1, 2. ¿Achkë nkʼatzin ma nqayaʼ ta qa rubʼanik taq xqqasäx yän pa yaʼ, y achkë rma?

 ¿JARUʼ mul najosqʼij awachoch rït? Rkʼë jbʼaʼ taq ya yaqʼax chpan jun jay, kan ütz rujosqʼixik naʼän che rä. Ye kʼa, ¿achkë ta komä xtbʼanatäj we ma nachʼajchʼobʼej ta chik? Achiʼel qataman, kan chanin xtuʼän pä tzʼil. Rchë jaʼäl nqʼalajin awachoch, nkʼatzin chaq taqïl najosqʼij.

² Ke riʼ chqä jbʼaʼ nkʼatzin nqaʼän kikʼë ri qachʼobʼonik chqä ri qanaʼoj. Kantzij na wä chë taq majanä tqqasäx pa yaʼ, xqatäj qaqʼij rchë xqajäl qakʼaslemal chqä rchë xqachʼajchʼobʼej qiʼ «rkʼë jontir ri xa nutzʼilbʼisaj qachʼakul chqä qachʼobʼonik» (2 Cor. 7:1). Ye kʼa komä nkʼatzin nqasmajij re naʼoj reʼ ri xyaʼ qa ri apóstol Pablo: «Chaq taqïl titzʼetaʼ we najin njalatäj ri rubʼanik yixchʼobʼon» (Efes. 4:23). ¿Achkë rma kan kowan rejqalen nqaʼän riʼ? Rma ma kʼayewal ta nuʼän nqakʼän apü kinaʼoj ri winäq ri xa xtuʼän chë tzʼil xtqrtzʼët Jehová. Rchë ma nbʼanatäj ta ya riʼ qkʼë chqä rchë ronojel mul ütz nqrtzʼët Jehová, nkʼatzin chaq taqïl nqatzʼët achkë yeqaquʼ, achkë qanaʼoj chqä achkë yeqarayij.

3. ¿Achkë ntel chë tzij najäl achʼobʼonik? (Romanos 12:2).

³ ¿Achkë nkʼatzin nqaʼän rchë nqajäl rubʼanik nqchʼobʼon? (Taskʼij ruwäch Romanos 12:2). Ma xa xuʼ ta nkʼatzin yeqaʼän jojun utziläj taq bʼanobʼäl, xa kan nkʼatzin nqatzʼët achkë naʼoj ye kʼo qkʼë y nqajäl ri naʼoj ri ma ye ütz ta rchë nqakʼwaj jun kʼaslemal kan achiʼel nuʼij rupixaʼ Jehová. Chaq taqïl nkʼatzin nqaʼän ya riʼ, ma xuʼ ta jmul.

4. ¿Achkë kʼo chë nqaʼän rchë ma nqchʼobʼon ta achiʼel yechʼobʼon ri winäq?

 ⁴ Taq xttel ri mak chqij, xtqkowin xtqaʼän chë Jehová kan kiʼ rukʼuʼx xtuʼän rkʼë jontir ri xtqaʼän. Loman nbʼanatäj riʼ, nkʼatzin nqatäj qaqʼij rchë Jehová kiʼ rukʼuʼx nuʼän qkʼë. Chpan Romanos 12:2, nqatzʼët chë chwäch Pablo ri najäl achʼobʼonik kan rukʼwan riʼ rkʼë ri natzʼët achkë ruraybʼal Dios. Rma riʼ, pa rukʼexel nqayaʼ qʼij chë ri winäq nkijäl qanaʼoj, kan kowan rejqalen nqatzʼët achkë qanaʼoj rchë nqatzʼët we junan najin nqchʼobʼon rkʼë Dios taq kʼo jun nqajoʼ nqaʼän.

5. ¿Achkë rubʼanik nqatamaj we qayoʼen apü ruqʼij Jehová o manä? (Keʼatzʼetaʼ ri achbʼäl).

⁵ Jun tzʼetbʼäl. Jehová nrajoʼ chë nqayoʼej apü ri ruqʼij (2 Ped. 3:12). Rma riʼ tqakʼutuj qa reʼ chqawäch: «¿Nqʼalajin rkʼë ri rubʼanik nkʼwan nkʼaslemal chë qʼaxnäq chi nwäch chë Dios ya xtchüp ruwäch ri itzelal? ¿Nkʼüt chë ri ruyaʼik ruqʼij Jehová más ruqʼij chi nwäch taq nkʼatzin nchaʼ achkë samaj xtinbʼän o taq nkʼatzin ntzʼët we yibʼä o manä pa universidad? ¿Nkʼuqbʼan nkʼuʼx chë Jehová xkiruchajij pä rïn chqä n-familia, o xa ronojel mul kowan nchʼpü nkʼuʼx chrij ri nkʼatzin chwä?». Jehová kan kiʼ rukʼuʼx taq nutzʼët chë röj nqatäj qaqʼij rchë nqaʼän ruraybʼal rkʼë jontir ri yeqaʼän (Mat. 6:25-27, 33; Filip. 4:12, 13).

6. ¿Achkë kʼo chë ma nqayaʼ ta qa rubʼanik?

⁶ Röj nkʼatzin chaq taqïl nqatzʼët achkë rubʼanik najin nqchʼobʼon, y taq nqatzʼët achkë nkʼatzin nqajäl, kan tqajalaʼ. Pablo xyaʼ re naʼoj reʼ chkë ri cristianos aj Corinto: «Chaq taqïl titzʼetaʼ qa iwiʼ rchë nitzʼët we ikʼwan ikʼaslemal achiʼel nuʼij ri Ruchʼaʼäl Dios. Chaq taqïl titzʼetaʼ achkë inaʼoj najin nikʼüt» (2 Cor. 13:5). Ri nakʼwaj jun kʼaslemal achiʼel nuʼij  ri Ruchʼaʼäl Dios, ma ya riʼ ta riʼ xa xuʼ yabʼä pa qamoloj o kʼa chaq jantäq na yatel chutzjoxik le Biblia. Xa kan nkʼatzin chqä nqatzʼët achkë nqaquʼ, achkë yeqaʼän y achkë rma yeqaʼän. Rma riʼ chaq taqïl xtqkowin xtqajäl qachʼobʼonik we xtqaskʼij ruwäch Ruchʼaʼäl Dios, xtqchʼobʼon achiʼel nchʼobʼon Jehová chqä xkeqajäl ri naʼoj ri ma ütz ta ye kʼo qkʼë rchë ryä kiʼ rukʼuʼx nuʼän qkʼë (1 Cor. 2:14-16).

7. Rkʼë ri nuʼij Efesios 4:31, 32, ¿achkë chik jun nkʼatzin nqaʼän, y achkë rma rkʼë jbʼaʼ kʼayewal nuʼän chqawäch nqaʼän riʼ?

⁷ (Taskʼij ruwäch Efesios 4:31, 32). Ma xa xuʼ ta nkʼatzin nqajäl ri rubʼanik nqchʼobʼon, xa kan nkʼatzin chqä nqawäq qiʼ kikʼë «ri kʼakʼakʼ taq naʼoj» (Efes. 4:24). Ye kʼa nkʼatzin nqatäj qaqʼij rchë nqaʼän riʼ. Jun tzʼetbʼäl. Röj kʼo chë nqatäj qaqʼij rchë ma yejeʼ ta chik naʼoj ri ma ye ütz ta ye kʼo qkʼë, achiʼel ri nakʼöl kʼix pan awan, ri kowan nmeqʼeʼ awkʼë chqä ri npë ayowal. ¿Achkë rma rkʼë jbʼaʼ kʼayewal nuʼän chqawäch nqaʼän riʼ? Rma jojun chkë re naʼoj reʼ kan kʼayewal yeʼajäl. Le Biblia ntzjon chrij «ri winäq ri chaq bʼaʼ nkatäj ruyowal» chqä «ri kan chanin nmeqʼeʼ rkʼë» (Prov. 29:22). Rkʼë jbʼaʼ jun winäq ri xejeʼ ri naʼoj riʼ rkʼë xtkʼatzin xttäj ruqʼij rchë ma xketzolin ta pä chik ri naʼoj riʼ rkʼë tapeʼ qasan chik pa yaʼ. Tqatzʼetaʼ achkë xbʼanatäj rkʼë jun qachʼalal.

8, 9. Rkʼë ri xbʼanatäj rkʼë Stephen, ¿achkë rma nkʼatzin yeqayaʼ qa ri naʼoj ri ye kʼo wä qkʼë ojer?

⁸ Jun qachʼalal ri rubʼiniʼan Stephen kan kʼayewal wä nuʼän chwäch nuqʼät ruyowal. Ryä nuʼij: «Tapeʼ xiqasäx yän pa yaʼ, kan xkʼatzin na xinqʼät nyowal. Nnatäj chwä chë kʼo jun qʼij, taq najin wä nqatzjoj le Biblia chuchiʼ taq jay, xintzʼët chë jun aleqʼon najin wä nuleqʼaj äl ru-radio nchʼichʼ. Rma riʼ xibʼä chrij. Taq jbʼaʼ ma nbʼechapaʼ, xkʼäq qa ri radio chqä xkʼäq äl anin. Taq xintzjoj chkë ri nkʼaj chik ri ye kʼo pa n-grupo achkë xinbʼän rchë ma xkikʼwaj ta äl n-radio, jun ukʼwäy bʼey xuʼij reʼ chwä: ‹¿Achkë ta xaʼän xa ta xachäp ri aleqʼon?›. Ri xuʼij chwä xkʼüt chi nwäch chë kʼa ye kʼo na wä jojun naʼoj wkʼë ri ye kʼo wkʼë rubʼanon qa». b

⁹ Ri xbʼanatäj rkʼë Stephen nukʼüt chë ri naʼoj ri ma ütz ta xejeʼ qkʼë rkʼë jbʼaʼ chaq kʼateʼ yebʼeqʼalajin pä chik jmul, tapeʼ nqanaʼ röj chë majun ta wä chik ri naʼoj riʼ qkʼë. We nbʼanatäj ya riʼ qkʼë, ma qbʼison ta chqä ma tqaquʼ ta chë yoj itzel taq cristianos. Yajün ri apóstol Pablo xuʼij reʼ: «Taq nwajoʼ nbʼän ri ütz, xa yë ri ma ütz ta kʼo pä chi nwäch» (Rom. 7:21-23). Rma xa yoj ajmakiʼ, jontir röj, ri cristianos, kʼo mul yeqʼalajin pä chik naʼoj chqij ri ma ye ütz ta, kan achiʼel ri tzʼil ri nmöl riʼ chpan jun jay. Rma riʼ nkʼatzin nqatäj qaqʼij rchë ronojel mul chʼajchʼöj nqrtzʼët Jehová. ¿Achkë xtqtoʼö rchë xtqaʼän riʼ?

10. ¿Achkë ütz nqaʼän rchë yeqayaʼ qa naʼoj ri ma ütz ta ye kʼo qkʼë? (1 Juan 5:14, 15).

¹⁰ Tqatzjoj che rä Jehová achkë naʼoj kʼayewal najin nuʼän chqawäch nqayaʼ qa y tqayaʼ chwäch qan chë ryä kan xtqrtoʼ pä (taskʼij ruwäch 1 Juan 5:14, 15). Tapeʼ Jehová ma xtuʼän ta jun milagro rchë xtresaj äl ri naʼoj riʼ qkʼë, ye kʼa xtqrtoʼ pä rchë ri naʼoj riʼ ma xtchʼakon ta chqij (1 Ped. 5:10). ¿Achkë xtqtoʼö rchë xtqkowin xtqaʼän ri xtqakʼutuj che rä Jehová? Kʼo chë ma nqaʼän ta jun ri rkʼë jbʼaʼ nuʼän chë yepë chik jmul ri naʼoj qkʼë ri ma ye ütz  ta. Jojun tzʼetbʼäl. Majun ta qanaʼoj xtqakʼüt we xa xkeqatzʼët películas, programas pa televisión o xkeqaskʼij kiwäch wuj ri xa nkiʼän chë nqaquʼ chë ma itzel ta ri naʼoj ri nqajoʼ nqayaʼ qa. Chqä ma tqayaʼ ta qʼij chë xa yë ri itzel taq raynïk nqaquʼ kij (Filip. 4:8; Col. 3:2).

11. ¿Achkë xtqtoʼö rchë xkewachin ri kʼakʼakʼ taq naʼoj qkʼë?

¹¹ Ma xa xuʼ ta nkʼatzin yeqayaʼ qa ri itzel taq naʼoj, xa kan nkʼatzin chqä yewachin ri kʼakʼakʼ taq naʼoj qkʼë. ¿Achkë xtqtoʼö rchë xtqaʼän riʼ? Tqayaʼ chqawäch nqatamaj más ruwäch Jehová chqä ri naʼoj ye kʼo rkʼë, y tqakʼamaʼ qanaʼoj chrij (Efes. 5:1, 2). Taq xtqïl chpan le Biblia jun peraj ri nukʼüt chë Jehová kan nqrküy, tqakʼutuj qa reʼ chqawäch: «¿Yenküy rïn ri nkʼaj chik?». O taq nqatzʼët achkë rubʼanik Jehová nupoqonaj kiwäch ri najin nkiqʼaxaj kʼayewal, tqakʼutuj qa reʼ chqawäch: «¿Yichʼpü chkij (nmäy kij) ri qachʼalal ri nkʼatzin kitoʼik y nkanuj rubʼanik rchë yentoʼ?». Chaq taqïl tqajalaʼ rubʼanik nqchʼobʼon. Xtqkowin xtqaʼän riʼ we xtqawäq qiʼ kikʼë ri kʼakʼakʼ taq naʼoj chqä we ma xtikʼo ta qakʼuʼx chubʼanik riʼ.

12. ¿Achkë rubʼanik nukʼüt ri xbʼanatäj rkʼë Stephen chë le Biblia nkowin nujäl kikʼaslemal ri winäq?

¹² Stephen, ri xqatzjoj chpan ri peraj 8, eqal xkowin xerusmajij ri kʼakʼakʼ taq naʼoj. Ryä nuʼij: «Tapeʼ xiqasäx yän pa yaʼ, kʼo mul kʼayewal rubʼanon chi nwäch nqʼät nyowal. Taq nbʼanatäj riʼ, rïn yibʼä äl rchë ma nbʼän ta chʼaʼoj o nkanuj rubʼanik rchë ma nchapatäj ta chʼaʼoj. Ye kʼïy winäq, yajün wixjayil, kibʼin chwä chë ri nnaʼoj komä más ütz. Kan ma nnmaj ta chë yikowin nbʼän riʼ. Rïn kan nyaʼon chwäch wan chë ma yïn ta rïn ri yibʼanayon riʼ, xa kan yë le Biblia ri nkowin nujäl kikʼaslemal ri winäq».

13. ¿Achkë xtqtoʼö rchë yë ri ütz xtqajoʼ xtqaʼän? (Gálatas 5:16).

¹³ (Taskʼij ruwäch Gálatas 5:16). Jehová ma nukʼewaj ta nqrtoʼ pä. Rma riʼ nuyaʼ pä ri loqʼoläj ruchqʼaʼ chqë rchë nqrtoʼ rchë ma yë ta ri itzel nchʼakon chqij. Taq nqanukʼuj ruwäch ri Ruchʼaʼäl Dios, nqayaʼ qʼij chë ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios nekʼwan qabʼey. Jehová chqä nuyaʼ pä ri loqʼoläj ruchqʼaʼ pa qawiʼ taq nqbʼä chkipan ri qamoloj. Chriʼ, röj nqjeʼ kikʼë ri qachʼalal, ri najin chqä nkitäj kiqʼij rchë nkiʼän ri ütz chwäch Jehová achiʼel röj. Ya riʼ kan nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx (Heb. 10:24, 25; 13:7). Y taq kan rkʼë ronojel qan nqchʼö rkʼë Jehová y nqaʼij che rä chë tqrtoʼ pä rchë nqajäl jun naʼoj ri ma ütz ta, ryä xtyaʼ pä ri loqʼoläj ruchqʼaʼ chqë rchë xtqkowin xtqajäl ri naʼoj riʼ. Kantzij na wä chë ri xtqaʼän jontir riʼ ma xtuʼän ta chë ma ta xkejeʼ chik ri itzel taq raynïk qkʼë. Ye kʼa xtqrtoʼ rchë ma ya riʼ ta xtchʼakon chqij. Reʼ kan achiʼel nuʼij Gálatas 5:16, ri akuchï nuʼij chë ri kikʼwan jun kʼaslemal kan achiʼel nqä chwäch Dios, ma yë ta ruraybʼal kichʼakul nkiʼän.

14. ¿Achkë rma kan kowan rejqalen chë ronojel mul yë ri ütz taq chʼobʼonïk nqayaʼ pa qajolon?

¹⁴ Taq qachapon chik kibʼanik ronojel ri yojkitoʼ rchë junan nuʼän qawäch rkʼë Jehová, kan kowan rejqalen chë ma nqayaʼ ta qa rubʼanik chqä chë yë ri ütz taq chʼobʼonïk nqayaʼ pa qajolon. ¿Achkë rma? Rma kan chaq kʼo ma ütz ta ri nkikʼüt pa kiʼ chqawäch. Yajün taq yojqasan chik pa yaʼ, rkʼë jbʼaʼ nqajoʼ nqaʼän ri kʼo ta chë ma nqaʼän ta, achiʼel ri nqetzʼan rma päq, nqʼax ruwiʼ yaʼ nqatäj o nqatzʼët pornografía (Efes. 5:3, 4). Jun kʼajol testigo de Jehová nuʼij reʼ: «Jun chkë ri más kʼayewal  rubʼanon chi nwäch ya riʼ chë xa achiʼaʼ yeqä chi nwäch. Rïn xinquʼ chë ri nnaʼ xa xtqʼaxan, ye kʼa ma bʼanatajnäq ta riʼ; kʼa nnaʼ na ya riʼ». ¿Achkë xtqtoʼö we jun raynïk kan kowan ruksan ruchqʼaʼ chqij?

15. ¿Achkë rma nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chë jontir winäq npë itzel taq raynïk chkë? (Tatzʼetaʼ ri achbʼäl).

¹⁵ We kʼo jun raynïk ri kan kowan ruksan ruchqʼaʼ chqij, ma tqamestaj ta chë ma qayonïl ta yoj kʼo. Le Biblia nuʼij: «Majun ta jun chkë ri kʼayewal iwlon rïx ri ma ta nkiqʼaxaj jontir winäq» (1 Cor. 10:13a). Jun chik Biblia ke reʼ rubʼanik rubʼanon qa che rä re versículo reʼ: «Rïx xa xuʼ iqʼaxan ri kʼayewal ri kiqʼaxan chqä jontir». Pablo xerutzʼibʼaj re tzij reʼ chkë ri cristianos aj Corinto. Jojun chkë ryeʼ xkikanuj wä rukʼexel kikʼlaj, xkikʼwaj wä qa kiʼ achiʼaʼ kikʼë achiʼaʼ chqä kowan wä yeqʼabʼär (1 Cor. 6:9-11). ¿Xkʼatzin na komä chë ryeʼ xkitäj kiqʼij chkij ri itzel taq raynïk tapeʼ xeqasäx yän pa yaʼ? Jaʼ, xkʼatzin na. Kantzij na wä chë jontir ryeʼ xechaʼöx rchë yebʼä chkaj, ye kʼa kʼo na wä ri mak chkij. Rma riʼ ütz nqaʼij chë kʼo mul kʼo chë xkitäj kiqʼij rchë jun itzel raynïk ma xchʼakon ta chkij. Ya riʼ kʼo ta chë nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx röj. ¿Achkë rma? Rma nukʼüt chë nkʼaj chik kiqʼaxan chqä ri kʼayewal ri rkʼë jbʼaʼ najin nqaqʼaxaj röj. Tapeʼ ke riʼ, ma chʼakonäq ta ri kʼayewal riʼ chkij. Rma riʼ nqkowin nqakʼüt chë kuw rubʼanon ri qakʼuqbʼäl kʼuʼx, rma qataman chë jontir ri qachʼalal najin chqä nkiqʼaxaj re kʼayewal reʼ (1 Ped. 5:9).

16. ¿Achkë riʼ ri kʼo chë ma nqaquʼ ta, y achkë rma?

¹⁶ Röj kʼo ta chë majun bʼëy nqaquʼ chë majun ta jun xtqʼax pa rujolon ri kʼayewal najin nqaqʼaxaj, rma ya riʼ xa kʼayewal xtkʼäm pä pa qawiʼ. Ri nqaquʼ ya riʼ rkʼë jbʼaʼ xtuʼän chë xtqaquʼ chë ma xtqkowin ta chrij jun itzel raynïk. Ye kʼa le Biblia nuʼij reʼ: «Ye kʼa Dios ma nuqʼäj ta rutzij chqä ma xtyaʼ ta qʼij chë jun kʼayewal xtjeʼ más ruchqʼaʼ chwäch ri yixkowin niköchʼ rïx.  Pa rukʼexel riʼ, taq xtiwïl jun kʼayewal, ryä chqä kan xtkʼüt apü chiwäch achkë rubʼanik xtiköchʼ ri kʼayewal riʼ» (1 Cor. 10:13b). Rma riʼ, tapeʼ kan kowan ruksan ruchqʼaʼ jun raynïk chqij, röj nqkowin ma nqaqʼäj ta rutzij Jehová. Rkʼë rutoʼik ryä, ri raynïk riʼ ma xtchʼakon ta chqij.

17. Tapeʼ kʼo mul xkepë itzel taq raynïk qkʼë, ¿achkë riʼ ri kʼo ta chë nqaʼän?

¹⁷ Majun bʼëy tqamestaj ta chë rma xa kʼo qa ri mak chqij kʼo mul xkepë itzel taq raynïk qkʼë. Taq xtbʼanatäj riʼ, kan chanin keqesaj äl pa qajolon, kan achiʼel xuʼän José taq xanmäj äl chwäch rixjayil Potifar (Gén. 39:12). Majun ta rma nqayaʼ qʼij chë ri itzel taq raynïk nkismajij qakʼaslemal.

18, 19. ¿Achkë kʼutunïk xtqtoʼö rchë chaq taqïl xtqajäl ri qachʼobʼonik?

¹⁸ We nqajoʼ nqajäl qachʼobʼonik, kʼo chë chaq taqïl nqatäj qaqʼij rchë ri yeqaquʼ chqä ri yeqaʼän ütz yerutzʼët Jehová. Rma riʼ chaq taqïl nkʼatzin nqatzʼët achkë najin nqaʼän. Rchë riʼ tqakʼutuj qa reʼ chqawäch: «¿Nqʼalajin rkʼë ri yenbʼän chë nqʼax chi nwäch chë xa jbʼaʼ chik nrajoʼ rchë nbʼekʼis ri rukʼisbʼäl taq qʼij? ¿Najin ntäj nqʼij rchë yewachin ri kʼakʼakʼ taq naʼoj wkʼë? ¿Nyaʼ qʼij chë ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Jehová nukʼwaj nkʼaslemal rchë ma yë ta ri itzel taq raynïk yebʼanö riʼ?».

¹⁹ Taq xtqatzʼët achkë najin nqaʼän, ma tqayoʼej ta chë kan majun akuchï xtqsach wä. Pa rukʼexel riʼ, xa kan tqatzʼetaʼ jaruʼ qajalon pä. Ye kʼa we nqatzʼët chë kʼo jojun ri nkʼatzin más ütz nqaʼän che rä, ma qbʼison ta; más ütz tqasmajij re naʼoj reʼ ri kʼo chpan Filipenses 3:16: «Ma tqayaʼ ta qa rukʼwaxik ri bʼey riʼ tapeʼ kʼuqül chik qakʼuʼx chpan ruchʼaʼäl Dios». We xtqaʼän riʼ, Jehová kan kʼïy utzil xtyaʼ pa qawiʼ rma xtqatäj qaqʼij rchë chaq taqïl xtqajäl qachʼobʼonik.