1, 2. a) ¿Achkë rma ri kʼayewal ma nkiʼän ta chë nsach qakʼuʼx? b) ¿Achkë xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ?

 RÖJ, ri rusamajelaʼ Jehová, ma nsach ta qakʼuʼx taq yeqïl kʼayewal. Röj kan qayaʼon chwäch qan chë xkeqaqʼaxaj na kʼïy kʼayewal «rchë xtq-ok chpan Ruqʼatbʼäl Tzij Dios», kan achiʼel nuʼij le Biblia (Hech. 14:22). Chqä qataman chë jojun chkë ri kʼayewal najin yeqaqʼaxaj xa xuʼ chwäch ri kʼakʼakʼ Ruwachʼlew kan jurayil xkeslotäj, rma «ma xtjeʼ ta chik kamïk, bʼis, oqʼej nixta tyowen» (Apoc. 21:4).

² Tapeʼ Jehová ma nuʼän ta chë kan majun ta kʼayewal nqaqʼaxaj, ryä nqrtoʼ rchë yeqaköchʼ. Tqatzʼetaʼ achkë xuʼij ri apóstol Pablo chkë ri cristianos ri ye kʼo wä Roma. Taq xtzjoj yän achkë kʼayewal najin nkiqʼaxaj ri nkʼaj chik cristianos chqä ryä, Pablo xtzʼibʼaj reʼ: «Röj nqkowin nqqʼax chkiwäch jontir ri kʼayewal riʼ rma Dios xqrajoʼ» (Rom. 8:35-37). Reʼ ntel chë tzij chë Jehová nkowin nqrtoʼ pä tapeʼ najin nqaqʼaxaj jun kʼayewal. Tqatzʼetaʼ achkë xuʼän ryä rchë xtoʼ pä José chqä achkë rubʼanik nqrtoʼ pä komä.

3. ¿Achkë xbʼanatäj rkʼë rukʼaslemal José?

³ Jacob kan kowan wä nrajoʼ José, y ya riʼ kan jontir ye tamayon rchë (Gén. 37:3, 4). Rma riʼ ri runmal José kan itzel xkinaʼ che rä. Y taq ütz xuʼän chkiwäch, xkikʼayij äl chkë jojun kʼayinelaʼ aj Madián. Ri achiʼaʼ riʼ xkikʼwaj äl José pa Egipto, ri kʼa näj wä nkanaj che rä rachoch. Chriʼ Egipto, xkʼayïx äl che rä Potifar, jun ukʼwäy bʼey pa kiwiʼ ruchajinelaʼ faraón. Achiʼel nqatzʼët, ri rukʼaslemal José chaq kʼateʼ xjalatäj. Tapeʼ rubʼanon qa kowan wä najowäx  rma rutataʼ, komä xok jun achï ri kʼayin wä pa samaj (Gén. 39:1).

4. ¿Achkë kʼayewal xeruqʼaxaj José ri rkʼë jbʼaʼ yeqaqʼaxaj röj chqä?

⁴ Le Biblia nuʼij: «Jontir kʼo mul kʼo jun ma ütz ta nkikʼulwachij» (Ecl. 9:11). Kʼo mul yeqaqʼaxaj kʼayewal ri nkiqʼaxaj chqä ri nkʼaj chik winäq (1 Cor. 10:13). O rkʼë jbʼaʼ yojkiyöqʼ o nkiyaʼ kʼayewal pa qawiʼ xa rma yoj rutzeqelbʼëy Jesús (2 Tim. 3:12). Xa bʼa achkë na kʼa kʼayewal nqaqʼaxaj, Jehová nkowin nqrtoʼ pä. Tqatzʼetaʼ achkë rubʼanik xtoʼ José.

5. ¿Achkë xqʼax chwäch Potifar? (Génesis 39:2-6).

⁵ (Taskʼij ruwäch Génesis 39:2-6). Potifar xtzʼët chë José kowan nsamäj chqä chë kan retaman nuʼän rusamaj. Y xqʼax chwäch achkë rma nkowin wä nuʼän ya riʼ. Ryä xtzʼët «chë Jehová kan kʼo wä rkʼë José chqä chë yë wä Jehová nbʼanö chë ronojel ri nuʼän José kan ütz wä ntel chwäch». b Jun tiempo chrij riʼ, Potifar xyaʼ José pa kiwiʼ jontir ri rusamajelaʼ. Riʼ xuʼän chë Potifar kan kʼïy utzil xyaʼöx pä pa ruwiʼ.

6. ¿Achkë rkʼë jbʼaʼ xnaʼ José?

⁶ Tqaquʼ achkë komä xnaʼ José. ¿Achkë wä ri más nrajoʼ ryä? ¿Yë komä ri ütz ntzʼet rma Potifar rchë yeyaʼöx nimaläj taq samaj pa ruqʼaʼ? Ütz nqaʼij chë manä. Rkʼë jbʼaʼ, ri más wä nrajoʼ ryä ya riʼ ma nxmeʼ ta chik pa samaj chqä ntzolin rkʼë rutataʼ. Nqaʼij riʼ rma tapeʼ yaʼon nimaläj taq samaj pa ruqʼaʼ, ryä kʼa xmïl na wä pa samaj rkʼë jun achï ri xa tyox nuyaʼ kiqʼij. Jehová ma xuʼän ta chë Potifar xyaʼ äl qʼij che rä José rchë nbʼä äl. Chqä José kʼa kʼo na wä más nmaʼq taq kʼayewal xerïl.

7. ¿Achkë rma nqaʼij chë José xa más kʼayewal xrïl? (Génesis 39:14, 15).

⁷ Achiʼel nqatzʼët chpan ri capítulo 39 rchë Génesis, ri rixjayil Potifar xbʼä ruwäch chrij José y kan kʼïy mul xtäj ruqʼij chrij chë twär rkʼë. Ye kʼa ryä ma xrajoʼ ta chwäch. Rma riʼ ri rixjayil Potifar kan xpë ruyowal chqä xqʼabʼaj chrij chë xrajoʼ  xuʼän violar (taskʼij ruwäch Génesis 39:14, 15). Taq Potifar xkʼoxaj riʼ, xyaʼ José pacheʼ, ri akuchï xjeʼ wä jojun junaʼ (Gén. 39:19, 20). ¿Achkë chë kʼaslemal xkʼwaj José chriʼ? Ri tzij hebreo ri xksaj José taq xtzjon chrij ri tzij pacheʼ ntel chqä chë tzij «jül». Reʼ nukʼüt chqawäch chë akuchï xyaʼöx wä José kan kowan wä qʼequʼn chqä kan nuyaʼ bʼis chawä yajeʼ chriʼ (Gén. 40:15; nota). Le Biblia nuʼij chqä chë jun tiempo José xyaʼöx cadenas chraqän chqä chuqül (Sal. 105:17, 18). Achiʼel nqatzʼët, xa más kʼayewal xrïl. Rubʼanon qa yaʼon wä nimaläj taq samaj pa ruqʼaʼ, ye kʼa komä xa pacheʼ chik kʼo wä.

8. Tapeʼ jun kʼayewal nbʼä más pa nüm, ¿achkë ütz nqayaʼ chwäch qan?

⁸ ¿Kʼo jmul qaqʼaxan jun kʼayewal ri xa más xbʼä pa nüm tapeʼ kan xqatäj qaqʼij che rä Jehová chë tqrtoʼ pä? Rkʼë jbʼaʼ kʼo mul kan ya riʼ nbʼanatäj. Kʼo mul Jehová nuyaʼ qʼij chë yeqaqʼaxaj kʼayewal chwäch re Ruwachʼlew reʼ ri kʼo pa ruqʼaʼ Satanás (1 Juan 5:19). Ye kʼa röj ütz nqayaʼ chwäch qan chë ri Qatataʼ kʼo chkaj kan retaman achkë najin nqaqʼaxaj chqä nrajoʼ nqrtoʼ pä (Mat. 10:29-31; 1 Ped. 5:6, 7). Ryä chqä nuʼij reʼ chqë: «Majun bʼëy xkatinyaʼ ta qa chqä majun bʼëy xkatinmestaj ta qa» (Heb. 13:5). Rkʼë rutoʼik Jehová, röj nqkowin nqqʼax chkiwäch kʼayewal ri chqawäch röj achiʼel ta kan majun ta kisolik. Ya riʼ xbʼanatäj rkʼë José.

9. ¿Achkë nkʼutü chë Jehová majun bʼëy xyaʼ ta qa José chkipan ri junaʼ ri xjeʼ pacheʼ? (Génesis 39:21-23).

⁹ (Taskʼij ruwäch Génesis 39:21-23). Jehová xuʼän chë José jontir ütz xel chwäch tapeʼ kowan wä kʼayewal najin nuqʼaxaj pacheʼ. ¿Achkë xbʼanatäj? Achiʼel xuʼän rkʼë Potifar, José chqä xuʼän chë ri ukʼwayon bʼey pacheʼ xkʼuqbʼaʼ rukʼuʼx chrij. Rma riʼ ri achï riʼ xeruyaʼ pa ruqʼaʼ José jontir ri winäq ri ye kʼo pacheʼ. Le Biblia nuʼij chë «ri ukʼwayon bʼey pacheʼ ma nchʼujirsaj ta wä riʼ chrij ronojel ri kʼo wä pa ruqʼaʼ José». Ya riʼ xuʼän chë José xrïl jun rusamaj ri achoq chrij xyaʼ wä ran. Kan ma chaq bʼaʼ ta nanmaj chë jun achï ri xbʼix chrij chë xrajoʼ xtzʼlaʼ rixjayil ri nchajin rchë faraón xyaʼöx kʼïy uchqʼaʼ pa ruqʼaʼ. Ye kʼa röj qataman achkë rma xbʼanatäj riʼ. Génesis 39:23 nuʼij chë «Jehová kʼo wä rkʼë José, y Jehová xuʼän chë ronojel ri nuʼän wä José, ütz wä ntel chwäch».

10. ¿Achkë rma José rkʼë jbʼaʼ xnaʼ chë ma jontir ta ütz tajin ntel chwäch?

¹⁰ Tqaquʼ chik jmul achkë komä xnaʼ José. Tqaquʼ rij reʼ: ¿xnaʼ komä ryä chë jontir ütz najin ntel chwäch tapeʼ kʼo pacheʼ rma xqʼabʼäx tzij chrij?, ¿achkë wä ri más nrajoʼ ryä?, ¿yë komä ri ütz ntzʼet rma ri ukʼwayon bʼey pacheʼ? Rkʼë jbʼaʼ ri nrajoʼ wä ryä ya riʼ chë ttzʼet chë ma yë ta ryä ajmak chqä chë tesäx äl pacheʼ. Rma riʼ xuʼij che rä jun achï ri xtesäx wä äl pacheʼ chë ttzjoj chrij ryä che rä faraón rchë nesäx äl chriʼ (Gén. 40:14). Ye kaʼ, rma ri achï riʼ ma chanin ta xtzjoj José che rä faraón, ryä kʼo chë xjeʼ na chik kaʼiʼ junaʼ pacheʼ (Gén. 40:23; 41:1, 14). Tapeʼ ke riʼ, rkʼë rutoʼik Jehová, José kan jontir wä ütz ntel chwäch. ¿Achkë rubʼanik xbʼanatäj riʼ?

11. ¿Achkë xkowin xuʼän José rkʼë rutoʼik Jehová, y achkë rubʼanik xtoʼon ya riʼ rchë xbʼanatäj ruraybʼal Jehová?

¹¹ Taq José kʼo wä pacheʼ, Jehová xuʼän chë faraón xuʼän kaʼiʼ achïkʼ. Ri faraón  nrajoʼ wä nutamaj achkë yeʼel chë tzij ri achïkʼ riʼ. Rma riʼ, taq xtamaj chë José nkowin yeruqʼalajsaj ri achïkʼ, xtäq rukʼamarik. Rkʼë rutoʼik Jehová, José ma xa xuʼ ta xkowin xqʼalajsaj rachïkʼ faraón, xa kan xuʼij chqä che rä achkë nkʼatzin nuʼän. Ya riʼ xuʼän chë ri faraón kan kowan xel rukʼuʼx che rä. Taq xtzʼët chë re kʼajol reʼ najin wä ntoʼöx pä rma Jehová, faraón xuʼän chë yë ryä xtzʼetö ri rukïl wäy ri kʼo wä chwäch jontir ri tinamït Egipto (Gén. 41:38, 41-44). Jojun junaʼ chrij riʼ, xpë jun mamaʼ wayjal ri kan kʼïy junaʼ xkʼwaj chriʼ Egipto chqä Canaán, ri akuchï ye kʼo wä ru-familia José. Rma ri samaj yaʼon wä pa ruqʼaʼ, ryä xkowin xeruköl ru-familia, ri akuchï xtpë wä ri Mesías.

12. ¿Achkë xuʼän Jehová rchë José ütz xel jontir chwäch?

¹² Tqaquʼ rij jontir ri xqʼaxaj José. ¿Achkë xbʼanö chë ütz xtzʼet rma Potifar tapeʼ xa kʼayin wä äl pa samaj? ¿Achkë xbʼanö chë ri ukʼwayon bʼey pacheʼ xyaʼ pa kiwiʼ ri nkʼaj chik ri ye kʼo pacheʼ? ¿Achkë xbʼanö chë faraón xeruʼän ri kaʼiʼ achïkʼ chqä xuʼän chë José xkowin xeruqʼalajsaj? Y ¿achkë xbʼanö chë yë José xyaʼöx rchë nutzʼët rukïl wäy pa ruwiʼ jontir Egipto? (Gén. 45:5). Kan nqʼalajin chë yë Jehová xbʼanö chë José ütz ntel jontir chwäch. Achiʼel nqatzʼët, Jehová xksaj ri xkiʼän ri runmal José rchë xuʼän ruraybʼal.

13. ¿Nqrköl komä Jehová chkiwäch jontir ri kʼayewal?

¹³ Ri xbʼanatäj rkʼë José kʼo jun ri kan kʼo rejqalen nukʼüt qa chqawäch. ¿Nqrköl komä Jehová chkiwäch jontir ri kʼayewal? ¿Nuʼän komä Jehová chë jontir ri kʼayewal yeqaqʼaxaj kʼo ütz nkiyaʼ qa? Manä. Le Biblia ma ya riʼ ta nuʼij (Ecl. 8:9; 9:11). Ye kʼa kʼo jun ri kan qayaʼon chwäch qan: taq nqqʼax chwäch jun kʼayewal, Jehová kan nutzʼët pä achkë najin nbʼanatäj qkʼë y nuyaʼ ruxkïn chqë taq nqakʼutuj qatoʼik che rä (Sal. 34:15; 55:22; Is. 59:1). Y ma xuʼ ta riʼ, ryä nqrtoʼ rchë nqqʼax chwäch xa bʼa achkë kʼayewal. ¿Achkë rubʼanik nuʼän riʼ?

14. ¿Achkë rubʼanik nqrtoʼ Jehová taq kʼo kʼayewal yeqaqʼaxaj?

 ¹⁴ Jehová nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx. Kʼïy mul nuʼän riʼ taq más nkʼatzin chqë (2 Cor. 1:3, 4). Kan ya riʼ xtzʼët Eziz, jun qachʼalal achï aj Turkmenistán ri xbʼix che rä chë xtjeʼ kaʼiʼ junaʼ pacheʼ xa rma nuyaʼ ruqʼij Jehová. Ryä nuʼij: «Ri qʼij taq xqʼat tzij pa nwiʼ, jun qachʼalal xkʼüt Isaías 30:15 chi nwäch, ri nuʼij: ‹Rïx xtjeʼ iwuchqʼaʼ we ma xtixiʼij ta iwiʼ chqä xtikʼüt chë ikʼuqbʼan ikʼuʼx›. Ri tzij riʼ janina xinkitoʼ rchë ma xinxiʼij ta wiʼ chqä rchë xinkʼuqbʼaʼ nkʼuʼx chrij Jehová. Ri xinquʼ rij ri versículo riʼ ronojel mul xirutoʼ taq xijeʼ pacheʼ». ¿Kʼo jmul qanaʼon röj chë Jehová kan kowan xkʼuqbʼaʼ qakʼuʼx taq más xkʼatzin chqë?

15, 16. ¿Achkë nqatamaj chrij ri xqʼaxaj ya Tori?

¹⁵ Kʼïy mul ma nqatzʼët ta achkë rubʼanik nqrtoʼ pä Jehová kʼa taq xqqʼax yän chwäch jun kʼayewal. Jun qachʼalal ixöq ri rubʼiniʼan Tori xtzʼët chë kan ya riʼ wä nbʼanatäj. Mason, ri ral re qachʼalal reʼ, xkäm rma jun cáncer ri seis junaʼ xyalöj che rä. Ma kʼayewal ta nqʼax chqawäch achkë rma ya Tori xkanaj pa jun mamaʼ bʼis. Ryä nuʼij: «Rïn nnaʼ chë majun ta jun kʼayewal más nüm ri nuqʼaxaj jun teʼej chwäch ri nkäm jun ral». Ryä chqä nuʼij: «Rïn nbʼij chë jontir teʼej tataʼaj nkiquʼ chqä reʼ: chë más natäj poqän taq natzʼët jun awal ri najin nutäj poqän chawäch chwäch ri kan yït rït ri yatjö poqän».

¹⁶ Tapeʼ kan kowan xtäj poqän, jun tiempo chrij riʼ, ya Tori xquʼ rij jontir ri xuʼän Jehová rchë xtoʼ pä. Ryä nuʼij: «Taq nnatäj pä ri tiempo riʼ chwä, yikowin ntzʼët achkë rubʼanik xirutoʼ pä Jehová  taq Mason kowan wä yawaʼ. Nnatäj chwä chë yajün taq wal majun ta wä ruchqʼaʼ rchë yerukʼül apü ruwlaʼ, ri qachʼalal kaʼiʼ wä horas nkiʼän rchë yeʼapon pa hospital. Kan ronojel wä mul kʼo jun qachʼalal chriʼ rchë nqrtoʼ. Ryeʼ chqä xojkitoʼ rkʼë päq. Yajün taq más kʼayewal najin nqaqʼaxaj, ronojel mul xjeʼ ri xkʼatzin chqë». Jehová xyaʼ che rä ya Tori chqä che rä Mason ri xkʼatzin chkë rchë xkiköchʼ ri kʼayewal (tatzʼetaʼ ri recuadro « Jehová xyaʼ pä ri achkë xkʼatzin chqë»).

17, 18. ¿Achkë xtqtoʼö rchë xtqatzʼët chqä xtqatyoxij ri toʼïk nuyaʼ pä Jehová chqë taq nqqʼax chpan jun kʼayewal? (Salmo 40:5).

¹⁷ (Taskʼij ruwäch Salmo 40:5). Jun winäq ri njoteʼ pa ruwiʼ volcán ri más nrajoʼ ya riʼ napon kʼa pa ruwiʼ ri volcán. Ye kʼa taq najin njoteʼ, kʼo jalajöj akuchï ütz npaʼeʼ wä rchë nkʼastan. Ke riʼ chqä ütz nqaʼän röj, kʼo chë chaq taqïl nqaquʼ rij achkë rubʼanik najin nqrtoʼ pä Jehová rchë nqqʼax chwäch jun kʼayewal. Taq nkʼis qa jun qʼij, tqakʼutuj qa reʼ chqawäch: «¿Achkë utzil xyaʼ pä Jehová pa nwiʼ komä? Tapeʼ kʼa kʼo na ri kʼayewal chwij, ¿achkë najin nuʼän pä ryä rchë yirutoʼ rchë nköchʼ ri kʼayewal riʼ?». Ronojel qʼij tqatzʼetaʼ achkë rubʼanik nuyaʼ pä utzil Jehová pa qawiʼ, tapeʼ xa jun.

¹⁸ Ma itzel ta we nqaʼij che rä Jehová chë tresaj äl ri kʼayewal najin nqaqʼaxaj (Filip. 4:6). Chqä majun bʼëy tqamestaj ta achkë utzil ruyaʼon pä ryä pa qawiʼ komä. ¿Achkë rma? Rma Jehová rubʼin chë ryä xtyaʼ pä qachqʼaʼ chqä xtqrtoʼ rchë xkeqaköchʼ ri kʼayewal. Rma riʼ ronojel mul tqatyoxij jontir ri toʼïk ruyaʼon pä chqë. We xtqaʼän riʼ, xtqatzʼët chë Jehová najin nqrtoʼ pä yajün taq najin nqqʼax chwäch jun mamaʼ kʼayewal, kan achiʼel xuʼän rkʼë José (Gén. 41:51, 52).