1-2. (1) ?Ngue ti yɛ kɛ sa’m be tɔ e su’n, i sɔ’n boman e nuan-ɔn? (2) ?Ngue yɛ é wá kɛ́n i ndɛ like suanlɛ nga nun-ɔn?

 KƐ MƆ e ti Zoova i sufuɛ’n ti’n, kɛ sa’m be tɔ e su’n i sɔ’n boman e nuan. E wun i wlɛ kɛ “ɔ fata kɛ e wun ɲrɛnnɛn sunman naan y’a wlu Ɲanmiɛn i Famiɛn Diwlɛ’n nun.” (Yol. 14:22) Asa’n, e si kɛ sa nga be o e su andɛ’n, Mɛn klanman’n nun lɔ yɛ be nun wie’m bé wíe-ɔ. Afin Mɛn klanman’n nun lɔ’n ‘wie’n su tranman lɛ kun, e su yoman sɛ kun, e su sunman kun yɛ e su wunman ɲrɛnnɛn kun.’—Ngl. 21:4.

² Zoova yoman naan sa kekle’m be to fuan e. Sanngɛ ɔ uka e naan y’a kwla jran be ɲrun kekle. I sɔ ndɛ’n yɛ akoto Pɔlu kan kleli Klisifuɛ nga be o Rɔmun lɔ’n niɔn. I klikli nun’n, ɔ kannin sa wie mɔ be tɔli i bɔbɔ nin aniaan wie’m be su’n i ndɛ. I sin’n, ɔ seli kɛ: “E kwla sa sɔ’m be kwlaa kpan, sran ng’ɔ kloli e’n i dunman nun.” (Rɔm. 8:35-37) Ndɛ sɔ’n kle kɛ blɛ kekle nun’n, Zoova kwla uka e naan y’a jran kekle. Like suanlɛ nga nun’n, é wá kán wafa nga Zoova ukali Zozɛfu naan w’a jran kekle’n nin wafa ng’ɔ uka e wie andɛ’n, be ndɛ.

3. ?Sa benin yɛ ɔ ka lɛ tɔli Zozɛfu su-ɔ?

³ Zakɔbu kleli weiin kɛ ɔ klo i wa Zozɛfu kpa liɛ su. (Bob. 37:3, 4) I sɔ’n ti’n, Zakɔbu i wa yasua onga’m be wa fali be  ɲin be cili Zozɛfu. Ɔ maan kɛ be ɲɛnnin i wun atin’n be yoli atɛ aata difuɛ wie mɔ be fin Madian’n be sa nun. Be kusu be fali Zozɛfu be ɔli lele Ezipti lɔ. Kɛ be juli lɔ’n be yoli i atɛ Potifaa m’ɔ ti Faraɔn i gladi difuɛ’m be su kpɛn’n i sa nun. Ɔ maan Zozɛfu i su sa’n kacili ndɛndɛ kpa. Laa’n, ɔ ti ba kun mɔ i si klo i kpa-ɔ. Sanngɛ siɛn’n, w’a kaci Eziptifuɛ kun i kanga!—Bob. 39:1.

4. ?Sa benin mun yɛ be kwla ju e su mɔ e kwla fa sunnzun Zozɛfu liɛ’n niɔn?

⁴ Biblu’n se kɛ ‘blɛ kekle’m be ju e kwlaa e su.’ (Aku. 9:11) I sɔ’n kle kɛ nán e “ngunmin” yɛ sa’m be tɔ e su-ɔ. Sanngɛ sa tɔ sran kwlaa su. (1 Kor. 10:13) Wie liɛ kusu’n, kɛ mɔ e ti Klisifuɛ’n ti yɛ e fɛ-ɔ. I wie yɛle kɛ kɛ mɔ e lafi Ɲanmiɛn su’n ti’n, sran’m be kwla yo e finfin, be kwla tanndan e ɲrun yɛ wie liɛ bɔbɔ’n be kwla kle e yalɛ. (2 Tim. 3:12) Kannzɛ e su sa’m be ti sɛ ti sɛ’n, Zoova kwla yo maan e liɛ yo ye. ?Wafa sɛ yɛ Zoova ukali Zozɛfu naan i liɛ w’a yo ye-ɔ?

5. ?Kɛ Potifaa wunnin kɛ Zozɛfu i liɛ yo ye’n, ngue ndɛ yɛ ɔ kannin-ɔn? (Bo Bolɛ 39:2-6)

⁵ An kanngan Bo Bolɛ 39:2-6 nun. Potifaa sieli i nzɔliɛ kɛ Zozɛfu si ngwlɛlɛ kpɛkun ɔ di junman kekle kpa. Asa’n, ɔ sieli like nga ti yɛ Zozɛfu ti sɔ’n i nzɔliɛ wie. Yɛle kɛ ɔ wunnin kɛ “Zoova ti yɛ like kwlaa nga [Zozɛfu] yo’n, ɔ yo ye i sa nun-ɔn.” b Ɔ maan ɔ fɛli i kɛ ɔ niɛn i ninnge’m be su. Asa ekun’n, ɔ fɛli i awlo’n ɔ nin i ninnge kwlaa mɛnnin i kɛ ɔ nian be su. I sɔ’n ti’n, Potifaa i sa nun ninnge kwlaa be yoli ye.

6. ?Sa nga be o Zozɛfu i su’n ti’n, atrɛkpa’n wafa sɛ yɛ i wun yoli i-ɔ?

⁶ Maan e bu wafa nga Zozɛfu i wun yoli i’n i akunndan kan e nian. ?Ngue yɛ i ɲin trɛnnin i sin kpa-ɔ? ?Ɔ kunndɛ kɛ Potifaa fɛ i ɲin sie i su naan ɔ yo i mo? Atrɛkpa’n, like ng’ɔ yoli i cinnjin kpa’n yɛle kɛ be yaci i nun naan ɔ wɔ i si sin. Afin kannzɛ ɔ le ɲrun Potifaa i awlo’n nun’n, sanngɛ ɔ ti sran kun m’ɔ suman Zoova’n i kanga. Zoova w’a yoman naan Potifaa yaci Zozɛfu nun. I kpa bɔbɔ’n, Zozɛfu i su sa’n wa yoli tɛ trali laa’n.

7. ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ Zozɛfu i su sa’n wa yoli tɛ trali laa’n niɔn? (Bo Bolɛ 39:14, 15)

⁷ Kɛ nga Bo Bolɛ 39 fa kan’n sa’n, Potifaa i yi’n wa kloli Zozɛfu. Cɛn kwlaa ɔ jin i wun kɛ ɔ nin i be la. Sanngɛ Zozɛfu w’a kplinman su le. I sɔ’n ti’n bla’n fɛli i wun ya kpɛkun ɔ tɔnnin i suɛn kɛ ɔ kunndɛ kɛ ɔ nin bé lá kekle nun. (An kanngan Bo Bolɛ 39:14, 15 nun.) Kɛ Potifaa tili ndɛ sɔ’n nun’n, ɔ ko wlali Zozɛfu i bisua. Zozɛfu cɛli bisua lɔ kpa. (Bob. 39:19, 20) ?Bisua sɔ’n ɔ ti sɛ? Ebre nun ndɛ mma nga Zozɛfu fa kannin “bisua’n” i ndɛ’n be kwla fa kan “kunman” annzɛ “gbo” kun i ndɛ. I sɔ’n kle kɛ lika sɔ’n nun lu kpa yɛ kɛ ɔ o lɔ’n ɔ wunmɛn i wun fɛ kaan sa. (Bob. 40:15, jnd.) Asa’n, Biblu’n se kɛ blɛ wie nun’n, be fali jrɔkɔ cili i ja mun yɛ be wlɛli i kɔmin blalɛ. (Jue. 105:17, 18) Kɛ lika cɛ́n m’ɔ́ sán’n nn Zozɛfu i su sa’n yó tɛ trá laa’n. Laa’n, ɔ ti kanga mɔ be lafi i su kpa-ɔ. Sanngɛ siɛn’n w’a kaci bisuafuɛ.

8. ?Kannzɛ e su sa’n yo tɛ tra laa’n, sanngɛ ngue yɛ e kwla lafi su-ɔ?

⁸ ?Ɔ ju wie’n, ɔ yo amun kɛ kannzɛ amun srɛ Ɲanmiɛn tankaan kpa’n, sanngɛ amun su sa’n yo tɛ tra laa’n? I sɔ sa’n kwla ju. Satan i mɛn nga nun’n, Zoova yoman naan sa kekle’m be to fuan e. (1 Zan 5:19) Sanngɛ maan amun si kɛ Zoova wun amun su sa’n yɛ amun ndɛ lo i. (Mat. 10:29-31; 1 Piɛ. 5:6, 7) Asa’n, ɔ tali nda kɛ: “N su yiman wɔ ase le, yɛ n su yaciman wɔ le.” (Ebr. 13:5) Kannzɛ bɔbɔ e wunman e su sa’n i trawlɛ’n, sanngɛ Zoova kwla uka e naan y’a jrɛn i ɲrun kekle. Maan e kan wafa ng’ɔ ukali Zozɛfu’n i ndɛ.

9. ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ i nun mɔ Zozɛfu o bisua lɔ’n Zoova nin i be o nun-ɔn? (Bo Bolɛ 39:21-23)

⁹ An kanngan Bo Bolɛ 39:21-23 nun. I nun mɔ Zozɛfu o bisua lɔ’n, Zoova yoli maan i liɛ yoli ye. ?Wafa sɛ? Bisua lɔ’n, bisua su kpɛn’n wa lafili Zozɛfu su kɛ Potifaa liɛ’n sa. I sɔ’n ti’n, ɔ seli i kɛ ɔ nian bisuafuɛ onga’m be su. Biblu’n se kɛ: “Junman nga bisua su kpɛn’n fa wlali Zozɛfu sa nun’n, ɔ klemɛn i wun yalɛ nianman be wie fi su kun.” Kɛ mɔ siɛn’n, Zozɛfu le junman di’n ti’n, w’a fɛmɛn i ɲin w’a siemɛn i su sa’n su ngboko. Nanwlɛ, ndɛ sɔ’n ti abonuan. Afin sran kun mɔ be waan ɔ kunndɛ kɛ ɔ nin sran dan kun i yi’n bé lá kekle nun’n yɛ b’a mɛn i sa su dan kɛ nga sa yɛ. ?Wafa sɛ yɛ i sɔ’n kwla yoli e-ɔ? Ndɛ’n timan nɲɔn, ɔ timan nsan. Afin Bo Bolɛ 39:23 se kɛ “Zoova o Zozɛfu sin. Yɛ Zoova ti’n, like kwlaa nga Zozɛfu yo’n, ɔ yo ye i sa nun.”

10. An yiyi sa ng’ɔ kle kɛ atrɛkpa’n Zozɛfu w’a bumɛn i kɛ i liɛ yo ye sa kwlaa nun’n i nun.

¹⁰ Maan e bu wafa nga Zozɛfu i wun yoli i blɛ sɔ’n nun’n i akunndan kan e nian. Be tɔnnin i suɛn kpɛkun be wlɛli i bisua. ?Amun bu i kɛ blɛ sɔ’n nun’n, ɔ buli i kɛ i liɛ yo ye sa kwlaa nun? ?Ngue yɛ Zozɛfu i ɲin trɛnnin i sin kpa-ɔ? ?Ɔ kunndɛ kɛ bisua su kpɛn’n ɔ klo i sa? Atrɛkpa’n, like nga i ɲin o i sin kpa’n yɛle kɛ be yaci i nun. Kɛ ɔ wunnin kɛ be su wa yaci bisuafuɛ kun nun’n, ɔ seli i kɛ ɔ kɛn i ndɛ kle Faraɔn naan ɔ man atin naan be yi i lika kain sɔ’n nun fite. (Bob. 40:14) Sanngɛ kɛ bian’n fiteli’n, w’a kanman Zozɛfu i ndɛ w’a kleman Faraɔn be ja nun lɛ. I sɔ’n ti’n, Zozɛfu kali bisua sɔ’n nun lɔ ekun afuɛ nɲɔn tra su bɔbɔ. (Bob. 40:23; 41:1, 14) Ɔ nin i sɔ’n ngba’n, Zoova yoli maan Zozɛfu i liɛ yoli ye. ?Wafa sɛ?

11. (1) ?Ngue yɛ Zoova maan Zozɛfu kwla yoli-ɔ? (2) ?Wafa sɛ yɛ i sɔ’n yoli maan Zoova i klun sa’n kpɛnnin su-ɔ?

 ¹¹ Kɛ Zozɛfu o bisua lɔ’n, Zoova yoli maan Ezipti famiɛn’n cɛnnin laliɛ nɲɔn mɔ be sɛnngɛnnin i akunndan’n kpa-ɔ. Ɔ maan ɔ kunndɛli kpa kɛ ɔ́ sí laliɛ sɔ’m be bo. Kɛ ɔ tili i kɛ Zozɛfu kwla tu laliɛ’m be bo’n, ɔ sunmannin sran kɛ be ko fɛ i be bla. Zoova fanngan nun’n, Zozɛfu kwla tuli Faraɔn i laliɛ’m be bo kpɛkun ɔ kleli i like trele ng’ɔ fata kɛ ɔ yo’n. Kɛ Faraɔn wunnin i kɛ Zoova nin Zozɛfu be o nun’n, ɔ fɛli i sieli i Ezipti mɛn wunmuan’n su naan ɔ yo i nun aliɛ’n i sunianfuɛ. (Bob. 41:38, 41-44) I sin’n, awe dan kpa kun wa kpɛnnin Ezipti lɔ. Awe sɔ’n kpɛnnin Kanaan lɔ wie. Lɔ kusu yɛ Zozɛfu i osufuɛ’m be tran-ɔn. Siɛn mɔ Zozɛfu w’a ɲan sa su’n, ɔ kwla de i osufuɛ mun naan osu ng’ɔ fata kɛ Mesi’n fin nun’n w’a nunnunman.

12. ?Wafa sɛ yɛ Zoova yoli maan like nga Zozɛfu yoli’n ɔ yoli ye-ɔ?

¹² Maan e bu sa nga be juli Zozɛfu su’n be akunndan kan e nian. ?Wan yɛ ɔ yoli maan Potifaa fɛli i ɲin sieli i Zozɛfu m’ɔ ti kanga’n i su-ɔ? ?Wan yɛ ɔ yoli maan bisua sunianfuɛ’n kloli Zozɛfu m’ɔ ti bisuafuɛ ngbɛn’n i sa-ɔ? ?Wan yɛ ɔ yoli maan Faraɔn cɛnnin laliɛ nga be sɛnngɛnnin i akunndan’n niɔn? ?Wan yɛ ɔ yoli maan Zozɛfu kwla tuli Faraɔn i laliɛ’m be bo-ɔ? ?Wan yɛ ɔ yoli maan Faraɔn fali Zozɛfu sieli i Ezipti mɛn wunmuan’n su naan ɔ yo i nun aliɛ’n i sunianfuɛ-ɔ? (Bob. 45:5) E wun i wlɛ weiin kɛ Zoova yɛ ɔ yoli maan like nga Zozɛfu yoli’n ɔ yoli ye-ɔ. Zoova yoli maan like tɛ nga Zozɛfu i niaan’m be sunnzunnin i lika’n ɔ kplili ase. I kpa bɔbɔ’n, ɔ sinnin sa sɔ’n i lika yoli maan i klun sa’n kpɛnnin su.

13. ?Kɛ sa’m be tɔ e su’n wafa nga be bo’n gúa’n Zoova yɛ ɔ siesie be-ɔ? An yiyi nun.

¹³ ?Ngue yɛ Zozɛfu i su ndɛ’n kle e-ɔ? ?Kɛ sa’m be tɔ e su’n wafa nga be bo’n gúa’n Zoova yɛ ɔ siesie be-ɔ? ?Ɔ siesie sa kwla nga be tɔ e su’n naan e wun i wlɛ kɛ kɛ sa kun tɔ e su’n nán ngbɛn ti-ɔ? Cɛcɛ. Biblu’n kanman sɔ mlɔnmlɔn. (Aku. 8:9;  9:11) Sanngɛ nga e si i’n yɛle kɛ kɛ sa’m be tɔ e su’n Zoova si nun yɛ kɛ e kpan flɛ i’n ɔ sie i su tie. (Jue. 34:15; 55:22; Eza. 59:1) I kpa bɔbɔ’n, ɔ uka e naan y’a kwla jran sa sɔ’m be ɲrun kekle. ?Wafa sɛ?

14. ?Wafa sɛ yɛ blɛ kekle nun’n, Zoova uka e-ɔ?

¹⁴ Kɛ sa’m be tɔ e su’n like klikli nga Zoova yo’n yɛle kɛ ɔ fɔnvɔ e kpɛkun ɔ wla e fanngan. Kpɛ sunman’n ɔ yo i sɔ blɛ ng’ɔ nin i fata’n nun. (2 Kor. 1:3, 4) Ɔ yoli i sɔ’n aniaan bian kun m’ɔ suan Ezizi’n i lika. Ɔ tran Tirikemisitan yɛ Ɲanmiɛn su m’ɔ lafi ti’n be wlɛli i bisua afuɛ nɲɔn. Aniaan bian’n seli kɛ: “Kɛ sa tɔli min su’n, aniaan bian kun kanngannin Ezai 30:15 nun kleli min. Ndɛ mma sɔ’n se kɛ: ‘Sɛ amun tran diin naan amun lafi min su’n yɛ amún ɲán wunmiɛn-ɔn.’ Ndɛ mma sɔ’n ti’n, min wla guali ase yɛ sa kwlaa nun’n n lafili Zoova su. Blɛ kwlaa nga n dili i bisua lɔ’n i nun’n, ndɛ mma sɔ’n i su akunndan bulɛ’n ukali min kpa.” ?Amun wla kpɛn blɛ mɔ sa wie nun’n, Zoova ukali amun yɛ ɔ fɔnvɔli amun kpɛkun ɔ wlali amun fanngan’n i su?

15-16. ?Ngue yɛ Tori i su ndɛ’n kle e-ɔ?

¹⁵ Kpɛ sunman’n, kɛ sa kekle tɔ e su m’ɔ wie’n yɛ e wun wafa nga Zoova ukali e blɛ sɔ’n nun’n i wlɛ kpa-ɔ. Aniaan bla kun mɔ be flɛ i kɛ Tori’n wunnin i wlɛ kɛ ndɛ sɔ’n ti nanwlɛ. Be flɛ i wa yasua’n kɛ Masɔn. Kansɛli kleli i yalɛ lele afuɛ nsiɛn naan w’a wu. Nanwlɛ, aniaan bla’n i awlɛn’n kpɔtɔli i klun dan. I bɔbɔ seli kɛ: “N bumɛn i kɛ sa wie juli min su m’ɔ yoli kekle trali ngalɛ’n niɔn.” Ɔ seli ekun kɛ: “Kɛ a wun kɛ ɔ wa’n su wun i ɲrun’n, ɔ yo ɔ ya tratra su. Sɛ ɔ ti kɛ ɔ bɔbɔ ba’n yɛ a su wun ɔ ɲrun sɔ’n, nn ɔ su yoman ɔ ya sɔ. N si kɛ siɛ nin niɛn kwlaa be wun ndɛ sɔ’n i wlɛ kpa.”

 ¹⁶ Kannzɛ Tori i wla boli i wun sɛ’n, sanngɛ i sin’n ɔ buli wafa nga Zoova ukɛli i blɛ sɔ’n nun’n i akunndan. Ɔ seli kɛ: “Kɛ n tran n bu i akunndan’n, n wun i wlɛ kɛ min wa’n i tukpacɛ blɛ sɔ nun’n Zoova suannin min bo kpa. Kɛ Masɔn i tukpacɛ’n wa yoli kekle kpa mɔ be kwlá wlumɛn i sin lɔ bɔbɔ’n, aniaan wie mɔ be tran mmua’n be wa niannin e osu dɔɔtrɔ lɔ. Asa’n, aniaan’m b’a tuman dɔɔtrɔ lɔ le. Afin be kunndɛ kɛ blɛ kwlaa nga e sa mian’n bé úka e. Asa ekun’n, aniaan’m be fali ninnge nga e sa mian be wun’n be mannin e. Kannzɛ lika’n jrannin e su kpa’n, sanngɛ e sa w’a mianman like fi wun le.” Zoova ukali Tori naan w’a kwla jran kekle. Ɔ yoli like kunngba’n mannin i wa Masɔn.—An nian kuku nga be flɛ i kɛ “ Like nga e sa miɛn i wun’n bɔ cɛ yɛ Zoova fa mannin e-ɔ” i nun.

17-18. ?Ngue yɛ e kwla yo naan y’a wun i wlɛ kɛ blɛ kekle nun’n Zoova suan e bo-ɔ? (Jue Mun 40:5)

¹⁷ An kanngan Jue Mun 40:5 nun. Wienun-ɔn, sran kun waan ɔ́ fú oka fleiin kpa kun su. Kannzɛ bɔbɔ ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ jú oka’n i ti’n su lɔ ndɛndɛ’n, sanngɛ ɔ kwla jran kan ɔ nian ninnge nglanmannglanman ng’ɔ wun be’n. I wafa kunngba’n, kannzɛ sa kekle o e su naan e kunndɛ kɛ ɔ wie bɔbɔ’n, sanngɛ ɔ ju wie’n maan e jran kan naan e bu wafa nga blɛ sɔ’n nun’n Zoova uka e’n i akunndan. Aliɛ ba kwlaa nun’n, maan e usa e wun kɛ: ‘?Ngue yɛ Zoova yo mannin min andɛ-ɔ? ?Kannzɛ sa ng’ɔ o min su’n ɔ nin-a wieman’n, sanngɛ wafa sɛ yɛ Zoova uka min naan m’an jran kekle-ɔ?’ Amun fa amun ɲin be sie i like trele kun mɔ Zoova yoli fa ukali amun’n i su.

¹⁸ Kɛ sa o e su’n, e srɛ kɛ maan sa sɔ’n ɔ wie. Sɛ e yo sɔ kusu’n, ɔ ti su. (Fip. 4:6) Sanngɛ maan e fa e ɲin e sie i ninnge nga Zoova yo man e blɛ sɔ’n nun’n be su. Zoova tali e nda kɛ ɔ́ mán e wunmiɛn yɛ ɔ́ úka e naan y’a jran kekle. I sɔ’n ti’n, nán e wla fi wafa nga Zoova suan e bo’n i su le. Sɛ e yo sɔ’n, kɛ nga Zoova fa yoli i Zozɛfu i lika sa’n, é wún i wlɛ kɛ blɛ kekle nun bɔbɔ’n, ɔ yo maan e liɛ yo ye.—Bob. 41:51, 52.