1. Juu ya ki loonu bantu bengi te baswapiile Bibilia?

 LOONU, bantu bengi te bamwene muntu ubali kuviinda kuswapila. Babo bantu bali baiipuzia palua bantu babali basaangua bakindikile, nga evelia bantu ba mu politike, basayansi, ni basulu kine kakiine bali bapooza maano ku bintu bikabiile bantu bange ao bibakabiile bo beenesie. Kukila pakaako, te beezi kubakindika bantunguluzi ba ma diini bali bailanda nangue ni Bakristu. Pakaako te baswapiile Bibilia, kitabu kimonekele nangue i kili kyakoonkua na bantunguluzi ba ma diini.

2. Kukoonkana ni Malumbo 119:160, tupalile kuya twasininkiziizie ki?

² Paantu tuli babombi bakue Yehova, fwefue tusininkiziizie nangue weene ni “Leeza wakisinka,” kabili nangue lyonse weene atonenesie bintu biweeme kuli fwefue. (Malum. 31:5; Is. 48:17) Tumanine nangue kunti twaswapila beelia bituli twasoma mu Bibilia. Tuzumiine nangue “kisinka i kikata kiine kya mulandu [wakue Leeza].” b (Soma Malumbo 119:160.) Twaitabizia milandu yaaleembele muntu umo asomeene palua Bibilia. Waaleembele eevi: “Te kuli kintu kya bufi kilandile Leeza ao kili kyaanda kukitika. Bantu bakue Leeza kunti baswapila beelia byali walanda paantu bamuswapiile Leeza, olia ali walanda bebio bintu.”

3. Tuli kulondoluela ki mu leeli lyasi?

³ Kunti twabakwasia siani bange baswapile Mulandu Wakue Leeza nga fwefue? Kansi, tutontonkanie palua nsaambu itatu ya kutulengia kuswapila Bibilia. Tuli kumona nangue bintu bilandile Bibilia te byaalulwilue, bukabika buli mu Bibilia buli bwafikiliziiwa,  kabili Bibilia ili ni buviinde bwa kwalulula buikazi.

4. Juu ya ki bantu bange bali batontonkania nangue Bibilia yaalulwilue?

⁴ Yehova Leeza waabombiizie balalume 40 eevi, ba kisinka baleembe bitabu bya Bibilia. Anzia evio, maleembo ene a kaako kale tealiiko loonu. c Bitabu byonse bituli nabio, byaakopiiziwesie kufuma ku ma kopi ange. Keekio i kili kyalengia bantu bange batendeke kutwisika kine mpunda ituli twasoma mu Bibilia loonu, i elia yenka yaaleembelue na babo balalume. Eba, weewe waaiipuziiziepo kale kine ni kiki kili kuviinda kutusininkiziizia nangue ezio mpunda i elia yenka ya kaako kale?

5. Maleembo a Kiebrania aakopiiziwe siani? (Mona foto ili ku ntendeko ya kazeeti.)

⁵ Eevi kusuunga mpunda ya Bibilia, Yehova waabalandile bantu bakue bakite ma kopi. Waabalandile bamakolo ba Israeli bakite ma kopi abo a Muzilo uleembelue, kabili waasaakuile Balawi eevi baye babasambilizia bantu Muzilo ozo. (Mal Miz. 17:18; 31:24-26; Neh. 8:7) Kisia Bayuda kutwalua ku Babiloni, kikundi kya bantu bali ni bufundi bwa kukopia, kyaatendekele kukita ma kopi engi a Maleembo a Kiebrania. (Ezr. 7:6, bulondolozi bwa pensina.) Babo balalume babanga bapoozeleko maano. Kisia, bantu ba kukopia baatendekele kupenda apanasie milandu, inzi ni masomo eevi kusininkizia nangue kila kintu kileembelue mu kisinka. Inzi, paantu te baali bapuililikile, ma kopi ange aalukilemo ni tubilubo tuniini. Anzia evio, ma kopi engi kufuma ku ezio yenka mpunda aakitilue, pakaako bebio bilubo byaafikiile kupatika. Byaapatikile siani?

6. Bilubo bya mu ma kopi a Bibilia byaapatikile siani?

⁶ Basomi ba mu nsiku yeetu, bali ni nzila iswapikikile ya kupatilamo bilubo beelia byaakitilue na bantu baakopiizie mpunda ya Bibilia. Kwa mufuano: Tulande bantu 100, bapeelua miilo ya kukopia mpunda ili pa lubali lumo. Umo pakati kaabo, wakita kakilubo kaniini pa kopi yakue. Kupalania kopi yakue ni ma kopi ange onse, i nzila imo ya kupata kilubo keekio. Evio vyenka, kupitila kupalania mpunda ingi ya kale ya Bibilia, basomi bengi bali baviinda kupata bilubo, ao bintu byaafumiiziwemo na muntu umo waali wakopia.

7. Ni kiki kilangiliile nangue bantu bengi baakopiizie Bibilia babanga bapoozeleko saana maano?

⁷ Baalia baakopiizie mpunda ya Bibilia, baakitile evio bapoozeleko saana maano eevi baleembe bila bilubo. Tontonkania mufuano usininkiziizie evio. Ma kopi a kale alingi a Maleembo a Kiebrania aakitilue mu 1008 ao 1009 Yesu wasyavyelue. Azo ma kopi aali akuutua nangue Kodeksi ya Leningrad. Anzia evio, mu nsita ya buleenu, maleembo ange a Bibilia pamo ni seemu ya bipande bileembelue yaafikiile kumanika nangue byaakitilue miaka elufu imo (1 000) ntaanzi ya kukitua kwa ma kopi a Kodeksi ya Leningrad. Muntu kunti watontonkania nangue kisia azo maleembo kukopiiwa lingi mu kipindi kikilile pa miaka elufu imo, (1 000) beelia bileembelue mu Kodeksi ya Leningrad bili kuya byapuseene saana ni bintu bileembelue mu azo maleembo a kale. Inzi, keekio te kisinka. Baalia basomi babanga bapalania maleembo a kale saana pamo ni alia aaizile kukitua nyuma, baafikiile kwinika nangue kulisie kupusana kuniini mu milandu, kabili mana te yaalulwilue.

8. Ma kopi a Maleembo a Kigiriki a Kikristu ni ma kopi a bitabu binge bya kale apuseene siani?

⁸ Bakristu ba ku ntendeko ni beene baakitile ma kopi a Maleembo. Baakitile bapoozeleko saana maano ma kopi 27 a bitabu bya Maleembo a Kigiriki, alia ababanga babombia mu kulonghaana kwabo, ni mu miilo yabo ya kusimikila.  Musomi umo waapalaniizie mpunda ya kale ya Maleembo a Kigiriki pamo ni bitabu binge bya mu nsita yenka ezio. Ozo musomi walanda eevi palua maleembo a kale a Bibilia: “Mpunda ileembelue ya [ma kopi a Maleembo a Kigiriki] loonu kuili ingi, kuliko mpunda ya bebio bitabu binge, . . . kabili, imwenekele kuya yakumeene saana.” Kitabu Anatomy of the New Testament, kili kyalanda eevi: “Kunti twaswapila nangue beelia bituli kusoma mu mpilibulo imo iswapikikile [ya Maleembo a Kigiriki] a mu nsita yeetu, bipateene ni beelia byaaleembele bakaleemba bene-beene ba mu nsita ya kaako kale.”

9. Nga vilandile Isaya 40:8, ni kisinka ki kitumanine palua mpunda ili mu Bibilia?

⁹ Mu ma mia a miaka, bantu bengi baakitile ma kopi a Bibilia, baabombele kwa mute kabili bapoozeleko saana maano pa kukita ma kopi a Bibilia. Keekio i kilengiizie tuye twakwete Bibilia isili na kilubo ituli kuviinda kusoma ni kusambilila loonu. Tumanine nangue Yehova i waasininkiziizie nangue Mulandu wakue uye wapatika kuli fwefue loonu, kabili bila wali na bilubo. (Soma Isaya 40:8.) Kakiine, bange kunti balanda nangue atasie kine mpunda ili mu Bibilia te yaalulwilue, keekio te kisininkiziizie nangue yaatunguluilue na mupasi wakue Leeza. Kansi loonu, tumone busininkizio bulangiliile nangue Bibilia ifumine kuli Leeza.

10. Leeta mufuano wa bukabika bwaafikiliziiziwe ulangiliile nangue milandu ili mu lileembo lya 2 Petro 1:21, ni ya kisinka. (Mona ma foto.)

¹⁰ Bibilia ilimo bukabika buingi bwaafikiliziiziwe. Bunge pakati ka bobo bukabika bwaafikiliziiziwe ma mia a miaka kisia kuleembua. Mpunda ya kale ili yaitabizia nangue bobo bukabika bwaafikiliziiziwe. Keekio tekiviinda kutupapia fwefue paantu tumanine nangue muine waatungile bukabika buli mu Bibilia ni Yehova. (Soma 2 Petro 1:21.) Tontonkania bukabika bulandiile palua kupona kwa muzi wa kale wa Babiloni. Musita umo pakati ka miaka 778 ni 732 Yesu tanavyalue, kabika Isaya waatunguluilue na mupasi kulanda ntaanzi nangue, muzi ulumine wa Babiloni wakakwatua. Kabili waalandile nangue muntu ali wakuutua Sirise wakeeza kuluisia ozo muzi, kabili waalandile vyaali wakakita. (Is. 44:27–45:2) Isaya waalandile kabili nangue Babiloni yakafikiila kwinoonua ni kusiiwa yali kibolia. (Is. 13:19, 20) Kyaakitikile evio vyenka.  Mu muaka wa 539 Yesu tanavyalue, Bamedi ni Baperse baaizile kwinoona Babiloni, kabili pa fuasi pa banga ozo muzi ukata, loonu palisie bituuti.​—Mona viideo ilandile, Bibilia Yaalandile Ntaanzi Palua Kupona kwa Babiloni, ili mu kitabu Sekelela Buikazi Loonse! kya kielektronike lisomo lya 03 pa kamutue ka 5.

11. Londolola vili mukufikiliziiwa loonu lileembo lya Danieli 2:41-43.

¹¹ Bukabika buli mu Bibilia te bwaafikiliziiziwesie mu nsita ya kale, inzi tuli mukumona bwafikiliziiwa ni loonu. Kwa mufuano, mona vili mukufikiliziiwa mu nzila ikata bukabika bwa Danieli palua Buteeko Bukata bwa Kyalo bwa Uingereza ni Amerika. (Soma Danieli 2:41-43.) Bobo bukabika bwaalandile kisinka nangue buteeko bukata bwa kyalo bwa Uingereza ni Amerika bwakaba “seemu imo yalumine” nga kyuma, ni “seemu inge yali itope” nga bulongo. Keekio kimwenekele kuya kyali kisinka. Ba Uingereza ni Amerika baali balumine saana nga kyuma, ni kufikiila kukita miilo ikata palua kuviinda Bului Bukata bwa Kyalo bonse bubili, ni kutwalilila kuya baali ni bisepe bikata bya balukale bili ni maka. Inzi, buviinde bwabo buli bwatopiiwa na bekazi babo bali baimana eevi kulwila nsaambu kupitila byama bya babombi ba miilo, kampanye ya kukeba nsaambu ya bantu, ni bikundi bya kukeba uru. Muntu umo asomeene politike ya kyalo waakilanda eevi buleenusie: “Loonu, mu kyalo te kuli kyalo kya kidemokrasi kikasanikile saana mu politike kuliko États-Unis.” Kabili, Uingereza, i kulanda seemu inge ya bobo buteeko bukata bwa kyalo yaakikasanika saana mu miaka ya buleenu paantu bantu bali bakaana kwitabizia palua buumo bupalile kuya bwali pakati kaabo ni byalo bya mu Buumo bwa Bulaya. Kooko kukasanika kuli kwalengia kiye kyakolele saana ku Buteeko Bukata bwa Kyalo bwa Uingereza ni Amerika kukwata bupinguzi bulumine.

12. Bukabika bwa Bibilia bwatusininkiziizia ki?

¹² Bukabika buingi buli mu Bibilia bolia bwaafikiliziiziwe kale, bwakosia kiswapilo kyetu nangue bulayo bwakue Leeza palua musita uli mukuiza bwakafikiliziiwa. Tuli twaiunvua nga evelia vyaaiunvuile kaleemba umo wa Malumbo olia waapepele eevi kuli Yehova: “Mpembeele saana kupususiiwa na weewe, paantu mulandu obe i kiswapilo kyane.” (Malum. 119:81) Mu Bibilia, Yehova atupeele mu buwaame “musita uli waiza ni kiswapilo.” (Yer. 29:11) Kiswapilo kyetu kya musita uli waiza, tekiizi kusaangua kyaswapiile kwikwinda kwa muntu, inzi kili kyasaangua kyaswapiile bulayo bwakue Yehova. Kansi, tutwalilile kukuula kiswapilo kyetu mu Mulandu Wakue Leeza kupitila kuya twali bantu bali basambilila buino bukabika bwa Bibilia.

13. Kukoonkana ni Malumbo 119:66, 138, ni kiki kinge kisininkiziizie nangue Bibilia iswapikikile?

¹³ Nsaambu inge ilengiizie tuswapile Bibilia ni eezi, yeene ili yakwasia bantu musita ubali bakoonka masoke akue. (Soma Malumbo 119:66, 138.) Kwa mufuano, bakazi ni balume bengi babanga basyakeba kukaanana, loonu bali ni nsaansa paantu baabombiizie masoke a Bibilia. Baana babo bali ni nsaansa ya kusuungua mu lupua lwa Kikristu, lulimo baviazi bali baemena ni kutona baana babo.​—Baef. 5:22-29.

14. Leeta mufuano ulangiliile nangue kubombia masoke a Bibilia kuli kwakwasia bantu bekale buikazi buweeme.

¹⁴ Kupitila kubombia masoke a mulangue a Bibilia, atasie bantu babiifi saana, baafikiile kwalulula buikazi bwabo. Mona masoke a Bibilia viaamukwasiizie muntu umo waali wakakilue ali wakuutua Jack. d Abanga ngipaani waaviizie saana, wamanikile kuya wali pakati ka bantu baaviizie saana baali bakakilue, baalia bapeelue bupinguzi bwa kwipaiwa. Inzi, busiku bumo  waasaangilue pa lisambililo limo lya Bibilia. Buwaame bwaalangiliile babo balupua babanga batungulula leelio lisambililo, bwaamukumiizie saana, kisia ni weene waatendekele kusambilila. Lwaabambile kubombia kisinka kya Bibilia, Jack waatendekele kukita bintu bili buino, kabili waalukile muntu aweeme. Kisia musita, Jack waalukile ni mibeele iloombelue eevi kwaluka kasimika asinabatiziiwe, kisia waabatiziiziwe. Waatendekele kubasimikila kwa mute bantu bange baali bakakilue palua Bukolo Bwakue Leeza, kabili mukulingilila waakwasiizie bantu bana bafikiile kusambilila Bibilia. Musita busiku bwakue bwa kwipaiwa lubwaafikile, Jack abanga wasyaalulukile. Umo pakati ka baalia baali baimaniine mizilo waalandile eevi: “Ozu te Jack unaakiba namanine mu miaka 20 yaakipita. Masambilizio a Bakasininkizia Bakue Yehova, aakyalulula buikazi bwakue.” Anzia kine Jack waaipailue, mufuano wakue walangilila nangue kunti twaswapila Mulandu Wakue Leeza, kabili nangue uli ni buviinde bwa kwalulula bantu eevi bawaame.​—Is. 11:6-9.

15. Kubombia kisinka kya Bibilia, kuli mukulengia siani bantu bakue Yehova baye baibeleele loonu? (Mona foto.)

¹⁵ Bantu bakue Yehova bakwateene paantu bali babombia kisinka kya Bibilia. (Yoan. 13:35; 1 Bakor. 1:10) Mutende ni buumo bili pakati keetu, bimwenekele paswetele paantu bantu bengi loonu bakasanikile na malanga a politike, rangi ya mpapa, ao juu ya kupusana kwa aali ni buikazi bwa bantu. Musita mulumendo umo ali wakuutua Jean lwaamwene buumo buli pakati ka bantu bakue Yehova, waakumiiziwe saana. Weene waakuliile mu kyalo kimo kya mu Afrika. Musita vita luyaatendekele, weene waaingiile mu kikundi kya basoda, kisia waabutukiile mu kyalo kimo kili peepi. Kooko kwaaile, waasaakeene ni Bakasininkizia Bakue Yehova. Jean walanda eevi: “Naasambiliile nangue, bantu bakoonkele diini ya kisinka, te beezi kwiingizia mu politike kabili te bakasanikile. Inzi, bali basaangua batoneene.” Watwalilila kulanda eevi: “Naaipeele kuluana juu ya kukwasia kyalo. Inzi, musita unaasambiliile kisinka kya Bibilia, naasonseziiziwe kwipeela juu ya kumubombela Yehova.”  Jean waalulukile saana. Kuliko kuluana na bantu bapuseene ni weene, loonu ali mukumubuila kila muntu wali wasaakaana nakue palua mpunda ya Bibilia ya mutende. Paantu masoke a Bibilia ali akwasia bantu bali ni aali ipusene-puseene, bobu ni busininkizio bukata bulangiliile nangue kunti twaswapila Mulandu Wakue Leeza.

16. Juu ya ki ni kintu kya mana tukile kuswapila Mulandu Wakue Leeza?

¹⁶ Aali ya keenu kyalo yakaba kutwalilila kukila kubiipa, kabili keekio kyakaba kulengia kikabe kukila kukola kuswapila Mulandu Wakue Leeza. Bantu kunti batulengia tutendeke kutwisika kine Bibilia ni ya kisinka, ao kine Yehova i waasaakuile muzia wa kisinka ni wa maano atungulule bantu bakue bali bamupupa loonu. Inzi, kine tusininkiziizie nangue Mulandu wakue Yehova, lyonse uli wasaangua wali wa kisinka, tuli kuviinda kupinga kuluisiiwa kooko kwa kiketekelo kyetu. Tuli kuya “twapinguile kunakila malaizio [akue Yehova] nsita yoonse, mpaka ku mpela.” (Malum. 119:112) Tetukaba “kunvua busoni” bwa kubabuila bange palua kisinka ni kubakinkizia babombie masoke a Bibilia mu buikazi bwabo. (Malum. 119:46) Kabili, twakaba kuviinda kusipikizia aali ikolele saana, kubiika mukati kukyuziiwa, ni kooku ‘twapembeleele kabili twali ni nsaansa.’​—Bakol. 1:11, NWT; Malum. 119:143, 157.

17. Lileembo lyetu lya muaka lyakaba kutukwasia siani?

¹⁷ Kakiine, tuli twamutasia saana Yehova paantu waakitulekelela eevi tumane kisinka! Kisinka kili kyatukwasia kuya twateekameene, kabili twali ni busininkizio. Kukila pakaako, kisinka kili kyatusambilizia vya kwikala mu keenu kyalo kili mukuya kyakila kuvulunghana ni kwinooneka. Kili kyatupeela kiswapilo palua musita uweeme uli mukuiza mu buteeko bwa Bukolo Bwakue Leeza. Kansi lileembo lyetu lya muaka wa 2023, litukwasie kusiala twasininkiziizie nangue Mulandu onse Wakue Leeza ni kisinka!​—Malum. 119:160.