Enda bua kuleshe mianda i muanka

Enda bua kuleshe kashibo ka mianda i muanka

MUISAMBO WA KULONGA 1

Ikala mushinkamishe’shi ‘Eyi di’Efile Mukulu ndia binyibinyi’

Ikala mushinkamishe’shi ‘Eyi di’Efile Mukulu ndia binyibinyi’

KIFUNDUE KIETU KIA KINO KIPUA KIA 2023: “Eyi diobe dioso ndia binyibinyi.”—MIS. 119:160NWT.

LOONO 96 Mukanda w’Efile Mukulu—Nyi mbupeta

KI’ABAKUILA MUANKA a

1. Buakinyi bantu be bungi lelo uno mbakutue lukulupilo mu Bible?

 BANTU be bungi lelo uno, bakuete kukienga muanda mbakutue lukulupilo. T’abauku muntu abadia kukulupila nya. Bakuete kuiyipusha su bantu babataa na muulo bu bena politike, bena siyanse na ba nsunga, bakuete kuibapasukila namu binyibinyi. Kukatusha biabia, tabaki’abanemekaa nyi bakata ba bipuilo, bakuete kuiyitanyina bu bena Kidishitu. T’abakulupila mu abianba Bible, muanda bakata ba bipuilo abamueneka bu abatumikila Bible, t’abakitshi mianda i buwa.

2. Mu kuipushena na Misambo 119:160, nkinyi kiatudi balombene kushinkamisha?

2 Bu biatudi bafubi ba Yehowa, tui bashinkamishe’shi aye nyi “Efile Mukulu a biinyibiinyi,” na misuusa yooso akumiinaa kuitukitshina nka mianda i buwa. (Mis. 31:5; Yesh. 48:17) Atuuku’shi tui balombene kukulupila mu biatubadika mu Bible, na kukumiina’shi, “Eyi diobe dioso [Efile Mukulu] ndia binyibinyi.” b (Badika Misambo 119:160.) Atukumiina bibakuile mungi muntu mulongie mianda ya mu Bible bafundile’shi: “Takui kintu su nkimune kiabadi baakule kui Efile Mukulu kia madimi, sunga kishakikalombana. Muilo w’Efile Mukulu ngulombene kukulupila ku biabia biakula, muanda mbakulupile Efile Mukulu winyi mui biakule.”

3. Nkinyi ki’atukataluula mu uno muisambo?

3 Mmushindo kinyi watudi balombene kukuasha bangi buabadia kuikala na luno lukulupilo lumune lua Muiyi di’Efile Mukulu luatudi nalo? Tubandeyi kunangushena ku tubingilo tusatu tua bua kinyi tui balombene kukulupila Bible. Atukataluulanyi kuipushena kua bifundue, na kulombana kua matemuki a mu Bible, na bukome bui na Bible bua kushintuula nshalelo a bantu.

TA KUI MUNTU SU NGUMUNE MULOMBENE KUSHINTULA MUKANDU WA MU BIBLE

4. Buakinyi bangi bantu abanagushenaa’shi Bible mbamushintuule?

4 Yehowa Efile Mukulu baadi mufubishe bantu bafikie ku 40, baasha lulamato buabadia kufunda Bible. Biabia, maniskri a kala taaki kuankanyi lelo uno nya. c Ooso atudi nawo lelo uno, nkutentula kuabadi batentule. Ngi buakinyi bangi bantu bakuete kuiyipusha su bino bifundue bi’atubadika mu Bible lelo uno, mbipushene na bifundue bia ku kibangilo bibaabadi bafunde kui bano bantu banabene. Toodi muiyipushe namu mushindo watudi balombene kushinkamisha’shi bino bifundue nnabio biinyi bia kala su?

Bantu babaadi bafunde bifundue bia mu kina Ebelu, babaadi bekitshishe ngofu bua’shi bekale bashinkamishe’shi Eyi di’Efile Mukulu ndifundibue kalolo (Tala muisambo wa kulonga 1, kikoso 5)

5. Nkinyi kibaadi kituele mu bifundue bia kina Ebelu bibaabadi batentule? (Tala kifuatulo kia ku kipusu.)

5 Bua kulama mukandu uyokielue, Yehowa batumiine bantu buludiki buabadia kuiutentula. Baadi mutumine ba mfumu ba mu Isaleele eyi buabadia kutentula Miiya abo banabene, na basanguile bena Levi buabadia kulongiesha muilo yaaya Miiya. (Miy. 17:18; 31:24-26; Ne. 8:7) Kunyima kua bena Yuda kutuuka mu bupika mu Babilone, kisaka kia bantu abauku mudimo wa kutentula kalolo, bababangile kutentula Bifundue bi bungi bia mu kina Ebelu. (Esel. 7:6) Bano bantu babaadi bakite uno mudimo na kalolo kooso. Mu binyibinyi, bano babaadi abatentula, ta babaadi ababadika penda bishima nya, anka babaadi ababadika mpaa na maleeta bua kushinkamisha’shi, mianda yooso ifundibue ngilombane. Sunga mbiabia, pa muanda wa’shi bantu babaadi bakutue kupuidika, tu bilema tupeela tubaadi tutuele mu bifundue bia Bible. Biabia, bifundue bi bungi bia ku bino bifundue, bibaadi na bilema, anka bino bilema mbafikie mukuibimona kunyima. Mushindo kinyi?

6. Mmushindo kinyi ubaabadi batundule bilema bia mu bifundue bia mu Bible?

6 Bantu balongie mukanda ba mu ano eetu mafuku, mbafikie mu kutundula tu bilema tubaadi tukile mu bifundue bia mu Bible, bibaabadi batentule. Tubande kuata kileshesho: Tupuandikishe’shi babasangula bantu 100 bua’shi muntu ooso afunde diaye epuupua ku maboko, muntu umune akuabadi akitshi nka ka kilubilo kapeela mu kufunda kuipuupua diaye. Mushindo umune watudi balombene kutuundula kiakia kilema, mpa kupuandikisha epuupua diaye na a bangi ooso. Mu mushindo umune, pa kupuandikisha mapuupua e bungi a maniskri a mu Bible, bantu balongie mbapete mushindo wa kutundula bilema sunga mianda ibaabadi bayiluankane, bibaabadi bakishe kui yawa baadi mufunde.

7. Mmushindo kinyi ubaadi bantu be bungi batentule mukandu wa mu Bible kalolo?

7 Booso babaadi batentule maniskri a mu Bible, babaadi bekitshishe ngofu buabadia kuiatentula kalolo. Tubande kutala kileshesho akishinkamisha uno muanda. Maniskri a kala a kina Ebelu, babapuile kui afunda mu kipua kia 1008 sunga 1009 bino bipungo bietu (B.B,). Babaadi abebitanyina bu Codex de Leningrad. Mu bipua bishaale’mu mbakatundule angi maniskri na bipindi bia angi maniskri a mu Bible, ataadi bipua peepi 1000, kuamba’shi abapu kuyisha kukila ma codex de Leningrad. Ungi muntu mmulombene kunangushena’shi, kunyima kua kutentula na kutentuula maniskri mu bipua 1000, bifundue bia codex de Leningrad mbilombene kuifuaneena kapeela na bino binfundue bioso bia maniskri a kala. Bino ta mbia binyibinyi nya. Bantu balongie ba ano eetu mafuku, pabadi bapuandikishe maniskri a kala na aano eetu mafuku mbasangane’shi, sunga biakudi tubilema tupeela tuilekeenelekeene, mbalame mukandu wa mu Bible nka bibaudi.

8. Nkuilekena kinyi kui pankatshi pa nfundilo a bifundue bia kina Greke bia bena Kidishitu, na ingi mikanda ya kala?

8 Bena Kidishitu ba kumpala babaadi balonde kileshesho kia bantu babaadi batentule bifundue bia kina Ebelu bia kala. Babaadi batentule mikanda 27 ya binfundue bia kina Greke, bibaabadi abafubisha mu bisangilo bia kakongie na mu mudimo wabo wa bulungudi. Nsaa ibabapuile kupuandikisha maniskri abaadi apande a bifundue bia kina Greke, na ingi mikanda ibaadi mu aa mafuku, ungi muntu mulongie aakula’shi: “Bua kupatuula kalolo, kui mapuupua e bungi a bifundue bia kina Greke, aamueneka bu alombane kalolo.” Mukanda wa Anatomie du Nouveau Testament awamba’shi: “Biabia tui balombene kushinkamisha’shi biabia biatubadika mu ngaluluilo a ano eetu mafuku mufunde kalolo [bifundue bia kina Greke], abilesha baaba babaadi bafunde bino bifundue bia kala.”

9. Muyile Yeeshaya 40:8, mbia binyibinyi kinyi bi’atuuku pabitale mukandu wa mu Bible?

9 Kuikitshisha kua bantu be bungi babaadi abatentula Bible takudi bipua bi bungi, nkukuashe bua kutuusha Bible muipushene atukuete kubadika na kulonga lelo uno. d Kushi mpaka, atuuku’shi Yehowa mmushinkamishe’shi, Eyi diaye di kuanka buetu lelo uno, na ndipushene. (Badika Yeeshaya 40:8.) Mu binyibinyi, bangi mbalombene kuakula’shi bibaadi bilamibue mukandu wa mu Bible kalolo, ta bilesha’shi nguyokielue n’Efile Mukulu. Bua binobino, tutaluuleyi bingi bishinkamisho abilesha’shi Bible muyokielue n’Efile Mukulu.

MATEMUKI A MU BIBLE NGA BINYIBINYI

Left: C. Sappa/DeAgostini/Getty Images; right: Image © Homo Cosmicos/Shutterstock

Matemuki a mu Bible abaadi alombane kala na dingi akuete kulombana lelo uno (Tala kikoso 10-11) f

10. Tuusha kileshesho kia kulombana kua matemuki aashinkamisha bia binyibinyi bi mu 2 Mpyeele 1:21. (Tala kifuatuulo.)

10 Bible e na matemuki e bungi apue kulombana, angi a ku ano matemuki abaabadi bafunde bipua nkama kumpala ngapue kulombana. Mianda ya kala, ayishinkamisha’shi ano matemuki ngalombane. Bino t’abitukaanyisha nya, muanda atuuku’shi sha matemuki a mu Bible nyi Yehowa. (Badika 2 Mpyeele 1:21.) Banda kunangushena pabitale matemuki atale kupona kua Babilone a kala. Angi mafuku pankatshi pa kipua kia 778 na 732 kumpala kua bino bipungo bietu, (K.B.B.,) mutemuki Yeshaya baadi muyokielue, baatemukile’shi kibundi ki bukome kia Babilone akikakuatshibua. Baadi muteemune mpaa n’eshina dia winyi akakuata kiakia kibundi bu Siruse, na baadi mutemukie na ashinkamisha mushindo w’akekikuata. (Yesh. 44:27–45:2) Yeshaya baadi mutemukie dingi’shi Babilone akabutudibua na ashaale kabaaka. (Yesh. 13:19, 20) Na bibakitshikile nka biabia bibakuile Yeshaya. Biabia Babilone baadi mupone ku maboko kua bena Mede na bena Perse mu kipua kia 539 (K.B.B.,) na mbalo ibaadi kiakia kibundi kikata, binobino i kabaaka kabadi basumbushene. Tala video a Bible batemukile kabutu ka Babilone mu mukanda wetu wi ku internete wa kulonga wa We kuikala ma muloo bua loso!, mu dilongiesha dia 3, kikoso kia 5.

11. Lesha mushindo ukuete kulombana butemuki bui mu Ndanyele 2:41-43, lelo uno.

11 Matemuki a mu Bible ta ngalombane nka penda mu mafuku a kala nya, n’atue namu tukuete kuiamona ku’akuete kulombana lelo uno. Bu kileshesho, tubande kutaluula kulombana kua butemuki bua Ndanyele butale Angleterre na bena Amérique Bukome bua Nsenga ishima. (Badika Ndanyele 2:41-43.) Buabua butemuki bubaadi bubadiile kuakula’shi, aa mafumu abidi a mu nsenga ishima ngalombene kuikala “kipindji ki bukopo’ ki bu kilonda na “kipindji kibofole” ki bu ema. Na binobino tukuete kumona kulombana kua buno butemuki. Grande-Bretagne na Amérique babaadi na mudimo ukata na mbeleshe’shi be bukome bu kilonda, na booso babidi babaadi batshokole ngoshi ya nsenga ishima na bakii na bisaka bia basalayi bi bukome. Aku namu bukome buabo mbapue kuibubofosha kui bantu baabo be na kinangu kia kutomboka, na kuteka matalua a bulungantu kukidila kui ba sendika abakitshi kampanye ka kuikala na matalua a bu muntu na a bulungantu. Ungi muntu mulongie mianda ya politike mu nsenga ishima binobino alesha’shi: “Mu nsenga ishima mui mianda ya demokrasi pabitale busunga ta kui mbalo iluile mianda ya politike na ya kuitshibuula mu mianda ya politike kukila mu États-Unis lelo uno.” Grande-Bretagne muikale kingi kipindi kia bukome bua nsenga ishima, mukambe kuiabuula bikishekishe mu bipua bishaale’mu, muanda bantu tabakuete kukumiina kipuano ki pankatshi pa Angleterre na angi mawumbo a mu union européenne nya. Kuno kuiabuula, nkufuishe lukalakashi kui Angleterre na bena Amérique bukome bua nsenga ishima buabudia kuikala na bukitshishi kuabadi.

12. Matemuki a mu Bible aetushinkamisha pabitale mianda kinyi?

12 Matemuki e bungi e mu Bible apue kulombana aanyingisha lukulupilo luetu’shi milayilo y’Efile Mukulu ayikalombana binyibinyi mu mafuku aafiki. Atuipusha anka bu bibepushishe kayimba ka misambo baadi mutekie Yehowa’shi: “Naatengyela kipandjilo kyoobe, nee mukulupile kw’eyi dyoobe.” (Mis. 119:81) Kukidila ku Bible, Yehowa mmuitupe na kalolo kooso “lukulupilo, . . . lwa mafuku aakafiki.” (Yel. 29:11EEM) Lukulupilo luetu lua mafuku aafiki t’alukalombana mu kuikitshisha kua bantu nya, anka ku milayilo ya Yehowa. Tui balombene kutungunuka na kunyingisha lukulupilo luetu Muiyi di’Efile Mukulu, pa kuilongiela matemuki a mu Bible kalolo.

MALANGO A MU BIBLE AAKUASHA BANTU MIDIYO

13. Muyile Misambo 119:66, 138, nkangi kabingilo kinyi akalesha’shi Bible nga kukulupila?

13 Kangi kabingilo ka buakinyi tui balombene kukulupila Bible, nka’shi muanda kuete kukuasha bantu abalondo malango aaye. (Badika Misambo 119:66, 138.) Bu kileshesho, bantu beyibakishene abakiebanga kutshiba eyibakishi diabo, be na muloo binobino muanda mbatumikile malango a mu Bible. Bana baabo be na muloo wa kukushibua mbalo i kifulo, mu nshibo mua bena Kidishitu muabepusha mu bulami na bafudibue.—Ef. 5:22-29.

14. Tuusha kileshesho akilesha’shi kutumikila bia binyibinyi bia mu Bible akushintulaa bantu be bubi bafika bantu be buwa.

14 P’abo kutumikila malango a binangu a mu Bible, mpaa na bantu bantomboshi mbafikie mu kushintula nshalelo aabo. Tutaluuleyi elango bibadidi dikuashe mungi muina lukano abetanyina bu Jack. e Baadi muntu ntomboshi mukibue bu muntu e masaku ayipayishenaa. Anka dingi efuku Jack babangile kulonga Bible. Kalolo kabaabadi bamuleshe kui bakuetu babaadi abamulongiesha Bible, kabaadi kamukume kuishimba, ngi aye kubanga kulonga Bible. Nsaa ibabangile kutumikila bia binyibinyi bia mu Bible mu nshalelo aaye, muikeelo waye na bumuntu buaye bibabangile kushintuluka, aye nkufika muntu e buwa bukile. Muenda mafuku, Jack balombeeshe ngikashi itekibue ngi aye nkufika bu mulungudi shi mubatshishibue, na kunyima aye nkubatshishibua. Babangile kulungula mukandu wi buwa na kisumi kui bangi bena lukano naaye pabitale Bufumu bu’Efile Mukulu, na aye nkukuasha bananka ba kuabadi bua kulonga bia binyibinyi. Pa bakumbeene efuku diaye dia’shi bamuipee, baadi mupue kushintuluka. Umune a ku ba avoka, bakuile’shi: “Jack ta ki yawa Jack umune abatudi baukie mu bipua 20 bipue kukila nya. Malongiesha a Tumonyi tua Yehowa abashintuile nshalelo aaye.” Sunga bibaabadi bayipee Jack, kileshesho kiaye akishimika kasele’shi tui balombene kukulupila Muiyi di’Efile Mukulu, na’shi di na bukome bua kushintuula nshalelo a bantu babi bafika be buwa.—Yesh. 11:6-9.

Malango a mu Bible ngashintuule nshalelo a bantu be bungi bafika bantu be buwa (Tala kikoso 15) g

15. Buakinyi kutumikila bia binyibinyi bia mu Bible nkuikashe muilo wa Yehowa wilekeene na ingi miilo lelo uno? (Tala kifuatulo.)

15 Muilo wa Yehowa wi mu buumune, muanda abatumikilaa bia binyibinyi bia mu Bible. (Yo. 13:35; 1 Kod. 1:10) Butaale na buumune bui munkatshi muetu bui pabuabo na abumueneka patooka, muanda bantu be bungi lelo uno mbeabulusheene pa muanda wa politike, ekoba, sunga nkumo. Ungi nsongualume abetanyinaa bu Jean, pa bamuene buumune bui munkatshi mua muilo wa Yehowa, baadi mukaanye ngofu. Baadi mukudile muiwumbo dia mu Afrique. Nsaa ibatuelele ngoshi ya miilo muiwumbo diabo batuelele busalayi, na kunyima asuukila mu kingi kibundi ki peepi n’eumbo diabo. Kuakua baadi muipeteene na Tumonyi tua Yehowa. Jean akula’shi: “Nalongiele’shi balongi balulanguilo lua binyibinyi t’abatuelaa mu politike na t’abeabulushenaa. Anka, mbefulene ku muntu na mukuabo. Atungunuka na kuakula’shi naadi muitshipe mu muwa wande bua kukaluila eumbo dietu. Anka, nsaa inaadi mulongie bia binyibinyi bia mu Bible, naadi muate kitshibilo kia kufubila Yehowa.” Jean bashintulukile ngofu mu nshalelo aaye. Pa mutue pa kulua ngoshi na bantu ba ingi miilo, binobino nkuete alungula muntu ooso amfumankana naaye mukandu wa mu Bible wa butaale. Bu bikale’shi malango a mu Bible akuete kukuasha bantu be bungi bakudile mu ma mbalo elekeenelekeene, ngi mbukome abulesha’shi tui balombene kukulupila Eyi di’Efile Mukulu.

TUNGUNUKA NA KUKULUPILA EYI DI’EFILE MUKULU DIA BINYIBINYI

16. Buakinyi bi na muulo buatudia kunyingisha lukulupilo luetu Muiyi di’Efile Mukulu?

16 Bu bikuete kuenda nshalelo a ino nsenga na kunyinsha kuluila, mbilombene kuikala lukalakashi ngofu bua kukulupila muiyi di’Efile Mukulu. Bantu be kubanga kutuesha mpaka mu binangu bietu pabitale bia binyibinyi bia mu Bible, sunga pabitale bantu baasha lulamato babadi basangule kui Yehowa, na mpika a lulamato na mudimukie, kuete kuitukunkusha lelo uno. Anka, su tui bashinkamishe’shi Eyi dia Yehowa misuusa yooso adikalaa nka dia binyibinyi, atukekala na mushindo wa kukambila buluishi booso ku lukumiino luetu. Atukekala na ‘kitshibilo kia kukôkyela [Yehowa] mafuku oso mpâ na ku mfudiilo.’ (Mis. 119:112EEM) ‘T’atukekala na bûfu’ bua kulungula bangi pabitale bia binyibinyi na kuibanyingisha buabadia kuikala na nshalelo muipushena naabio. (Mis. 119:46EEM) Na dingi atukekala na mushindo wa kunyingiila nkalakashi i bukopo, mpaa na kubinguabingua, “na luishinko na muloo.”—Kol. 1:11NWT; Mis. 119:143, 157.

17. Kifundue kietu kia kino kipua akitutentekiesha kinyi?

17 Atutumbula Yehowa ngofu bu biadi mukumiine’shi tuukie bia binyibinyi! Bino bia binyibinyi bi betukuasha buatudia kupeta butaale na lukulupilo, na abitulongiesha kalolo mushindo watudi balombene kushaala mu uno ndumbuluilo e bubi kuete kunyinsha kululuila na e na kafutakanyi na makienga. Na dingi, etupa lukulupilo bua mafuku aafiki e buwa mu bukunkushi bua Bufumu bu’Efile Mukulu. Kifundue kietu kia mu 2023, kitukuashe buatudia kushala banginyie pepoo mu lukumiino’shi Eyi dioso di’Efile Mukulu ndia binyibinyi!—Mis. 119:160.

LOONO 94 Lutumbu bw’Eyi dy’Efile Mukulu

a Kifundue kia kino kipua kia 2023 kiatudi basangule akinyingisha lukumiino luetu akiamba’shi: “Eyi diobe dioso ndia binyibinyi.” (Mis. 119:160NWT) Kushi mpaka, n’obe namu okumiina bino. Anka bantu be bungi, t’abakumiina’shi Bible nyi mbinyibinyi nya, na’shi mmulombene kuitupa buludiki bulombene kuitukuasha nya. Mu uno muisambo atukataluula tubingilo tusatu tuatudi balombene kufubisha bua kushinkamiisha bantu n’eshimba dietu dioso kalolo, biabadi balombene kukulupila Bible na malango aaye ooso.

b KISHIMA KIABADI BAPATUULE: Kishima kia mu ki na Ebelu kiabadi baluule bu “dioso” mu uno verse akilesha muulo wa, kintu kishima, sunga kintu kilombane.

c Kishima maniskri a kala, akikiebe kulesha bifundue bibaabafundile ku maasa ku kibangilo.

d Bua kuuka mianda i bungi pabitale mushindo ubaabadi balame Bible, tuela mu jw.org mu kashibo ka kukimbuula, pa mbalo ifunde’shi: “Myanda ya kala na Bible.”

e Angi mashina mbeashintule.

f BI MU BIFWATULO: Efile Mukulu baadi mubadiile kuakula’shi kibundi kia Babilone akikabutudibua.

g BI MU BIFWATULO: Kushintuluka, pa mutue pa kulua ngoshi na ba nsongualume, ungi nsongua alongo Bible buadia kuikala mu butaale na kukuasha bangi buabadia kukita n’abo namu biabia.