Ankan kxpulakni

Ankan kliputsan

ARTÍCULO NEMA NATALIKGALHTAWAKGA 1

Liwana katsiyaw pi xTachuwin Dios xaxlikana

Liwana katsiyaw pi xTachuwin Dios xaxlikana

TEXTO XLA KATA 2023: «Kmintachuwin minacha xaxlikana» (SAL. 119:160).

Takilhtlin 96 Xlibro Dios lu lanka xtapalh

TUKU NATALICHUWINAN a

1. ¿Tuku xlakata lhuwa latamanin ni lipawankgo Biblia?

 KKINKILHTAMAKUJKAN latamanin ni katsikgo tiku tlan nalipawankgo. Lhuwa tiku xtapalh kaliʼakxilhkgo políticos, científicos chu latamanin tiku kgalhikgo lhuwa negocios, pero ni katsikgo komo tlan likatsikgo o tlan kalipawankan. Nachuna, ni lu kamaxkikgo kakni tiku pulalinkgo pusikulan. Wa xlakata, ni kaks kinkamalakawaniyan pi ni lipawankgo Biblia, xlakata lakpuwankgo pi umakgolh pulalinanin wa stalanimakgo tuku wan Biblia.

2. Chuna la wan Salmo 119:160, ¿tuku liwana kilikatsitkan?

2 Kskujnin Jehová katsiyaw pi xla wa «Dios tiku wan tuku xaxlikana» chu putum kilhtamaku lakaskin pi tlan kakinkakitaxtunin (Sal. 31:5; Is. 48:17). Liwana katsiyaw pi tlan nalipawanaw Biblia xlakata kxTachuwin Dios «minacha xaxlikana» (kalikgalhtawakga Salmo 119:160). Nachuna lakpuwanaw tuku tsokgwililh chatum tiku lakputsanani tuku wan Biblia: «Putum tuku Dios wanit xaxlikana, chu putum kgantaxtu. Xkachikin tlan lipawan tuku xla wan xlakata lipawankgo xDioskan».

3. ¿Tuku nalichuwinanaw kʼuma artículo?

3 ¿La tlan nakamakgtayayaw latamanin nalipawankgo xTachuwin Dios? Kalichuwinaw umakgolh pulaktutu: pi tuku lichuwinan Biblia ni talakgpalinit, pi tuku xwanit pi xʼama la ankgalhin kgantaxtunit chu tlan nakamakgtaya latamanin nalakgpalikgo xlatamatkan.

TUKU LICHUWINAN BIBLIA NI TALAKGPALINIT

4. ¿Tuku xlakata makgapitsin latamanin lakpuwankgo pi tuku wan Biblia lakgpalikanit?

4 Jehová kamaklakaskilh 40 lakchixkuwin tiku ni xmakgxtakgkgo xlakata xtsokgwilikgolh libros xalak Biblia. Pero la uku, ni anan nipara maktum manuscrito xaʼoriginal. b Kajwatiya kgalhiyaw copias. Wa xlakata, makgapitsin latamanin tuwa makgkatsikgo nakanajlakgo pi tuku wan Biblia watiya tuku tsokgwilikgolh umakgolh lakchixkuwin. ¿Tuku nakinkamakgtayayan nakatsiyaw pi tuku wan Biblia ni lakgpalikanit?

Tiku lu xkatsinikgo klhkaxtukgo Tatsokgni xaHebreo lu liskujkgolh xlakata liwana xtlawakgolh xtaskujutkan (Kaʼakxilhti párrafo 5).

5. ¿La tlawaka xlakata nalhkaxtukan Tatsokgni xaHebreo? (Kaʼakxilhti xmakni revista).

5 Xlakata ni xlakgsputli tuku lichuwinan xTachuwin, Jehová tlawalh pi klhkaxtuka. Kalimapakgsilh mapakgsinanin xalak Israel pi klhkaxtukgolh Limapakgsin chu kawanilh levitas pi xtalakaskin xkalitachuwinankgolh kachikin (Deut. 17:18; 31:24-26; Neh. 8:7). Akxni judíos xkitaspitkgonita kBabilonia, makgapitsi tiku lu xkatsinikgo klhkaxtukgo tatsokgni tsukukgolh tlawakgo lhuwa copias xla Tatsokgni xaHebreo (Esd. 7:6, notas). Umakgolh lakchixkuwin lu liwana xtlawakgo xtaskujutkan. Titaxtulh kilhtamaku tsukukgolh putlekgekgo akgatunu tachuwin, chu asta akgatunu letra, xlakata xlakaskinkgo pi xtaskujutkan lu tlan xtaxtucha. Maski chuna tlawakgolh, xlakata makglakgalhinanin xwankgonit, wi makgapitsi tuku ni liwana lhkaxtukgolh. Pero umakgolh tuku ni liwana klhkaxtukgonit alistalh tekgska o kaʼakxilhka, xlakata xkatlawakanit lhuwa copias xla watiya uma texto. Kaʼakxilhwi la katekgska.

6. ¿La tlan nakatsikan tuku ni liwana lhkaxtukanit kcopias xalak Biblia?

6 Tiku lakputsananikgo Biblia xala uku, maklakaskinkgo tuku lu kamakgtaya xlakata nakatsikgo tuku nitlan lhkaxtukanit kBiblia. Xlakata naʼakgatekgsaw, kalakpuwaw pi kaskinikan 100 lakchixkuwin pi kamakan kalhkaxtukgolh tuku tatsokgnit kʼakgtum texto, chu chatum wi tuku ni liwana lhkaxtu. ¿La tlan nakatsikan tuku ni liwana lhkaxtulh? Nakatamalakxtumikan amakgapitsi copias. Xtachuna la uma, tiku lakputsananikgo Biblia tlan natekgskgo tuku ni liwana lhkaxtukanit o tuku nialh wilikanit kcopias akxni katamalakxtumikgo amakgapitsin manuscritos xalak Biblia.

7. ¿La katsiyaw pi lhuwa tiku lhkaxtukgolh Biblia liwana tlawakgolh xtaskujutkan?

7 Kalichuwinaw akgtum liʼakxilhtit nema limasiya pi tiku lhkaxtukgolh Biblia lu liwana xtlawakgo xtaskujutkan. Xatakgatsin manuscrito nema tlakg xamakgan xla Tatsokgni xaHebreo wa Códice de Leningrado, nema tlawaka kkata 1008 o kkata 1009 akxni xminita Jesús. Pero nina lhuwa kata, tekgska lhuwa manuscritos chu atanu laktsu tatsokgni xalak Biblia nema 1,000 kata tlakg makgan nixawa Códice de Leningrado. Max wi tiku nalakpuwan pi xlakata titaxtulh 1,000 kata, chu makglhuwa lhkaxtuka umakgolh manuscritos nialhpara tsinu xtatalakxtumilh Códice de Leningrado umakgolh tlakg xamakgan tatsokgni. Pero uma nichuna. ¿Tuku tekgskgolh tiku lakputsananikgo Biblia akxni latamalakxtumikgolh tlakg xamakgan manuscritos chu nema ni lu xamakgan? Akxilhkgolh pi maski talakgpali tsinu la tatsokgnit, tuku masiya Biblia ni talakgpalinit.

8. ¿Tuku xlakata copias xla Tatsokgni xaGriego ni xtachuna makgapitsi tatsokgni xala amacha kilhtamaku?

8 Xapulana kstalaninanin Cristo nachuna tlawakgolh la tiku klhkaxtukgo Tatsokgni xaHebreo chu liwana lhkaxtukgolh 27 libros xla Tatsokgni xaGriego, nema xmaklakaskinkgo ktamakxtumit chu akxni xlichuwinankgo Dios. Chatum tiku lakputsanani Biblia latamalakxtumilh manuscritos xla Tatsokgni xaGriego chu amakgapitsi tatsokgni nema tlawaka amacha kilhtamaku. Akxni xkalichuwinama manuscritos xalak Biblia, wa: «Tlakg anan copias […] chu tlakg xatakgatsin». Maktum libro wan xlakata Tatsokgni xaGriego: «Tlan nalipawanaw pi tuku likgalhtawakgayaw kmaktum traducción wa tuku tsokgwilikgolh tiku xapulana tlawakgolh umakgolh manuscritos» (Anatomy of the New Testament).

9. ¿Tuku wan Isaías 40:8 xlakata tuku masiya Biblia?

9 Tiku lhkaxtukgolh Biblia lu tlan tlawakgolh xtaskujutkan chuna la titaxtunit kilhtamaku, wa xlakata, Biblia nema kgalhiyaw la uku tlan nalipawanaw. c Jehová tlawalh pi tuku lichuwinan xTachuwin ni xtalakgpalilh (kalikgalhtawakga Isaías 40:8). Pero max makgapitsi latamanin nawankgo pi maski ni talakgpalinit tuku wan Biblia ni kilhchanima pi xlikana wa Dios tiku matsokgninalh. Kalichuwinaw makgapitsi tuku limasiya pi Dios wa tiku matsokgninalh Biblia.

TUKU LICHUWINAN BIBLIA ANKGALHIN KGANTAXTU

Pakgxwiki: C. Sappa/DeAgostini/Getty Images; pakgastakat: Image © Homo Cosmicos/Shutterstock

Tuku xlichuwinanit Biblia pi xʼama la kgantaxtulh makgasa chu chuntiya kgantaxtuma la uku (Kaʼakxilhti párrafos 10 chu 11). e

10. Kalichuwinanti pulaktum tuku xwankanit pi xʼama la nema kgantaxtulh chu limasiya pi xlikana tuku wan 2 Pedro 1:21 (kaʼakxilhti dibujos).

10 Biblia lichuwinan tuku xʼama la nema kgantaxtunit, chu makgapitsi akglhuwata ciento kata lata tsokgwilikanit. Tuku lanit limasiya pi xlikana kgantaxtulh. Uma ni kaks kinkamalakawaniyan, xlakata katsiyaw pi tiku matsokgninalh umakgolh tamakatsinin wa Jehová (kalikgalhtawakga 2 Pedro 1:21). Kalilakpuwaw la masputuka lanka kachikin Babilonia. Ksiglo akgtsayan akxni nina xmin Jesús, Jehová malakpuwanilh palakachuwina Isaías xlakata xwa pi xʼamaka akgchipakan Babilonia. Isaías na lichuwinalh tuku xʼamaka wanikan tiku xʼama akgchipa, Ciro, chu liwana lichuwinalh la xʼamaka tanukan kkachikin (Is. 44:27–45:2). Na lichuwinalh pi Babilonia xʼamaka masputukan chu nialhti xʼama latama anta (Is. 13:19, 20). Chu uma liwana kgantaxtulh. Medos chu persas akgchipakgolh uma lanka chu stlan kachikin kkata 539 akxni nina xmin Jesús, chu la uku kaj xachiwix xpatsaps akgataxtunit (kaʼakxilhti video Biblia lichuwinalh pi xʼamaka akgchipakan Babilonia, nema min ktakgalhtawakga 3, punto 5, xla libro Kalipaxuwa latamat).

11. ¿La kgantaxtuma tuku lichuwinan Daniel 2:41-43?

11 Pero tuku xlichuwinanit Biblia ni kajwatiya kgantaxtulh makgasa. La uku akxilhmaw la kgantaxtuma makgapitsi tuku xlichuwinankanit. Akgtum liʼakxilhtit, kalilakpuwanti la kgantaxtuma tuku xlichuwinanit palakachuwina Daniel xlakata lanka tamapakgsin niku makgtanuma Reino Unido chu Estados Unidos (kalikgalhtawakga Daniel 2:41-43). Daniel xlichuwinanit pi uma lanka tamapakgsin, “tliwakga xʼama wan” chuna la hierro, pero na ni xʼama tayani chuna la tiyat. Chu wa uma tuku akxilhmaw la uku. Umakgolh akgtiy países tliwakga wankgonit chuna la hierro, xlakata tlajanankgonit kʼakgtiy guerras kxlikalanka Katiyatni nema ananit chu chuntiya kgalhikgo lhuwa soldados chu tuku limakgninankan. Maski chuna, latamanin tiku makgtapakgsikgo kʼumakgolh akgtiy kachikinin, lakkaxwilikgo sindicatos chu campañas niku litalatlawanankgo tuku kalakgchan chu xlakata kaj xʼakstukan tapakgsiputunkgo, chu putum uma maxlajwani uma lanka tamapakgsin. Nina makgas, chatum tiku lakputsanani la talakkaxtawilakgonit kachikinin kxlikalanka Katiyatni, wa: «Xliputum países nema tlakg lakgtliwakgan, Estados Unidos wa país nema tlakg tapapitsinit nixawa amakgapitsin». ¿Chu tuku tlan nawanaw xlakata Reino Unido, nema na makgtanuma kʼuma lanka tamapakgsin? Kata nema titaxtukgonit, lu tapapitsinit xlakata latamanin tanu tanu tuku lakpuwankgo xlakata la katalalin países xalak Europa. Xlakata lu anan tapapitsit, uma lanka tamapakgsin niku makgtanuma Reino Unido chu Estados Unidos lu tuwa kitaxtuninit liwana namapakgsinankgo.

12. ¿Tuku kinkamasiyaniyan tuku xlichuwinanit Biblia pi xʼama la nema kgantaxtukgonita?

12 Xlakata katsiyaw pi lhuwa tuku xlichuwinanit Biblia pi xʼama la kgantaxtunit, kinkamakanajliyan pi tuku malaknunit Dios natlawa na nakgantaxtu. Nachuna makgkatsiyaw la tiku tsokgwililh akgtum salmo niku wanilh Jehová: «Lu kkgalhkgalhima nakilakgmaxtuya, xlakata mintachuwin wa kintakgalhkgalhin» (Sal. 119:81). Jehová limaklakaskin Biblia xlakata nakinkamaxkiyan «tuku tlan chu akgtum takgalhkgalhin» (Jer. 29:11). Kgalhkgalhiyaw pi tlan tuku namin xlakata Jehová chuna malaknunit, chu ni wa kaj xlakata latamanin wi tuku natlawakgo. Chuntiya kalakputsananiw tuku Biblia lichuwinanit pi ama la xlakata tlakg nalipawanaw xTachuwin Dios.

XTASTAKYAW BIBLIA KAMAKGTAYA LHUWA LATAMANIN

13. ¿Tuku atanu limasiya pi tlan nalipawanaw Biblia? (Salmo 119:66, 138).

13 Atanu tuku limasiya pi tlan nalipawanaw Biblia wa pi kamakgtaya latamanin tiku makgantaxtikgo xtastakyaw (kalikgalhtawakga Salmo 119:66, 138). Akgtum liʼakxilhtit, tamakgaxtokgat nema xʼamakgolh lamakgxtakgkgo, la uku xatapaxuwan chu makxtum wilakgo. Chu xakamanan lipaxuw wilakgo chu katsikgo pi kapaxkikan (Efes. 5:22-29).

14. ¿Tuku liʼakxilhtit kinkamasiyaniyan pi xtastakyaw Biblia kinkamakgtayayan tlakg tlan nalikatsiyaw?

14 Asta tiku lu lixkajni xlikatsikgo talakgpalikgonit xlakata stalanikgonit xtastakyaw Biblia. Kalichuwinaw la lakgpalinilh xlatamat chatum tiku xtanuma kpulachin tiku wanikan Jack. d Xla lu xaluku makgnina xwanit, chu wa tiku tlakg lipekuanit xwanit xliputum tachin nema xtanumakgo kpulachin tiku xʼamaka kamakgnikan. Pero akgtum kilhtamaku kgaxmatli la wi tiku xlimakgalhtawakgemaka Biblia. Lu kaks lilakawa la lu tlan xlikatsikgo natalan, wa xlakata na tsukulh kgalhtawakga. Akxni tsukulh lilatama xtastakyaw Biblia, xtayat chu la xlikatsi tsukulh talakgpali. Titaxtulh kilhtamaku, makgatsilh tuku xtalakaskin xlakata publicador xlitaxtulh chu alistalh tamunulh. Lu xatapaxuwan xkalitachuwinan amakgapitsin tachin xTamapakgsin Dios, chu max kgalhtati tiku kamakgtayalh nalakgapaskgo xaxlikana. Akxni lakgchalh kilhtamaku namakgnikan, Jack lu xtalakgpalinit. Chatum tiku xʼabogado xlitaxtu, wa: «Titaxtunita akgpuxam kata lata klakgapasli Jack chu la uku nialh chuna likatsi la xapulana. Tuku masiyanikgolh xtatayananin Jehová lakgpalininit xlatamat». Maski Jack makgnika, xliʼakxilhtit liwana kinkamasiyaniyan pi tlan nalipawanaw xTachuwin Dios chu pi kgalhi litliwakga xlakata nakalakgpali latamanin (Is. 11:6-9).

Xtastakyaw Biblia kalakgpalininit xlatamatkan lhuwa latamanin tiku tanu tanu xkilhtsukutkan (Kaʼakxilhti párrafo 15). f

15. ¿Tuku xlakata xlakskujnin Jehová nichuna likatsiyaw la amakgapitsi latamanin? (Kaʼakxilhti dibujos).

15 Xlakata lilatamayaw xtastakyaw Biblia, xlakskujnin Jehová kgalhiyaw takaksni chu makxtum wilaw (Juan 13:35; 1 Cor. 1:10). Uma kaks kinkamalakawaniyan, liwaka komo naʼakxilhaw la tapapitsinit kakilhtamaku xlakata política, xlakata la tanu tanu tasiyakgo latamanin chu la kaʼakxilhkan tiku ni kgalhikgo tumin. Chatum kgawasa xalak África tiku wanikan Jean kaks lilakawa chuna la makxtum wilaw. Akxni tsukuka latalatlawakan kxpaís, soldado litaxtulh, pero alistalh tsalalh kʼalakatanu país nema lakatsu xwi, niku kalakgapasli xtatayananin Jehová. Jean wan: «Kkatsinilh pi tiku makgtapakgsikgo kxaxlikana takanajla ni makgtanukgo kpolítica chu makxtum wilakgo. Lapaxkikgo xchatunukan». Chu wampara: «Xaklimaklakaskinit kilatamat xlakata naklitalatlawanan akgtum país, pero akxni klakgapasli xaxlikana klaksakli nakmakamaxki kilatamat Jehová». Uma kgawasa lu talakgpalilh. Nialh katalatlawa latamanin tiku nichuna tasiyakgo la xla, wata kamasiyani putum latamanin tuku masiya Biblia. Xlakata xtastakyaw Biblia lu kamakgtayanit latamanin tiku tanu tanu xkilhtsukutkan, liwana limasiya pi tlan nalipawanaw xTachuwin Dios.

CHUNTIYA KALIPAWAW XTACHUWIN DIOS

16. ¿Tuku xlakata lu xlakaskinka namatliwakglhaw takanajla nema kgalhiniyaw xTachuwin Dios?

16 Kakilhtamaku tlakg nitlan ama tawila, chu nalitasiya komo xlikana kanajlaniyaw xTachuwin Dios. Max latamanin nakinkamakanajliputunkgoyan pi tuku wan Biblia nixlikana chu pi Jehová nitu laksakma skujni xatalipaw xlakata napulalin xkachikin. Pero komo putum kilhtamaku lipawanaw pi xTachuwin Dios masiya tuku xaxlikana, natayaniyaw putum uma. Nalakkaxwiliyaw pi nakgalhakgaxmataw xlimapakgsin Jehová “putum kilhtamaku, asta xlisputni kilatamatkan” (Sal. 119:112). Ni katilimaxanaw nakalitachuwinanaw amakgapitsin tuku xaxlikana chu nakamakgpuwantiniyaw nastalanikgo xtastakyaw Biblia (Sal. 119:46). Nachuna, “xatapaxuwan natayaniyaw” asta maski lu tuwa tuku natitaxtuyaw, chuna la taputsastalanit (Col. 1:11; Sal. 119:143, 157).

17. ¿Tuku nakinkamalakapastakayan texto xla kata 2023?

17 Lu paxtikatsiniyaw Jehová pi kinkamaxkinitan talakaskin nalakgapasaw xaxlikana. Maski lamaw kkakilhtamaku nema lu nitlan la wi chu niku latamanin ni katsikgo tuku natlawakgo, xaxlikana nema lichuwinan Biblia kinkapulalinan, kinkamakgtayayan natayaniyaw taʼakglhuwit chu nakgalhiyaw xatapaxuwan latamat. Kinkamaxkiyan takgalhkgalhin pi nalatamayaw putum kilhtamaku akxni namapakgsinan xTamapakgsin Dios. Lakaskinaw pi texto xla kata 2023 kakinkamakgtayan tlakg nalipawanaw pi xaxlikana minacha kxTachuwin Dios (Sal. 119:160).

Takilhtlin 94 Dios, paxtikatsinilh xlakata minTachuwin

a Laksakkanit Salmo 119:160 xlakata wa texto nawan xla kata 2023, nema lu matliwakglha kintakanajlakan chu wan: «Kmintachuwin minacha xaxlikana». Kimputumkan katsiyaw pi uma chuna. Pero lhuwa latamanin ni kanajlakgo pi Biblia lichuwinan xaxlikana chu ni kanajlakgo pi tastakyaw nema min anta makgtayanan. Kʼuma artículo, naʼakxilhaw pulaktutu tuku tlan nakawaniyaw latamanin tiku kgalhikgo tlan naku xlakata nalipawankgo Biblia chu xtastakyaw.

b Akgtum manuscrito kilhchanima maktum xamakgan kapsnat nema kamakan tsokgwilikanit.

c Komo tlakg katsiputuna tuku tlawakanit xlakata ni namasputukan Biblia, katanu ksitio xla internet jw.org chu katsokgwili «La Biblia y la historia».

d Makgapitsi tukuwani kalakgpalikanit.

e TUKU TASIYA KDIBUJO: Dios lichuwinalh pi lanka kachikin Babilonia kaj xachiwix xpatsaps xʼama akgataxtu.

f TUKU TASIYA KDIBUJO: Tasiya chatum kgawasa tiku xapulana xkatalatlawa latamanin, pero Biblia masiyanilh la nakgalhi takaksni chu la uku kamakgtaya amakgapitsin na natekgskgo takaksni.