1-2. Yinki beto me fwana kusala na manima ya mbotokolo? Zonzila yawu.

 BAMBALA yikwa nge ke sukulá yinzo ya nge? Ntangu ya nkaka, mbala ya ntete nge kotá kuna, nge sukulak’ yawu mbote-mbote. Kasi yinki ke salama kana nge sala dyaka ve yawu? Na mbangu, ya ke kuma dyaka mvindu. Samu yinzo ya nge vanda kaka kitoko, nge me bonga kusukula yawu ntangu nyonso.

² Ya ke mpe mutindu mosi na faso ya beto ya kutadila bamambu mpe kimuntu ya beto. Ntembe ve, tekila beto kuzwa mbotokolo, beto salá bangolo na kusoba bamambu na luzingu ya beto samu na ‘kuvedisa banzutu ya beto na kukatula mvindu nyonso yina ke bebisaka nzutu to mwela.’ (2 Ko. 7:1) Kasi bubu yayi, beto me bonga kulanda dilongi ya Polo na ‘kutatamana na kusoba.’ (Ef. 4:23) Samu na yinki beto me bonga kutatamana na kusoba? Samu ti na mbangu, bamambu ya yimbi ya yinza yayi lenda bebisa beto mpe kusala ti beto kuma mvindu na meso ya Yehova. Samu ya kumina ve beto mpe beto sepelisa kaka Yehova, beto me fwana ntangu nyonso kutala mbote-mbote makanisi, kimuntu mpe bansatu ya beto.

3. Yinki zola zonza kukuma na “mayela ya malu-malu”? (Baroma 12:2)

³ Yinki beto me bonga kusala samu na kukuma na mayela ya malu-malu, ya zola zonza kusoba faso ya beto ya kukanisa? (Tanga Baroma 12:2.) Beto me lunga ve kaka kusala mwa bamambu ya mbote. Beto me fwana kusosa kuzaba mbote-mbote  nani beto kele na kati ya beto. Mpe na manima, beto fwana kubongisa bamambu na kusalá bangolo ya beto nyonso samu na kulanda misiku ya Yehova. Beto me bonga kusala yawu kaka mbala mosi ve, kasi ntangu nyonso.

4. Yinki beto me bonga kusala samu yinza yayi twadisa ve mutindu ya beto ya kukanisa?

⁴ Ntangu beto ke kuma bantu ya kulunga, beto ke sala kaka bamambu yina ke sepelisa Yehova. Kasi bubu yayi, beto me bonga kusala ntangu nyonso bangolo samu na kusepelisa yandi. Na Baroma 12:2, Polo me zonza ti beto me bonga kukuma na mayela ya malu-malu samu na kuzaba yina Nzambi ke na vingilá beto sala. Beto me fwana kukanga ve kaka maboko mpe kubika yinza twadisa beto. Kasi, beto me bonga kutala ntete mbote-mbote kana beto ke na landá makanisi ya Nzambi, kasi ya yinza yayi ve, na mikanu yina beto ke baká, mpe na bamambu yina beto ke sosá kulungisa.

5. Yinki ke lakisa ti beto kele na makanisi ya mbote na yina me tadila kilumbu ya Yehova? (Tala kizizi.)

⁵ Na kifwani, Yehova zola ti ‘beto kuvingila kilumbu yina yandi soolaka.’ (2 Pi. 3:12) Nge lenda yufula: ‘Faso ya munu ya kunata luzingu ke kwandi na lakisá ti mu ke ndimá ti nsuka ya yinza me kuma pene-pene? Mikanu yina mu ke baká na yina me tadila lukolo ya yinda mpe kisalu ke na lakisá kwandi ti kusadila Yehova ke kima yina me lutila mfunu na luzingu ya munu? Mu ke kwandi na kiminu ti Yehova ke kipe munu na dikanda ya munu, to ntangu nyonso mu ke talá ntima mpasi samu na mambu ya kinsuni?’ Kanisa na kilengi yina ya ke salá Yehova ntangu yandi ke talá bangolo nyonso yina beto ke salá samu na kusala luzolo ya yandi.​—Mat. 6:25-27, 33; Flp. 4:12, 13.

6. Yinki beto me bonga kusala ntangu nyonso?

⁶ Ntangu nyonso, beto me bonga kutala mbote-mbote faso ya beto ya kukanisa, mpe kusoba bamambu. Polo zonzá na bakristo ya  Korinto: “Beno tala beno mosi bankadulu ya beno samu na kuzaba kana beno ke na kununga na kiminu.” (2 Ko. 13:5) Kuvanda “na kiminu” ke suká ve kaka na kukwenda na balukutakanu mpe kusala kisalu ya kusamuna. Ya ke tadilá mpe bansatu ya beto, faso ya beto ya kukanisa mpe makanisi yina ke natá beto na kusala bamambu. Beto me bonga kutatamana na kuvanda na mayela ya malu-malu na kutangá Biblia, na kulongoká kukanisa mutindu Yehova ke kanisá, mpe kusala nyonso na kuzinga na mutindu yina ke sepelisa yandi.​—1 Ko. 2:14-16.

7. Faso ke na zonzilak’ yawu Baefeze 4:31, 32, yinki dyaka beto me bonga kusala, mpe samu na yinki ya lenda vanda mpasi?

⁷ Tanga Baefeze 4:31, 32. Mambu ya nkaka yina beto me bonga kusala ni ‘kuvanda bantu ya malu-malu.’(Ef. 4:24) Beto me bonga kusala bangolo samu na kusala yawu. Na kifwani, beto me bonga kusala bangolo na kukatula bifu ya yimbi mutindu kimbeni ya ngolo mpe nkele. Samu na yinki ya lenda vanda mpasi na kusala yawu? Samu ti ya ke na bifu ya yimbi yina beto ke na yawu banda ntama. Na kifwani, Biblia ke zonzá ti bantu ya nkaka ‘ke waka nkele nswalu’ mpe ‘ke dasukaka nswalu.’ (Bin. 29:22) Ntangu ya nkaka, muntu yina ke na bifu ya mutindu yayi me bonga kusala bangolo samu na kusoba, ata na manima ya mbotokolo ya yandi. Ni yawu beto ke tala na disolo yina beto ke zonzila.

8-9. Wa’ faso kifwani ya Stephen ke lakisá ti beto me bonga kutatamana na kukatula kimuntu ya ntama?

⁸ Mpangi mosi ya bakala na nkumbu ya Stephen vandá dasuká na mbangu. Yandi me zonza: “Ata na manima ya mbotokolo ya munu, mu zolá sala bangolo samu na kusoba. Na kifwani, kilumbu mosi, ntangu beto vandá sala kisalu ya yinzo na yinzo, mu landá muyibi mosi yina yibá radio ya camion ya munu. Ntangu mu kumá pene-pene na yandi, yandi losá radio mpe yandi kimaka. Ntangu mu zonzá na bampangi wa’ faso mu salá na kuzwa radio ya munu, kuluntu mosi yufulá munu: ‘Stephen, kana nge bwilak’ yandi, yinki nge zolá sala?’ Kyuvu yayi sadisá munu na kukanisa, mpe ya natá munu na kusala dyaka bangolo samu na kuvanda muntu ya kizunu.” b

⁹ Kifwani ya Stephen ke na lakisá ti kifu yina beto vandá kanisa ti beto me nunga yawu, lenda vutuka na ntangu beto vandá vingila ve. Kana ya me kumina nge, kulemba ve mpe kukanisa ve ti nge ke mukristo ya yimbi. Ata ntumwa Polo zonzaka: “Ntangu mu ke zolaka sala mambu ya mbote, mu ke lendaka kaka kusala mambu ya yimbi.” (Rom. 7:21-23) Samu ba ke bantu ya masumu, bakristo nyonso ke na bifu yina ke sosá kuvutuka ntangu nyonso mutindu mvindu yina ke kotá na yinzo. Beto me bonga kusala nyonso samu na kukuma ve mvindu. Yinki beto lenda sala?

10. Wa’ faso beto lenda nwana na bifu ya yimbi? (1 Yoane 5:14, 15)

¹⁰ Na lusambu, zonza na Yehova kifu yina nge ke na sosá kubika, mpe vanda ya kundima ti yandi ke kuwa mpe ke sadisa nge. (Tanga 1 Yoane 5:14, 15.) Ata ti Yehova sala ve kimangu na kukatula kifu ya nge ya yimbi, yandi lenda pesa nge ngolo samu ya bwisa ve nge. (1 Pi. 5:10) Sala bamambu yina ke na kwelaná na balusambu ya nge. Ya zola zonza kubika kusala bamambu yina ke vumbula kimuntu ya nge ya ntama. Na kifwani, kutala ve mpe kutanga ve bima yina ke lakisá ti bifu yina nge na ke sosá kubika kele ya yawu ve yimbi, ya vanda mikanda, ba films to bima ya nkaka na télé. Mpe kutula ve makanisi ya nge na bansatu ya yimbi.​—Flp. 4:8; Kol. 3:2.

11. Yinki beto me bonga kusala na kubika ve kulwata kimuntu ya malu-malu?

 ¹¹ Ata ti nge me bika kimuntu ya ntama, ya ke mfunu na kukulisa kimuntu ya malu-malu. Wa’ faso nge lenda sala yawu? Ntangu nge ke longoká bifu ya Yehova, vanda na dikanisi ya kulanda yawu. (Ef. 5:1, 2) Na kifwani, ntangu nge ke tangá masolo ya Biblia yina ke lakisá mutindu Yehova ke lemvokilá, yufula: ‘Mu ke lemvokilá kwandi bampangi?’ Ntangu nge ke tangá mutindu Yehova lakisá ntima ya kyadi na bantu yina vandá ve na bima samu na kuzinga, yufula: ‘Mu ke kwandi na kyadi ya bampangi ya kimvuka yina ke ve na bima samu na kuzinga, mpe mu ke lakisá kwandi yawu na bamambu yina mu ke salaka?’ Tatamana na kukuma na mayela ya malu-malu na kulwatá kimuntu ya malu-malu, mpe kulemba ve kana bantangu ya nkaka nge ke na kubwaka.

12. Wa’ faso disolo ya Stephen ke na lakisá ti Biblia ke na ngolo ya kusoba ndyatulu ya muntu?

¹² Stephen, yina beto me zonzila kwizá tala ti malembe-malembe, yandi vandá lwata kimuntu ya malu-malu. Yandi me zonza: “Banda ntangu mu kuzwá mbotokolo, me kutaná na bamambu mingi yina zolá sala ti mu dasuka. Mu me longoka kukatuka kisika yina bantu ke sombolá munu, to kusala kima samu mambu kuma ve nene. Bantu mingi, kento ya munu mpe na kati, budilá munu maboko bantangu yina mu dasuká ve. Ata munu mosi ke na ndimá ve ti mu lendá kusala yawu. Mu zaba ti ni na bangolo ya munu mosi ve mu lendá kusoba kimuntu ya munu. Nyonso yayi ke na lakisá ti Biblia ke na ngolo ya kusoba ndyatulu ya muntu.”

13. Yinki ke sadisa beto na kusala bamambu ya mbote? (Bagalate 5:16)

¹³ Tanga Bagalate 5:16. Samu na kusadisa beto na kusala bamambu ya mbote, Yehova ke pesá beto mpeve ya santu ya yandi. Ntangu beto ke longoká mambu ya Nzambi, beto ke biká mpeve ya santu twadisa beto. Beto ke kuzwá mpe mpeve ya santu ntangu beto ke kwendá na balukutakanu. Kuna, beto ke lutisá ntangu na bampangi ya kento na ya bakala. Bawu mpe ke salá bangolo na kusala bamambu ya mbote, mpe ya ke kindisá beto. (Ebr. 10:24, 25; 13:7) Mpe ntangu beto ke fungulá ntima ya beto na Yehova na lusambu, mpe beto ke bondilak’ yandi samu yandi sadisa beto na kifu ya yimbi yina beto ke na yawu, yandi ke pesa beto mpeve ya santu ya yandi samu beto kuzwa ngolo ya kubika ve kunwana. Ntangu ya nkaka, bamambu nyonso yayi ke sala ve ti bansatu ya yimbi yina beto ke na yawu zimbana. Kasi ya ke sadisa beto na kubwa ve. Mutindu Bagalate 5:16 ke zonzak’ yawu, ba yina ke biká mpeve ya santu twadisa bawu ‘ke tumamaka dyaka ve na bansatu ya bawu ya kimuntu.’

14. Samu na yinki ya ke mfunu na kubika ve na kukulisa nsatu ya kusala bamambu ya mbote?

¹⁴ Ntangu beto me banda kusala bamambu yina ke salá ti beto vanda pene-pene na Yehova, ya ke mfunu na kubika ve kusala yawu mpe kukulisa ntangu nyonso nsatu ya beto ya kusala bamambu ya mbote. Samu na yinki? Samu ti beto ke na mbeni yina ke lalá ata fioti ve. Mbeni yango, ya ke ni nsatu ya kusala bamambu ya yimbi. Ata na manima ya mbotokolo, beto lenda kuma na nsatu ya kusala bamambu yina beto zaba ti ya ke yimbi mutindu bansaka ya mbongo, kunwa malafu mingi to kutala bafoto to bavideo yina ke vumbulá nsatu ya kuvukisa nzutu (pornographie). (Ef. 5:3, 4) Mpangi mosi ya ntwenya ya bakala me zonza: “Mosi ya bamambu ya mpasi yina me nwana na yawu, ni nsatu ya kuvukisa nzutu na babakala. Mu vandá kanisa ti nsatu yango zolá luta, kasi mu ke nwaná kaka na yawu.” Yinki nge lenda sala kana nge ke na nsatu ya yimbi yina ke ngolo mingi?

15. Samu na yinki ya ke pesá beto ngolo na kuzaba ti bansatu ya yimbi ke “kuminaka bantu” nyonso? (Tala kizizi.)

 ¹⁵ Ntangu nge ke nwaná na nsatu ya yimbi yina ke ngolo mingi, kuzimbana ve ti nge ke ve kaka nge mosi. Biblia ke zonzaka: “Bantontolo yina kuminaka beno, vwandaka bantontolo yina ke kuminaka bantu.” (1 Ko. 10:13a) Ba soniká mambu yayi na bakristo ya kento na ya bakala yina vandá vanda na Korinto. Na ntama, ba ya nkaka yina vandá ya kukwela vandá basiká na bakento to babakala ya nkaka. Ba ya nkaka vandá vukisá mfulu bakala na bakala to kento na kento, mpe ba ya nkaka vandá kunwá malafu mingi. (1 Ko. 6:9-11) Nge me kanisa kwandi ti na manima ya mbotokolo, ba vandá nwaná dyaka ve na bansatu ya yimbi? Ntembe ve, ba vandá nwaná kaka na yawu. Ata ti bawu nyonso vandá na kivuvu ya kukwenda na zulu, kasi ba vandá kaka bantu ya masumu. Na yawu, bantangu ya nkaka ba vandá nwaná na bansatu ya yimbi. Mambu yayi zolá pesa beto ngolo. Samu na yinki? Ya ke lakisá beto ti, nsatu ni nsatu ya yimbi yina beto lenda nwana na yawu, ya ke na muntu ya nkaka yina nungak’ yawu. Ya tsyeleka, nge lenda bikana ‘ya kukwikama na kiminu, mpe kubwa ve na bantontolo ya Satana. Bambuka moyo ti bampangi ya nge yina kele na yinza ya muvimba ke na kutala mpe bampasi ya mutindu yayi.’​—1 Pi. 5:9.

16. Na wapi mutambu beto me bonga kusala keba, mpe samu na yinki?

¹⁶ Kubwa ve na mutambu ya kukanisi ti ata muntu lenda zaba mambu yina nge ke na nwaná na yawu. Kana nge kanisa mutindu yina, ya lenda nata nge na kutala ti ya ke ve na kima yina nge lenda sala, mpe nge ke lenda ve kukanga nzutu. Biblia ke zonzaka: “Nzambi ke zitisaka bansilulu ya yandi, mpe yandi lenda kusala ve ti bantontolo yina kumina beno, lutila beno ngolo. Kasi, ntangu ntontolo ke kumina beno, Nzambi ke pesa beno ngolo ya kuvibidila yawu mpe ya kukatuka na yawu.” (1 Ko.  10:13b) Ata ti nsatu ya yimbi ke ngolo, beto lenda nunga yawu. Na lubakusu ya Yehova, beto lenda lenda na kubwa ve na yawu.

17. Ata ti ya ke ve na kima yina beto lenda sala samu na kuvanda ve na bansatu ya yimbi, yinki beto lenda lenda kusala?

¹⁷ Kuzimbana ve mambu yayi: samu ti beto ke bantu ya masumu, ya ke ve na kima yina beto lenda sala samu na kuvanda ata fioti ve na bansatu ya yimbi. Kasi, ntangu beto ke kumá na bansatu ya yimbi, beto lenda losa yawu na mbangu, kaka mutindu Yozefi salak’ yawu na mantwala ya kento ya Potifare. (Kub. 39:12) Nge lenda sala ti bansatu ya yimbi bwisa ve nge.

18-19. Wapi byuvu beto lenda yufula ntangu beto ke salá bangolo na kukuma na mayela ya malu-malu?

¹⁸ Kukuma na mayela ya malu-malu ke lombá ti beto sala ntangu nyonso bangolo samu makanisi mpe ndyatulu ya beto kwelana na luzolo ya Yehova. Na yawu, ntangu nyonso, beto me bonga kutala mbote-mbote faso beto kele, mpe kuyufula: ‘Mutindu mu ke natá luzingu ya munu ke na lakisá kwandi ti mu ke ndimá ti ntangu me bikana kaka fioti tekila nsuka ya yinza kuma? Mu ke na kulá kwandi na yina me tadila kulwata kimuntu ya malu-malu? Mu ke kwandi na biká mpeve ya Yehova twadisa luzingu ya munu samu mu kubwa ve na bansatu ya kinsuni?’

¹⁹ Ntangu nge ke talá kimuntu ya nge, kusosa ve kuvanda muntu ya kulunga, kasi sepela na yina nge me lenda kusala. Kana nge me tala ti ya ke na bamambu nge me lunga kubongisa, kulemba ve. Landa dilongi yayi ya Bafilipi 3:16: “Beto tatamana na kudyatila kaka na nzila yina beto me dyatila tii ntangu yayi.” Kana nge sala yawu, vanda ya kundima ti Yehova ke sakumuna bangolo yina nge ke sala ntangu nyonso samu na kukuma na mayela ya malu-malu.