1. Ndi ngani vhathu vhanzhi ṋamusi vha sa fhulufheli Bivhili?

 VHATHU vhanzhi ṋamusi a vha tsha ḓivha uri vha fhulufhele nnyi. Vha ṱhonifha vhorapolitiki, vhorasaintsi na vhoramabindu, fhedzi a vha na vhungoho arali vhenevha vhathu vhe na ndavha navho. Zwiṅwe hafhu, a vha ṱhonifhi vharangaphanḓa vha vhurereli vhane vha ḓivhidza Vhakriste. Ndi ngazwo zwi sa mangadzi uri a vha fhulufheli Bivhili ine ya vha bugu ine vhenevho vharangaphanḓa vha vhurereli vha ri vha a i tevhedza.

2. U ya nga Phisalema 119:160, ri nga vha na vhungoho ha mini?

² Vhathu vha Yehova vhoṱhe vha na vhungoho ha uri Yehova ndi “Mudzimu wa ngoho” na uri zwifhinga zwoṱhe u ṱoḓa u ri itela zwine zwa ri vhuyedza. (Ps. 31:5; Yes. 48:17) Ri a zwi ḓivha uri ri nga fhulufhela zwine Bivhili ya amba ngauri “zwoṱhe zwine [Mudzimu a] amba ndi ngoho.” (Vhalani Phisalema 119:160.) Ri tendelana na zwe muṅwe mugudi wa Bivhili a zwi ṅwala musi a tshi ri: “A hu na tshithu na tshithihi tshe Mudzimu a tshi amba tshine tsha vha mazwifhi kana tshine tsha sa ḓo itea. Vhathu vha Mudzimu vha nga fhulufhela zwine a zwi amba ngauri vha fhulufhela onoyo Mudzimu we a zwi amba.”

3. Ri ḓo amba nga ha mini kha ino thero?

³ Ri nga thusa hani vhaṅwe uri vha fhulufhele ipfi ḽa Mudzimu u fana na riṋe? Kha ri humbule nga ha zwiitisi zwiraru zwi itaho uri ri fhulufhele Bivhili. Ri ḓo zwi vhona uri mulaedza wa Bivhili a wo ngo shandulwa, uri vhuporofita ha Bivhili ho itea na uri Bivhili i na maanḓa a u khwinisa vhutshilo.

4. Ndi ngani vhaṅwe vhathu vha tshi humbula uri Bivhili yo shandulwa?

⁴ Yehova Mudzimu o shumisa vhanna vha fhulufhedzeaho vhane vha nga lingana 40 uri vha ṅwale bugu dza Bivhili. Naho zwo ralo, zwe vha ṅwalela khazwo a zwi tsheeho ṋamusi. Zwine ra vha nazwo ṋamusi ndi dzikopi dza zwe zwa tou kopololwa. Zwenezwi zwi ita uri vhaṅwe vhathu ṋamusi vha ḓivhudzise arali zwine vha khou zwi vhala zwi zwenezwiḽa zwe vhenevhaḽa vhanna vha zwi ṅwala. Naa no no vhuya na ḓivhudzisa arali ri tshi nga vha na vhungoho uri ndi zwenezwiḽa?

5. Maṅwalo a Tshihevheru o kopololwa hani? (Sedzani tshifanyiso tshi re kha gwati.)

⁵ Yehova o vhudza vhathu vhawe uri vha ite kopi dza Bivhili hu u itela u tsireledza mulaedza wa Bivhili. O vhudza Vhaisiraele uri vha ḓiitele kopi dza Mulayo we wa vha wo ṅwaliwa nahone a vhea Vhalevi uri vha funze vhathu wonoyo Mulayo. (Dot. 17:18; 31:24-26; Neh. 8:7) Musi Vhayuda vho thubiwa nga Vhababele, ho vha na vhakopololi vha re na vhutsila vhe vha thoma u ita kopi dzo vhalaho dza Maṅwalo a Tshihevheru. (Esera 7:6, ṱms.) Vhenevha vhanna vho vha vhe na vhusedzi. Nga u ya ha tshifhinga, vhenevha vhakopololi vho thoma u vhalela maipfi na maḽeḓere a zwe vha kopolola uri vha vhe na vhungoho ha uri zwoṱhe zwe vha vha vho kopolola zwo vha zwi zwone. Fhedzi nga nṱhani ha uri vhenevha vhakopololi vho vha vhe vhathu vha re na tshivhi, ho ḓi vha na vhukhakhi fhano na fhaḽa kha dzenedzo kopi. Fhedzi ho itwa kopi nnzhi dza eneo maṅwalo, lwe vhukhakhi honoho ha wanala nga murahu. Nga nḓila-ḓe?

6. Vhukhakhi vhu re kha kopi dza Bivhili vhu nga wanala hani?

⁶ Vhagudi vha na nḓila yavhuḓi ya u wana vhukhakhi ho itwaho nga vhe vha kopolola Bivhili. Sa tsumbo, kha ri ri hu dzhiiwa vhanna vha 100 ha pfi vha kopolole nga tshanḓa siaṱari ḽa zwo ṅwalwaho. Muṅwe wavho a ita vhukhakhi vhu sa ri tshithu kha kopi yawe. Nḓila ya u wana honoho vhukhakhi ndi nga u tou vhambedza kopi yawe na dza vhaṅwe. Nga yeneyo nḓila ya u tou vhambedza maṅwalwa b manzhi a Bivhili, vhagudi vha a kona u wana vhukhakhi he muṅwe mukopololi a nga vha o vhu ita kana zwe a zwi pfuka.

7. Vhakopololi vhanzhi vha Bivhili vho vha vhe na vhusedzi vhungafhani?

⁷ Vho kopololaho maṅwalwa a Bivhili vho finya dza khwaṱha uri vha a kopolole nga vhusedzi. Kha ri vhone tsumbo ya zwenezwo. Kopi yo fhelelaho ya kale u fhira dzoṱhe ya Maṅwalo a Tshihevheru yo itwa nga ṅwaha wa 1008 kana wa 1009. I vhidzwa Leningrad Codex. Fhedzi hu kha ḓi bva u wanala maṅwalwa manzhi a Bivhili na zwipiḓa zwinzhi zwa maṅwalwa zwine zwa vha zwa kale u fhira Leningrad Codex nga miṅwaha ine ya nga vha 1 000. Muthu a nga humbula uri nga murahu ha u kopololwa ha eneo maṅwalwa lunzhi-lunzhi lwa miṅwaha i fhiraho 1 000, zwo ṅwalwaho kha Leningrad Codex zwi ḓo vha zwo fhambanela kule na eneo maṅwalwa a kale-kale. Fhedzi a zwo ngo ralo. Musi vhomakone vhazwo vha tshi vhambedza maṅwalwa a kale na maswa, vho wana phambano ṱhukhu kana dzi sa ri tshithu kha maipfi, fhedzi mulaedza wo vha u songo shanduka.

8. Kopi dza Maṅwalo a Tshigerika a Tshikriste dza kale dzo fhambana hani na kopi dza dziṅwe bugu dza kale?

⁸ Vhakriste vha u thoma na vhone vho tevhela maitele a vhakopololi vha Maṅwalo a Tshihevheru. Vho vha vha tshi tou kopolola nga vhusedzi bugu dza 27 dza Maṅwalo a Tshigerika nahone vha shumisa dzenedzo kopi miṱanganoni yavho na kha mushumo wavho  wa u huwelela. Musi muṅwe makone wazwo o no vhambedza maṅwalwa a kale a Maṅwalo a Tshigerika na bugu dze dza vha dzi hone nga tshenetsho tshifhinga, o amba zwi tevhelaho: “Nga u tou angaredza, maṅwalwa a kale a Maṅwalo a Tshigerika e a wanala u swika zwino ndi manzhi u fhira dzenedzo bugu dza tshenetsho tshifhinga nahone o fhelela.” Bugu ine ya pfi Anatomy of the New Testament i ri: “Ri nga fhulufhela uri zwine ra zwi vhala kha ṱhalutshedzelo yavhuḓi i fhulufhedzeaho ya musalauno ya Maṅwalo a Tshigerika i na mulaedza u fanaho na we vhaṅwali vha kale vha u ṅwala.”

9. Yesaya 40:8 i amba mini nga ha mulaedza u re Bivhilini?

⁹ Lwa miṅwaha minzhi, vhunzhi ha vhakopololi vha Bivhili vho shuma nga maanḓa uri vha ite kopi dza Bivhili nga vhuronwane. Ndi ngazwo zwino ri na Bivhili ine ra kona u i vhala na u i guda ine ra i fhulufhela. c Ndi Yehova we a ita vhungoho ha uri ri vhe na Ipfi ḽawe Bivhili ṋamusi na uri mulaedza wayo u si shandulwe. (Vhalani Yesaya 40:8.) Fhedzi vhaṅwe vha nga amba uri, nga nṱhani ha uri mulaedza u re Bivhilini a wo ngo shandulwa, a zwi ambi uri yo hevhedzwa nga Mudzimu. Zwa zwino kha ri vhone vhuṱanzi vhu sumbedzaho uri Mudzimu ndi ene o hevhedzaho Bivhili.

10. Ṋeani tsumbo ya vhuporofita ho iteaho ine ya sumbedza uri zwo ṅwalwaho kha 2 Petro 1:21 ndi ngoho? (Sedzani zwifanyiso.)

¹⁰ Bivhili i na vhuporofita vhunzhi he ha itea, vhuṅwe ha honoho vhuporofita ho ṅwalwa miṅwaha minzhi hu sa athu u itea. Ḓivhazwakale i sumbedza uri honoho vhuporofita ho itea. Zwenezwi a zwi ri mangadzi ngauri ri a zwi ḓivha uri vhuporofita hoṱhe vhu re Bivhilini vhu bva kha Yehova. (Vhalani 2 Petro 1:21.) Humbulani nga ha vhuporofita vhu ambaho nga ha u wa ha muḓi wa Babele wa kale. Vhukati ha 778 na 732 B.C.E., muporofita Yesaya o hevhedzwa uri a ṅwale uri muḓi muhulu wa Babele wo vha u tshi ḓo thubiwa. O dovha a amba uri wonoyo muḓi wo vha u tshi ḓo kundiwa nga Korese na uri wo vha u tshi ḓo kundiwa hani. (Yes. 44:27–45:2) Muporofita Yesaya o dovha a  amba uri muḓi wa Babele wo vha u tshi ḓo fheliswa tshoṱhe, wa sala u shubi. (Yes. 13:19, 20) Ndi zwe zwa itea. Vhameda na Vhaperesia vho thuba muḓi wa Babele nga 539 B.C.E. nahone fhethu he wonoyo muḓi wa vha u hone zwa zwino a hu tsheena tshithu.—Ṱalelani vidio Bivhili Yo Dzula Yo Amba Nga Ha U Fheliswa Ha Muḓi Wa Babele kha ngudo 03 mbuno 5 ya bugu Ḓiphiṋeni Nga Vhutshilo Lwa Tshoṱhe! kha tshishumiswa tshaṋu tsha elekitironiki.

11. Ṱalutshedzani uri zwi re kha Daniele 2:41-43 zwi khou itea hani ṋamusi.

¹¹ Vhuporofita vhu re Bivhilini a ho ngo itea kale fhedzi, na ṋamusi ri khou vhona vhuporofita vhu tshi khou itea. Sa tsumbo, humbulani nga ha vhuporofita he Daniele a amba nga haho vhu ambaho nga ha Muvhuso u Vhusaho Shango Ḽoṱhe wa Anglo-American. (Vhalani Daniele 2:41-43.) Honoho vhuporofita ho dzula ho amba uri muvhuso u langaho shango ḽoṱhe wa Anglo-American wo vha u tshi ḓo “vha u na maanḓa” u fana na tsimbi, “wa dovha wa thenga-thenga” u fana na vumba. Zwenezwi ri khou zwi vhona zwi tshi khou itea. Shango ḽa Britain na ḽa Amerika o sumbedza uri o khwaṱha sa tsimbi musi a tshi shela mulenzhe kha uri hu kundwe kha nndwa mbili dza shango na u bvela phanḓa a tshi vha na mmbi yo khwaṱhaho. Fhedzi vhadzulapo vha ita uri maanḓa a eneo mashango a fhungudzee ngauri kanzhi vha ṱerekela mivhuso na mabindu. Muṅwe muḓivhi wa zwa politiki o ri: “Kha mashango oṱhe a re na mbofholowo, Amerika ndi ḽone shango ḽi si na vhuthihi kha zwa politiki u fhira maṅwe.” Nahone shango ḽa Britain na ḽone a ḽi na vhuthihi ngauri vhathu a vha anḓani musi zwi tshi ḓa kha vhushaka vhune ḽa tea u vha naho na maṅwe mashango a re kha European Union. U sa vha na vhuthihi zwo ita uri Muvhuso u Langaho Shango Ḽoṱhe wa Anglo-American u si kone u ita phetho dzavhuḓi.

12. Vhuporofita vhu re Bivhilini vhu ri khwaṱhisedza mini?

¹² Vhuporofita vhunzhi vhu re Bivhilini ho no iteaho vhu ri khwaṱhisedza uri zwe Mudzimu a ri fhulufhedzisa uri u ḓo ri itela zwone tshifhingani tshi ḓaho zwi ḓo itea. Ri ḓipfa u fana na muphisalema we a rabela kha Yehova a ri: “Ndo ṱulutshela u tshidzwa nga iwe, ngauri ndi fhulufhela zwine wa amba.” (Ps. 119:81) Yehova o shumisa Bivhili u itela u ri vhudza nga ha “vhumatshelo havhuḓi na fhulufhelo.” (Yer. 29:11) Zwenezwi zwithu zwavhuḓi zwe ra zwi lavhelela a zwi nga itwi nga vhathu, fhedzi zwi ḓo itwa nga Yehova. U nga ri ri nga bvela phanḓa ri tshi khwaṱhisa lutendo lune ra vha nalwo kha Ipfi ḽa Mudzimu nga u dzula ri tshi vhala vhuporofita vhu re Bivhilini.

13. U ya nga Phisalema 119:66, 138, ndi tshifhio tshiṅwe tshiitisi tshine tsha ita uri ri fhulufhele Bivhili?

¹³ Tshiṅwe tshiitisi tshine tsha ita uri ri fhulufhele Bivhili ndi uri i thusa vhathu musi vha tshi tevhedza zwine ya amba. (Vhalani Phisalema 119:66, 138.) Sa tsumbo, vhaṅwe vhavhingani vhe vha vha vho no vha tsini na u ṱalana, zwa zwino vha na mbingano yavhuḓi ngauri vho tevhedza nyeletshedzo i re Bivhilini. Vhana vhavho vha khou ḓiphiṋa nga u vha kha muṱa une wa vha na vhabebi vhane vha vha na ndavha navho na u vha funa.—Vhaef. 5:22-29.

14. Ṋeani tsumbo i sumbedzaho uri u shumisa nyeletshedzo i re Bivhilini zwi ita uri vhathu vha shanduke.

¹⁴ Na zwigevhenga zwi re na khombo zwi a shanduka musi zwi tshi shumisa nyeletshedzo ya vhuṱali i re Bivhilini. Ṱhogomelani nḓila ye nyeletshedzo i re Bivhilini ya thusa ngayo muṅwe mufariwa ane a pfi Jack. d O vha o gwevhelwa lufu nahone o vha e tshigevhenga tshi re na khombo u fhira na vhaṅwe vhafariwa vhe  vha vha vho gwevhelwa lufu. Fhedzi ḽiṅwe ḓuvha Jack a thetshelesa musi ho fariwa pfunzo ya Bivhili. Jack o mangadzwa nga vhuthu he wahashu we a vha o fara yeneyo pfunzo ya Bivhili a vha e naho, zwa ita uri na ene a thome u guda Bivhili. O thoma u shumisa nyeletshedzo i re Bivhilini, zwa ita uri a shandule vhumuthu hawe na nḓila ine a tshila ngayo. Nga u ya ha tshifhinga, Jack o mbo ḓi fanelea uri a vhe muhuweleli a songo lovhedzwaho, nga murahu a lovhedzwa. O vha a tshi huwelela kha vhaṅwe vhafariwa ngae nga u fhisea nga ha Muvhuso wa Mudzimu nahone o thusa vhathu vhane vha nga vha vhaṋa uri vha gude ngoho i re Bivhilini. Musi ḓuvha ḽa uri Jack a vhulawe ḽi tshi swika, o vha o no shanduka. Muṅwe wa vhoramilayo vhawe o ri: “Jack ha tsha vha muthu we nda ṱangana nae miṅwaha ya 20 yo fhiraho. Zwine Ṱhanzi dza Yehova vha zwi funza zwo ita uri a shanduke.” Naho Jack o vhulawa, tsumbo yawe i sumbedza uri ri nga fhulufhela Ipfi ḽa Mudzimu na uri ḽi na maanḓa a u ita uri vhathu vha shanduke.—Yes. 11:6-9.

15. U shumisa ngoho i bvaho Bivhilini zwi ita hani uri vhathu vha Yehova vha fhambane na vhaṅwe? (Sedzani tshifanyiso.)

¹⁵ Vhathu vha Yehova vha na vhuthihi ngauri vha shumisa ngoho i re Bivhilini. (Yoh. 13:35; 1 Vhakor. 1:10) Mulalo na vhuthihi zwine ra vha nazwo zwi vhonala zwavhuḓi nga nṱhani ha uri ano maḓuvha vhathu vho fhandekanywa nga zwa politiki, nga muvhala wa lukanda kana nga vhuimo ha zwa dzitshelede. Muṅwe muṱhannga ane a pfi Jean o mangala musi a tshi vhona vhuthihi vhune ha vha hone kha Ṱhanzi dza Yehova. O alutshela kha ḽiṅwe shango Afurika. Musi hu tshi vha na nndwa ya vhadzulapo henefho, o mbo ḓi dzhenela vhuswole, fhedzi nga murahu a shavhela kha ḽiṅwe shango ḽa tsini na henefho. E henefho a ṱangana na Ṱhanzi dza Yehova. Jean u ri: “Ndo guda uri vhane vha vha kha vhurereli ha ngoho a vha dzheneleli kha zwa politiki nahone vha na vhuthihi. Vha a funana.” O dovha a ri: “Ndo vha ndi tshi lwela shango nga mbilu yanga yoṱhe. Fhedzi musi ndi tshi guda Bivhili, ndo ita phetho ya uri ndi  shumele Yehova vhutshilo hanga hoṱhe.” Jean a shanduka. Nṱhani ha uri a lwe na vhathu vha lushaka lwo fhambanaho na lwawe, zwa zwino u vhudza vhathu vhoṱhe vhane a ṱangana navho nga ha mulaedza wa Bivhili wa mulalo. Ngoho ya uri nyeletshedzo ya Bivhili i thusa vhathu vhanzhi vha tshaka dzo fhambanaho ndi vhuṱanzi ho khwaṱhaho ha uri ri nga fhulufhela Ipfi ḽa Mudzimu.

16. Ndi ngani zwi zwa ndeme uri ri khwaṱhise lutendo lwashu kha Ipfi ḽa Mudzimu?

¹⁶ Shango ḽine ra khou tshila khaḽo ḽo ima nga milenzhe, nga zwenezwo, zwi nga konḓa uri ri fhulufhele Ipfi ḽa Mudzimu. Vhathu vha nga lingedza u ita uri ri si fhulufhele Bivhili kana uri ri si fhulufhele uri Yehova o vhea mulanda a fhulufhedzeaho na wa vhuṱali uri a livhise vhathu vhawe ṋamusi. Fhedzi arali ri na vhungoho ha uri Ipfi ḽa Mudzimu ḽi amba ngoho, zwi ḓo ri thusa uri ri dzule ri na lutendo kha Ipfi ḽa Mudzimu. Ri ḓo vha ro “ḓiimisela u thetshelesa maitele [a Yehova] misi yoṱhe, u ya nga hu sa fheli.” (Ps. 119:112) A ri “nga shoni” u vhudza vhaṅwe ngoho i re Bivhilini na u vha ṱuṱuwedza uri vha tshile u tendelana na zwine ya zwi funza. (Ps. 119:46) Nahone ri ḓo kona u konḓelela thaidzo dzi konḓaho dzi ngaho u tovholwa ‘ri sa fheli mbilu, ro takala.’—Vhakol. 1:11; Ps. 119:143, 157.

17. Ndimana yashu ya ṅwaha i ḓo ri humbudza mini?

¹⁷ Ri livhuwa Yehova nge a ri tendela uri ri ḓivhe ngoho! Yeneyo ngoho i ri thusa uri ri dzike na u ri gudisa nḓila ine ra tea u tshila ngayo kha ḽino shango ḽine ḽa khou ṋaṋa u vhifha ḽi tshi ya. I dovha ya ri vhudza nga ha zwithu zwavhuḓi zwine zwa ḓo itea tshifhingani tshi ḓaho musi ri tshi ḓo vha ri tshi khou vhuswa nga Muvhuso wa Mudzimu. Ndimana yashu ya ṅwaha wa 2023 i ḓo ri thusa uri ri dzule ri tshi fhulufhela ngoho i re Ipfini ḽa Mudzimu.—Ps. 119:160.