Teu ngeh ngaˇ uiˇ doˆ leꞈ˗euˬ ma. Ngaˇ ngaˬ˗euˬ cawˬ uˬ duˬ tahˬ˗eu zahˇ gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ nui ma ahˇ˗eu paˬ lehˇ tiˬ pawꞈ˗iˬ maˬ noeˬ taˬ˗euˬ beu. Teu miˇ neh ngaˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ “Nawˇ Jaˇliꞈ gaˇ kawˆ siˬ nya de laˬ?” lehˇ naˇ haˬ˗euˬ ma. Ngaˬ˗euˬ cawˬ tiˬ kʼehˬ tsoˆ leˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ ma Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ pyeuꞈ˗eu miˇ neh aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ ma˗ahˇ neh ui cuiˆ na ya dzaw˗euˬ ma lehˇ ehˇ˗eu meh. Ngaˇ gaˇ kawˆ heu˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ siˬ nya mawꞈ˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ˗ahˇ bi ja tawꞈ leꞈ˗euˬ ma.

Nga nyaꞈ uˬ ciꞈ miˇ lah ni ja˗euˬ ma. Ngaˬ˗euˬ cawˬ Jaˇliꞈ˗ahˇ miˇ tsaˬ heu siˬ˗ahˇ Saˬdaˬ uˆ lahˇ luꞈ˗a lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh lehˇ ehˇ˗eu meh. (Yoˇhaˬ 14:30) Naw maꞈ nmˇ gaˇ kawˆ heu˗ahˇ siˬ nya dzeuˇ˗euˬ paˬ. Ehˇ kʼawꞈ ngaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ naˇ yaw shuiꞈ shuiꞈ lehˇ gʼeh˗awˇ, nui ma ahˇ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu lehˇ miˇ˗a. Ngaˇ naˇ Miˬyehˇ miˇ tsaˬ heu siˬ˗ahˇ uˆ lahˇ luꞈ meh lehˇ gaˬ haw˗euˬ tehꞈ ma. Ehˇ kʼawꞈ ngaˬ neh ya gaˬ haw˗euˬ jeˬ teu naˇ, miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ pyeuꞈ laˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ haw ngeh tiˬ pawꞈ˗iˬ maˬ ngeuˇ leˇ gaˇ duˇ nya. Teu ngeh ngaˇ 26 kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ tehꞈ kʼawꞈ ni nui ma cawˆ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu gʼawˬ mya jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ya puˬ˗euˬ ma.

Ngaˬ da Aˬmeˬliˇkaˬ˗euˬ guiˇ deuˆ˗eu saˇ pawˇ yeuꞈ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh. Teu miˇ neh ngaˇ nyiˇ ngeh neh tiˬ laꞈ kʼeuꞈ pyeuˆ˗euˬ taꞈ naˇ˗aˬ, Nuˇkiꞈ˗liˬyaˬ guiˇ aˬ myah luꞈ pyeuꞈ laˇ nya ngaˇ lehˇ siˬ nya taˬ˗euˬ ma. Ngaˇ Kehˇliˬpawˇniˬ˗yaˬ gahˬ kaˬ˗ahˇ sahˬ boꞈ dzaw goˇ luꞈ ngeh, Biˬ˗yaˬnamˬ guiˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Sahˬ boꞈ dzaw zaˬ deuˬ gaˇ ma kahˇ li ni guˇ guˇ˗ehˇ cah ngeh ngaˇ jiˇ gm leˇ˗euˬ ma. Yehˇ deuˬ daˇ kawˬ yuˇ˗awˇ diˬ diˬ˗ehˇ teh laˇ˗eu miˇ neh cehˆ˗euˬ ma. Yehˇ deuˬ myaˆ biˇ˗euˬ maˬ puˇ beuˆ˗eu miˇ neh, tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ mawˇ dzaˬ laˇ˗a. Saꞈ jiˇ maˬ gʼawˇ dehˆ nya˗a. Aˇ yamˬ teu yamˬ˗ahˇ laˆ tsoeˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu suˬ saˬ˗eu jeˬ tehꞈ˗ehˇ jaˆ˗eu meh. Miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu aˬ yuiꞈ tiˬ gʼaˬ na jiˇ bi sehꞈ˗awˇ, gaˇ ma kahˇ li ni guˇ guˇ˗ehˇ cah˗eu deuˬ hawˇ˗eu laˆ suˬ saˬ˗eu jeˬ tehꞈ˗ehˇ jaˆ˗eu meh. Tsawˇ haˬ˗euˬ nui noeˬ jiˇ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ maˬ duˇ leˇ˗eu miˇ neh yaw bahˬ yaw lah˗ehˇ gʼeh˗eu meh.

1970 kʼoꞈ˗ahˇ ngaˇ Aˬlaˇsaꞈ˗kaꞈ laꞈ taˆ paw jaˆ˗eu lawˇ deh˗ahˇ gaˇ mˇ˗iˇ˗euˬ ma. Pyuˇ jiˇ za laˇ dui dui˗eu meh. Aˇ nah naˇ ngaˇ Law dawˬ˗ahˇ iˇ˗euˬ ma. Kʼoeˇ naˇ ngaˇ saiˬ gehˬ tiˬ laˇ zeuˇ˗awˇ, laꞈ oˆ paw caw caw˗ehˇ aˬ gaˇ iˇ˗eu yaw duˬ maˬ baw ni ba la yaw myaˬ siˬ oe leꞈ ngeh, Ehˇpa˗li kaˆ˗ahˇ iˇ keuˆ˗euˬ ma. Ngaˇ gaˇ ma kahˇ li ni shaˬ zahˬ gʼawˬ mya jeˬ˗ahˇ neh buˬ˗iˇ mawꞈ˗eu tsawˇ haˬ gʼawˬ mya ni˗ahˇ ya mawˇ˗euˬ ma.

Miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ pyeuꞈ laˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ haw ngeh, Jaˇliꞈ˗ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ miˇ tsaˬ heu siˬ˗ahˇ Saˬdaˬ uˆ lahˇ luꞈ˗eu  lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Miˬyehˇ aˬ gaˇ iˇ˗euˬ nga lehˇ ngaˬ˗ahˇ zawˇ˗ehˇ siˬ nya mawꞈ nya.

Ba la gʼawˬ mya siˬ byah laˇ ngeh ngaˇ dawˬ kʼoꞈ teu za˗euˬ ma. Teu gaˇ neh naˇ ngaˇ aˬ jeˬ keuˆ le kʼawꞈ Miˬyehˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu mehˇ nmˇ yaw myaˬ gʼaˬ nehˬ˗ehˇ ya siˬ nya˗euˬ ma.

Ngaˇ Law dawˬ˗ahˇ gʼoꞈ laˇ ngeh ngaˬ˗euˬ cawˬ˗euˬ aˬ ma kʼoeˇ gʼaˬ nehˬ˗ehˇ dawˬ ya ngehˬ cawˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ ngaˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ tiˬ dmˬ biꞈ nehˬ laꞈ˗euˬ meh. Aˇ nah naˇ ngaˇ Neˇteuˇlehˬ miˇ kʼahˬ Ehˇsaꞈ˗teuˬdamˬ˗ahˇ iˇ˗euˬ ma. Tiˬ miˇ miˬ dzaˬ˗euˬ kʼawˇ zeuˇ˗euˬ uˬ moˆ ngaˇ Jaˇliꞈ gui luꞈ gaˇ mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ haw mawˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ ngaˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya laˇ ni caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ meh. Aˇ nah naˇ ngaˇ Aiˇlehˬ miˇ kʼahˬ Daˇbaˬ˗liˬ meuˬ˗ahˇ iˇ˗awˇ, teu gaˇ jaˆ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ˗euˬ Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ iˇ˗euˬ ma. Teu gaˇ ngaˇ noeˬ dahˇ doe laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ Aˇteuˬ Mehˇtiˬ˗uˬ nehˬ˗ehˇ ya mawˇ dzoeˇ˗euˬ ma. Ngaˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ Jaˇliꞈ mehˬ nehˬ laꞈ lehˇ shaˇ ngeh, aˬ yawꞈ jiˇ nui ma tsaˬ˗eu meh.

Ngaˇ gʼawˬ mya jeˬ˗ahˇ siˬ mawꞈ˗eu miˇ neh, Jaˇliꞈ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ dzaw laˇ˗awˇ aˇ maꞈ aˇ muˇ neh jahˇ doˆ taˬ˗euˬ paˇ dmˬ deuˬ gʼawˬ mya hmˬ˗ahˇ pyehˆ tseˇ˗awˇ gui˗euˬ ma. Jaˇliꞈ jiˇ gui˗euˬ ma. Ya gui ngeh ngaˬ˗ahˇ nui ma cehˇ tahˬ tahˬ˗eu lehˇ miˇ˗a. Aˇ muˇ˗euˬ mehˬ bawˬ˗ahˇ zaˬ deuˬ, zaˬ siˬ nui gahˇ ahˇ˗eu deuˬ aˇ yaˇ aˇ yaˇ kʼoꞈ˗ahˇ neh poˆ luꞈ˗eu yaw jeˬ ma jeˬ, ‘Aˬ jeˬ miˇ neh shaˬ˗eu zahˬ˗eu jeˬ jaˆ˗eu nga? Miˬyehˇ aˬ suˇ gʼaˬ nga? Shiˇ naˇ aˬ gaˇ iˇ˗eu nga?ʼ lehˇ ehˇ˗eu gaˇ kawˆ heu deuˬ˗ahˇ aˬ laꞈ baꞈ diˇ˗awˇ dawˬ kʼoꞈ biꞈ˗eu meh. Teu gaˇ ngaˇ tiˬ gʼaˬ˗ahˇ˗iˬ maˬ siˬ nya˗eu miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ tehꞈ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗euˬ ma. Aˬ yawꞈ maꞈ ngaˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ laˇ ni hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ nui kʼahˇ mˇ mawꞈ laˇ ni caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ meh.

Ngaˇ 1972 kʼoꞈ˗ahˇ iˇ cuꞈ shawˇ˗euˬ ma. Tiˬ kʼoꞈ byah laˇ naˇ ngaˇ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ˗awˇ, Aiˇlehˬ laꞈ taˆ paw Niˇ˗uˇliˬ meuˬ˗ahˇ jaˆ˗eu aˇ muˇ muˇ zaˬ tiˬ muˇ˗ahˇ jawˇ˗iˇ˗euˬ ma. Ngaˇ gawˬ jawˬ˗euˬ baˬ gʼa˗ahˇ kʼaˬ lo neh tsoˆ taˬ˗euˬ iˇ kahˇ˗ahˇ ngaˬ˗awˇ jawˇ˗euˬ ma. Iˇ kahˇ˗euˬ dawˬ peh mawˇ neˇ baˬ maꞈ jawˆ˗eu meh. Ngaˇ tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ mehˬ shi le˗awˇ dawˬ mehˬ mehˬ dzaw˗eu ma. Aˬ yawꞈ maꞈ yaˇ moꞈ dzaˬ dzaˬ˗ehˇ yaw muiˬ˗ehˇ naˇ haˬ gaˇ duˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ nui noeˬ nui duˇ maˬ biꞈ nehˬ kʼawꞈ, ngaˬ˗ahˇ baˬ maꞈ˗euˬ mehˬ shi aˬ joˆ˗ehˇ ya haw˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ dzaw nya ni caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ meh. 1974 kʼoꞈ˗ahˇ ngaˇ Naˇ˗iˇjoˬ Pi nehˬ˗ehˇ dzehˬ˗eu huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ ya geuꞈ˗euˬ ma. Nga nyaꞈ muiˬ˗eu cawˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ ma.

Teu ngeh Aiˇlehˬ laꞈ taˆ paw tiˬ paw tiˇ paw maˬ tsaˬ maˬ dzoeˇ leˇ˗eu jeˬ gʼawˬ mya ni jaˆ˗eu meh. Teu miˇ neh tiˬ gʼaˬ na Aiˇlehˬ laꞈ taˆ paw˗ahˇ “maˬ puˇ hawˇ˗eu miˬ siˬ˗euˬ miˇ kʼahˬ” lehˇ kuˇ˗eu meh. Gaˇ ma˗ahˇ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ diˬ˗eu ceh˗eu, miˬ beuˆ beuˆ˗eu, lawˬ liˬ˗ahˇ maˬ puˇ tahˇ˗eu, heu deuˬ tiˬ kʼehˬ maˬ taˬ ya mawˇ˗eu meh. Myaˬ tiˬ paˆ naˇ miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu gaˇ kawˆ hawˇ˗eu zahˇ˗euˬ gaˇ kawˆ tiˬ paw tiˇ paw maˬ tsaˬ maˬ dzoeˇ leˇ˗eu miˇ neh gaˇ kawˆ doˆ laˇ˗eu meh. Paˬ liˬ so deuˬ hawˇ˗eu koꞈ dawˬ zaˬ lahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ naˇ miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, tiˬ paw˗iˬ gʼaˬ baꞈ maˬ baꞈ˗a lehˇ  siˬ nya˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ dui laˆ tsoeˬ˗eu jeˬ maˬ jaˆ ni tsaꞈ gaˬ˗iˇ nya˗eu meh. Aˬ myah myah naˇ nymˇ sahˇ deuˬ yaw haiˬ yaw doeˇ jeˬ aˬ geu ngeh yamˬ˗ahˇ pyeuꞈ˗awˇ aˬ geu gaˇ pyeuꞈ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh, aˬ dui saˇ tiˇ taˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ aˬ dui˗ahˇ jeˬ hu neh ehˇ nehˬ laꞈ˗eu meh.

Ehˇ kʼawꞈ lehˬ laˇ ca laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ˗a siˬ. Tiˬ nah huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ˗eu Deˇniˬ˗suiꞈ Kehˇliˬgamˬ nga nyaꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ tiˬ gʼaˬ˗iˬ maˬ jawˇ˗eu gʼawˬ mahˇ maˬ kaˬ˗eu meuˬ tiˬ meuˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗iˇ˗euˬ ma. Nga maꞈ teu gaˇ tiˬ poˆ tsaꞈ gaˬ˗iˇ haw˗euˬ tehꞈ siˬ. Nga nyaꞈ Aiˇliˬ˗suiꞈ˗euˬ dawˬ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ ngehˬ lawˆ nya˗eu miˇ neh, zaˬ miˬ aˬ buˇ tiˬ gʼaˬ nga nyaꞈ˗ahˇ Eˬgaˬlamˬ˗euˬ kʼoeˬ sho laˇ˗euˬ tsawˇ haˬ pyeuꞈ nga lehˇ dehˬ lehꞈ˗eu meh. Nga nyaꞈ tsawˬ guˆ˗iˇ˗euˬ ma. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, Eˬgaˬlamˬ˗euˬ yehˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu lehˇ bi siˬ˗eu tehꞈ˗ehˇ kʼawꞈ ya bi sehꞈ gaˇ keuˆ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya˗awˇ, aˬ kuiˇ bi beuˆ kʼehꞈ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Nga nyaꞈ yaw gaˆ gaˆ gaˆ˗ehˇ lawˬ liˬ˗ahˇ loꞈ luꞈ ngeh, nga nyaꞈ˗ahˇ dehˬ lehꞈ˗eu zaˬ miˬ aˬ buˇ kʼoeˇ gʼaˬ yawꞈ luꞈ˗eu kawˇpiˬ ahˬ duˬ˗ahˇ lawˬ liˬ tiˬ laˇ naˬ laˇ˗euˬ meh. Zaˬ miˬ aˬ buˇ kʼoeˇ gʼaˬ nga nyaꞈ jawˇ paw laꞈ noeˇ toeˬ toeˬ˗ehˇ lawˬ liˬ laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu zaˬ yo aˬ li kʼoeˇ nyiˬ gʼaˬ˗ahˇ dzawˇ nehˬ˗euˬ meh. Zaˬ yo aˬ li kʼoeˇ nyiˬ gʼaˬ nga nyaꞈ jawˇ gaˇ oe˗awˇ, lawˬ liˬ aˬ geu ngeh laˇ˗a lehˇ naˇ haˬ˗eu meh. Lawˬ liˬ oe keuˆ ngeh aˬ yawꞈ nyaꞈ lawˬ liˬ yeuꞈ˗eu gʼaˬ nehˬ˗ehˇ ngehˬ cawˬ˗iˇ˗euˬ meh. Nga nyaꞈ aˬ yawꞈ maꞈ aˬ jeˬ gaˇ kawˆ ngehˬ˗eu maˬ siˬ nya nya. Lawˬ liˬ laꞈ kʼoeˇ jiˇ tiˬ gʼaˬ˗iˬ maˬ dziˬ luꞈ˗a. Teu miˇ neh nga nyaꞈ˗ahˇ meuˬ˗euˬ laꞈ nyiˇ sheuˬ doˆ˗awˇ, sehꞈ byoˆ nehˬ laꞈ˗eu paˬ lehˇ kʼahˬ lahˇ˗euˬ ma. Ehˇ kʼawꞈ teu loꞈ˗ehˇ maˬ pyeuꞈ˗aˬ. Nga nyaꞈ tiˬ jeˬ˗iˬ lehˬ laˇ ca laˇ˗eu jeˬ maˬ jaˆ ni meuˬ laꞈ nyiˇ˗ahˇ iˇ doˆ nya˗euˬ ma. Lawˬ liˬ˗ahˇ neh iˇ ka˗eu lehˇ gʼeh ngeh ngaˇ lawˬ liˬ yeuꞈ˗eu gʼaˬ˗ahˇ “Meuˬ laꞈ kʼoeˇ jawˇ˗eu deuˬ nga nyaꞈ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ jeˬ naˇ haˬ ta” lehˇ naˇ haˬ˗euˬ ma. Aˬ yawꞈ “Ngaˇ naw maꞈ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya˗eu ma. Teu miˇ neh ngaˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ naw maꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ ehˇ nehˬ˗euˬ ma. Tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ kʼahˬ lahˇ kʼawꞈ gʼaˬ˗aˇ. Tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ ngeuˇ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh.

1976 kʼoꞈ˗ahˇ Daˇbaˬ˗liˬ meuˬ˗ahˇ huiˬ˗eu mehˬ bawˬ jahˇ˗euˬ meh. Teu gaˇ ngaˇ Eˬgaˬlamˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ dzehˬ˗eu huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ˗eu Pawˇliˬ Loˇmehꞈ˗suiꞈ˗ahˇ ya mawˇ˗euˬ ma. Aˬ yawꞈ naˇ Miˬyehˇ˗ahˇ gaˬ˗awˇ, taˬ aw˗eu uˬ taꞈ, gaˬ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu meh. Pawˇliˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ nyiˇ Saˇ kiˇ˗euˬ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ huiˬ laˇ˗euˬ meh. Teu gaˇ neh 1 kʼoꞈ naˇ Pawˇliˬ nga nyaꞈ sheuˬ dahˬ dzaˬ˗awˇ, Aiˇlehˬ laꞈ taˆ paw Behˇliˬmiˬnaˬ meuˬ˗ahˇ dzehˬ˗eu huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ daˆ leꞈ˗euˬ ma.

Aˇ yamˬ tiˬ yamˬ˗ahˇ nga nyaꞈ aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gaˇ ya mˇ ngeh, Behˇ˗uˇpehˬ˗suiꞈ Law dawˬdehˇliˬ hawˇ˗eu yahˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jawˇ kʼahˬ nui deuˬ˗ahˇ jiˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ ya mˇ˗euˬ ma. Mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ nui jah nga nyaꞈ˗euˬ nui ma˗ahˇ zaw laˇ dui dui miˇ˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ nui ma laꞈ kʼoeˇ jah ziꞈ taˬ˗euˬ yaw jeˬ ma jeˬ, zahˇ nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu nui jah, myaˆ pyawˬ huiˬ nyiˇ tseˇ˗eu, bye˗eu jeˬ, heu deuˬ˗ahˇ byehˇ dzeh jiˇ˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ laˇ˗euˬ meh. Teu miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ˗awˇ, uˆ kaˬ uˆ lahˇ nehˬ˗euˬ meh.

Ngaˇ Aiˇlehˬ laꞈ taˆ paw 10 kʼoꞈ jawˇ˗awˇ, 1981 kʼoꞈ˗ahˇ Giˇlaˆ dzaw nymˇ 72 poˆ aˬ yawꞈ poˆ˗ahˇ dzaw laˇ lehˇ kuˇ˗eu meh. Nga nyaꞈ Giˇlaˆ dzaw nymˇ daˆ gʼaˬ ngeh, Ehˇpa˗li kaˆ nahˇ ma ga kʼehˬ paw Siˬlaˇ Loˇ˗oˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ ya mˇ˗iˇ˗euˬ ma.

Nga nyaꞈ Miˇshaˬnaˬliˬ 11 gʼaˬ jawˇ˗eu nymˇ tiˬ nymˇ˗ahˇ ya jawˇ˗euˬ ma. Nymˇ teu nymˇ laꞈ kʼoeˇ hawˬ dzaˬ dzaˬ nymˇ kuˆ lawˆ 1 lawˆ, gaˇ nyiˇ kuˆ 3 kuˆ, iˇ cuꞈ dzuiꞈ˗eu kuˆ lawˆ 2 lawˆ, naˬ gaˬ 1 siˬ, mehˬ tsoeˬ lehˬ tsiˬ˗eu caˆ 1 siˬ, mehˬ tsoeˬ laˆ gui˗eu caˆ 1 siˬ lehˇ jaˆ˗eu meh. Nga maꞈ teu˗ahˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ biˇ biˇ˗ehˇ zmˬ˗euˬ ma. Maˬ noeˬ˗euˬ gaˇ miˬ dzaˬ tiˬ kʼehˬ maˬ taˬ ni miˆ˗iˇ˗eu meh. Nymˇ mˬ˗ahˇ kʼawꞈ ho caꞈ tiˬ byah ni jawˇ˗awˇ, miˇ tsa laꞈ oˆ tiˆ˗ahˇ kʼawꞈ doꞈ kʼaˆ˗eu aˬ lawˇ uˇ laˇ nya˗eu meh.

Dehꞈ jeˬ dehꞈ kawˆ aˬ cawˬ˗ahˇ maˬ dehꞈ miˇ nya kʼawꞈ, Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ ya mˇ˗eu miˇ neh laˬ kʼaˬ cehˇ miˇ˗a. Tsawˇ haˬ deuˬ Jaˇliꞈ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗awˇ, nga maꞈ tsaꞈ gaˬ ngeh yaw muiˬ˗ehˇ naˇ haˬ˗eu meh. Yaw myaˬ gʼaˬ Jaˇliꞈ dzaw˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Siˬlaˇ Loˇ˗oˬ tsawˇ haˬ deuˬ ngaˬ˗ahˇ “Lawˇbeuꞈ” lehˇ kuˇ˗awˇ, Pawˇliˬ˗ahˇ naˇ “Lawˇbeuꞈ˗euˬ miˬ zaˬ” lehˇ kuˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˇ nah naˇ ngaˇ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ naˆ maˬ tseˇ  Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ ya mˇ˗eu miˇ neh, tsawˇ haˬ deuˬ ngaˬ˗euˬ miˬ zaˬ˗ahˇ “Pawˇliˬ” lehˇ kuˇ˗awˇ, ngaˬ˗ahˇ “Pawˇliˬ˗euˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ” lehˇ kuˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ toˆ˗ehˇ kuˇ gaˇ Pawˇliˬ nui kʼahˇ shiˇ˗eu meh.

Mehˇ nmˇ deuˬ iˇ shaˬ shaˬ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ loˬ˗eu jeˬ aˬ myah luꞈ jaˆ ni ngehˬ gʼeh nehˬ˗euˬ meh. Tiˬ poˆ na˗aˬ, zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ ngehˬ gʼeh nehˬ˗euˬ meh. (Maꞈtehˬ 6:33) Ngaˬ˗ahˇ gaˇ kawˆ tiˬ kawˆ˗ahˇ maˬ ngehˇ leˇ ni noeˬ luꞈ nya siˬ. Mehˇ nmˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ tiˬ gʼaˬ aˬ yawꞈ hawˇ˗eu yawˬ ha˗euˬ zaˬ gʼaˇ duˬ, tiˬ nah˗euˬ gʼaˇ duˬ dzaˬ dzaˬ dawˇ dawˇ zeuˇ˗eu pyuˇ ahˇ˗eu tehꞈ meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ mehˇ nmˇ zaˬ yo aˬ li dzaˇ˗i tiˬ gʼaˬ miˇ hiˬ naˇ˗awˇ, jaˆ gʼaˬ zeuˇ˗eu loˬ nga lehˇ ya siˬ ngeh, aˬ yawꞈ˗euˬ pyuˇ dawˬ tawˆ luꞈ biꞈ nehˬ jiˇ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ teu nah laꞈ kʼoeˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ tiˬ gʼaˬ ja pyuˬ ni mehˇ nmˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ jawˇ gaˇ laˇ˗awˇ, tsehˆ kahˇ laˆ saˆ˗eu poeˬ loꞈ˗ehˇ geuˇ ni pyuˇ biꞈ taˬ yaꞈ˗euˬ meh. Nga nyaꞈ heu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu puˬ haw mawˇ haw laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ ya gaˬ˗euˬ yaw myaˬ poˆ ma.

Nga nyaꞈ Siˬlaˇ Loˇ˗oˬ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ 9 kʼoꞈ mˇ yaꞈ˗awˇ, Naiˬjiˇliˬ˗yaˬ Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ ya jawˇ paˇ˗iˇ˗euˬ ma. Nymˬ˗mˇ nga nyaꞈ huiˬ dui dui˗eu Beˬdeˬlaˇ saˇ naˇ˗ahˇ jawˇ luꞈ˗eu ma. Ngaˇ Siˬlaˇ Loˇ˗oˬ˗ahˇ jawˇ ngeh mˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ gaˇ aˬ yawꞈ yaw oeˇ ya mˇ luꞈ˗eu ma. Pawˇliˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ naˇ huiˬ dui dui˗eu laˆ poˆ laˆ paˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Yaw beh Pawˇliˬ dzehˬ˗eu huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ˗awˇ, ba la 1 siˬ naˬ liˬ 130 laꞈ mˇ za˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ huiˬ daˆ laˇ luꞈ˗eu Jaˇliꞈ dzaw zaˬ deuˬ kʼawꞈ gʼawˬ mya ni jawˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ nymˬ˗mˇ naˇ aˬ yawꞈ mehˬ tsoeˬ guꞈ tmˇ˗eu gaˇ heu deuˬ ya mˇ˗eu meh. Pawˇliˬ gaˇ teu˗ahˇ daˬ laˇ ni aˇ yamˬ tiˬ kʼehˬ ga leˇ˗euˬ meh. Pawˇliˬ neh mˇ˗euˬ gaˇ deuˬ˗ahˇ mehˇ nmˇ deuˬ guiˬ lahˬ huiˬ gaˇ ya mawˇ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ Pawˇliˬ Naiˬjiˇliˬ˗yaˬ Beˬdeˬlaˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu leh jeh˗eu meh.

Nga nyaꞈ˗euˬ gʼaˇ duˬ Naiˬjiˇliˬ˗yaˬ˗euˬ dehꞈ jeˬ dehꞈ kawˆ yaw shuiꞈ shuiꞈ lehˇ gʼeh˗eu miˇ neh, ya dzaw geuꞈ˗eu jeˬ gʼawˬ mya ni jaˆ miˇ˗a. Tiˬ poˆ mehˇ nmˇ zaˬ yo aˬ li tiˬ gʼaˬ, ngaˇ gaˇ mˇ luꞈ˗eu kuˆ lawˇ˗ahˇ mehˇ nmˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ tiˬ gʼaˬ sheuˬ˗awˇ laˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ gaˇ mˇ˗eu lehˇ laˇ keuˆ beh beh˗euˬ tehꞈ˗a siˬ. Ngaˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ dawˬ cawˬ puˬ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ laꞈ cawˬ ja˗awˇ laꞈ tsaꞈ tsaꞈ˗eu lehˇ gʼeh ngeh, aˬ yawꞈ ngaˬ˗euˬ aˬ kuiˇ pehˬ zaˬ dawˬ peh awˆ byaˆ gʼeh˗euˬ meh. Ngaˬ˗ahˇ zawˇ˗ehˇ zahˬ leˇ nyaˬ. Teu ngeh ngaˬ˗ahˇ Gʼaˬkʼehˇ 10:25, 26 hawˇ˗eu Pah mehˬ˗eu 19:10 Jaˇliꞈ aˇ deuˆ heu nyiˬ deuˆ˗ahˇ taˆ lehˇ noeˬ doˆ laˇ nya. Ngaˇ ‘Mehˇ nmˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ teu gʼaˬ˗ahˇ teu loꞈ˗ehˇ taˬ jahˇʼ lehˇ ehˇ paˬ maˬ siˬ lehˇ shaˇ noeˬ˗euˬ ma. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ mˇ laˇ˗eu miˇ neh Jaˇliꞈ˗euˬ mehˬ jeˬ mehˬ kawˆ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya tehꞈ˗a lehˇ noeˬ keuˆ˗euˬ ma.

Dawˬ ja cawˬ luꞈ kʼawꞈ, ngaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ ui cuiˆ maˬ saˇ maˇ saˇ˗ehˇ gʼeh nya. Ngaˇ gaˇ kawˆ teu nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ poˆ tseˇ ngeh, mehˇ nmˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ teu gʼaˬ neh mˇ˗euˬ jeˬ teu naˇ, teu ngeh tsawˇ haˬ deuˬ yaw zeu baw miˇ˗a lehˇ mˇ mawˇ˗eu gʼaˇ duˬ mˇ˗eu mˇ jeˬ mˇ kawˆ tiˬ jeˬ pyeuꞈ˗awˇ, Naiˬjiˇliˬ˗yaˬ tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ na jiˇ teu loꞈ˗ehˇ mˇ luꞈ˗eu lehˇ ya siˬ˗euˬ ma. Zaˬ yo aˬ li deuˬ jiˇ teu loꞈ˗ehˇ awˆ byaˆ˗awˇ yaw zeu baw nehˬ gaˇ ya mawˇ˗euˬ ma. Ehˇ kʼawꞈ teu naˇ uˬ  duˬ tahˬ˗eu jeˬ maˬ ngeuˇ˗a. Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ jiˇ teu loꞈ˗ehˇ mˇ haw˗euˬ tiˬ gʼaˬ na˗euˬ gaˇ kawˆ ahˇ˗eu meh. (1 Saˬmeuˬlaˆ 24:8) Ngaˬ˗ahˇ tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ siˬ nya ni mehˇ nmˇ teu gʼaˬ˗euˬ nui ma˗ahˇ deuˬ leˇ ni maˬ ya ngehˬ doˆ˗euˬ miˇ neh maˬ gaˇ miˇ˗a.

Nga nyaꞈ Naiˬjiˇliˬ˗yaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ yaw myaˬ kʼoꞈ jawˇ laꞈ˗euˬ aˇ yamˬ heu laꞈ kʼoeˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu mehˇ nmˇ gʼawˬ mya gʼaˬ˗ahˇ ya mawˇ˗euˬ ma. Teu laꞈ kʼoeˇ neh tiˬ gʼaˬ naˇ Aiˬseˇyaˬ Aˬdehˬboˬnaꞈ meh. a Aˬ yawꞈ zaˬ guˬ ngeh neh Jaˇliꞈ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ ya siˬ nya˗euˬ meh. Aˇ nah naˇ aˬ yawꞈ coiˬ doi naˇ gawˇ naˇ laˇ˗awˇ, coi doi naˇ˗eu deuˬ jawˇ˗eu jawˇ duˬ˗ahˇ bi sha gʼeh˗euˬ meh. Teu laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ lehˇ˗aˬ teu tiˬ gʼaˬ ahˇ˗eu tehꞈ meh. Aˬ yawꞈ laˆ tsoeˬ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ kʼawꞈ coiˬ doi naˇ˗eu tsawˇ haˬ 30 gʼaˬ dzehˬ ni˗ahˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ siˬ nya laˇ ni caw ba nehˬ˗awˇ, teu gaˇ aˇ muˇ tiˬ muˇ pyeuꞈ doˆ laˇ ni caw ba nehˬ˗euˬ meh.

1996 kʼoꞈ˗ahˇ ngaˇ Keˇnyaˬ Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ ya mˇ˗iˇ˗euˬ ma. Teu naˇ ngaˬ neh dahˬ beh laˇ gaˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ ya gʼa kʼoꞈ˗iˇ˗euˬ dahˬ beh˗euˬ poˆ ma. Nga nyaꞈ Keˇnyaˬ Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ yaꞈ˗euˬ ma. Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ Beuˇbeuˬ aˇ myoꞈ deuˬ jiˇ tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ daˬ yah daˆ laˇ daˆ laˇ˗ehˇ mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ aˇ siˬ aˇ lu, lu dzaˬ laˇ˗eu meh. Tiˬ nah mehˇ nmˇ aˬ buˇ tiˬ gʼaˬ laˇ oˆ zaˬ maˬ piˬ tehˬ ni iˇ˗euˬ miˇ neh, gʼoꞈ laˇ ngeh aˇ myoꞈ tiˬ deuˬ aˬ yawꞈ˗euˬ kuˆ lawˆ laꞈ kʼoeˇ byawˬ gʼa luꞈ gaˇ ya mawˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ tsawˬ guꞈ˗iˇ˗awˇ, aˇ myoꞈ deuˬ jiˇ tsawˬ guˆ˗iˇ˗awˇ, cehˆ byoˆ jiˇ˗euˬ meh.

Pawˇliˬ nga nyaꞈ˗ahˇ Sawꞈ˗aˬhiˇliˬ dawˬ ngehˬ˗eu aˇ muˇ˗ahˇ bi jawˇ laꞈ˗euˬ meh. Aˇ nah naˇ ngaˬ˗ahˇ aˇ muˇ Jaˇliꞈ dzaw gaˇ bi sheuˬ gʼeh nehˬ laꞈ˗euˬ meh. Ngaˇ Sawꞈ˗aˬhiˇliˬ dawˬ maˬ gui nya˗eu miˇ neh naˇ haˬ˗eu jeˬ gui nya˗eu gʼaˇ duˬ maˬ keuˆ laˇ mi na˗ehˇ yaw muiˬ˗ehˇ lehˬ hmˬ taˬ˗eu ma. Mehˇ nmˇ deuˬ dawˬ kʼoꞈ biꞈ ngeh paˇ dmˬ laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu loꞈ˗ehˇ maˬ biꞈ ni yawˬ ha˗euˬ dawˬ neh biꞈ naˇ maˬ gʼoˆ shaw laˇ˗eu miˇ neh ngaˬ˗ahˇ nui ma maˬ muiˬ nya. Ngaˬ˗ahˇ mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ nui ma maˬ muiˬ nya. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maꞈ nui ma mahˇ˗awˇ taˬ aw˗eu miˇ neh ngaˬ˗euˬ nui ma˗ahˇ zaw laˇ˗eu lehˇ miˇ˗a.

Nga nyaꞈ Keˇnyaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ tiˬ kʼoꞈ maˬ jawˇ byah mi na˗ehˇ 1997 kʼoꞈ˗ahˇ Niˬ˗yuˬ Yawˇ Buˇkiˬ˗liˬ Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ gaˇ bi mˇ˗iˇ laꞈ˗euˬ meh. Nymˬ˗mˇ nga nyaꞈ shaˬ zahˬ tiˬ jeˬ pyeuꞈ˗eu smˇ muiˬ muiˬ˗eu miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ luꞈ˗eu ma. (Dawˬdaˬ 30:8, 9) Mehˇ nmˇ deuˬ teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ luꞈ kʼawꞈ nui jah ziꞈ dah ni jaˆ˗eu meh. Teu naˇ aˬ yawꞈ maꞈ yawˬ ha˗euˬ aˇ yamˬ hawˇ˗eu yawˬ ha jaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ smˇ muiˬ muiˬ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ maˬ ngeuˇ ni, aˇ maꞈ aˇ muˇ˗euˬ gaˇ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu gʼaˇ duˬ zmˬ˗eu miˇ neh meh.

Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ laꞈ˗euˬ yaw myaˬ tseˇ kʼoꞈ aˇ yamˬ heu laꞈ kʼoeˇ mehˇ nmˇ deuˬ nui jah ziꞈ dah ni jaˆ gaˇ ya mawˇ˗euˬ ma. Aiˇlehˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ tiˬ paw tiˇ paw maˬ dzoeˇ leˇ˗eu miˇ kʼahˬ˗ahˇ ya jawˇ kʼawꞈ saˇ jaˇ ziꞈ gaˇ, Ehˇpa˗li kaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ iˇ shaˬ shaˬ˗awˇ yaw ceuˆ ceuˆ lehˇ ya jawˇ kʼawꞈ nui jah ziꞈ gaˇ, Aˬmeˬliˇkaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ smˇ muiˬ muiˬ˗eu miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ luꞈ kʼawꞈ nui jah ziꞈ gaˇ ya mawˇ˗euˬ ma. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ aˬ jeˬ˗euˬ shaˬ zahˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ya puˬ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ˗ahˇ gaˬ˗eu lehˇ mˇ mawˇ gaˇ ya mawˇ ngeh aˬ yawꞈ laˬ kʼaˬ cehˇ dui dui˗eu yaw duˬ baw meh.

Aˇ nah aˇ yamˬ “shaˬ nmˇ zaꞈ˗eu sehˬ naˆ maˬ tseˇ kawˇ˗eu meh.” (Yawˇbaˆ 7:6) Nymˬ˗mˇ Pawˇliˬ nga nyaꞈ Niˬ˗yuˬ Yawˇ Gʼawˇgʼoiꞈ saˇ naˇ dawˬ pehˬ hmˬ˗ahˇ mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ gaˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ mˇ luꞈ˗eu ma. Nga nyaꞈ maˇ diˇ nui gaˬ mˇ mawˇ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ gaˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ ya mˇ˗eu miˇ neh laˬ kʼaˬ cehˇ nya. Kʼoeˇ naˇ nga nyaꞈ Miˬyehˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ maˬ ehˇ jiˇ coeˇ ni biꞈ˗eu sahˬ paˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ ya caw ba˗eu miˇ neh laˬ kʼaˬ cehˇ˗awˇ nui kʼahˇ shiˇ miˇ˗a.—Maꞈtehˬ 25:34.