Skip to content

Skip to table of contents

MAKANI AAKULUULA

Ndalibonena Kusyomeka Kwabantu ba Jehova

Ndalibonena Kusyomeka Kwabantu ba Jehova

AMBWENI mulaiyeeya mibandi imwi njomwakajisi musyule, iyakali kuyandika kapati kulindinywe. Mebo ndilauyeeya mubandi umwi ngotwakajisi amweenzuma myaka iitandila ku 50 yainda katuyota mulilo ku Kenya. Cikanda cesu cakalicincide akaambo kakubalwa zuba ciindi notwakali kweendeenda kwamyezi iili mbwiibede. Aciindi aawa, twakali kubandika filimu imwi yakali kwaamba zyabukombi, mpoonya mweenzuma wakati: “Tayeendelani ancolyaamba Bbaibbele.”

Ndakaseka, nkaambo tiindakali kuyeeyela kuti mweenzuma ulaayanda makani aabukombi. Ndakamubuzya kuti, “Ncinzi ncozyi kujatikizya Bbaibbele?” Kunyina naakandiingula mpoonya-mpoonya. Kumane wakandaambila kuti banyina Mbaakamboni ba Jehova; aboobo zintu zimwi wakaziiya kuli mbabo. Caluyandisisyo, ndakamulomba kuti andaambile zinji.

Busiku oobo, twakabandika kwaciindi cili mbocibede. Mweenzuma wakandaambila kuti, Bbaibbele lyaamba kuti Saatani ngomweendelezi wanyika. (Joh. 14:30) Ambweni nywebo mwalizyi oobo kuzwa kaindi, pele kulindime cakali cintu cipya alimwi cigambya. Lyoonse ndakali kumvwa kuti Leza siluzyalo alimwi mululami ngoweendelezya nyika. Pele eeci cakaliimpene kapati azintu nzyondakali kubona. Nokuba kuti ndakajisi buyo myaka iili 26 yakuzyalwa, ndakali kubona zintu zinji izyakali kundinyonganya.

Bataata bakali basikweenzya ndeke ku United States Air Force. Aboobo nondakacili mwana, ndakalizyi kuti nkondo yakali kukonzya kubbuka kufwumbwa ciindi; basikalumamba bakalilibambilide kulebula mabbomba. Alimwi buya, nondakali kukkoleji ku California, kwakali nkondo mu Vietnam. Aboobo ndakasangana basicikolo ibakali kucita manyongwe. Bakapokola bakatalika kututandaanya, twakatija alimwi tiitwakali kukonzya kubona kabotu akaambo kamatiyagasi. Eeci cakali ciindi camazwanga alimwi abuzangi. Basimapolitikisi bakali kujaigwa alimwi bantu bakali kucita manyongwe. Aumwi wakajisi muzeezo wakwe kujatikizya cakeelede kucitwa. Zintu zyoonse buyo zyakalinyongene.

Kandizwa ku London kuunka ku Central Africa

Mu 1970, ndakatalika kubeleka kucisi ca Alaska nkocili kunyika alimwi ndakali kupanga mali manji. Mpoonya ndakaunka ku London, okuya ndakaakuula honda, kumane ndakatalika kweenzya kutozya kumusanza, kanditazyi abusena bwini nkondakali kuunka. Nokwakainda myezi iili mbwiibede, ndakasika mu Africa. Kandili mulweendo oolu, ndakali kuyaanya bantu abalo bakali kulombozya kuti mapenzi aabo amane.

Aboobo akaambo kazintu nzyondakabona akumvwa, njiisyo yamu Bbaibbele yakuti kuli cilenge camuuya cibyaabi ceendelezya zintu munyika, yakandipangila maano. Pele ndakali kulibuzya kuti, ikuti naa Leza talinguwe wakali kweendelezya nyika, ino wakali kutyani? Ndakali kuyanda kuzyiba.

Mumyezi yakatobela, ndakabujana bwiinguzi. Mukuya kwaciindi, ndakazyibana abantu ibakatondezya kuti balasyomeka kuli Leza wakasimpe nokuba kuti bakali mubukkale bwiindene-indene. Alimwi ndakatalika kubayanda.

KU NORTHERN IRELAND, “CILAWO CAMABBOMBA ANTOBOLO”

Nondakapiluka ku London, ndakabandika abanyina mweenzuma, mpoonya bakandipa Bbaibbele. Mukuya kwaciindi, nondakaunka ku Amsterdam, dolopo limwi mu Netherlands, Kamboni umwi wakandibona kandibala Bbaibbele mumbali aamugwagwa, aboobo wakandigwasya kuzyiba zinji. Kumane ndakaunka ku Dublin, dolopo pati mu Ireland, kwalo nkondakajana ofesi pati ya Bakamboni ba Jehova. Ndakakonkomona amulyango. Ooku nkonkuko nkotwakaswaangana aba Arthur Matthews, mukwesu musongo alimwi wakajisi luzyibo. Ndakabalomba kuti batalike kundiyiisya Bbaibbele, mpoonya bakazumina.

Ndakatalika kwiiya cakubikkila maano, alimwi akuyandisya kubala mabbuku amagazini aakamwaigwa a Bakamboni. Alimwi buya ndakali kulibala a Bbaibbele kuligama. Eelo kaka cakali kukkomanisya! Kumiswaangano yambungano, ndakali kubona kuti nobaba bana basyoonto, bakalibuzyi bwiinguzi bwamibuzyo yalikubakatazya kwamyaka minji bantu bayiide kapati. Mibuzyo mbuli yakuti: ‘Nkaambo nzi ncokuli bubi? Ino Leza nguni? Ncinzi cicitika muntu afwa?’ Balongwe bangu boonse bakali Bakamboni. Cakali boobo akaambo kakuti kunyina muntu uumbi ngondakazyi mucisi coonse. Bakandigwasya kumuyanda Jehova alimwi akucita kuyanda kwakwe.

Ba Nigel, ba Denis, andime

Ndakabbapatizyigwa mu 1972. Nokwakainda mwaka omwe, ndakatalika bupainiya akusangana mbungano syoonto iyakali mu Newry, Northern Ireland. Ndakali kulentiŋa ŋanda yakali amulundu. Mpoonya munsi-munsi kwakali kujanika ŋombe, aboobo ndakali kulibambila makani aangu kumbele lyanzizyo. Cakali kulibonya mbuli kuti zyakali kuswiilila cakubikkila maano kumwi kazinyeela naa kutafwuna. Nokuba kuti tiizyakali kukonzya kundaambila mpondeelede kululamika, zyakali kundigwasya kwiiya mbondikonzya kulanga baswiilizi nondipa makani. Kumane mu 1974, ndakasalwa kuba painiya waalubazu akutalika kubeleka amukwesu Nigel Pitt, walo iwakazumanana kuba mulongwe wangu.

Aciindi eeco, kwakali “manyongwe aataambiki” mu Northern Ireland. Mane bamwi bakatalika kwiita busena oobu kuti “cilawo camabbomba antobolo.” Cakalidumide kubona bantu kabalwana mumigwagwa, kabadubulwa ntobolo, amyoota kaibboloka aakaambo kamabbomba. Kanji-kanji manyongwe aaya akali kucitwa abasimapolitikisi alimwi abasizikombelo. Nokuba boobo, bacikombelo ca Protestanti alimwi aca Katolika, bakabona kuti Bakamboni tiibakali kutola lubazu mumapolitikisi. Aboobo twakali kukonzya kukambauka cakwaanguluka kakunyina kunyonganizyigwa. Kanji-kanji bamukamwiniŋanda bakali kuzyiba ciindi alimwi abusena bwakali kukonzya kucitikila manyongwe, aboobo bakali kutucenjezya kutegwa tutalijani muntenda.

Nokuba boobo, kwakali kuba bukkale bwakali kukonzya kutubikka muntenda. Bumwi buzuba, mebo aba Denis Carrigan, abalo ibakali bapainiya, twakali kukambauka mudolopo lyakali afwaafwi mwalo imwakanyina Bakamboni. Alimwi twakaboolede buyo ciindi comwe mudolopo eeli. Mpoonya mukaintu umwi wakatutamikizya kuti tuli basikalumamba baku Britain, ambweni akaambo buyo kakuti tiitwakali kuwaambaula kabotu mwaambo wakubusena oobu. Eelo kaka lyakatuleka, twakayoowa citaambiki. Nkaambo kumvwana buyo abasikalumamba kwakali kukonzya kupa muntu kujaigwa naa kudubulwa mumagondo. Ciindi notwakali kulindila bbaasi katuli tolikke alimwi kakutontola kapati, twakabona moota kayiima aawo aakali mukaintu wakatutamikizya kuti tuli basikalumamba. Mpoonya wakatalika kubandika abamaalumi bobilo ibakali mumoota eeyo, kumwi katondeka ndiswe. Bamaalumi aaba bakeenzya moota kuboola kulindiswe akutubuzya ciindi nolyakali kulangilwa kusika bbaasi. Ciindi bbaasi nolyakasika, bakatalika kubandika anamutekenya. Tiitwakali kukonzya kumvwa nzyobakali kubandika. Alimwi kwakanyina bantu bambi mubbaasi, aboobo twakalisinizyide kuti bakali kupangana kuti bakatusubule. Pele tiibakacita oobo. Nondakaseluka mubbaasi, ndakabuzya namutekenya kuti: “Sena baya bamaalumi bali kubuzya makani aajatikizya ndiswe?” Wakaingula kuti: “Mebo ndilimuzyi alimwi ndabaambila. Mutalibiliki buyo, kunyina uukonzya kumunyonganya.”

Buzuba notwakakwatana, March 1977

Mu 1976 amuswaangano wacooko ku Dublin, ndakabonana a Pauline Lomax, painiya waalubazu iwakaboolede kuswaya kuzwa ku England. Wakali mucizyi uusimide kumuuya, uulicesya alimwi mubotu. Walo amwanookwabo Ray, bakalikazyi kasimpe kuzwa kubwana. Nokwakainda mwaka, mebo aba Pauline twakakwatana alimwi twakazumanana kubeleka katuli bapainiya baalubazu ku Ballymena, mu Northern Ireland.

Twakabeleka mumulimo wabbazu kwaciindi cili mbocibede, kugwasya bakwesu ku Belfast, Londonderry, alimwi amumasena aambi aayoosya. Twakakulwaizyigwa kapati kubona lusyomo lwabakwesu abacizyi ibakaleka kusyoma njiisyo zyakubeja, lusalululo alimwi alusulo kutegwa babelekele Jehova. Eelo kaka wakabalongezya alimwi akubakwabilila!

Ndakakkala ku Ireland kwamyaka iili 10. Mpoonya mu 1981 twakatambwa kuyoonjila cikolo ca Gileadi canamba 72. Notwakamanizya, twakatumwa kuyoobelekela ku Sierra Leone, ku West Africa.

KU SIERRA LEONE, BAKWESU BAKALI KUSYOMEKA NOKUBA KUTI BAKALI BACETE

Twakali kukkala muŋanda yabamisyinali antoomwe abakwesu abacizyi bali 11. Twakali kubelesya kkiccini yomwe, zimbuzi zyotatwe, zisambilo zyobilo, fooni yomwe, muncini wakuwasyila zisani omwe awakuziyumika omwe. Malaiti akali kuvwula kuunka, alimwi kufwumbwa ciindi. Mbeba zyakayakide munzi buya muŋanda eeyi, azyalo nzoka mbuli nkombola zyakali kunjila.

Katuzabuka mulonga kuunka kumuswaangano wacooko ku Guinea

Nokuba kuti twakali mubukkale buli boobu, twakali kuukkomanina kapati mulimo wakukambauka. Bantu bakali kulilemeka Bbaibbele alimwi bakali kuswiilila cakubikkila maano. Bunji bwabantu ibakali kwiiya Bbaibbele bakaba Bakamboni. Bantu bamucilawo bakali kundiita kuti “Mr. Robert.” Mpoonya bakaintu bangu ba Pauline bakali kubaita kuti “Mrs. Robert.” Pele mukuya kwaciindi, akaambo kakuvwula kwamilimo njondakali kubeleka yakuofesi yamutabi, tiindakali kuvwula kuunka mubukambausi, bantu bakatalika kwiita ba Pauline kuti “Mrs. Pauline.” Mpoonya mebo bakatalika kundiita kuti “Mr. Pauline.” Eeci cakali kubasesya bakaintu bangu!

Katuunka kuyoolingula busena bwakukambaukila ku Sierra Leone

Bunji bwabakwesu bakali bacete, pele Jehova wakali kubalanganya kwiinda mukubapa nzyobakali kuyandika, zimwi ziindi munzila iigambya. (Mt. 6:33) Ndilayeeya cimwi ciindi mucizyi umwi wakajisi buyo mali aakali kukkwana kuula cakulya cabuzuba oobo, icakali kukkwana buyo nguwe abana bakwe, pele woonse wakaapa mukwesu umwi wakacisidwe kutegwa aule musamu wa malaria. Mpoonya mbubonya buzuba oobo, cakutayeeyela kwakaboola mukaintu umwi kumucizyi ooyu kutegwa azyoobambwe masusu, kumane wakabbadela. Bunji bwaziindi zintu zili boobu zyakali kucitika.

KU NIGERIA, KWIIYA ZILENGWA ZIPYA

Ku Sierra Leone twakakkala myaka iili 9. Kumane bakatutuma ku Beteli yaku Nigeria. Lino twakali kubelekela aofesi yamutabi mpati. Mebo ndakazumanana kubeleka mulimo wamuofesi ngondakali kubeleka ku Sierra Leone, pele kuli ba Pauline, kwakaba kucinca kupati alimwi kukatazya. Bakalizyibide kubeleka mawoola aali 130 mumulimo wamumuunda mwezi amwezi, alimwi bakali kusololela ziiyo zya Bbaibbele ziyaambele. Lino bakapegwa mulimo wakusuma zisani zyakazapukide, walo ngobakali kubeleka mazuba woonse. Cakatola ciindi kuti bazyibile, pele bakabona kuti bamwi bakali kulumba kapati akaambo kamulimo ooyu ngobakali kucita. Alimwi bakabikkila maano kucita kufwumbwa ncobakonzya kukulwaizya bakwesu abacizyi mbobakali limwi a Beteli.

Zilengwa zyaku Nigeria zyakali zipya kulindiswe, alimwi zinji nzyotwatakazyi. Bumwi buzuba, mukwesu umwi wakaboola kuofesi yangu kuleta mucizyi mupya wakatambwa kubelekela a Beteli. Nondakatambika kuti ndimujate mumaanza, walo wakavwuntama ansi kumaulu aangu. Akandiyuma mate, ndakagambwa! Mpoonya aawo ndakayeeya magwalo obilo: Lwa Milimo 10:25, 26 alwa Ciyubunuzyo 19:10. Mumoyo ndakalibuzya kuti, ‘Sena ndimwaambile kuti tayelede kucita ceeci?’ Aciindi nciconya ndakayeeya kuti, ooyu muntu bamwiita ku Beteli, nkokuti ulizyi ncoliyiisya Bbaibbele.

Tiindakali ndime notubandika, ndakalinyongene. Kumane ndakavwuntauzya kujatikizya cilengwa eeci. Ndakazyiba kuti mucizyi wakali kutobela cilengwa icakacili kucitwa mumasena aamwi aamucisi. Abalo bamaalumi bakali kucitobela cilengwa eeci. Eeyi yakali nzila buyo yakutondezya bulemu. Tiikwakali kukomba muntu pe; amana mu Bbaibbele kuli zikozyanyo zyabantu bakacita boobo. (1Sam. 24:8) Ndakakkomana kuti tiindakaamba cintu cili coonse cakali kukonzya kumutyompya mucizyi ooyu.

Twakazyibana abakwesu abacizyi banji baku Nigeria ibakazumanana kusyomeka kwamyaka minji. Mucikozyanyo, twakazyibana aba Isaiah Adagbona. a Bakakaiya kasimpe kabacili bana, pele kumbele bakazyi kuciswa bulwazi bwacinsenda. Aboobo bakatolwa kubusena kwakali kukkala basicinsenda, okuya mbobakali Bakamboni balikke. Nokuba kuti bakali kukazyigwa, bakagwasya bantu bakali kuciswa cinsenda bainda ku 30 kwiiya kasimpe alimwi bakatalisya mbungano kubusena oobu.

KU KENYA, BAKWESU BAKANDIKKAZIKILA MOYO

Ku Kenya, kandilanga cana cacipembele icakafwidwa bazyali

Mu 1996, twakatumwa kuyoobelekela kumutabi waku Kenya. Eeci cakali ciindi cabili kuli ndime kusika mucisi eeci. Ciindi cakusaanguna nondakasikide nceeciya caambwa kumatalikilo. Twakali kukkala a Beteli. Alimwi kwakali baceta banji bakali kuboola abusena oobu. Bakali “kubazoompola” mafuluti bacizyi bakali kweenda angawo. Bumwi buzuba, mucizyi umwi a Beteli wakasiya windo lyakwe kalitajedwe. Naakapiluka, wakajana tanga lyabaceta muluumu kabalya cakulya ncaakasiide. Wakakwiila akutija, abalo baceta bakakwiilizyanya akusotokela awindo.

Mebo abakaintu bangu ba Pauline twakasangana mbungano yaci Swahili. Nokwakainda buyo ciindi cisyoonto, ndakapegwa coolwe cakunoosololela Ciiyo Cabbuku Cambungano (lino ciitwa kuti Ciiyo ca Bbaibbele Cambungano). Pele, mwaambo ooyu tiindakalinauzyiba kabotu. Ndakali kulibambila kakucili ciindi, aboobo ndakali kucikonzya kubala mibuzyo. Pele kuti naa basikwiingula babelesya majwi aambi kutali aalembedwe mubbuku, cakali kundiinda, tiindakali kumvwa ncobaamba. Eeci cakali kujazya nsoni! Bakali kundeetezya bakwesu abacizyi. Ndakakulwaizyigwa kubona bakwesu aaba mbobakali kukkazika moyo alimwi akulicesya nkaambo bakandilekela kuti kandisololela ciiyo.

KU UNITED STATES, BAKWESU BAKALI KUSYOMEKA NOKUBA KUTI BAKALI KUKKALA MUCISI CIVWUBIDE

Kautanakkwana mwaka twakazwa ku Kenya. Mu 1997 twakatambwa kuyoobelekela ku Beteli yaku Brooklyn, New York. Lino mucisi eeci, bantu bakali bukkede, bakalivwubide kapati, calo icakali kukonzya kuleta buyumuyumu bumwi. (Tus. 30:8, 9) Pele nomuba mucisi cili boobu, bakwesu abacizyi bakali kutondezya lusyomo luyumu. Bakali kubelesya ciindi cabo alimwi azintu nzyobakajisi, ikugwasyilizya mbunga ya Jehova kutali kuyanda kuliyungizyila lubono.

Kwamyaka yoonse eeyi yainda, twalibonena lusyomo lwabakwesu abacizyi ibakali mubukkale bwiindene-indene. Ku Ireland, twakalubona lusyomo lwabakwesu nokuba kuti kwakali manyongwe. Ku Africa, bakwesu bakali kusyomeka nokuba kuti kwakali bucete alimwi bakali kukkala mumasena mwakanyina Bakamboni. Mu United States, bakwesu bakali kusyomeka nokuba kuti bakali kukkala mucisi civwubide. Eelo kaka kweelede kuti Jehova ulakkomana kapati nalanga anyika, akubona bantu batondezya kuti balamuyanda nokuba kuti bali mubukkale bwiindene-indene!

Kandili abakaintu bangu ba Pauline ku Beteli yaku Warwick

Myaka ileenda cakufwambaana, “kwiinda nyeleti yasikuluka.” (Job. 7:6) Lino tubelekela kumaofesi mapati ku Warwick, New York, alimwi tulikkomene kuzumanana kubelekela antoomwe abakwesu abacizyi bayandana ncobeni. Tulikkomene kapati kucita kufwumbwa ncotukonzya, kugwasyilizya Mwami wesu Kristo Jesu, walo ino-ino uuyoobalumbula boonse aabo basyomeka.—Mt. 25:34.

a Makani aakuluula aamukwesu Isaiah Adagbona alajanika mu Ngazi Yamulindizi yamu Cikuwa ya April 1, 1998, pp. 22-27. Mukwesu ooyu wakafwa mu 2010.