku lipuisamo ca vupolofeto. Tu hilulenu vumo vupolofeto vua ku komouesa vu va tumbula ku Ndaniele, ku tuala ha vuangana vua Anglo-America. (Tandenu Ndaniele 2:41-43.) Vupolofeto vua muesele ngecize, ovu vuangana vua vifuti vivali via kama vu ka kala na “mutamba ua vutale” ni nguetu ua ku kaniama, na “mutamba ua vuma” ni nguetu ua ku votsika. Evi vie ku lipuisamo. Vakua Grã-Bretania na Anglo-America va muesa ngolo ngue ya vutale, mu va vulile Vindzita vivali via Mavu Ose na ku tualelaho ku kala na ngolo ya vusualale. Vunoni ngolo yaco ve ku i zeyesa ku vantu vavo naua. Vantu vaco ve ku luila mpoko i va kala nayo, mu ku panga vivunga vie ku alulukila masiko a nguvulu, na ku caula mu vitapalo. Umo ua lilongesa mua kama via pulitika ua handekele ngueni: “Ka kua kele cifuti ca litepa mua kama mu pulitika ku hiana Amerika. Kaha Grã-Bretania, ni nguetu mutamba ukuavo uovu vuangana, nauo uli na matepeso a kama cikuma ku miaka ino.” Vantu vauo ve ku hakuila ku viuma via ku liseza ku tuala ha mutamba uka cifuti caco ca pande ku kala nauo mu União Europeia. Aa matepeso aco, eku kaluuisa mua kama vuangana vuose vua Anglo-America mu ku puisamo vutumbe vuavo.

12. Vupolofeto vua mu Mbimbiliya vua tu hana vusunga vuka?

¹² Cingi ca vupolofeto vua mu Mbimbiliya vua lipuisamo laza vua tu hana vusunga vua ku sula ngandza ngecize, citava tu kulahele mu vikulaheso via Njambi via ku lutue. Ngeci tue ku livua ngue mua livuile mukua visamo, uze ua sonekele ngueni: “Nja lavelela vuovole vuove, muomu lizi liove likelio lulavelelo luange.” (Visamo 119:81) Ku hitila mu Mbimbiliya, Yehova ua tu hana “lulavelelo.” (Yelemiya 29:11) Kaha lulavelelo luetu lua ku lutue ka lua hitukilile ku kapandi ka ve ku lihakela vantu, vunoni ha vikulaheso via Yehova. Ngeci mukemuo, tu tualenuho ku kulahela mu Lizi lia Njambi mu ku lilongesa na civando vupolofeto vua kalamo.

13. Kuliya na Visamo 119:66, 138, vukaleho vuka vukuavo vu muesa ngecize citava ku kulahela Mbimbiliya?

¹³ Vukaleho vukuavo vu muesa ngecize citava ku kulahela Mbimbiliya, tue ku vu muena ku muono ua cili u ve ku putuka ku kala nauo vantu, mu ve ku kava vimamuna viayo. (Tandenu Visamo 119:66, 138.) Ca ku muenako, vamo vampuevo na vamala va liambata va kele ku hiehi-hiehi na ku tsiha malo avo, vunoni lelo lino va likuata kumo mu ndzolela. Kaha vana vavo ve ku ivua ndzolela ya ku kolela mu vusoko vua cilemo, kaha vue ku va vuisa ku lembama.—Efe. 5: 22-29.

14. Hanenu cimo cimueso ca solola vati Mbimbiliya ye ku alulula miono ya vantu?

¹⁴ Ku ononoka vitume via mu Mbimbiliya, ce ku alulula cipue vene vambanditu va kama. Tu hilulenu lungano lua Jack ua kele mu kamenga. e Jack, ikeye ua puile mbanditu ua vukenia cikuma mu kamenga ka vaze  va lavelela ku-tsa ka a kele. Vunoni tangua limo, ua hanguile ku kavangeya cilongesa ca Mbimbiliya ca umo mukuavo. Kaha ngozi na cilemo ci va muesele vamuanetu va kele na ku endesa cilongesa caco, ca mu kuatele mua kama ku mutima. Ngeci neni ua putukile ku lilongesa. Kaha ua putukile ku ononoka vimamuna via mu Mbimbiliya mu muono ueni. Ngeci vilinga vieni na vuntu vueni via putukile ku aluluka. Jack, ua hetele na ha ku pua mukua ku ambulula ua ku hona ku mbatiza, kaha va mu mbatizile. Ngeci na ntuima yose ua putukile ku ambuluilako vakuavo vindzinda mu kamenga via Vuangana vua Njambi, kaha ua kuasele vantu 4 ku lilongesa vusunga. Mu lia hetele litangua lia ku mu tsiha, Jack tele ua aluluka na ku pua muntu ua cili. Kaha umo lihako lieni ua handekele ngueni: “Jack ua lelo lino kati ikeye i nja tantekeyele miaka 20 ku nima. Vilongesa via Vakaleho va Yehova vi na alulula muono ueni.” Vutuhu Jack va mu tsihile vene, vunoni lungano lueni lua muesa ngecize, citava tu kulahele mu Lizi lia Njambi muomu lia kala na ndzili ya ku alulula miono ya vantu, na ku i puisa ya cili.—Isaya 11: 6-9.

15. Vati ku kava vusunga vua mu Mbimbiliya ca tepesa vangamba va Njambi ku vantu veka? (Talenu cikupulo.)

¹⁵ Omo lia ku kava vusunga vua mu Mbimbiliya, vangamba va Yehova va likuata kumo. (Yoa. 13:35; 1 Kol. 1:10) Ciyulo na ku likata cetu via lifuila nga tu vi setekesa na matepeso a pulitika, a miyati na a visemua a kala hano ha mavu. Eci ku likata caco ca ile mua kama ku mutima ua umo mukuendze ua mu Afrika ua lizina Jean. Omo ndzita ya katukile mu cifuti cavo, neni ua likovelesele mu vusualale vunoni mu nima yaco ua tininine mu cifuti ceka. Mu cifuti caco ua ka liuanene na Vakaleho va Yehova. Ivene ngueni: “Nja nongonuene ngecize Vakua Kilistu va vusunga ka ve ku lihaka mu pulitika, kaha ka ha kele matepeso ha kati kavo. Vunoni va lilema umo na mukuavo.” Kaha ua vuezeleko ngueni: “Nja hanene  muono uange mu ku hakuila cifuti, vunoni mu nja lilongesele vusunga nja vuile cizango ca ku hana muono uange kuli Yehova.” Jean ua alulukile mu vutuntu. Kaha ka kele naua na ku luisa vakua visemua vieka, vunoni ue ku ambulula muzimbu ua cili uze ue ku pandakana vantu. Ndzili i ya kala nayo Mbimbiliya mu ku alulula miono ya vantu va ku visemua via ku liseza-seza, ya pua vukaleho vua muesa ngecize, citava tu i kulahele mu ku pua Lizi lia Njambi.

16. Vika ca puila ca seho ku kaniamesa lukulahelo luetu mu Lizi lia Njambi?

¹⁶ Omo ano mavu aya na ku tualelelaho ku vihia, lukulahelo luetu mu Lizi lia Njambi lu ka hita mu vieseko. Vantu va hasa ku tu lingisa tu takanie, nga Mbimbiliya ya pua ya vusunga vene ni kuahi, kaha nga mukuamanda ua cili Yehova vene ua mu hangula ni kuahi. Vunoni nga tua tsiliela na mutima uose ngecize, Lizi lia Njambi lia pua lia vusunga tu ka hasa ku viana evi vieseko via mu lutsilielo. Tu ka lihakela kapandi ka ku “zendeka mutima uetu mu ku linga vitume via Yehova ku miaka yose.” (Visa. 119:112) Kaha ka tu kevu “ntsuamua” ya ku lekako vakuetu via vusunga, na ku va kaniamesa va yoye muaya vitume via mu Mbimbiliya. (Visa. 119:46) Cikuavo naua, tu ka hasa ku kolesa na “ntsintsa ya ngozi hamo na ndzolela,” ambe nga tu ka hita mu visoti via kama ngeci mua ku tu luisa.— Kolo. 1:11; Visa. 119:143, 157.

17. Vika mukanda ua muaka uno u tu vuluisa?

¹⁷ Tue ku santsela mua kama ngecize Yehova ua tu soluela vusunga vua mu Lizi lieni! Vusunga vuaco vue ku tu kaniamesa, ku tu hana vutumbe mu muono na ku tu tuamenena mu mavu ano, ali na ku livuezelela liuayanga tangua na tangua. Kaha ua tu hana naua lulavelelo lua ku ka yoyela mu ku sika ca Vuangana vua Njambi. Ngeci mukemuo, tua vundila ngecize mukanda ua muaka ua 2023, u tu kuase ku kaniama mu ku kulahela mu Lizi lia Njambi, muomu ku pandakana ca Lizi lieni cikeco vusunga!—Visa. 119:160.