1, 2. Kʼaru tqabʼaanu naq ak xkubʼeek qahaʼ ut kʼaʼut?

 JARUBʼ sut nakaasaabʼesi laawochoch? Maare xaames chiʼus naq toj maajiʼ xat-ok chi wank aran. Abʼan kʼaru tkʼulmanq wi inkʼaʼ chik nakaabʼaanu? Chʼolchʼo naq tnumtaaq chi pojtzʼ ut chi tzʼaj. Re naq chʼinaʼus t-ilmanq laawochoch, aajel ru naq rajlal taasaabʼesi.

² Joʼkan ajwiʼ nakʼulmank rikʼin li naqakʼoxla ut li qanaʼlebʼ. Yaal, naq toj maajiʼ nakubʼeek qahaʼ tento xqajal li qanaʼlebʼ ut xqisi «chixjunil li tzʼajnil wank chiqix ut li xtzʼajnil li musiqʼej» (2 Cor. 7:1). Abʼan anaqwan tento tqapaabʼ li naʼlebʼ li kixye li apóstol Pablo: «Akʼobʼresinbʼilaq taxaq leekʼaʼuxl xbʼaan li Musiqʼej» (Efes. 4:23). Kʼaʼut tento tqabʼaanu aʼin? Xbʼaan naq li xbʼaanuhom li ruuchichʼochʼ naru nokooxkʼe saʼ chʼaʼajkilal rikʼin li Jehobʼa. Re naq inkʼaʼ tqakʼul aʼin ut junelik saqaq ru li qachʼool chiru li Jehobʼa, aajel ru naq junelik tqatzʼil rix li qakʼaʼuxl, li naʼalaak saʼ qachʼool ut li qanaʼlebʼ.

3. Kʼaru naraj xyeebʼal xʼakʼobʼresinkil li qakʼaʼuxl? (Romanos 12:2).

³ Kʼaru tqabʼaanu re xʼakʼobʼresinkil li qakʼaʼuxl malaj xjalbʼal chanru nokookʼoxlak? (Taayaabʼasi Romanos 12:2). Moko naraj ta xyeebʼal naq tqabʼaanu wiibʼ oxibʼ li chaabʼil naʼlebʼ re xyeebʼal naq chaabʼil chik li qayuʼam. Naraj bʼan xyeebʼal naq tqatzʼil rix li wank saʼ xchamal  li qachʼool ut xjalbʼal li aajel ru re naq chaabʼilaq li qayuʼam chiru li Jehobʼa. Aʼin jun li naʼlebʼ li rajlal tqabʼaanu.

4. Kʼaru tqabʼaanu re naq inkʼaʼ toonaʼlebʼaq joʼ li ruuchichʼochʼ aʼin?

⁴ Naq ak tzʼaqal chik ru li qayuʼam, tooruuq xbʼaanunkil chixjunil joʼ naraj li Jehobʼa. Abʼan anaqwan tento tqakʼe qaqʼe chi xbʼaanunkil aʼin. Qilaq chanru li apóstol Pablo saʼ Romanos 12:2 kixjuntaqʼeeta li xʼakʼobʼresinkil li qakʼaʼuxl rikʼin xnawbʼal bʼar wank li rajom li Jehobʼa. Aajel ru naq tqatzʼil rix li naqaj xbʼaanunkil saʼ li qayuʼam re rilbʼal wi yooko xkʼambʼal qe rikʼin li naraj li Jehobʼa ut inkʼaʼ rikʼin li ruuchichʼochʼ.

5. Chanru tooruuq xnawbʼal li wank saʼ li qachʼool chirix naq nachʼ wank li xkutankil li Jehobʼa? (Chaawil ebʼ li jalam u).

⁵ Li Jehobʼa naraj naq ajʼajaq qu chi roybʼeninkil li «xchalik li xkutankil» (2 Ped. 3:12). Joʼkan naq, qakʼoxlaq: «Ma naxkʼutbʼesi linyuʼam naq chʼolchʼo chiwu naq nachʼ wank li rosoʼjik? Ma naxkʼutbʼesi li ninkʼoxla chirix li tzolok ut li kʼanjel naq kʼanjelak chiru li Jehobʼa aʼan li jwal wank xwankil chiwu? Ma chʼolchʼo chiwu naq tixchʼolani linjunkabʼal joʼ ajwiʼ laaʼin malaj junelik naxik inchʼool chirix li kʼaʼaq re ru?». Li Jehobʼa nasahoʼk saʼ xchʼool naq naril naq nokoowank joʼ naraj aʼan (Mat. 6:25-27, 33; Filip. 4:12, 13).

6. Kʼaru inkʼaʼ tqakanabʼ xbʼaanunkil?

⁶ Rajlal tqatzʼil rix chanru nokookʼoxlak ut xkʼebʼal qaqʼe chi xjalbʼal li naʼajmank. Laj Pablo kixkʼe li naʼlebʼ aʼin choʼq rehebʼ laj Corinto: «Kʼehomaq reetal leeyuʼam ma tzʼaqal yookex saʼ li paabʼaal. Yalomaq eerix» (2 Cor. 13:5). Wank «saʼ li paabʼaal» moko kaʼaj  tawiʼ naraj xyeebʼal naq tooxik saʼebʼ li chʼutam malaj tooʼelq chi puktesink joqʼeqil, naraj naxye naq chaabʼilaq ajwiʼ chanru nokookʼoxlak, li naqaj xbʼaanunkil ut kʼaʼut naqabʼaanu. Joʼkan naq, naqaj xʼakʼobʼresinkil li qakʼaʼuxl rikʼin rilbʼal xsaʼ li Santil Hu, chi joʼkan tooruuq chi kʼoxlak joʼ nakʼoxlak li Jehobʼa ut tooruuq xjalbʼal li naʼajmank re xsahobʼresinkil li xchʼool (1 Cor. 2:14-16).

7. Joʼ naxye Efesios 4:31, 32, kʼaru chik tqabʼaanu ut kʼaʼut naru tchʼaʼajkoʼq chiqu?

⁷ (Taayaabʼasi Efesios 4:31, 32). Moko kaʼaj tawiʼ tqajal chanru nokookʼoxlak, tento ajwiʼ naq tqajal li qanaʼlebʼ (Efes. 4:24). Re xbʼaanunkil, naʼajmank naq tqakʼe qachʼool chirix aʼin. Jun eetalil, kaw tookʼanjelaq re xkanabʼankil li yibʼru aj naʼlebʼ joʼ li josqʼil malaj xxokbʼal saʼ li qachʼool li xpaltilebʼ li junchʼol. Kʼaʼut naru tchʼaʼajkoʼq chiqu aʼin? Xbʼaan naq wank ebʼ li naʼlebʼ li ak xxeʼink chikan saʼ qachʼool. Li Santil Hu naʼaatinak chirix li «saʼ junpaat najosqʼoʼk» (Prov. 29:22). Usta ak xkubʼeek qahaʼ, junelik tookʼanjelaq re naq li yibʼru aj naʼlebʼ inkʼaʼ tnumtaaq saʼ qabʼeen. Qilaq jun li eetalil.

8, 9. Chanru naxkʼutbʼesi li kixkʼul chaq laj Stephen naq aajel ru xchaabʼilobʼresinkil li qanaʼlebʼ?

⁸ Jun li hermaan laj Stephen xkʼabʼaʼ saʼ junpaat najosqʼoʼk. Aʼan naxye: «Usta ak kikʼubʼeek inhaʼ, toj tento tinkuy linjosqʼil. Jun eetalil, naq yooko chi xik chirekabʼlal chi xyeebʼal li chaabʼil esil, xwil jun li winq yook relqʼankil li xraayil linbʼelebʼaal chʼiichʼ. Xinkoho saʼ aanil chirix ut naq ok we raj xchapbʼal, kixkut chi najt linraay ut kiʼelelik. Naq xinʼok xseeraqʼinkil rehebʼ li wechpaabʼanel chanru xintaw wiʼ chik linraay, jun rehebʼ kixye we: “Kʼaru raj xaabʼaanu wi xaachap raj?”. Aʼin kixbʼaanu naq tinkʼe reetal naq tento tinjal innaʼlebʼ». b

⁹ Li kixseeraqʼi laj Stephen naxkʼut chiqu naq wank sut tqakʼutbʼesi jun li yibʼru aj naʼlebʼ, usta xqakʼoxla naq ak xqajal chikan. Wi nakʼulmank aʼin michʼinaak qachʼool chi moko tqakʼoxla naq moko chaabʼilo ta joʼ aj paabʼanel. Li apóstol Pablo kixye: «Us ta nawaj raj xbʼaanunkil li us, aʼ chik li inkʼaʼ us naxkʼe ribʼ chiwu» (Rom. 7:21-23). Usta laaʼo aj paabʼanel, junelik wank li yibʼru aj naʼlebʼ li nachalk wiʼ chik joʼ li tzʼaj ut li pojtzʼ saʼ junaq li ochoch saʼ xkʼabʼaʼ naq laaʼo aj maak. Joʼkan naq, junelik tqayal qaqʼe re naq saqaq ru qachʼool. Kʼaru tooxtenqʼa?

10. Kʼaru tooruuq xbʼaanunkil re xkanabʼankil li qanajteril naʼlebʼ? (1 Juan 5:14, 15).

¹⁰ Saʼ li qatij naru tqaye re li Jehobʼa bʼar wank li naʼlebʼ li naqaj xjalbʼal ut chʼolchʼo chiqu naq aʼan toorabʼi ut tooxtenqʼa (taayaabʼasi 1 Juan 5:14, 15). Usta li Jehobʼa inkʼaʼ tixbʼaanu li sachbʼachʼoolej re risinkil saʼ junpaat, tixkʼe qametzʼew re naq inkʼaʼ tnumtaaq saʼ qabʼeen (1 Ped. 5:10). Abʼan kʼaru naru tqabʼaanu laaʼo? Tento naq tqatzʼeqtaana chixjunil li nakʼamok chaq re li najteril naʼlebʼ. Moko us ta naq tqil ebʼ li pelikula, li tele malaj ebʼ li hu li naxkʼutbʼesi ebʼ li yibʼru aj naʼlebʼ li yooko xyalbʼal qaqʼe xkanabʼankil. Miqakanabʼ naq t-oq  li tzʼaj aj naʼlebʼ saʼ li qakʼaʼuxl (Filip. 4:8; Col. 3:2).

11. Chanru tooruuq xʼakʼobʼresinkil li qanaʼlebʼ?

¹¹ Moko kaʼaj tawiʼ tqisi li najteril naʼlebʼ, tento xʼakʼobʼresinkil. Chanru tqabʼaanu? Naru tqakʼe qachʼool chi xnawbʼal ru chiʼus li Jehobʼa, li xnaʼlebʼ ut tqakʼam qe rikʼin (Efes. 5:1, 2). Ut naq naqil saʼ li Santil Hu junaq li naʼlebʼ chirix chanru nakuyuk maak, qakʼoxlaq: «Ma ninkuy xmaak ebʼ li junchʼol?». Ut, naq tqil chanru li Jehobʼa naruxtaana ru li wankebʼ saʼ rahilal qakʼoxlaq: «Ma ninkʼe inchʼool chirixebʼ li hermaan li wankebʼ saʼ rajbʼal ru ut nintenqʼahebʼ?». Junelik qaʼakʼobʼresihaq qakʼaʼuxl ut wankaq qakuyum.

12. Chanru naxkʼutbʼesi li kixbʼaanu laj Stephen naq li Santil Hu wank xwankil re xjalbʼal xnaʼlebʼ li kristiʼaan?

¹² Laj Stephen, li xooʼaatinak wiʼ saʼ li raqal 8, timil timil kiruuk xchaabʼilobʼresinkil xnaʼlebʼ. Aʼan naxye: «Chalen naq kikubʼeek inhaʼ, toj nachʼaʼajkoʼk chiwu xkuybʼal injosqʼil. Re naq inkʼaʼ tinchʼik wibʼ saʼ chʼaʼajkilal, ninsikʼ chanru xtuqubʼankil ru. Naabʼalebʼ li qas qiitzʼin, joʼ ajwiʼ li wixaqil, nekeʼxye we naq us yookin xbʼaanunkil. Chʼolchʼo chiwu naq moko xinruuk ta raj xjalbʼal linnaʼlebʼ xbʼaan linnawom. Xinruuk bʼan xbʼaanunkil saʼ xkʼabʼaʼ li xtenqʼ li Santil Hu».

13. Kʼaru tooxtenqʼa re naq inkʼaʼ twanq li yibʼru aj naʼlebʼ saʼ qachʼool? (Gálatas 5:16).

¹³ (Taayaabʼasi Gálatas 5:16). Chaabʼil li Jehobʼa joʼkan naq naxkʼe qe li xsantil musiqʼej re naq tooruuq xbʼaanunkil li us. Naq naqatzʼil rix li Santil Hu, naqakanabʼ naq li santil musiqʼej ttaqlanq saʼ xbʼeen li naqabʼaanu. Naqakʼul ajwiʼ li xsantil musiqʼ li Yos naq nokoowulak saʼebʼ li chʼutam. Aran nokoowank rikʼinebʼ li hermaan, li yookebʼ xyalbʼal xqʼe re xbʼaanunkil li us, ut aʼan naxwaklesi qachʼool (Heb. 10:24, 25; 13:7). Ut, naq nokootijok chi anchal qachʼool chiru li Jehobʼa ut naqatzʼaama chiru naq tooxtenqʼa chi xqʼaxbʼal ru junaq li naʼlebʼ, aʼan naxkʼe qe li xsantil musiqʼej re naq inkʼaʼ toolubʼq chi xkʼebʼal qaqʼe. Yaal, xbʼaanunkil aʼin moko tixbʼaanu ta naq maajunwa chik tchalq li yibʼru aj naʼlebʼ saʼ li qachʼool, abʼan tooxtenqʼa re naq aʼan inkʼaʼ tnumtaaq saʼ qabʼeen. Joʼ naxye Gálatas 5:16, li nekeʼxkʼam re rikʼin li santil musiqʼej inkʼaʼ teʼxbʼaanu «li naxrahi ru li tzʼejwalej».

14. Kʼaʼut aajel ru naq inkʼaʼ tqakanabʼ naq tnumtaaq li yibʼru aj naʼlebʼ saʼ qakʼaʼuxl?

¹⁴ Naq maajunwa tqakanabʼ xkawresinkil li qapaabʼal, aajel ru naq wanq li chaabʼil naʼlebʼ saʼ qachʼool. Kʼaʼut? Xbʼaan naq wank jun li naʼlebʼ li inkʼaʼ nawark, aʼan li aaleek chirix xbʼaanunkil li yibʼru. Usta ak xkubʼeek qahaʼ, naru t-aalaq saʼ qachʼool junaq li naʼlebʼ li naqanaw naq tento tqatzʼeqtaana joʼ bʼatzʼunk chirix tumin, li kalaak malaj rilbʼal li tzʼiʼbʼeetalil naʼlebʼ (Efes. 5:3, 4). Jun li saaj aj testiiw re li Jehobʼa naxye: «Jun li naʼlebʼ li jwal chʼaʼaj chiwu xqʼaxbʼal ru, aʼan naq nawulak chiwu ebʼ li winq. Xinkʼoxla naq yal numel, abʼan moko joʼkan ta». Kʼaru tooxtenqʼa chi xqʼaxbʼal ru junaq li naʼlebʼ li naqanaw naq jwal yibʼru?

15. Kʼaʼut naxwaklesi qachʼool xnawbʼal naq naru tchalq junaq li yibʼru aj naʼlebʼ saʼ xchʼool yalaq ani? (Chaawil li jalam u).

 ¹⁵ Wi li nachalk saʼ li qakʼaʼuxl yook xtochʼbʼal qachʼool xbʼaan naq chʼaʼaj xkanabʼankil, qajultikaq naq moko wanko ta qajunes. Li Santil Hu naxye: «Majiʼ nachalk saʼ eebʼeen junaq aaleek qʼaxal nim chiru li nekeʼxkʼul chixjunilebʼ» (1 Cor. 10:13a). Jun chik li Santil Hu naxye: «Laaʼex yookex xkʼulbʼal ebʼ li aaleek li nekeʼxkʼul chaq ebʼ li junchʼol». Li aatin aʼin kiyeemank choʼq rehebʼ laj paabʼanel re Corinto. Aran wankebʼ li xeʼwank joʼ ixqiwinq, ebʼ laj koʼbʼeet aj yumbʼeet ut ebʼ laj kalajenaq (1 Cor. 6:9-11). Ma tooruuq xyeebʼal naq maajunwa chik kichalk junaq li yibʼru aj naʼlebʼ saʼebʼ li xkʼaʼuxl naq ak xeʼkubʼeek xhaʼ? Inkʼaʼ. Yaal naq chixjunilebʼ yulbʼilebʼ ru, abʼan aj maakebʼ. Joʼkan naq wank sut tento xeʼxkʼe xqʼe chi xkanabʼankil junaq li yibʼru aj naʼlebʼ. Aʼin naru tixwaklesi qachʼool, xbʼaan naq naxkʼutbʼesi chiqu naq wankebʼ li ak xeʼxnumsi aʼin ut xeʼqʼaxok u. Joʼkan naq li Santil Hu naxye: «Kawaq eechʼool saʼ leepaabʼaal, rikʼin xnawbʼal naq leeras eeriitzʼin li wankatqebʼ saʼ ruuchichʼochʼ, aʼ ajwiʼ li rahilal aʼin yookebʼ chi xkuybʼal» (1 Ped. 5:9).

16. Kʼaru li raʼal tqaqʼax ru, ut kʼaʼut?

¹⁶ Miqakʼoxla naq maaʼani truuq xtawbʼal ru li yooko xnumsinkil. Aʼin jun li raʼal li truuq xbʼaanunkil naq tqakʼoxla naq maakʼaʼ xjaʼlenkil li yooko xkʼoxlankil ut naq inkʼaʼ tooruuq xqʼaxbʼal ru. Li Santil Hu naxye: «Li Yos naxbʼaanu li xyeechiʼi, ut inkʼaʼ texxkanabʼ chi aaleek joʼ inkʼaʼ truuq teekuy. Rikʼin li aaleek, li Yos tixkʼe ajwiʼ eere chanru teekuy re naq us texʼelq» (1 Cor. 10:13b). Joʼkan naq, usta jwal chʼaʼaj xkanabʼankil  li yibʼru aj naʼlebʼ naru naq tiikaq qachʼool chiru li Jehobʼa. Ut rikʼin li xtenqʼ inkʼaʼ tqakanabʼ naq tnumtaaq saʼ qabʼeen.

17. Usta maakʼaʼ tooruuq xbʼaanunkil re naq inkʼaʼ tchalq li yibʼru aj naʼlebʼ saʼ qachʼool, kʼaru naru tqabʼaanu?

¹⁷ Qajultikaq, xbʼaan naq laaʼo aj maak wank sut naru tchalq li yibʼru aj naʼlebʼ saʼ qachʼool. Naq tkʼulmanq aʼan, tqatzʼeqtaana saʼ junpaat joʼ kixbʼaanu laj José naq kiʼelelik chiru li rixaqil laj Potifar (Gén. 39:12). Inkʼaʼ tqakanabʼ naq li yibʼru aj naʼlebʼ ttaqlanq saʼ qabʼeen.

18, 19. Kʼaru ebʼ li patzʼom tooxtenqʼa re xʼakʼobʼresinkil li qanaʼlebʼ?

¹⁸ Wi naqaj xʼakʼobʼresinkil li qakʼaʼuxl tento naq tqakʼe qaqʼe re naq li naqakʼoxla ut li naqabʼaanu twulaq chiru li Jehobʼa. Joʼkan naq us naq rajlal tqatzʼil rix li qanaʼlebʼ ut qakʼoxlaq: «Ma naxkʼutbʼesi linbʼaanuhom naq chʼolchʼo chiwu naq nachʼ wank li rosoʼjik? Ma ninkʼe inchʼool re xʼakʼobʼresinkil innaʼlebʼ? Ma ninkanabʼ naq li xsantil musiqʼej li Jehobʼa tinxbʼeresi re naq inkʼaʼ tintʼaneʼq saʼ li yibʼru aj naʼlebʼ?».

¹⁹ Naq ak xaatzʼil aawix, maawoybʼeni naq us t-elq chixjunil, sahaq bʼan laachʼool rikʼin li xatruuk xbʼaanunkil. Wi naqakʼe reetal naq toj wank kʼaru napaltoʼk michʼinaak li qachʼool. Qabʼaanuhaq bʼan joʼ naxye Filipenses 3:16: «Toj bʼarwiʼ xoowulak, xikaqo chi tiik chi uubʼej». Wi naqabʼaanu, li Jehobʼa toorosobʼtesi naq yooko xyalbʼal qaqʼe xjalbʼal li qanaʼlebʼ.