1. Ndaŵa yanji ŵanthu anyinji masiku ŵano oikhulupililalini Baibolo?

 ŴANTHU anyinji masiku ŵano vuŵavuta kukhulupilila ayawo. Ove owona monga ŵanthu onse ni osadalilika. Okhulupililalini kuti ŵanthu ŵakulemekeza—monga andale, asayansi, na amalonda—nthawe zonse oyeja-yeja kuŵachitila vinthu viweme. Kuyangijila pamene apa, ove olemekezalini asogoleli a vipembezo amene onena kuti ni Akhilisitu. Tetyo, n’vosadabwisa kuti ove oikhulupililalini Baibolo—yamene ni buku yakunena asogoleli amene aŵa a vipembezo kuti oikonkheja.

2. Mokatijana na Salimo 119:160, kansi tufunika kusimikijila za chinji?

² Monga atumiki a Yehova, sewo tusimikijila kuti yove ni “Mulungu wachendi” komasoti kuti otifunila viweme nthawe zonse. (Sal. 31:5; Yes. 48:17) Sewo tuziŵa kuti tingavikhulupilile vatuŵelenga m’Baibolo. Tukhulupilila kuti “Mawu [onse a Mulungu] ni chendi cheka-cheka.” (Ŵelengani Salimo 119:160.) Sewo tukatijana navo vechilemba kaswili muyakine wa Baibolo kuti: “Paliye mawu aliwonse ŵechilaŵila Mulungu amene ni awenye olo amene angakwanilishiwelini. Ŵanthu a Mulungu angakhulupilile vechinena kaswili wamene uyu chifukwa omukhulupilila Mulungu.”

3. Kansi tikambilane chinji mu nkhani ino?

³ Kansi tingaŵayavye tyani ŵanthu ayakine kuti nawo akokhulupilila Mawu a Mulungu? Tiyeni tikambilane vifukwa vitatu vatingaikhulupilile Baibolo. Tiwone kuti uthenga wa m’Baibolo uliyechinjiwe, maulosi a m’Baibolo ekwanilishiwa, komasoti kuti Baibolo ili na mphamvu yochinja miyoyo ya ŵanthu.

4. Ndaŵa yanji ŵanthu ayakine okaikila keno vatuŵelenga m’Baibolo n’vachendi?

⁴ Yehova Mulungu ekatishila ntchito analume okhulupilika okwana 40 kuti alembe mabuku a m’Baibolo. Olo n’tetyo, mipukutu yoyambilila yupezekalini masiku ŵano. b Malemba onse ŵatili nawo masiku ŵano echitakopelewa. Ivi vuchitisha kuti ŵanthu ayakine akokaikila keno vatuŵelenga m’Baibolo masiku ŵano n’vokatijana na venzelembewe m’mipukutu yoyambilila. Kansi namwe mukaikila keno vukatijana chendi?

5. Kansi Malemba a Chiheberi enzekopelewa tyani? (Onani chithunzi chapachikuto.)

⁵ Kuti ateteze uthenga wa m’Baibolo, Yehova euja ŵanthu ŵake kuti aukopele uthenga wamene uyo kufumila m’mipukutu. Yove elangiza mafumu a Isiraeli kuti akopele mabuku ŵawo-ŵawo kufumila m’mabuku akale-kale a Chilamulo, ndipo esankha Alevi kuti akophunzisa ŵanthu Chilamulo chamene icho. (Deut. 17:18; 31:24-26; Neh. 8:7) Ayuda pechitolewa kuluta ku ukapolo ku Babulo, gulu ya akaswili okopela Baibolo iyamba kukopela Malemba anyinji a Chiheberi. (Ezara 7:6) Analume amene aŵa enzekopela mosamala. M’kupita kwa nthawe, ove eyamba kuŵelenga osati mawu ŵeka, koma kupamikijapo ma bii kuti asimikijile keno vonse vakopelewa bwino. Koma chifukwa cha kusoŵa ungwilo, viyakine venze vophoniyekako patontho. Olo n’tetyo, viyakine mwa volembewa vamene ivo vikonzewasoti, kuti mwala mwenzephoniyeke muwamyiwe. Motyani?

6. Kansi mbali ziyakine zophoniyeka za m’Baibolo zingaziŵike tyani?

⁶ Akaswili a masiku ŵano ali na njila iweme yoziŵila mbali zophoniyeka zechiphoniyesha ŵanthu ekopela malemba a m’Baibolo. Mwachisanzo: Tiyelekezele kuti ŵanthu okwana 100 aujiwa kuti akopele mawu na manja aliyense pa pepa yake. Mmozi mwa ove waphoniyeshako patontho pa pepa yake pokopela. Njila imozi yatingaziŵile mbali yawaphoniyesha ni kulinganija pepa yake na mapepa ayakine. Molingana na vamene ivi, polinganija mipukutu inyinji ya m’Baibolo, akaswili okwanisha kuziŵa mbali zophoniyeka olo mawu ayakine amene esiyiwa pokopela.

7. Kansi okopela Baibolo anyinji enzechita tyani vinthu mosamala?

⁷ Ŵanthu amene enzekopela mipukutu ya Baibolo enzeyeja-yeja kulemba mosaphoniyesha. Tiyeni tiwone chisanzo chusimikijila mfundo yamene iyi. Mipukutu yonse yakale ngako ya Malemba a Chiheberi ilembewa cham’ma 1008 olo 1009 C.E. Ndipo yuitiwa kuti Leningrad Codex. Olo n’tetyo, kwalombapano asayansi efwana mipukutu inyinji ya Baibolo na tuvidunswa twamene twilembewa kale ngako na manja kwa vyaka pafupi-fupi 1.000 kupambana mipukutu ya Leningrad Codex. Payakine munthu muyakine angaganize kuti pavuli pokopela mipukutu yamene iyi kwa vyaka vopitilila 1.000, vinthu vililembewe m’mipukutu ya Leningrad Codex vingankhale vosiyana ngako na vilembewa m’mipukutu yakale ngako. Koma vamene ivi n’vachendilini. Akaswili pechilinganija mipukutu yoyambilila na yalombapano efwana kuti uthenga wake uliyechinje olo kuti mawu ayakine ni osiyanako patontho.

8. Kansi mabuku a Malemba a Chigiriki a Chikhilisitu osiyana tyani na mabuku ayakine akale?

⁸ Akhilisitu oyambilila enzekopelasoti Malemba. Ove ekopela mosamala mabuku 27 a Malemba a Chigiriki, ŵenzekatishila ntchito pamisonkhano yawo na pa ntchito yawo yolalikila. Pavuli polinganija mipukutu ya Malemba a Chigiriki amene enze akalipezeka na mabuku ayakine a pa nthawe yamene iyo, kaswili muyakine  enena kuti: “Kanyinji-kanyinji [mipukutu ya Malemba a Chigiriki] ikalipezeka mpaka lelo kupambana mabuku ayakine, . . . Ndipo nthawe ziyakine opezekelatu onse.” Buku iyakine yakuti Anatomy of the New Testament yunena kuti: “Tingakhulupilile kuti vatuŵelenga m’mabuku omasuliliwa masiku ŵano [a Malemba a Chigiriki] uthenga wake ni wosasiyana na wa m’mipukutu yoyambilila.”

9. Mokatijana na Yesaya 40:8, ndaŵa yanji tinganene kuti uthenga wa m’Baibolo ni wofumila chendi kuli Mulungu?

⁹ Kwa vyaka masauzande anyinji, okopela malemba anyinji enzekata ntchito mwakhama kuti akopele Baibolo mosamala ngako. N’chifukwa chake Baibolo yatuŵelenga nophunzila masiku ŵano ni yolembewa bwino. c Mosakaikila, Yehova niye echitisha kuti Mawu ŵake akopezeka kuli sewo masiku ŵano komasoti kuti alembewe bwino. (Ŵelengani Yesaya 40:8.) Kulaŵila chendi, ayakine angonena kuti mfundo tyala yakuti uthenga wa m’Baibolo uliyechinje, ni umbonilini wakuti yeujiliwa chendi na Mulungu. Tetyo, tiyeni tikambilane umboni uyakine usimikijila kuti Baibolo yefumila chendi kwa Mulungu.

10. Pelekani chisanzo chuwonesha kuti vatuŵelenga pa 2 Petulo 1:21 n’vachendi. (Onani vithunzi.)

¹⁰ M’Baibolo muli maulosi anyinji amene ekwanilishiwa. Ayakine mwa maulosi amene aŵa ekwanilishiwa pavuli pakuti papita vyaka vinyinji alembewa kale. Mbili yakale yusimikijila kuti maulosi amene aŵa ekwanilishiwa chendi. Vamene ivi vutidabwisalini chifukwa tuziŵa kuti Mulembi nkulu wa maulosi a m’Baibolo ni Yehova. (Ŵelengani 2 Petulo 1:21.) Ganizilani za maulosi onena za kuwonongewa kwa tauni yakale ya Babulo. M’vyaka vam’ma 778 na 732 B.C.E., mneneli Yesaya eujiliwa kuti alosele kuti tauni ikulu ya Babulo izalondewe. Yove mpaka enena kuti munthu muyakine zina yake Koresi niye akuti azagonjese tauni yamene iyo ndipo efotokoza mwati vizachitikile. (Yes. 44:27–45:2) Yesaya eloselasoti kuti m’kupita kwa nthawe Babulo azawonongewe nonkhala  matongwe. (Yes. 13:19, 20) Vamene ivi niye vichitika chendi. Amedi na Aperisiya ewononga tauni ya Babulo mu 539 B.C.E., ndipo pa malo pamene penze tauni yamene iyi pakali matongwe mpaka pano.—Lolelani vidiyo yakuti Baibolo ilaŵililatu za kuwonongeka kwa Babulo m’buku ya pachipangizo yakuti Sangalalani na moyo kosasila! mutu 03 mfundo 5.

11. Fotokozani mwayukwanilishiliwa lemba ya Danieli 2:41-43 masiku ŵano.

¹¹ Maulosi a m’Baibolo aliyekwanilishiwe tyala m’masiku akuvuli; masiku ŵano tuwonasoti kukwanilishiwa kwa maulosi. Mwachisanzo, ganizilani kukwanilishiwa kochitisha chidwi kwa ulosi wa Danieli unena za ulamulilo wamphamvu wa pachalo chonse wa Britain na America. (Ŵelengani Danieli 2:41-43.) Ulosi wamene uyu winenelatu kuti ulamulilo wa Britain na America “uzankhale wotang’a pa vinthu viyakine” monga ni nsimbi ndipo “pa vinthu viyakine uzankhale wosatang’a” monga ni lito. Ndipo vamene ivi vasimikijilika kuti n’vachendi. Ulamulilo wa Britain na America wiwonesha kuti ni wotang’a monga ni nsimbi, pochita chinthu chofunika ngako mwa kuwina Nkhondo ziŵili za Pachalo chonse nonkhala na magulu ankhondo amphamvu. Olo n’tetyo, ŵanthu achefya mphamvu za ulamulilo wamene uyu kuti osati unkhale wamphamvu monga ni chinsimbi, vamene vuchitisha kuti akosiyana maganizo pa nkhani zamalonda na nkhani zokhuza boma. Kaswili muyakine wa ndale za m’chalo, kwalombapano enena kuti: “Paliye chalo cha demokalasi masiku ŵano pachalo chamene n’choyaŵikana ngako pa nkhani za ndale kupambana United States.” Ndipo chalo cha Britain, chamene ni mbali iyakine ya ulamulilo wamene uyu wamphamvu wa pachalo chonse, chankhala chuyaŵikana ngako kwalombapano m’vyaka vapita chifukwa chakuti ŵanthu omvwishalini pa mgwilizano wakufunika kunkhala nawo na vyalo vamene vili m’bungwe ya European Union. Kuyaŵikana kwamene uku kwachitisha kuti ulamulilo wa Britain na America osati ukochita vinthu mwamphamvu monga mwaufunila.

12. Kansi maulosi a m’Baibolo otisimikijila chinji?

¹² Maulosi anyinji a m’Baibolo amene ekwanilishiwa kale otiyavya kuti tikokhulupilila ngako kuti malonjezo a Mulungu akusogolo azakwanilishiwe. Tukumvwa monga ni wamasalimo wamene epemphela kwa Yehova kuti: “Newo nafoka chifukwa chofunishisha chipulumuso chanu, pakuti nayembekezela mawu ŵanu.” (Sal. 119:81) Kupitila m’Baibolo, Yehova mowama ntima etipasa “chiyembekezo chiweme komasoti sogolo iweme.” (Yer. 29:11) Chiyembekezo chasu chakusogolo chudalilalini pa mphamvu za ŵanthu, koma pa malonjezo a Yehova. Tiyeni tipitilije kutang’isha chikhulupililo chasu pa Mawu a Mulungu mwa kuphunzila mwakhama maulosi a m’Baibolo.

13. Mokatijana na Salimo 119:66, 138, kansi ni umboni uyakine wotyani uwonesha kuti Baibolo ni yodalilika?

¹³ Chifukwa chiyakine chatingakhulupilile Baibolo n’chakuti yuyavya ŵanthu anyinji amene okonkheja malangizo ŵake. (Ŵelengani Salimo 119:66, 138.) Mwachisanzo, mabanja ayakine amene enze esala patontho kusuzulana, palipano osangalala chifukwa chokonkheja malangizo a m’Baibolo. Ŵana ŵawo osangalala chifukwa chokulila m’banja ya Chikhilisitu yamene makolo ŵawo oŵasamalila komasoti kuŵakonda.—Aef. 5:22-29.

14. Pelekani chisanzo chuwonesha kuti kukatishila ntchito malangizo a m’Baibolo kuchinja miyoyo ya ŵanthu.

¹⁴ Chifukwa chokonkheja malangizo anzelu a m’Baibolo, olo vigaŵenga voyofya vechinja miyoyo yawo. Onani mwamene malangizo ŵake mwechiyavyila nkaidi muyakine  zina yake Jack. d Yove enze chigaŵenga choyofya, wamene enze m’gulu ya akaidi amene eweluziwa kuti apaiwe. Koma nsiku iyakine Jack epezeka pa phunzilo ya Baibolo. Kuwama ntima kwechiwonesha abale amene enzechitisha phunzilo yamene iyo kwemufwika pantima, ndipo naye eyamba kuphunzila. Pechiyamba kukatishila ntchito mfundo za m’Baibolo pa moyo wake, yove echinja minkhalidwe yake na umunthu wake nonkhala munthu muweme. M’kupita kwa nthawe, Jack eyenelela kunkhala wofalisa wosabatiziwa ndipo pavuli pake ebatizika. Yove elalikila akaidi ayake mwakhama za Ufumu wa Mulungu ndipo eyavya ŵanthu 4 mwa akaidi amene awo kuphunzila choonadi. Nsiku yakuti apaiwe peifwika, Jack enze echinja ngako umunthu wake. Mmozi mwa maloya ŵake enena kuti: “Jack olinganalinisoti na mwenenzemuziŵila vyaka 20 vapita. Vawaphunzila kuli a Mboni za Yehova vachinja ngako moyo wake.” Olo kuti Jack epaiwa, chisanzo chake chuwonesha kuti Mawu a Mulungu ni odalilika komasoti kuti ali na mphamvu yochinja miyoyo ya ŵanthu.—Yes. 11:6-9.

15. Kansi kukatishila ntchito choonadi cha m’Baibolo kuchitisha tyani ŵanthu a Yehova kunkhala osiyana na ŵanthu ayakine masiku ŵano? (Onani chithunzi.)

¹⁵ Chifukwa chakuti okatishila ntchito malangizo a m’Baibolo, ŵanthu a Yehova ni okatijana. (Yoh. 13:35; 1 Akor. 1:10) Ntendele na mgwilizano vuwonekela bwino ngako pakati pasu chifukwa ŵanthu anyinji masiku ŵano ni oyaŵikana chifukwa chosiyana maganizo pa nkhani za ndale, ntundu, komasoti chinkhalidwe. Mulumbwana muyakine zina yake Jean pechiwona kukatijana pakati pa ŵanthu a Yehova edabwa ngako. Yove ekulila m’chalo chiyakine chaku Africa. Nkhondo ya pachibale peiyamba, yove eloŵa usodja koma pavuli pake eutukila m’chalo chiyakine chapafupi na kwenzenkhala. Kwamene uko ekumana na a Mboni za Yehova. Jean enena kuti: “Niphunzila kuti ŵala ali mu chipembezo chachendi oloŵelelalini mu ndale ndipo onkhalalini oyaŵikana. Mmalomwake, ove okondana.” Yove epitilija kunena kuti: “Nenze nipeleka moyo wangu kuti  niteteze chalo. Koma peniphunzila choonadi cha m’Baibolo nisankha kupeleka moyo wangu kwa Yehova.” Jean esinthilatu. Mmalo molimbana na ŵanthu chifukwa chosiyana nawo chinkhalidwe, yove lomba ouja munthu aliyense wawakumana naye uthenga wa ntendele wa m’Baibolo. Mfundo yakuti malangizo a m’Baibolo oyavya ŵanthu ofumila m’vyalo vosiyana-siyana, ni umboni wamphamvu wakuti Mawu a Mulungu ni odalilika.

16. Ndaŵa yanji n’chinthu chofunika kuli sewo kutang’isha chidalilo chasu pa Mawu a Mulungu?

¹⁶ Vinthu vipitilije kuipila-ipila muli ichi chalo, tetyo vingakhale vovuta ngako kukhulupilila Mawu a Mulungu. Ŵanthu payakine angayeje kutichitisha kukaikila kuti Baibolo ni yachendi—olo zakuti Yehova esankha kapolo wokhulupilika na wanzelu kuti akosogolela atumiki ŵake masiku ŵano. Koma keno tusimikijila kuti nthawe zonse mawu a Yehova onkhala achendi, vinkhale vosavuta kukana wenye wamene uyu uyesa chikhulupililo chasu. Tinkhale osimikija ntima ‘kukonkheja malangizo a Yehova mpaka kale-kale, ndithu kwa moyo wasu wonse.’ (Sal. 119:112) “Tikochitalini nsoni” kuuja ayakine vokhuza choonadi noŵalimbikisa kuti akokonkheja malangizo a m’Baibolo pa moyo wawo. (Sal. 119:46) Ndipo tikwanishe kupilila vinthu vovuta, kupamikijapo kutamanishiwa, ‘moleza ntima komasoti mosangalala.’—Akol. 1:11; Sal. 119:143, 157.

17. Kansi lemba ya chaka yutikumbusha chinji?

¹⁷ Tutembeja ngako kuti Yehova watiziŵisha choonadi chake! Choonadi chamene ichi chutiyavya kunkhala odekha ndipo chutiphunzisa momvwika luweme mwatingankhalile muli ichi chalo chamene chuipila-ipila komasoti mwamene muli chisokonezo. Chutichitishasoti kuyembekezela vinthu viweme mu ulamulilo wa Ufumu wa Mulungu. Lemba ya chaka cha 2023 itiyavye kupitilija kunkhala osimikijila—kuti mawu onse a Mulungu—ni chendi cheka-cheka!—Sal. 119:160.