Okutauluka omutete

Okutauluka omutete wononthele

ONTHELE YOKULILONGESWA 1

Yumba-ko Onthumbi Okuti ‘Ondaka ya Huku Otyili’

Yumba-ko Onthumbi Okuti ‘Ondaka ya Huku Otyili’

OTESITU YENIMA 2023: “Omwii wondaka yove otyili.” — SAL. 119:160.

OTYIIMBO 96 Omukanda wa Huku — Olumono

ETYI MATULILONGESA a

1. Omokonda yatyi hono ovanthu ovanyingi vahayumbila onthumbi muetyi Ombimbiliya ipopia?

 OVANTHU ovanyingi hono petupu-ale ou vayumba onthumbi. Atee umwe novanthu vana valingwa onthilo ngetyi ovatumini no wokuatanga unene, no vokulinga ovitanda kaveveyumbu onthumbi. Kaveveyumbu onthumbi, mokonda vasoka okuti ovipuka vapopia opala vala ouwa wavo. Mokonda kavayumbu onthumbi muetyi Ombimbiliya ipopia, pahe nomalombe kaveeyumbu onthumbi.

2. Ngetyi tyipopia o Salmo 119:160, onthumbi patyi onthue tuna?

2 Onthue vaumbili va Siovaa tutyii okuti Huku o “Huku yotyili” iya apeho utuhandela otyiwa. (Sal. 31:5; Isa. 48:17) Onthue tuyumba onthumbi muetyi Ombimbiliya ipopia mokonda “omwii wondaka ya [Huku] otyili.” b (Tanga Salmo 119:160.) Onthue tutavela umwe etyi omunthu umwe wokulilongesa Ombimbiliya apopia. Wapopia okuti: “Ovipuka Huku apopia oviotyotyili iya apeho mavitualako okukala otyili. Ovanthu va Huku vayumba onthumbi muetyi apopia mokonda etyi apopia otyili.”

3. Oityi matulilongesa monthele ei?

3 Oñgeni tupondola okukuatesako ovanthu avayumbu onthumbi muetyi Ombimbiliya ipopia? Matulilongesa ovipuka vitatu vitukalesa nonthumbi yokuti etyi Ombimbiliya ipopia otyili. Tyo tete, etyi Ombimbiliya ipopia katyapilulukile. Tya vali, omaulo Ombimbiliya apeho afuiswapo, iya tya tatu, Ombimbiliya ikuatesako ovanthu avapiluluka.

ETYI OMBIMBILIYA IPOPIA KATYAPILULUKILE

4. Omokonda yatyi ovanthu vamwe vasokela okuti etyi Ondaka ya Huku ipopia, hatyoko muene ankho ipopia kohale?

4 Siovaa wakoyele ovalume vena 40 vemuyumba onthumbi opo vahoneke Ombimbiliya. Mahi mono papelo mbatyo omu vahonekele kohale, hono kambuko vali. c Pehepano pahe tuna vala onokopiya mbomikanda ovio. Ove welipulile-ale oityi tyitukalesa nonthumbi yokuti etyi tutanga mo Mbimbiliya otyetyi umwe tyahonekelwe novalume vana vakoyelwe na Huku?

Ovanthu ovanongo vokuakopiyalele Ovihonekwa mo Hembeleu, vatalele umwe nawa opo vahapilulule etyi Ondaka ya Huku ipopia. (Tala opalangalafu 5)

5. Oityi ovahoneki valingile pokukopiyala ovihonekwa mo Hembeleu? (Tala olutalatu lwo kondye.)

5 Opo Siovaa ayakulile Ondaka yae, wapopilile ovanthu veikopiyale. Wapopilile onohamba mbo Isilayeli opo velilingile onokopiya Mbovitumino, iya akoyo ova Levita opo valongese ovanthu Ovitumino ovio. (Deut. 17:18; 31:24-26; Nee. 8:7) Etyi ova Sundeu vayovoka koukonde ko Mbambilonia, otyikundyi tyimwe tyo vahoneki atyihimbika okukopiyala ovihonekwa mo Hembeleu. (Esd. 7:6, okatoi) Ovalume ovo vatalele umwe nawa. Etyi pakala, ovahoneki ovakuavo avehimbika umwe okuvalula ndaka-na-ndaka opo vatale ine etyi tyahonekwa otyo umwe. Mahi no ngotyo, mokonda ovanthu ovakuankhali momikanda omo amuvasiwa umwe ovipuka vimwe vieliponya. Mahi pana pokuapenga vepemuene umwe avaviukisa-po. Ñgeni?

6. Oñgeni ovanthu vana vokutala nawa Ombimbiliya vetyivila okumona evi viapenga?

6 Ovanthu vana wokutala nawa Ombimbiliya, vena ovipuka vimwe valingile opo vetyivile okumona vina viapengesilwe no vokweikopiyala. Otyipuka otyo tutyieleka ñgana: Soka ñgeno ovalume vena 100 vatumwa okukopiyala onodaka mbuli pomukanda umwe. Pahe umwe puvo apengesa. Opo vamone apa apengesa, vena okueleka etyi ahoneka netyi vakuavo vahoneka. Otyipuka otyo, otyo tyilinga ovanthu vana vokutala nawa Ombimbiliya. Opo vetyivile okumona evi viapenga mo Mbimbiliya, vevieleka no nokopiya ononkhuavo.

7. Oityi vana vokuakopiyalele Ombimbiliya vatalele umwe nawa?

7 Vana vokuakopiyala ovihonekwa valinga umwe ononkhono opo vetyilinge umwe nawa. Tutalei ongeleka imwe ityilekesa umwe nawa. Okopiya imwe yovihonekwa vyo Hembeleu yo 1008 no 1009 P.K. iihanwa okuti Códice de Leningrado. Omunthu umwe upondola okusoka okuti ovanthu opo valinge okopiya yo Códice de Leningrado palambele omanima 1.000. Opo naina kayelifuile-ale netyi muene ankho tyahonekwa mo Mbimbiliya. Otyo hatyiliko. Vana vokutala nawa ono Mbimbiliya veyelaikale no nokopiya ononkhuavo avetyimono okuti namphila muna umwe ovipuka vimwe viapenga, mahi otyili tyo Ndaka ya Huku omo tyikahi.

8. Oñgeni onokopiya Mbovihonekwa Viovakilisitau mo Geleku mbelikalela no nokopiya mbo kohale?

8 Ovakilisitau wokotyita tyotete navo valingile umwe ngetyi tyalingile vana wokuakopiyalele Ovihonekwa mo Hembeleu. Navo vatalele umwe nawa pokukopiyala omikanda 27 mo Geleku, vina ankho vatanga momaliongiyo no movilinga viokuivisa. Vana pahe wokuakopiyala Ovihonekwa mo Hembeleu viokuahonekwa no Viovakilisitau vokotyita tyotete, avevieleka novikuavo tupu navio viahonekwa umwe pomuvo opo. Umwe wokutala nawa Ombimbiliya wati: “Tuna vali [onokopiya ononyingi Mbovihonekwa mo Geleku], . . . iya vielifuilapo umwe.” Omukanda umwe utiwa Anatomia de Novo Testamento wati: “Hono onthue tuna umwe onthumbi yokuti ovipuka tutanga mo Mbimbiliya Movihonekwa vyo Geleku ovievi umwe viahonekele ovanthu vana Huku akoyele.”

9. Ngetyi tyipopia Isaías 40:8, omokonda yatyi otyili tyo Mbimbiliya tyakalelako atee hono?

9 Ombimbiliya tunayo hono, yaviuka tupu omokonda yononkhono vana wokuekopiyalele valingile mokueenda kuomanima omanyingi. d Tyotyili, Siovaa oe wayakulila Ombimbiliya opo ovanthu vahapilulule etyi ipopia, tupu opo ikaleko atee hono. (Tanga Isaías 40:8.) Mahi ovanthu vamwe vapondola okusoka okuti mokonda vala otyili tyo Mbimbiliya katyapilululilwe, otyo katyilekesa okuti yatumwa umwe okuhonekwa na Huku. Matulilongesa ovipuka vimwe vilekesa umwe nawa okuti tyili Ombimbiliya ondaka ya Huku.

OMAULO OMBIMBILIYA APEHO AFUISWAPO

Left: C. Sappa/​DeAgostini/​Getty Images; right: Image © Homo Cosmicos/​Shutterstock

Omaulo Ombimbiliya afuiswapo-ale iya amwe ekahi nokufuisuapo mononthiki mbuno. (Tala opalangalafu 10-11) f

10. Popia ongeleka yeulo limwe liafuisuapo ilekesa umwe okuti etyi tyipopia 2 Petulu 1:21 otyili. (Tala olutalatu.)

10 Ombimbiliya ina omaulo omanyingi afuiswapo. Amwe afuiswapo vala etyi palamba omanima omanyingi. Iya vana wokuatanga unene vapopia umwe okuti omaulo Ombimbiliya tyili afuiswapo umwe. Otyipuka otyo katyituhuvisa mokonda onthue tutyii okuti Hekulu yo Mbimbiliya o Siovaa. (Tanga 2 Petulu 1:21.) Nkhele tusokei keulo limwe lipopia okuhanyuako kwo Mbambilonia. Momanima 778 no 732 omuuli Isaia waulile okuti epunda-umbo lyo Mbambilonia malihanyuapo. Atee umwe apopi enyina liomunthu ankho melihanyepo okuti utiwa o Silu, no ñgeni ankho mavanyingila-mo opo velihanye-po. (Isa. 44:27–45:2) Isaia tupu waulile okuti epunda-umbo lyo Mbambilonia kamalikakalwa-kalwa vali. (Isa. 13:19, 20) Ngatyo umwe tyimoneka-po. Ombambilonia aihanyuapo nova Medo Pelesa menima 539 P.K.E., iya apa ankho pakala epunda-umbo olio pehepano pahe omatunthu vala, petupu vali ou ukalapo. — Tala ovidiu yati Ombimbiliya Yaulile Okuti Epunda-umbo lyo Mbambilonia Malihanyua-po momukanda Kalako Nomuenyo Apeho! melongeso lya 03, ponthele 5.

11. Popia oñgeni omukanda wa Daniel 2:41-43 ukahi nokufuisuapo hono.

11 Mahi omaulo Ombimbiliya afuiswapo ha okohale vala. No mononthiki mbo hono pena umwe omaulo ekahi nokufuisuapo. Mongeleka, tusokei keulo limwe omuuli Daniele apopile lipopia Outumini Wouye Auho Anglo-Americana. (Tanga Daniel 2:41-43.) Eulo olio lietyipopia umwe nawa okuti outumini oo wouye auho, mwahonya ovilongo vivali, mauti “oo wapama” ngotyivela, oo tupu “waneñgena” ngema. Otyo umwe hono tulwete tyili. Ovilongo vivali viokuli moutumini oo, o Gra-Bretanha no America. Ovilongo ovio pamwe vikala umwe ngotyivela, otyo haunene tyamonenekele umwe nawa pokutilisa ovilongo ovikwavo movilwa Viuye Auho, ngwe tupu ovio vina vali ovita ovinene nomauta omanene. Mahi tupu ononkhono mbovilongo ovio, pamwe mbuyengengeswa umwe novanthu vovilongo ovio, vatutumba umwe nokuti twahanda ovipuka vikale ngeetyi ovanthu vokutuminwa vahanda, novanthu vokuti mwene ñgeno pahe tulitumina. Omukai umwe wapopia okuti: “Pehepano kutupu vali otyilongo tyelitipauka mokonda yokuti munthu na munthu ñgeno mwene ulinga etyi ahanda atyilambe po Estados Unidos.” O Gra-Bretanha nayo ili moutumini oo ukahi nokutumina ouye auho. Mahi momanima ano pahe nayo yelitipauka unene mokonda yokuti ava vasoka etyi ava vasoka etyi. Haunene umwe tyina vatala ovilongo viokwelipaka mo União Europeia, vina ñgeno ankho vena okulipaka kumwe navio. Ovipuka ovio vikahi umwe nokutyopola o Anglo-Americana, iya pahe itupu vali ononkhono mbokupopia okuti tyongandi tyina vala okueenda ñgaa.

12. Omaulo Ombimbiliya etukalesa nonthumbi patyi?

12 Omaulo Ombimbiliya afuiswapo etukalesa nonthumbi yokuti ovipuka Huku etulaa komutwe wandyila navio mavikafuisuapo. Onthue tulitehela ngo muhoneki wo salmu welikuambelele ku Siovaa okuti: “Ndyipeleya eyovo litunda kwoove, mokonda mondaka yove omo nayumba onthumbi.” (Sal. 119:81) Ovipuka Siovaa apopia Mondaka yae, vituavela “epameko nekevelelo.” (Jer. 29:11) Ovipuka Siovaa etulaa, opo eketuavele-vio muene katyitei kovanthu mahi tyitei kwe. Tupu otyiwa okuyawisa konthumbi yetu mokulilongesa vali nawa omaulo Ombimbiliya.

ONONDONGWA MBOMBIMBILIYA MBUKAHI NOKUKUATESAKO OVANTHU OVANYINGI

13. Ngetyi tyipopia o Salmo 119:66, 138, oityi tyilekesa umwe okuti etyi Ombimbiliya ipopia tyiyumbwa onthumbi?

13 Opo tutyimone umwe nawa okuti tupondola okuyumba onthumbi muetyi Ombimbiliya ipopia, matulilongesa ouwa ovanthu ovanyingi vakala nao etyi vaendela muetyi Ombimbiliya ipopia. (Tanga Salmo 119:66, 138.) Mongeleka, ovalinepi vamwe ankho vahanda umwe okulihenga, etyi vaendela monondongwa mbo Mbimbiliya pahe vena ehambu. Iya ovana vavo vetyihole unene tyokukala mombunga ivehole tupu ihole Siovaa. — Efe. 5:22-29.

14. Popia ongeleka ilekesa okuti okuendela muetyi Ombimbiliya ipopia tyipilulula ovanthu, avalingi umwe ovanthu vekahi nawa.

14 Okuendela monondongwa mbo Mbimbiliya, tyakuatesako ovanthu ovanyingi avapiluluka, avalingi umwe ovanthu vekahi nawa. Tala ongeleka yomunthu umwe ankho uli mokaleya utiwa o Jack. e Jack ankho ongangala, tupu ankho omukalavi. Etyi apakwa mokaleya apopilwa okuti makala-mo atee aipawa. Mahi nthiki imwe Jack apumphama ponthele yomukulu umwe ankho ukahi nokulongeswa Ombimbiliya. Etyi Jack amona okankhenda kovakuatate veli nokulongesa Ombimbiliya, nae ahimbika okulilongesa. Mokonda ankho ukahi umwe nokuendela muetyi ekahi nokulongeswa, apiluluka umwe alingi omunthu wovanthu. Etyi pakala, Jack akala omuivisi, ambatisalwa. Ankho wiivisa kononkhuatwa ononkhuavo, etyivili okukuatesako ovanthu vekuana okunoñgonoka otyili. Etyi onthiki yae yokuipawa yehikapo, Jack ankho wapiluluka umwe unene. Umwe pu ava ankho vokumuyakulila wapopia okuti: “Jack pahe wapiluluka umwe unene, kekahi ngetyi ankho nemunoñgonoka omanima 20 okualamba. Etyi Onombangi mba Siovaa mbemulongesa tyemupilulula umwe.” Namphila Jack aipaelwe umwe, mahi otyipuka alingile tyitulongesa okuti tupondola okuyumba onthumbi muetyi Ombimbiliya ipopia okuti ina ononkhono mbokupilulula ovanthu avalingi ovipuka oviwa. — Isa. 11:6-9.

Onondongwa mbo Mbimbiliya mbakuatesako-ale ovanthu ovanyingi okupiluluka. (Tala opalangalafu 15) g

15. Oñgeni ovanthu va Huku hono velikalela mokonda yokuendela muetyi Ombimbiliya ipopia? (Tala olutalatu.)

15 Mokonda ovanthu va Huku vaendela muetyi Ombimbiliya ipopia velikuata-po umwe. (Suau 13:35; 1 Kol. 1:10) Otyo tutyimona umwe nawa tyina tutala oñgeni ovanthu womouye vekahi. Ovanthu mouye uno kavelivili mokonda yopulitika novivala nomalumono. Okutala oñgeni ovanthu va Siovaa velikuata-po tyahuvisile unene omukuendye umwe utiwa Jean. Ngwe wekulila kotyilongo tyimwe mo Africa. Etyi motyilongo tyavo muakala ovilwa, elihonekesa moufualali, mahi etyi pakala ataulila kotyilongo otyikuavo. Kotyilongo oko aya nako oko anoñgonoka Onombangi mba Siovaa. Jean wapopia okuti: “Nelilongesa okuti ovafendi votyotyili kavelipake mopulitika iya tupu kaveliyapaukile, mahi velikuata-po iya velihole.” Ayawisako vali okuti: “Ame nalingile ononkhono opo ndyiyakulile otyilongo tyetu. Mahi pahe etyi nanoñgonoka otyili ankho nahanda okupakula omuenyo wange ku Siovaa.” Jean apiluluka umwe unene. Pehepano kaluisa vali ovanthu vehevotyivala tyae, mahi aveho avasa uvelongesa ondaka ya Huku Ombimbiliya. Mokonda Ondaka ya Huku yakuatesako-ale ovanthu ovanyingi okupiluluka, otyo tyilekesa okuti tupondola okuyumba onthumbi muetyi Ombimbiliya ipopia.

TUALAKO OKUYUMBA ONTHUMBI MONDAKA YA HUKU IPOPIA OTYILI

16. Omokonda yatyi otyiwa okupameka onthumbi tuna Mondaka ya Huku?

16 Mokonda ovipuka mouye uno vitualako vala okuvilapo, matyipuilisa umwe unene okuyumba onthumbi Mondaka ya Huku. Ovanthu vapondola okupopia ovipuka vimwe pahe atuhayumbu vali onthumbi muetyi Ombimbiliya ipopia, no momupika omukuatyili Siovaa akoya. Mahi ine onthue tukala nonthumbi yokuti etyi Ondaka ya Huku ipopia otyili, ovipuka vapopia kamavitusoyesa. Mahi onthue matutualako “okutavela ovitumino vya [Siovaa] apeho-apeho.” (Sal. 119:112) Onthue “katyitukundisa” okupopila ovanthu otyili tyo Mbimbiliya nokuveala ondundo opo vaendele-mo. (Sal. 119:46) Tyina tulinga ngotyo, opo vala matutyivili okukoleleya movitateka aviho “nehambu noumphua-lundo.” — Kolo. 1:11; Sal. 119:143, 157.

17. Oityi o tesitu yenima lino ituhinangelesa?

17 Onthue tupandula unene mokonda Siovaa wetupopila otyili! Iya otyili otyo etupopila, tyetutulisa omutima nokutukuatesako mouye uno wepuiya unene. Tupu tyituavela ekevelelo liokuti Mouhamba wa Huku, ovipuka mavikalala nawa. Naina o tesitu yenima lyo 2023 itukuatesako okukala tyapama nokukala nonthumbi yokuti atyiho tyapopiwa Mondaka ya Huku otyili. — Sal. 119:160.

OTYIIMBO 94 Tuapandula Mokonda Yondaka ya Huku

a Otesitu imwe ipameka onthumbi yetu, yakoyua opo ikale otesitu yenima lyo 2023. Yati: “Omwii wondaka yove otyili.” (Sal. 119:160) Tyipondola hamwe noove utavela umwe otyipuka otyo ondaka ya Huku yapopia. Mahi ovanthu ovanyingi kavetavela okuti Ombimbiliya ipopia otyili iya ovipuka ipopia vipondola okuvekuatesako. Monthele ei, matulilongesa ovipuka vitatu tupondola okulinga opo tukuateseko vana vehetavela etyi Ombimbiliya ipopia.

b ONONDAKA MBAHANGUNUNWA: Mo Hembeleu, ondaka “omwii” ipopia otyipuka tyafuapo, tyehena apa tyapenga.

c Apa onondaka “onopapelo” ipopia onombuingwa omu muene ovahoneki Vondaka ya Huku vahonekele kohale.

d Opo unoñgonoke vali oñgeni otyili tyo Mbimbiliya tyayakulilwa enda mo jw.org pana pati “A História e a Bíblia.”

e Omanyina amwe apilululwa.

f ONONDAKA MBOKUHANGUNUNA OLUTALATU: Huku wapopile okuti epunda-umbo lio Mbambilonia malihanyuapo alikakala vala omatunthu.

g ONONDAKA MBOKUHANGUNUNA OLUTALATU: Omukuendye ou pahe kaluisa vali ovanthu, welilongesa mo Mbimbiliya oñgeni tyikalwa nombembwa iya ukahi nokukuatesako vakuavo opo navo vetyilinge.