Ka tsuʼuw jawaʼ a tákuy

Kit kʼalej ti índice

EXOBINTALÁB 2

«Ka áynanchij ka jalkʼuy a tsalápil»

«Ka áynanchij ka jalkʼuy a tsalápil»

«Ka bínaʼ ta baʼ kʼal a Dios abal Jajáʼ ti jálkʼunchij a tsalap, tam ojniʼ neʼets ka éxlanchij in alwáʼ ani in tʼokat kulbétal a Dios» (ROM. 12:2).

AJATLÁB 88 Hazme conocer tus caminos

JAWAʼ NEʼETS KI EXÓBNA a

1, 2. ¿Jantʼoj kwaʼal ki áynanchij ki tʼajaʼ talbél tu pujnének ani jaleʼ?

 ¿JAYÍL ti semana a wejkʼál a kʼimáʼ? Walám tam ti it ulits ta kʼwajíl tanáʼ, it kʼwajiy a wejkʼál alwaʼ. Pero a exlál abal kwaʼal ka wejkʼaʼ aykidh, kom max yab ka tʼajaʼ neʼets ka luklin juníl ani ka podhlin.

2 Jayetsej i yéjenchal ki tʼajaʼ kʼal i tsalápil ani kʼal i ejatal. Okʼxidh ku pujan, koʼoy ki tsápnanchij ki jalkʼuy i ejatal ani i ey, ejtíl max koʼoy ki wejkʼaʼ i ejatal ani ki kaldhaʼ jawaʼ kidháb (2 Cor. 7:1). Pero talbél tu pujnének, i yéjenchal ki bélkaʼ kʼeʼat i kaw axi tu ólchij an abatwálej Pablo. Jajáʼ in uluw abal kwaʼal ki áynanchij ki jalkʼuy i tsalápil (Efes. 4:23). ¿Jaleʼ ti kwaʼal ki áynanchij ki jalkʼuy i tsalápil? Kom max yab ki tʼajaʼ, tam an xeʼtsintaláb in éjtowal tu ku lúklinchij i ejatal. Jaxtám chudhél kwaʼal ki tʼajaʼ ti kwéntaj jantʼiniʼ i ey, jantʼoj i tʼajál ani jantʼoj i tsálpayal.

KI ÁYNANCHIJ KI JALKʼUY I TSALÁPIL

3. ¿Jantʼoj in léʼ kin uluw ki jalkʼuy i tsalápil? (Romanos 12:2).

3 ¿Jantʼoj kwaʼal ki tʼajaʼ abal ki áynanchij ki jalkʼuy i tsalápil? (Ka ajiy Romanos 12:2). Belits max i tʼajál jawaʼ alwaʼ, i yéjenchal ki tʼajaʼ jantʼoj más. Kwaʼal ki lej tʼajaʼ ti kwéntaj jantʼiniʼ játs i ey ani tam ki tsápnanchij ki jalkʼuy ti ejatal jawaʼ i yéjenchalej ki tʼajaʼ, abal antsanáʼ ki ejtow ki kulbedhaʼ a Jehová. Nixéʼ játs jawaʼ in tomnál ki tʼajaʼ etsʼeyits.

¿U pidhál más in exbádh an tʼojláb ani tin exóbal, o kʼwajat u tsápnanchal ku tʼojonchij más a Jehová? (Ka tsuʼuw an párrafos 4 ani 5). c

4. ¿Jantʼoj kwaʼal ki tʼajaʼ abal axéʼ an xeʼtsintaláb yab tu ku ódhnanchij i tsalápil?

4 Tam yabáts ki koʼoy i walabtaláb, tam neʼets ki éjtowits ki kulbedhaʼ a Jehová abal etsʼey. Pero xowéʼ kwaʼal ki lej tsápnanchij abal ki tʼajaʼ nixéʼ. Ki lej tʼajaʼ ti kwéntaj an kaw axi in uluw an abatwálej Pablo ti Romanos 12:2. Tanáʼ in uluw abal kwaʼal ki tsápnanchij ki jalkʼuy i tsalápil ani ki tʼajaʼ ti kwéntaj jawaʼ játs in kulbétal a Dios. Yab kwaʼal ki jilaʼ abal axéʼ an xeʼtsintaláb tu ku ódhnanchij i tsalápil. Jawaʼ kwaʼal ki tʼajaʼ játs ki tsalpay max kʼwajat i jilál abal a Jehová tu ku béldhanchij i ejatal ani tu ku exóbchij i tsalápil.

5. ¿Jantʼiniʼ neʼets ki tejwamédhaʼ abal kʼwajatits i aychal in kʼichájil a Jehová? (Ka tsuʼuw an imágenes).

5 Jun i tʼiplab, a Jehová in léʼ abal ku kʼwajiyits tʼojojodh abal tam ka ulits in kʼichájil (2 Ped. 3:12). Ki tsalpay kʼal talchik i konowixtaláb ejtíl axéʼ: «¿U tejwamedhál kʼal jawaʼ u tʼajál tu ejatal abal kʼwajat u aychal in kʼichájil a Jehová? ¿U pidhál más in exbádh an tʼojláb ani tin exóbal? ¿Chubax u belál abal a Jehová neʼets ti kin béletnaʼ nanáʼ ani u yanél, o etsʼey in xeʼets tʼeʼpidh?». A Jehová in atsʼál lej kulbél tam in tsuʼtal abal wawáʼ i tsápnanchal ki tʼojonchij antsanáʼ jantʼiniʼ Jajáʼ in kulbetnál (Mat. 6:25-27, 33; Filip. 4:12, 13).

6. ¿Jantʼoj in tomnál ki áynanchij ki tʼajaʼ?

6 Kwaʼal ki tsápnanchij ki tʼajaʼ ti kwéntaj etsʼey jantʼoj waʼats ti tsalápil, ani max ki tʼajaʼ ti kwéntaj abal i yéjenchal ki jalkʼuy jantʼoj, dhúbatkʼij ki tʼajaʼ. An abatwálej Pablo in uchaʼ an epchalchik axi ti Corinto abal kwaʼalak kin lej «alwaʼ tsalpay tin ichích max chubax in belálchik» kʼal a Jehová. In uchaʼ abal kin tʼajaʼchik ti kwéntaj jantʼiniʼ játs in ey (2 Cor. 13:5). An belomtaláb axi i kwaʼal yab expidh neʼets ki tejwamédhaʼ max expidh u kalel tu ólnom junchikíl, o max expidh u kʼalel al talchik i tamkuntaláb. Neʼets ki tejwamédhaʼ kʼal jawaʼ i tsálpayal, kʼal jawaʼ i tʼajál ani kʼal jawaʼ i léʼ. Jaxtám i yéjenchal ki ajiy etsʼey an Biblia, ki exóbnaʼ tu tsalpax jantʼiniʼ a Jehová ani ki tsápnanchij ki jalkʼuy jawaʼ i tʼajál. Antsanáʼ neʼets ki jalkʼuy kʼayúm kʼayúm i tsalápil (1 Cor. 2:14-16).

KI ÁYNANCHIJ KI JALKʼUY JANTʼINIʼ I EY

7. Antsanáʼ jantʼiniʼ in ulal Efesios 4:31, 32, ¿jantʼoj más kwaʼal ki tʼajaʼ ani jaleʼ junchikíl neʼets ki atsʼaʼ kʼibat ki tʼajaʼ?

7 (Ka ajiy Efesios 4:31, 32). Kwaʼal ki tsápnanchij ki jalkʼuy i tsalápil pero jayej kwaʼal ki tsápnanchij ki jalkʼuy jantʼiniʼ i ey (Efes. 4:24). Abal ki tʼajaʼ axéʼ, neʼets ki yéjenchij yan i tsapláb. Jun i tʼiplab, walám kwaʼal ki lej tsápnanchij abal yabáts ku lej tsákuy ani yabáts ki dhayaʼ i lokotaláb, kom walám antsanáʼ i tʼajálak ti biyál. Junchikíl neʼets ki atsʼaʼ kʼibat ki tʼajaʼ nixéʼ kom walám antsanáʼak i ey ti biyál. An Biblia in ulal abal waʼats i atikláb axi «dhúbatkʼij u tsakúl» (Prov. 29:22). Abal wawáʼ ki áynanchij ki jalkʼuy jantʼiniʼ i ey, walám neʼets ki yéjenchij ki lej tsápnanchij belits abal u pújadhits. Ki tsuʼuw in tʼiplábil jun i epchal.

8, 9. ¿Jantʼiniʼ tu tejwamédhanchal in tʼiplábil a Stephen abal kwaʼal ki áynanchij ki jalkʼuy jantʼiniʼ i ey?

8 Jun i epchal axi in bij Stephen koʼoy kin lej tsápnanchij abal yabáts ka lej tsákuy. Jajáʼ in ulal: «Talbél tin pujadh, koʼoy ku tsápnanchij ku aynaʼ ku jalkʼuy u ey. Jun i tʼiplab, jun a kʼicháj tam ti u xeʼetsak tu ólnom al jun i kwenchal. U tʼajaʼ ti kwéntaj abal jun i inik, exomak tin kweʼchal an radio axi u kwaʼalak ban carro. In kʼalej ku bajuw, tam ti neʼetsakits ku yekʼwaʼ, in petʼnaʼ an radio ani in áynanchij ti adhil. Tam ti u ólchij an epchalchik jawaʼ u tʼajaʼ abal yab tin kweʼchin an radio, jun i epchal axi biyálits ti ólchix tin uchaʼ: «¿Jantʼoj a tʼajchamalak an inik max a ejtowamalak ka yekʼwaʼ?». Axéʼ xi konowixtaláb tin tólmiy ku tsuʼuw abal bel u atsʼálak i tsakultaláb tu ichích. b

9 Axéʼ xi tʼiplab tu exóbchal abal junchikíl awil ku wichiy ki tʼajaʼ jantʼoj axi i tʼajálak ti biyál, belits max i lej tsapnanchámal ki jalkʼuy jantʼiniʼ i ey. Max játs ki watʼaʼ, yab ki walbaʼ ti baʼ, nibal ki tsalpay abal yabáts neʼets ki ejtow ki tʼojonchij a Jehová. An abatwálej Pablo jayej in watʼaʼ nixéʼ. Jajáʼ in uluw: «Abaʼ ani i léʼak ku tʼajaʼ jawaʼ alwaʼ, expidh u elál tu ichích jawaʼ yab alwaʼ» (Rom. 7:21-23). Patal u wálbidh, jaxtám junchikíl neʼets ki léʼnaʼ ki tʼajaʼ jantʼoj axi kidháb axi i tʼajálak ti biyál. Jaxtám kwaʼal ki tsápnanchij etsʼey abal ki koʼoy tʼokat i ichích, antsanáʼ jantʼiniʼ an atáj axi etsʼey in yéjenchal ka wejkʼáj abal ka kʼwajiy tʼokat. ¿Jantʼoj neʼets tu ku tólmiy abal ki áynanchij ki tʼajaʼ jawaʼ tekedh?

10. ¿Jantʼoj kwaʼal ki tʼajaʼ abal yab tu ku ataʼ jun i kidháb leʼnomtaláb? (1 Juan 5:14, 15).

10 Max i exlálits jantʼoj játs axi i atsʼál kʼibat ki jalkʼuy, ki ólchij a Jehová ti olábil ani ki lej belaʼ abal Jajáʼ neʼets tu ku atsʼaʼ ani neʼets tu ku tólmiy (ka ajiy 1 Juan 5:14, 15). A Jehová yab neʼets tu ku tíxkʼanchij an kʼibataláb axi kʼwajat i tametnál, pero neʼets tu ku tólmiy abal yab tu ku ataʼ nixéʼ xi kidháb leʼnomtaláb (1 Ped. 5:10). ¿Jantʼoj i éjtowal ki tʼajaʼ abal ki putuw kʼal jawaʼ i konchámal a Jehová ti olábil? Kwaʼal ki lej tsápnanchij abal yab ku kʼijidhbéj kʼal jantʼoj axi kin tʼajaʼ abal junílekʼij ki koʼoy i tsalap axi kidháb. Jun i tʼiplab, waʼats yan i películas ani i programas ban televisión juʼtáj u tejwamél abal yab kidháb jawaʼ i léʼ ki tʼajaʼ. Wawáʼ yab kwaʼal ki metʼaʼ nixéʼ kom neʼets kin tʼajaʼ abal ki koʼoy i tsalap axi kidháb. Jayej kwaʼal ki tsápnanchij abal dhúbatkʼij ki kaldhaʼ ti okʼ jun i tsalap axi kidháb (Filip. 4:8; Col. 3:2).

11. ¿Jantʼiniʼ i éjtowal ki áynanchij ki jalkʼuy jantʼiniʼ i ey?

11 Lej alwaʼ max i tsapnanchámal abal yabáts ki tʼajaʼ jantʼoj axi kidháb, pero xowéʼ jayej kwaʼal ki tsápnanchij abal ki tʼajaʼ jawaʼ tekedh. ¿Jantʼiniʼ i éjtowal ki tʼajaʼ? Kwaʼal ki tsápnanchij ki exlaʼ más jantʼiniʼ játs in ey a Jehová ani ki tsápnanchij ki nitsʼbiy (Efes. 5:1,  2). Jun i tʼiplab, tam kʼwajat i ajiyal an Biblia ani i elál jun i tʼilab axi in olnál abal a Jehová in pákwlanchij jun i atikláb, ki tsalpay kʼal axéʼ: «¿U pákwlanchal nanáʼ jayej axi kʼeʼatchik?». Jayej, tam i ajiyal ti Biblia abal a Jehová in yajnanchal in tʼojnálil ani in tólmiyal tam in watʼál i kʼibataláb, ki tsalpay kʼal axéʼ: «¿U tsápnanchal nanáʼ jayej ku tólmiy an epchalchik axi kʼwajat in watʼál jun i kʼibataláb?». Ki lej tsápnanchij abal ki jalkʼuy i tsalápil abal antsanáʼ ki ejtow ki jalkʼuy jantʼiniʼ i ey. Jayej ki koʼoy yan i kʼayaʼtaláb, kom yab neʼets ki ejtow ki jalkʼuy jun dhúbatkʼij i ey.

12. ¿Jantʼiniʼ tu tejwamédhanchal in tʼiplábil a Stephen abal an Biblia chubax in éjtowal kin tólmiy an atiklábchik?

12 A Stephen in ejtow kin jalkʼuy in ey kʼayúm kʼayúm. Jajáʼ in ulal: «Ma tin pujnenek, bel u atsʼál kʼibat yab kin tsakuy. Tam u atsʼál antsanáʼ, in nixkʼinal tanáʼ abal yab kin pejexin o u tsapnanchal ku tsʼejkaʼ an kʼibataláb. Yan i atiklábchik ani ma u kʼimádhil in jikʼpál jantʼiniʼ u jalkʼuyamal u ejatal. Nanáʼ jayej u lej jikʼpál jawaʼ u bajuwamal. Pero patal axéʼ xi jalkʼuntaláb axi u tʼajámal yab u bajuwamal tu kwetemtal. U lej belál abal pel in tsap an Biblia axi in kwaʼal abal kin jalkʼunchij in ey an atiklábchik».

I ÉJTOWAL KI ATAʼ AN LEʼNOMTALÁB AXI KIDHÁB

13. ¿Jantʼoj neʼets tu ku tólmiy abal ki léʼnaʼ ki tʼajaʼ jawaʼ tekedh? (Gálatas 5:16).

13 (Ka ajiy Gálatas 5:16). A Jehová lej alwaʼ inik, jaxtám etsʼey neʼets tu ku tólmiy kʼal an espíritu santo abal ki ejtow ki tʼajaʼ jawaʼ tekedh. Tam wawáʼ i ajiyal an Biblia, kʼwajat i jilál abal a Jehová tu ku tólmiy kʼal an espíritu santo ani jayej in éjtowal tu ku pidhaʼ tam u kʼalel kʼal an tamkuntaláb. Tanáʼ waʼats yan i epchal axi jayej kʼwajat in tsápnanchal kin tʼajaʼ jawaʼ tekedh. Jajáʼchik tu lej kanatbedhál abal yab ki walbaʼ ti baʼ (Heb. 10:24, 25; 13:7). Jayej i éjtowal ki konchij a Jehová tu ku tólmiy abal yab ki tʼajaʼ jantʼoj axi kidháb, ani tam Jajáʼ neʼets tu ku pidhaʼ i espíritu santo abal ki koʼoy i tsapláb ani ki áynanchij ki tʼajaʼ jawaʼ tekedh. Walám patal axéʼ yab neʼets kin tʼajaʼ abal ka tʼajat tixkʼan an leʼnomtaláb axi kidháb, pero neʼets tu ku tólmiy abal yab tu ku ataʼ. Antsanáʼ jantʼiniʼ in ulal Gálatas 5:16, max wawáʼ ki jilaʼ abal a Jehová tu ku tólmiy kʼal an espíritu santo, tam «yab neʼets ki tʼajaʼ jawaʼ in léʼ i wálbidh iniktal».

14. ¿Jaleʼ ti lej exbadh ki áynanchij ki ódhaʼ ti ókʼ i tsalap axi alwaʼ?

14 Lej exbadh abal yab ki jilaʼ ki tʼajaʼ jawaʼ i ujnámits ki tʼajaʼ abal ki kʼakʼnaʼ a Jehová ani jayej lej exbadh ki áynanchij ki ódhaʼ ti tsalápil i tsálapchik axi alwaʼ. ¿Jaleʼ ti kwaʼal ki tʼajaʼ? Kom u wálbidh ani junchikíl neʼets ki léʼnaʼ ki tʼajaʼ jantʼoj axi kidháb. Jun i tʼiplab, talbél tu pujnének walám neʼets ki léʼnaʼ tu ubátʼ abal ki ataʼ i tumín, ki watʼkʼanchij kʼal an utsʼnél o ki tsuʼuw i pornografía, belits abal i exlál abal patal nixéʼ kidháb (Efes. 5:3, 4). Jun i epchal kwitól in uluw axéʼ: «Tam junchikíl u atsʼámal abal u kulbetnál u at kwitól ani lej kʼibat u atsʼál ku tixkʼaʼ nixéʼ xi kidháb tsalap. Nanáʼ u tsálpayalak abal nixéʼ xi tsalap expidh pelak jun watʼél, pero yab u ejtowamal ku tixkʼaʼ tu ókʼ. Belej kʼwajat u tsápnanchal». ¿Jantʼoj neʼets tu ku tólmiy max i atsʼál kʼibat ki tixkʼaʼ jun i tsalap axi kidháb?

Max kʼwajat i tsápnanchal ki ataʼ jun i kidháb leʼnomtaláb, yab ki walbaʼ ti baʼ. Ki tʼilaʼ abal kʼeʼatchik i epchal jayej in ejtowamal kin ataʼ. (Ka tsuʼuw an párrafos 15 ani 16).

15. ¿Jaleʼ tu lej kanatbedhál ki exlaʼ abal yab expidh wawáʼ i atsʼál kʼibat ki tʼajaʼ jawaʼ tekedh? (Ka tsuʼuw an imagen).

15 Max i atsʼál lej kʼibat ki tixkʼaʼ jun i kidháb tsalap ti ókʼ, ki tʼilaʼ abal i kwaʼal i tolmixtaláb. An Biblia in ulal abal an takaxtaláb axi wawáʼ i kwaʼal, jayetsej an takaxtaláb axi in kwaʼal an atiklábchik (1 Cor. 10:13a). Kʼeʼat i Biblia in wilkʼál antsanáʼ axéʼ an texto: «An takaxtaláb axi a tametnálchik pel ejtíl axi in tametnál axi más». Axéʼ xi kaw dhúchunchat an epchalchik axi ti Corinto. Talchik kʼal jajáʼ pelak i uxúmbej ani i iníkbej, kʼeʼatchik u lej utsʼálak ani kʼeʼatchik u kwatsilak kʼal in at inik (1 Cor. 6:9-11). ¿Walám tam ti pujanchik, tixkʼan patal nixéʼ xi kidháb leʼnomtaláb? Walám imbáj ani jaxtám koʼoychik kin áynanchij kin tsápnanchij. Axéʼchik xi epchal takudhak abal ka kʼalej ti éb, pero belej wálbidhak. Jaxtám junchikíl in kwaʼalakchik i tsalap axi kidháb. Tu lej kanatbedhál ki exlaʼ abal yab expidh wawáʼ i atsʼámal kʼibat ki tʼajaʼ jawaʼ tekedh. Waʼats kʼeʼatchik axi jayej in atsʼaʼ antsanáʼ, pero in ejtowchik kin ataʼ an kidháb leʼnomtaláb. Jaxtám i éjtowal ki áynanchij ki tʼajaʼ jawaʼ tekedh ani ki «tʼilaʼ abal tin patál an epchaláb kʼal a Cristo tin puwél an tsabál in yajchiknál jayej» (1 Ped. 5:9).

16. ¿Jantʼoj játs axi yab in tomnál ki tsalpay ani jaleʼ?

16 Yab in tomnál ki tsalpay abal expidh wawáʼ i atsʼál kʼibat ki tʼajaʼ jawaʼ tekedh. Lej kʼakʼadh ki tsalpay antsanáʼ, kom walám ki walbaʼ ti baʼ ani ki tsalpay abal yabáts neʼets ki ejtow ki tixkʼaʼ nixéʼ xi kidháb leʼnomtaláb. Pero an Biblia tu ólchal axéʼ xi kaw lej alabél: «A Dios neʼets ti jilaʼ kit nixoknáj expidh ma juʼtáj ka ejtow ka kuxuy. Neʼets ti tólmiy ka kuxuy» (1 Cor. 10:13b). Jaxtám belits abal i atsʼál lej kʼibat ki tʼajaʼ jawaʼ tekedh, yab ki walbaʼ ti baʼ. I éjtowal ku kʼwajiy putudh kʼal a Jehová. Jajáʼ neʼets tu ku tólmiy abal yab ki tʼajaʼ nixéʼ xi kidháb leʼnomtaláb.

17. ¿Jantʼoj neʼets ki ejtow ki tʼajaʼ belits max i kwaʼal jun i kidháb leʼnomtaláb?

17 Patal u wálbidh ani jaxtám junchikíl neʼets ki léʼnaʼ ki tʼajaʼ jantʼoj axi kidháb. Pero tam ka ulits ti tsalápil jun i kidháb leʼnomtaláb, dhúbatkʼij ki tixkʼaʼ. Antsanáʼ tin tʼajaʼ a José, jajáʼ yab in léʼnaʼ ka kwatsiy kʼal in kʼimádhil a Potifar, jaxtám dhúbatkʼij kalej ti adhil (Gén. 39:12). Wawáʼ i éjtowal ki ataʼ jun i kidháb leʼnomtaláb.

YAB KI WALBAʼ TI BAʼ

18, 19. ¿Jantʼoj tam konowixtaláb neʼets tu ku tólmiy abal ki áynanchij ki jalkʼuy i tsalápil?

18 Max i léʼ ki jalkʼuy jantʼiniʼ i ey, i yéjenchal ki tsápnanchij ku tsálpaxin jantʼiniʼ a Jehová ani ki tʼajaʼ jawaʼ Jajáʼ in kulbetnál. Jaxtám in tomnál etsʼey ki tsalpay kʼal talchik i konowixtaláb ejtíl axéʼ: «¿U tejwamedhál kʼal jawaʼ u tʼajál abal exom u aychal in kʼichájil a Jehová? ¿U áynanchal ku jalkʼuy jantʼiniʼ u ey? ¿Kʼwajat u jilál abal a Jehová ti kin tólmiy ani ti kin exóbchij, abal yab ku jilaʼ ti kin ataʼ an kidháb leʼnomtaláb?».

19 Tam ki tsalpay kʼal axéʼchik xi konowixtaláb, ki tʼajaʼ ti kwéntaj jantʼoj játs axi i bajuwámal ki tʼajaʼ ani yab ki tsalpay abal yabáts neʼets ku ukʼpin. Ani max ki tʼajaʼ ti kwéntaj abal waʼats jantʼoj axi i yéjenchalej ki tʼajaʼ, yab ki walbaʼ ti baʼ. Ki lej tʼajaʼ ti kwéntaj an kaw axi kʼwajat ti Filipenses 3:16, tanáʼ tu ólchal abal kwaʼal ki áynanchij ki tʼajaʼ jawaʼ tekedh belits max kʼwajatits i tʼajál. Max ki tʼajaʼ antsanáʼ, tam a Jehová neʼets kin lábliy patal an tsapláb axi exom i tʼajál abal ki áynanchij ki jalkʼuy i tsalápil.

AJATLÁB 36 Cuidemos nuestro corazón

a An abatwálej Pablo in ólchij an epchalchik axi ti kʼaʼál siglo abal kwaʼalak kin lej tsápnanchij abal yab ka jálkʼunchat in tsalápil kʼal an xeʼtsintaláb. Axéʼ xi kaw jayej lej exbadh abal wawáʼ, kwaʼal ki tsápnanchij abal an xeʼtsintaláb yab tu ku jálkʼunchij i tsalápil. Tam ki tʼajaʼ ti kwéntaj abal yabáts kʼwajat tu tsalpax jantʼiniʼ a Jehová, kwaʼal ki tsápnanchij ki jalkʼuy i tsalápil dhúbatkʼij. Al axéʼ xi exobintaláb neʼets ki exóbnaʼ jantʼiniʼ i éjtowal ki tʼajaʼ nixéʼ.

b Ka tsuʼuw an artículo «Kʼwajatak ti lej kʼibatmel u ejatal», axi kʼwajat al An Ólchix Uw axi ti 1 a julio ti 2015.

c JAWAʼ U TEJWAMÉL BAN IMÁGENES: Jun i epchal axi tsákamej kʼwajat in tsálpayal max kwaʼal ka kʼalej ti universidad o kin tʼojonchij a Jehová.