Bzimogeni bzinthu bzimwebzi

Ndokoni pa mbuto ya misolo ya nkhani

NKHANI YAKUPFUNZA 1

Khulupirani Kuti ‘Fala la Mulungu ni Cadidi’

Khulupirani Kuti ‘Fala la Mulungu ni Cadidi’

VESI LATHU LA GOLE LA 2023: “Mafala yanu yentse ni cadidi.” — SALIMO 119:160.

NYIMBO 96 Bibliya—Cuma Cakucokera kwa Mulungu

BZOMWE TIN’PFUNZA a

1. Thangwe ranyi wanthu azinji ambakhulupira lini Bibliya?

 NTSIKU zino, wanthu akusaya kuti angakhulupire mbani. Bzikuwanesa kukhulupira wanthu omwe ambawoneka kuti ambacita bzinthu bzabwino kwa iwo. Iwo ambatazira kukhulupira atsogoleri wa ndale, masiyentista na anyamalonda thangwe ambabzibvunza penu bzomwe wanthu amwewa ambacita, ambabzicitadi na mtima wakufuna kuthandiza wanthu ayai ne. Iwo ambakhulupirambo lini atsogoleri wa magereja. Ndipopa ambakhulupira lini Bibliya lomwe atsogoleri wa magerejawo ambati ambaliphatisa basa.

2. Thangwe ranyi ifepano timbakhulupira Bibliya? (Salimo 119:160)

2 Atumiki wa Yahovafe timbakhulupira na mtima wentse kuti Yahova ni Mulungu wacadidi ndipo timbakhulupirambo kuti iye ambafuna kuti ifepano tikhale na moyo wabwino. (Salimo 31:5; Zaiya 48:17) Timbadziwa kuti tin’funika kumbakhulupirambo bzomwe timbawerenga m’Bibliya thangwe “mafala . . . yentse [ya Mulungu] ni cadidi.” (Werengani Salimo 119:160.) Timbatawiriza mafala yomwe mpfunzi munango wa Bibliya adanemba. Iye adati: “Bzinthu bzentse bzomwe Mulungu adalewa mpsacadidi ndipo bzentse bzomwe ambalewa bzimbacitika. Wanthu wa Mulungu ambakhulupira bzomwe [Bibliya] limbalewa thangwe ambakhulupira Mulungu omwe ni mwenekaciro Bibliyalo.”

3. Kodi tin’pfunza ciyani mu nkhani ino?

3 Kodi tingathandize tani wanthu kukhulupirambo Fala la Mulungu ninga momwe ifepano timbacitira? Mu nkhani ino, tiniwona mathangwe matatu yomwe yambaticitisa kukhulupira Bibliya. Tiniwona kuti mafala yace yalibe kucinjidwa pomwe likhambakopiyaridwi, kukwanisika kwa mapolofesiya yace na mphanvu yomwe iro linayo ya kucinja makhalidwe ya wanthu.

MAFALA YA M’BIBLIYA YALIBE KUCINJIDWA

4. Thangwe ranyi wanthu winango ambakumbuka kuti mafala ya m’Bibliya yadacinjidwa?

4 Yahova adaphatisa basa amuna wakukhulupirika wakukwana 40 kuti anembe Bibliya. Tsono mabukhu yomwe iwo adanembayo ntsiku zino kulibe. Mabibliya yomwe tinayoya ni makopiya ya mabukhu yamweyo. Ndipopa wanthu winango ambabzibvunza penu bzomwe timbawerenga m’Bibliyabzi bziridi ndendende na bzomwe bzikhadanembedwa m’mabukhu yakuyambayo. Kodi imwepo mudabzibvunzambo kale tenepoyo?

Wanthu omwe adakopiyari Bzinembo bza Cihebereu adacita mphole kuti aleke kuphonya pa kukopiyari Bibliya (Onani ndime 5)

5. Kodi Bzinembo bza Cihebereu bzikhakopiyaridwi tani? (Onani cithunzi-thunzi pa tsamba lakuyamba.)

5 Yahova adasankhula wanthu kuti ambakopiyari Fala lace kuti iro lipitirize kukhala liripo. Iye adauza amambo wa Jirayeri kuti ambakopiyari Malamulo kuti ambayawerenge ndipo adasankhula Alevi kuti ambapfunzise wanthu Malamuloyo. (Bzakutonga 17:18; 31:24-26; Nehemiya 8:7) Pomwe Adjuda adacoka ku ukapolo ku Babiloniya, amuna wakusankhulidwa adayamba kumbakopiyari Bzinembo bza Cihebereu. (Ezara 7:6) Amuna amwewa akhacita mphole pakukopiyaripo. Akamala kukopiyari, iwo akhawerenga mafala na maletra yomwe akopiyariyo kuti atsimikizire kuti akopiyari bwino. Tsono pakuti akhali wanthu wakuperewera, nthawe zinango akhanemba mafala mwakuphonyeka. Koma pakhana makopiya mazinji, ndipopa bzomwe bzikhaphonyekabzo bzikhadzadziwika basi. Kodi bzikhadziwika tani?

6. Kodi apfunzi wa Bibliya ambazindikira tani mbuto zomwe zidaphonyeka?

6 Apfunzi wa Bibliya adakwanisa kuwona kuti angazindikire tani mafala yomwe yadaphonyeka pakukopiyari Bibliya. Tiyezezere tenepa. Wanthu 100 akumbiridwa kuti akopiyari mafala yomwe yali pa tsamba. Tsono munthu angakwanise kuwona bzomwe aphonya pakukopiyari akandendemezera tsamba lomwe iye akopiyari na matsamba ya anzace. Mpsibodzi-bodzimbo na Bibliya. Mpsakukwanisika kuzindikira mafala yomwe yadaphonyeka pakukopiyari mwakundendemezera makopiya ya wanthu wakusiyana-siyana omwe adakopiyarimbo Bibliyalo. Bzimwebzi bzimbathandiza apfunzi wa Bibliya kuzindikira mafala yomwe yalibe kuikhidwa ayai yomwe yadanembedwa mwakuphonyeka na wanthu omwe adakopiyari Bibliya.

7. Thangwe ranyi tingalewe kuti wanthu omwe adakopiyari Bibliya adacita mphole kwene-kwene?

7 Wanthu omwe akhakopiyari Bibliya kale-kale adacita nyongo kuti aleke kusiyanisa mafala yomwe akhakopiyariyo. Thangwe ranyi tikulewa tenepo? Bukhu lakale-kale kwene-kwene la Bzinembo bza Cihebereu lidakopiyaridwi mu gole la 1008 ayai 1009 EC. Bukhu limweri limbacemeredwa Códice de Leningrado. Mu ntsiku zathu zino, kudadzazindikiridwa pomwe matsamba manango ya Bibliya yomwe njakale-kale kwene-kwene kuposa Códice de Leningrado. Matsamba yamweya yadakopiyaridwi m’magole 1000 pomwe likhanati kunembedwa bukhu la Códice de Leningrado. Pinango munthu angakumbuke kuti bzingadakwanisika lini kuti mafala yomwe yali m’bukhu limweri lakucemeredwa Códice de Leningrado yakhale yakundendemerana na ya m’matsamba manango yomwe yadadzagumanidwayo, yomwe yadanembedwa m’magole 1000 pomwe bukhu limweri likhanati kunembedwa. Apfunzi wa nkhani za m’Bibliya adandendemezera matsamba yamweya na bukhu limweri. Napo kuti iwo adawona kuti pakhana tubzinthu tunango twakusiyana, koma mafala ya m’Bibliya yalibe kucinja.

8. Kodi ni kusiyana kuponi komwe kulipo pakati pa makopiya ya Bzinembo bza Cigerego bza Cikristau na mabukhu manango yakale-kale?

8 Akristau wakuyambirira adatewezerambo wanthu omwe adakopiyari Bzinembo bza Cihebereu. Iwo adacita nyongo kuti aleke kusiyanisa mafala yomwe yakhali m’mabukhu 27 ya Bzinembo bza Cigerego yomwe akhaphatisa basa pa mitsonkhano na pakupalizira. Mpfunzi m’bodzi wa Bibliya adandendemezera matsamba ya Bzinembo bza Cigerego na mabukhu manango yomwe yadanembedwa pa nthawe imweyo. Pomwe adamala, iye adati: “Ntsiku zino kuna matsamba mazinji yakukopiyaridwi [ya Bzinembo bza Cigerego] kuposa mabukhu yamweyo . . . ndipo iyo yakalipo yentse.” Bukhu linango lomwe limbafotokoza bza Bzinembo bza Cigerego, lidalewa kuti: “Bzomwe timbawerenga ntsiku zino [mu Bzinembo bza Cigerego] ndibzo bzomwe bzidanembedwa pakuyamba na wanthu omwe adanemba mabukhu yamweya.”

9. Kodi tikupfunza ciyani na cinembo ca Zaiya 40:8?

9 Wanthu azinji omwe adakopiyari Bibliya adacita mphole kwene-kwene, ndipopa bzomwe ifepano timbawerenga na kupfunza m’Bibliya mpsacadidi. b Bzimwebzi bzikulatiza kuti Yahova ndiye adacitisa kuti mafala yace yapitirize kukhala ndendende ninga momwe yakhaliri pakuyamba. (Werengani Zaiya 40:8.) Tsono wanthu winango angalewe kuti umboni bumwebu ni bwakukwanira lini kuti tilewe kuti Bibliya lidacokera kwa Mulungu. Tsapano bwerani tiwone umboni bunango bwakulatiza kuti Bibliya ndakucokeradi kwa Mulungu.

BZOMWE BIBLIYA LIMBALEWA BZIMBACITIKA

Left: C. Sappa/​DeAgostini/​Getty Images; right: Image © Homo Cosmicos/​Shutterstock

Bibliya lidalewa bzinthu bzomwe bzidadzacitikadi ndipo bzinango bzikucitika ntsiku zino (Onani ndime 10-11) d

10. Kodi ni nkhani iponi yomwe ikulatiza kuti mafala ya pa 2 Pedru 1:21 ngacadidi? (Onani cithunzi-thunzi.)

10 Bibliya limbalewa bzinthu bzizinji bzomwe bzidacitika kale ndipo bzinango bzidadzacitika pomwe padapita magole mazinji. Nkhani zakufotokoza bzomwe bzidacitika kale-kale zimbalatiza kuti bzomwe Bibliya lidalewa bzidacitikadi. Bzimwebzi bzimbatidabwisa lini thangwe timbadziwa kuti ni Yahova omwe adacitisa kuti bzimwebzi bzinembedwe. (Werengani 2 Pedru 1:21.) Kumbukirani nkhani yakulewa bza kukundidwa kwa mzinda wa Babiloniya. Pakati pa gole la 778 mpaka 772 AEC, mzimu wa Mulungu udatsogolera mpolofeta Zaiya kunemba kuti mzinda wamphanvu wa Babiloniya ungadadzapfudzidwa. Ndipo iye adalewambo dzina la munthu omwe angadadzatsogolera nkhondoyo kuti ni Siro. Ndipo adalewambo bzomwe bzingadadzacitika pa kupfudzidwa kwa mzindayo. (Zaiya 44:27–45:2) Zaiya adalewa pomwe kuti mzinda wa Babiloniya ungadadzapfudzidwa ndipo ungadadzakhalidwa lini pomwe na wanthu. (Zaiya 13:19, 20) Bzimwebzi bzidacitikadi. Babiloniya adadzapfudzidwa na Amedi na Aperisi mu gole la 539 AEC, ndipo mpaka pano mbuto yomwe ikhana mzinda umweyu ni matere. — Onani vidiyo yakuti Bibliya Likhadaleweratu Kuti Babulo Angadadzapfudzidwa pa pfunziro 03 nfundo 5 mu bukhu lakuti Khalani na Moyo Wakukondwa Mpaka Kale-kale!.

11. Kodi bzomwe bzimbalewedwa pa Daniyeli 2:41-43 bzikucitika tani ntsiku zino?

11 Bzomwe Bibliya limbalewa bziribe kundocitika kale-kale basi; bzinango bzikucitikambo ntsiku zino. Onani bzomwe Daniyeli adanemba pa nkhani ya Utongi Bwamphanvu pa Dziko Lentse bwa Anglo-Americana. (Werengani Daniyeli 2:41-43.) Iye adanemba mwakubveka bwino kuti mbali inango ya utongi bumwebu ingadakhala “yakulimba” ninga simbi ndipo mbali inango ingadakhala “yakusaya kulimba” ninga dongo. Bzimwebzi mpsacadidi. Grã-Bretanha na América adalatiza kuti mbamphanvu kwene-kwene thangwe adacita mbali ya madziko yomwe yadakunda nkhondo ziwiri za pa dziko lentse la pantsi, ndipo tsapano ana acikunda wamphanvu kwene-kwene pa dziko lentse. Tsono utongi bwawo bumbamalisidwa mphanvu na wanthu omwe iwo ambawatonga, thangwe anango ambacita greve ndipo anango ambacita makampanya ya kukhotcerera ufulu bwa wanthu. M’dziwi m’bodzi wa nkhani za ndale adalewa kuti: “Dziko la Estados Unidos lakwirira kwene-kwene pa nkhani ya kupasa wanthu ufulu, koma ni dziko lakugawanika pa nkhani ya ndale.” Ndipo dziko la Grã-Bretanha, lomwe limbacitambo mbali ya utongi bwamphanvu pa dziko lentse, lakhalambo lakugawanika. Thangwe wanthu akubverana lini pa nkhani ya mbverano omwe dziko lawo lin’funika kukhala nawo na madziko yomwe yambacita mbali ya bungwe la União Europeia. Bzimwebzi bzikucitisa kuti Utongi Bwamphanvu pa Dziko Lentse bwa Anglo-Americana butazire kulatiza bwino-bwino mphanvu yace.

12. Thangwe ranyi timbakhulupira kuti bzomwe Bibliya limbalewa bzin’dzacitikadi?

12 Bzinthu bzizinji bzomwe Bibliya lidalewa bzidacitika kale, ndipo bzimwebzi bzimbatitsimikizira kuti bzomwe bzikanati kucitika bzin’dzacitikambo. Timbabva ninga momwe nyakunemba salimo adabvera pomwe adanemba kuti: “Ndikudikhirira cipulumuso canu thangwe fala lanu ni cidikhiro cangu.” (Salimo 119:81) Mwakuphatisa basa Bibliya, Yahova akutipasa “cidikhiro cabwino na tsogolo labwino.” (Jeremiya 29:11) Bzomwe tikudikhirira kutsogolo bzin’dzacitikadi thangwe ni Yahova omwe adalewa. Ndipopa, bwerani tipitirize kuthemba Fala la Mulungu mwa kupitiriza kupfunza mapolofesiya.

MALANGO YA M’BIBLIYA YAKUTHANDIZA WANTHU AZINJI

13. N’ciyani cinango comwe cimbaticitisa kukhulupira Bibliya? (Salimo 119:66, 138)

13 Cinthu cinango comwe cingatithandize kukhulupira Bibliya ni kuwona kuti malango ya m’Bibliyayo yakuthandiza wanthu ntsiku zino. (Werengani Salimo 119:66, 138.) Iro lathandiza mabanja mazinji. Wanthu winango akhadasala pang’ono kulambana, koma tsapano ambabverana. Ndipo wana wawo akukomedwa kukhala m’banja lacikristau lomwe iwo mbakukhotcerereka ndipo ambafunidwa. — Aefezo 5:22-29.

14. Kodi n’ciyani cikulatiza kuti kuphatisa basa malango ya m’Bibliya kumbacinja makhalidwe ya munthu?

14 Kuphatisa basa malango ya m’Bibliya kwathandiza wanthu wakugopswa kwene-kwene kucinja makhalidwe yawo. Malango ya m’Bibliya yadathandiza m’bale m’bodzi wakucemeredwa Jack, omwe akhali kambowa. c Pomwe adamangidwa, iye adatongedwa kuti aphedwe. Iye adakomedwa na kudeka mtima kwa abale omwe akhapfunza Bibliya na munthu munango, ndipopa iye adayambambo kupfunza Bibliya. Iye adayamba kuphatisa basa bzomwe akhapfunzabzo ndipo adacinja unthu bwace acikhala munthu wabwino. Pomwe padapita nthawe, Jack adadzakhala mpalizi wakusaya kubatizidwa ndipo adadzabatizidwa. Iye adapalizira na nyongo kwene-kwene kuna anzace wa m’kawokomo ndipo adathandiza wanthu anai kudziwa cadidi. Pomwe ntsiku yakuti aphedwe idafika, Jack akhadacinja kwene-kwene. Advogado wa Jack adalewa kuti: “Jack acinja; iye alibe makhalidwe yomwe akhanayo magole 20 m’mbuyomu. Bzomwe adapfunzisidwa na Mboni za Yahova bzacinja unthu bwace.” N’cadidi kuti Jack adadzaphedwa thangwe ra mulandu wace, koma bzomwe adacita bzikulatiza kuti Fala la Mulungu lina mphanvu ya kucinja makhalidwe ya munthu. — Zaiya 11:6-9.

Malango ya m’Bibliya yakuthandiza wanthu azinji wa m’madziko yakusiyana-siyana kucinja makhalidwe yawo (Onani ndime 15) e

15. Kodi kuteweza malango ya m’Bibliya kukucitisa tani wanthu wa Yahova kukhala wakusiyana na wanthu wa m’dzikoli? (Onani cithunzi-thunzi.)

15 Wanthu wa Yahova mbakubverana thangwe rakuti ambaphatisa basa bzomwe ambapfunza m’Bibliya. (Juwau 13:35; 1 Akolinto 1:10) Iwo mbakusiyana na wanthu wa m’dzikoli, thangwe wanthu m’dzikoli ambanesana pa nkhani za ndale, kusiyana cikhalidwe na mtundu. Mulumbwana m’bodzi wakucemeredwa Jean adakomedwa kwene-kwene pomwe adawona mbverano omwe wanthu wa Yahova anawo. Iye adakulira m’dziko libodzi la ku África. Pomwe nkhondo idayamba, iye adayenda ku nkhondo thangwe akhafuna kukhotcerera dziko lace. Tsono iye adadzathawa aciyenda ku dziko linango. Ndipo kumweko iye adagumana na Mboni za Yahova. Jean adati: “Ndidapfunza kuti Akristau wacadidi ambapitira lini nkhani za ndale ndipo ambabverana.” Iye adalewa pomwe kuti: “Pakuyamba ndikhalimbikira kukhotcerera dziko langu, tsono pomwe ndidapfunza Bibliya ndidawona kuti bziri bwino kulimbikira pakutumikira Yahova.” Jean adacinja nzeru zace. Tsapano ambamenya lini pomwe nkhondo pakufuna kukhotcerera dziko lace. Koma ambalimbikira kupfunzisa wanthu cadidi ca m’Bibliya. Malango ya m’Bibliya yakuthandiza wanthu wa m’madziko yakusiyana-siyana kucinja makhalidwe yawo, ndipo bzimwebzi bzimbaticitisa kukhulupira Fala la Mulungu.

PITIRIZANI KUKHULUPIRA CADIDI CA M’FALA LA MULUNGU

16. Thangwe ranyi mpsakufunika kumbakhulupira Fala la Mulungu?

16 Pomwe dzikoli likuyenda liciipiratu, bzingakhale bzakunesa kwa ifepano kukhulupira Bibliya. Wanthu angatiuze bzinthu bzakunama bzomwe bzingaticitise kutazira kukhulupira Bibliya na kapolo wakukhulupirika na wanzeru omwe Yahova akuphatisa basa kuti atitsogolere ntsiku zino. Tsono tikabvuma na mtima wathu wentse kuti Bibliya ni Fala la Mulungu, ifepano tin’dzabvuma lini kuti cikhulupiro cathu cicepe. Ifepano ‘tin’dzabvera malamulo ya Yahova nthawe zentse, mpaka kale-kale.’ (Salimo 119:112) Ifepano ‘tin’dzacita lini manyazi’ kuuza wanthu cadidi ca m’Bibliya na kuwalimbikisa kuteweza mitemo ya Yahova. (Salimo 119:46) Ndipo tin’dzakwanisambo kupirira mabvuto makulu yomwe tingagumane nayo na kuzunzidwa ticipitiriza kukhala ‘wakukondwa.’ — Akolose 1:11; Salimo 119:143, 157.

17. Kodi vesi la gole lino likutikumbusa ciyani?

17 Ifepano timbatenda kwene-kwene Yahova thangwe ra kutizimbulira cadidi. Cadidi cimweci cimbatithandiza kukhala wakukondwa, cimbatitsogolera mu dziko lakuipali ndipo timbadziwa kuti thangwe ranyi tina moyo. Cadidici cimbatipasambo cidikhiro ca kudzakhala na moyo wabwino pomwe dzikoli lin’dzakhala likutongedwa na Umambo bwa Mulungu. Tikufuna kuti vesi lathu la gole la 2023 litithandize tentsenefe kukhulupira na mtima wentse kuti Fala la Mulungu ni cadidi! — Salimo 119:160.

NYIMBO 94 Kutenda Fala la Mulungu

a Vesi lathu la gole la 2023 ndakulimbikisa kwene-kwene. Vesiri limbati: “Mafala yanu yentse ni cadidi.” (Salimo 119:160) Tikudziwa kuti imwepo mukutawiriza bzimwebzi. Tsono wanthu azinji ambakhulupira lini kuti Bibliya ndacadidi ndipo lingatipase malango yabwino. Mu nkhani ino, tin’cezerana nfundo zitatu zomwe zin’tithandiza kukhulupira Bibliya na malango yace.

b Kuti mudziwe bzizinji bza kupulumuka kwa Bibliya, pitani pa jw.org ndipo nembani kuti “Mbiri Komanso Baibulo” pa mbuto yakufufudzira (Chichewa).

c Madzina yanango yacinjidwa.

d BZOMWE BZIKUCITIKA PA CITHUNZI-THUNZI: Mulungu adalewa kuti mzinda wa Babiloniya ungadadzapfudzidwa.

e BZOMWE BZIKUCITIKA PA CITHUNZI-THUNZI: Cithunzi-thunzi cakuyezezera ca mulumbwana omwe adapfunza Bibliya ndipo tsapano akutumikira Yahova.