Ajawule pa ndandanda

Ajawule pa ndandanda wa yindu

NGANI JAKULIJIGANYA 1

Akulupilileje Kuti Maloŵe ga Mlungu Gali Gakuwona

Akulupilileje Kuti Maloŵe ga Mlungu Gali Gakuwona

LILEMBA LYA CHAKA CHA 2023: “Maloŵe gawo gali gakuwonawonape.”—SAL. 119:160.

NYIMBO NA. 96 Buku ja Mlungu Jili Chipanje

YACHITULIJIGANYE a

1. Ligongo chichi ŵandu ŵajinji masiku agano ŵangajikulupililaga Baibulo?

 MASIKU agano ŵandu ŵajinji ŵangakulupilila achimjawo. Jemanjaji ŵangamanyilila ŵandu ŵampaka ŵakulupilileje. Mwamti akusakayichila naga ŵandale, ŵasayansi soni ŵamalonda akusiŵaganichisya jemanjaji. Kupwatika pelepa, ŵanduŵa ŵangakulupililagasoni achimlongola ŵa dini. Yeleyi ni yayikusiyatendekasyaga ŵanduŵa kuti akajikulupililaga Baibulo buku jele achimlongola ŵadiniŵa akusasala kuti akusajikamulichisyaga masengo.

2. Mwakamulana ni Salimo 119:160, ana tukusosekwa kulupilila chichi?

2 Ŵakutumichila ŵa Yehofawe tukusakulupilila kuti Mlungu ali ‘jwakulupichika’ kapena kuti jwakuwona. Nambosoni jwalakwe akusasaka kuti yindu yitujendeleje chenene. (Sal. 31:5; Yes. 48:17) Mwamti ngatukusakayichila maloŵe gatukusaŵalanga m’Baibulo gakuti, “Maloŵe [ga Mlungu] gali gakuwonawonape.” b (Aŵalanje Salimo 119:160.) Tukusakamulana ni yajwalembile jwamlijiganye ya Baibulo jwine, jwaŵatite, “Mlungu nganaŵa alambwisye, chilichose chasasile jwalakwe chikusaŵa chakuwona. Ŵakutumichila ŵa Mlungu akusakulupilila yakusasala jwalakwe ligongo akusamkulupilila Mlungu juŵasasile yeleyo.”

3. Ana munganiji chitukambilane chichi?

3 Ana mpaka twakamuchisye chamtuli ŵandu ŵane kuti nombenawo agakulupilileje Maloŵe ga Mlungu? Kwende tuganichisye magongo gatatu gampaka gatutendekasye kuti tujikulupilileje Baibulo. Chitukambilane yayikusalosya kuti Baibulo jili jakulondola, kukwanilichikwa kwa yakulochesya ya m’Baibulo soni kuti Baibulo jikwete machili gakuchenga umi wa ŵandu.

PANGALI JWAKOMBWELE KUCHENGA UTENGA WA M’BAIBULO

4. Ligongo chichi ŵandu ŵane akusakayichila yakuti Baibulo jili jakulondola?

4 Yehofa Mlungu jwakamulichisye masengo achalume ŵakulupichika 40 pakulemba mabuku ga m’Baibulo. Nambope, masiku agano pangali atamose mpukutu umo wa mipukutu jandanda kulembedwa. c Masiku agano tugambile kola mipukutu jakutenda kopela kutyochela ku mipukutu jandandajo. Yeleyi yikusiyatendekasya ŵane kukayichila naga yatukusaŵalanga m’Baibulo masiku agano yili yakulondola mpela muyaŵelele mu yakulemba ya m’mipukutu jandandajo. Ana wawojo pakwete pakayichile naga yatukusaŵalanga m’Baibulo yili yakulondola?

Ŵandu ŵaŵajiganyidwe kukopela Malemba ga Chihebeli ŵakamwile masengo gawo mwakusamala mnope pakulolechesya kuti Maloŵe ga Mlungu gaŵakopelagago gali gakulondola (Alole ndime 5)

5. Ana kukopela Malemba ga Chihebeli kwapwatikagapo chichi? (Alole chiwulili cha pachikuto.)

5 Pakusaka kuti utenga wa m’Baibulo ukajonasika, Yehofa ŵasalile ŵandu ŵakwe kuti akopeleje utengawo. Jwalakwe ŵagasalilaga mamwenye ga Ayisalayeli kuti gakopeleje Chilamusi. Nambosoni Mlungu ŵasagwile Alefi kuti akamulichisyeje masengo Chilamusichi pakwajiganya ŵandu. (Det. 17:18; 31:24-26; Neh. 8:7) Panyuma pakuti Ayuda awusile ku ukapolo ku Babulo, kagulu ka ŵandu ŵaŵalijiganyisye yakopela katandite kukopela Malemba gejinji ga Chihebeli. (Esa. 7:6.) Achalume ŵeleŵa ŵatendaga yindu mwakusamala. Pambesi pakwe, ŵandu ŵaŵakopelagaŵa ŵatandite kuŵalanga ngaŵa maloŵepe nambo atamose yilembo ni chakulinga chakuti asimichisye kuti chilichose akopele mwakulondola. Nambo ligongo lyakuti ŵanduŵa ŵaliji ŵangali umlama, pasimanikwagape yakulemwecheka yamwanamwana. Nambope pakuŵa yaŵakopelagayi yapali yejinji yakulandana, yakamuchisye kuti pambesi pakwe ayikopochele yakulemwechekayi. Nambo ana yeleyi yakomboleche chamtuli?

6. Ana yindu yaŵalemwisye ŵakopela Baibulo ŵane akusayikopochela chamtuli?

6 Ŵamlijiganye ya Baibulo ŵa masiku agano akwete matala gambone gakupatila yindu yaŵalemwisye ŵandu ŵaŵakopelaga Baibulo. Aganichisye mwakusatendela yeleyi. Tuwanichisye kuti ŵandu 100 ŵasalile kuti akopele payala yakulembedwa yakwana chiŵandika peji jimo. Ni mundu jumo alemwisye pajwakopelaga. Litala limo lyakutukamuchisya kumanyilila yalemwisye mundujo lili kulandanya yalembile mundujo ni yalembile achimjakwe ŵala. Mwakulandana ni yeleyi, ŵamlijiganye ya Baibulo pakulandanya mipukutu ja m’Baibulo, akusakombola kumanyilila yindu yaŵalemwisye kapena kuyileka mundu jwine juŵakopele nawo mipukutujo.

7. Ana ŵakopela Baibulo ŵajinji ŵatendaga yindu mwakusamala chamtuli?

7 Ŵandu ŵaŵakopelaga mipukutu ja m’Baibulo ŵatendaga yindu mwakusamala mnope pakusaka kulolechesya kuti akukopela yakulondola. Kwende tukambilane chisyasyo chakutukamuchisya kupikanichisya yeleyi. Mpukutu ŵakalakala ŵa Malemba ga Chihebeli ŵawumalisisye mu 1008 kapena 1009 C.E. Mpukutuwu ukusakolanjikwa kuti Leningrad Codex. Nambope pana mipukutu jine jejinji jakalakala mnope ja m’Baibulo soni mbali ja mipukutuji jajasimanikwe yaka chiŵandika 1,000 mkanaŵe kukopela mpukutu wa Leningrad Codex. Mundu jwine mpaka aganisyeje kuti panyuma pakukopela mipukutuji mwakuwilisyawilisya kwa yaka yakupunda 1,000 nikuti yayili mu mpukutu wa Leningrad Codex mpaka yilekangane panandi ni yayaliji m’mipukutu jakalakala mnope jila. Nambo yeleyi ngaŵa yisyene. Ŵamlijiganye ŵane panyuma pakulandanya mipukutu jakala ni japachangakaŵapa ŵapatile kuti jikwamba kulekangana kasanje ka maloŵepe basi, nambo utenga wakwe nganiwuchenga soni mipukutu josope jalembedwe mwakulondola.

8. Ana pana kulekangana kwamtuli pasikati pa yakopela ya mabuku ga Malemba ga Chigiliki ga Chiklistu ni yakopela ya mabuku gane gakala?

8 Nombe Aklistu ŵa m’yaka 100 yandanda ŵakopelaga mipukutu ja m’Baibulo. Mwakusamala, jemanjaji ŵakopele mabuku 27 ga Malemba ga Chigiliki. Mwamti ŵajikamulichisyaga masengo mipukutuji pandaŵi jaŵatendaga misongano soni pakulalichila. Jwamlijiganye ya Baibulo jwine ali alandenye mipukutu ja Malemba ga Chigiliki jajakulupwiche ni mabuku gane gagalembedwe pandaŵi jakulandana jwasasile kuti, “Masiku agano pana mipukutu jejinji [jakopela ja Malemba ga Chigiliki] pakulandanya ni yakulembedwa ya mabuku gane, . . . soni mipukutuji jili jekwanile chenene.” Buku jine (Anatomy of the New Testament) jasasile kuti, “Mpaka tugakulupilile mabuku gagopolela chenene ga masiku agano [ga Malemba ga Chigiliki] ligongo mabukuga gakwete ngani syakulandana ni syaŵalembile ŵakulemba ŵandandawo.”

9. Mwakamulana ni Yesaya 40:8, ana yisyesyene yakwe pakwamba ya utenga wa m’Baibulo yili yamtuli?

9 Kwa yaka yejinji ŵakopela mipukutu ja m’Baibulo ŵajinji aŵele ali mkulingalinga kutenda yampaka akombole pakopela mwakusamala mipukutu ja m’Baibulo. Yeleyi ni yayitendekasisye kuti masiku agano tuŵalanjeje Baibulo jakulondola. d Mwamti ngatukukayichila kuti Yehofa ni jwatendekasisye kuti maloŵe gakwe gasunjidwe gali gakulondola. (Aŵalanje Yesaya 40:8.) Nambope, ŵane mpaka asaleje kuti kungachenjedwa kwa utenga wa m’Baibulo kwangalosyaga kuti Baibulo jili Maloŵe ga Mlungu. Kwende tulole maumboni gane gagakusalosya kuti Baibulo jasalilidwe ni Mlungu.

YAKULOCHESYA YA M’BAIBULO YILI YAKUDALILICHIKA

Left: C. Sappa/​DeAgostini/​Getty Images; right: Image © Homo Cosmicos/​Shutterstock

Maloŵe gakulochesya ga m’Baibulo gaŵele gali mkukwanilichikwa soni gakukwanilichikwape (Alole ndime 10-11) f

10. Apeleche chisyasyo cha kukwanilichikwa kwa maloŵe gakulochesya yayikulosya kuti yakusala pa 2 Petulo 1:21 yili yakuwona. (Alole chiwulili.)

10 M’Baibulo mwana yakulochesya yejinji yayakwanilichikwe. Yine mwa yakulochesyayi yalembedwe yaka yejinji munyumamo mkanijiyiche ndaŵi jayakwanilichikwe. Nambope mbili jikusalosya kuti yakulochesyayi yakwanilichikwe nditu. Yeleyitu ngayikutusimonjesya ligongo tukumanyilila kuti mkulemba jwa yakulochesya ya m’Baibulo ali Yehofa. (Aŵalanje 2 Petulo 1:21.) Aganichisye ya yakulochesya yakwamba kugomechedwa kwa msinda wakala wa Babulo. Cha mma 700  B.C.E., jwakulochesya Yesaya jwasasile kuti msinda wamachili wa Babulo uchisumulidwa. Jwalakwe jwayikene pakusala kuti Sailasi ni juchachisumula msindawo soni jwasasile yachachitenda kuti awusumule. (Yes. 44:27–45:2) Yesaya jwasasilesoni kuti pambesi pakwe Babulo chachijonasika mwamti ngasikusimanikwako chilichose. (Yes. 13:19, 20) Yeleyitu ni yayatendekwe. Babulo jwasumulidwe ni Amedi ni Apelesi mu 539 B.C.E., soni malo gekulungwa gaŵakamulichisyaga masengo mumsindawu apano gali masame.—Alole fidiyo jakuti, Baibulo Jasasile Kala ya Konasika Kwa Babiloni jajikusimanikwa m’buku ja Asangalaleje Mpaka Kalakala pa lijiganyo 03 mfundo 5.

11. Ana yakulochesya ya pa Daniele 2:41-43 yikukwanilichikwa chamtuli masiku agano? Alondesye.

11 Ngaŵa kuti yakulochesya ya m’Baibulo yagambile kukwanilichikwa kalape. Masiku aganosoni pana yakulochesya yejinji yayikukwanilichikwa. Mwachisyasyo, agambe ganichisya kukwanilichikwa kwa yakulochesya ya Daniele yakwamba Ulamusi Wamachili wa Britain ni America. (Aŵalanje Daniele 2:41-43.) Yakulochesyayi yalosisye kuti ulamusi wa Britain ni America ‘uchiŵa wamachili’ mpela chisyano soni mbali sine uchiŵa wangalimba mpela litaka. Yeleyi ni yayikutendekwa. Ulamusi wa Britain ni America walosisye kuti uli wamachili soni wakulimba mpela chisyano mwakuwina Ngondo sya Pachilambo Chosope soni mwakola gulu jamachili ja asilikali ŵangondo. Nambopetu, machili ga ulamusiwu gakusanandipa ligongo lya yindu yakusatenda ŵandu ŵali pasi pa ulamusiwu. Ŵanduŵa akusaputila ufulu wawo mwakutenda yiwoneselo. Mundu jwine jwakusayikuya ya ndale pachilambo chosope jwatite, “Masiku agano pachilambopa pangali chilambo cha demokalase chachili chegaŵikangane mnope mpela United States.” Nombe chilambo cha Britain, chachili nawo mu ulamusi wamachili mnope wa pachilambo chosope chilosisye kuti chili chegaŵikangane ligongo lyakuti ŵandu ŵangakamulana nayo yakwamba mkamulano wakusosekwa kola ni yilambo ya ku Europe. Kugaŵikangana kweleku kutendekasisye kuti yiŵeje yakusawusya kuti Ulamusi wa Britain ni America utendeje yindu chenene.

12. Ana yakulochesya ya m’Baibulo yikusatusimichisya ya chichi?

12 Yakulochesya ya m’Baibulo yayikwanilichikwe kala yikutukamuchisya kuti tukakayichilaga kuti yasasile Mlungu yakwamba sogolo jetu yichikwanilichikwa. Tukusapikana mpela mwajwapikanilaga jwamasalimo juŵapopesile kwa Yehofa kuti, “Umi wangu upesile ni kulindilila chikulupusyo chawo, nambo nguŵika chikulupi m’maloŵe gawo.” (Sal. 119:81) Kupitila m’Baibulo, Yehofa mwachinonyelo atupele “chembecheyo chisyesyene pa yamsogolo.” (Yel. 29:11) Chembecheyo chetu chamsogolo ngachikudalila pa yakutenda ŵandu nambo chikudalila pa yindu yasasile Mlungu kuti chatende kusogoloku. Kwende tupitilisye kudalila mnope Maloŵe ga Mlungu mwakulijiganya soni kuyimanyilila chenene yakulochesya ya m’Baibulo.

MALANGISO GA M’BAIBULO GAKWAKAMUCHISYA ŴANDU ŴAJINJI

13. Mwakamulana ni Salimo 119:66, 138, ana chindu chine chapi chachikusatutendekasya kujikulupilila Baibulo?

13 Chindu chine chachikusatutendekasya kukulupilila Baibulo chili chakuti jikusakamuchisya ŵandu ŵakusakuya malangiso gakwe. (Aŵalanje Salimo 119:66, 138.) Mwachisyasyo, liŵasa line lyalyasakaga kulekangana ulombela apano lili lyakusangalala ligongo lyasagwile kukamulichisya masengo malangiso ga m’Baibulo. Ŵanache ŵawo ali ŵakusangalala ligongo akukulila muliŵasa lya Chiklistu lyele achinangolo ŵawo akusiŵanonyela soni akusasamala ya jemanjajo.—Aef. 5:22-29.

14. Asale chisyasyo chakulosya kuti kukamulichisya masengo yajikusajiganya Baibulo kukusachenga ŵandu nikuŵa ŵambone.

14 Kukamulichisya masengo malangiso galunda ga m’Baibulo, kwakamuchisye atamose ŵandu ŵaŵakwete ndamo syakusakala mnope kuchenga umi wawo ni kuŵa ŵandu ŵambone. Alole yagatite malangiso ga m’Baibulo pakumkamuchisya mundu jwine juŵaŵichidwe mundende lina lyakwe Jack. e Jwalakwe jwaliji mundu jwachiwawa soni jwaliji m’gulu ja akayidi ŵakogoya ŵaŵalamulidwe kuti awulajidwe. Nambo lisiku line Jack ŵatemi nawo pa lijiganyo lya Baibulo. Chinonyelo chaŵamlosisye abale ŵaŵatendesyaga lijiganyolyo chamkwayiye mnope jwalakwe, mwamti jwatandite kulijiganya Baibulo. Pajwatandite kukamulichisya masengo yaŵalijiganyaga m’Baibulo paumi wakwe, Jack jwatandite kuchenga ndamo syakwe soni jwayiche pakuŵa mundu jwambone jwakwaganichisya ŵane. Kupita kwandaŵi jwalakwe ŵamjitichisye kuŵa jwakulalichila jwangabatisidwa kaneko jwabatisidwe. Jack jwalalichilaga mwakulipeleka kwa achimjakwe yakwamba Uchimwene wa Mlungu soni jwakamuchisye achimjakwe ŵakwana mcheche kulijiganya usyesyene. Palyayiche lisiku lyakuti awulajidwe, Jack jwaliji ali achenjile umi wakwe. Jumo mwa maloya gakwe jwatite, “Jack nganaŵasoni mundu jwanammanyililaga yaka 20 yipiteyo. Yijiganyo ya ŵa Mboni sya Yehofa yichenjile umi wakwe.” Atamose kuti Jack jwawulajidwe, nambo chisyasyo chakwe chikulosya kuti tukusosekwa kukulupilila Maloŵe ga Mlungu soni kuti gakwete machili gakuchenga umi wa ŵandu nikuŵa ŵambone.—Yes. 11:6-9.

Malangiso ga m’Baibulo gakamuchisye ŵandu ŵajinji kola umi wambone (Alole ndime 15) g

15. Ana masiku agano kukamulichisya masengo yajikusajiganya Baibulo kukusalekanganya chamtuli ŵandu ŵa Yehofa ni ŵandu ŵane? (Alole chiwulili.)

15 Ŵandu ŵa Yehofa ali ŵakamulana ligongo akusakamulichisya masengo yakusalijiganya m’Baibulo. (Yoh. 13:35; 1 Akoli. 1:10) Masiku agano mtendele soni mkamulano wetu ukusawonechela chenene ligongo ŵandu kuchilamboku ali ŵagaŵikangana ligongo lya kulekangana nganisyo pangani ja yandale, mtundu soni kwakutyochela. Jwachinyamata jwine lina lyakwe Jean paŵawuweni mkamulano wa ŵa Mboni sya Yehofa, yamsimonjesye mnope. Jwalakwe ŵakulile ku Africa. Pajatandite ngondo m’chilambo chawo, jwalakwe jwajinjile usilikali, nambo kaneko jwatilile ku chilambo chaŵaŵandikene nacho. Kweleko ni kuŵasimene ni ŵa Mboni sya Yehofa. Jean jwatite, “Nalijiganisye kuti ŵakusakuya dini jisyesyene ŵangajinjilila yandale soni ngakusaŵa ŵagaŵikangana. Mmalomwakwe jemanjaji akusanonyelana.” Jwalakwe jwapitilisye kuti, “Nakamulichisyaga masengo umi wangu pakuchichenjela chilambo changu. Nambo panagambile kulijiganya Baibulo, nasagwile kukamulichisya masengo umi wangu pakumtumichila Yehofa.” Jean jwachenjile yisyesyene. Mmalo mwakulimbana ni ŵandu ŵakusatyochela kwakulekangana ni jwalakwe, apano akusamlalichila mundu jwalijose yakwamba utenga wa m’Baibulo wawuli wamtendele. Kusala yisyene malangiso ga m’Baibulo gakusakamuchisya ŵandu ŵajinji ŵakutyochela m’mitundu jakulekanganalekangana. Ŵelewutu uli umboni wamachili wakulosya kuti ngatukusosekwa kugakayichilaga Maloŵe ga Mlungu.

AKALEKA KULUPILILA MALOŴE GA MLUNGU GAKUWONA

16. Ligongo chichi yili yakamuchisya kwa m’weji kuti tugakulupilileje mnope Maloŵe ga Mlungu?

16 Chilambochi pachikupitilisya kusakala mnope, mpaka tuyiwoneje kuŵa yakusawusya kulupilila Maloŵe ga Mlungu. Ŵandu mpaka atutendekasyeje kuti tujikayichileje Baibulo kapena kayichila yakuti Yehofa jwasagwile kapolo jwakulupichika ni jwalunda kuti ŵalongoleleje ŵakutumichila ŵakwe masiku agano. Nambo naga tukusakulupilila mnope yakuti Maloŵe ga Yehofa gali gakuwona, tuchikombola kulimbana ni yindu yeleyi yampaka yijonanje chikulupi chetu. Mwamti tuchiŵa ŵakusachilila ni mtima wetu wosope kuti ‘tuganonyeleje malamusi ga [Yehofa] kwa yaka yosope.’ (Sal. 119:112) Tuchasalilasoni ŵandu ŵane ‘mwangali sooni’ yakwamba Maloŵe ga Mlungu soni kwalimbikasya kuti agakamulichisyeje masengo paumi wawo. (Sal. 119:46) Kupwatika pelepa, tuchikombola kupilila yakusawusya yekulungwakulungwa kupwatikapo kulagasidwa. Tuchiyipilila yosopeyi “mwakuwusimana mtima soni mwakusangalala.”—Akolo. 1:11; Sal. 119:143, 157.

17. Ana lilemba lyetu lya chaka chilitukamuchisye chamtuli?

17 Kusala yisyene tukusayamichila mnope kuti Yehofa jwatukamuchisye kuti tumanyilile maloŵe gakwe gakuwona. Maloŵe ga Mlunguga gakusatulimbikasya soni kutulongolela kusagula yindu yambone m’chilambo chesokonechelechi. Gakusatupasoni chembecheyo chambone cha msogolo pawuchilamulilaga Uchimwene wa Mlungu. Myoyo tukwembecheya kuti lilemba lyetu lya chaka cha 2023 chilitukamuchisye kupitilisya kulupilila mnope yakuti Maloŵe ga Mlungu gali gakuwona.—Sal. 119:160.

NYIMBO NA. 94 Tukuyamichila Mlungu Pakutupa Maloŵe Gakwe

a Lilemba lyalisagwile kuti liŵe lilemba lya chaka cha 2023 lili lyakulimbikasya chikulupi. Lilembali likusati “Maloŵe gawo gali gakuwonawonape.” (Sal. 119:160) Ngatukukayichila kuti akukamulana ni maloŵe gelega. Nambo ŵandu ŵajinji akusakayichila yakuti Baibulo jikusasala yakuwona soni kuti mpaka jitupe malangiso gakamuchisya. Munganiji chitulole maumboni gatatu gampaka tukamulichisye masengo pakwakamuchisya ŵandu ŵamitima jambone kuti ajikulupilileje Baibulo soni malangiso gakwe.

b NGOPOLELO JA MALOŴEGA: Maloŵe ga Chihebeli gaŵagagopolele kuti “Maloŵe gawo gali gakuwonawonape” gakusagopolela kuti “maloŵe gosope ga Mlungu gali gakuwona.”

c Maloŵe gakuti “mipukutu” gakusagopolela yindu yakala yakulembedwa payala.

d Kuti amanyilile yejinji yakwamba yayatendekwe kuti Baibulo jisunjidwe, ajawule pa jw.org ni alembe pamalo gakuwungunyila maloŵe gakuti “Mbiri Komanso Baibulo.”

e Mena gane munganiji gachenjile.

f KULONDESYA YIWULILI: Mlungu jwasasile kuti msinda wa Babulo uchijonanjidwa.

g KULONDESYA YIWULILI: Mmalo mwakuti jwachinyamataju akaputeje ngondo, jwalakwe akulijiganya m’Baibulo yampaka atende kuti atameje mwamtendele ni ŵane, nambosoni akwakamuchisya ŵane kutenda yakulandanayo.