1. ¿Jay in jalbíl in pidhál a Jehová i ejatal?

 KA TSALPAY abal jun a jaʼúb ti tsʼejwaliyal jun i atáj lej púlik, expidh in yéjenchal ka tsʼejkanchij an ventanas ani an wiʼleb ani jayej in yéjenchal mukudh. Pero belits abal in yéjenchal wéʼ tsʼejkadh, an atáj in kwaʼal lej yan in jalbíl. ¿Yab aníts abal neʼets ka lej béletnaʼ? A Jehová jayej tu tsʼejwaliyámal jantʼoj axi in kwaʼal lej yan in jalbíl, játs an ejataláb. A Jehová in pidhál yan in jalbíl i ejatal (Juan 3:16).

2. Antsanáʼ jantʼiniʼ in ulal a 2 Corintios 7:1, ¿jantʼoj in léʼ a Jehová abal ki tʼajaʼ?

² A Jehová «játs axi in binál i ejataláb» (Sal. 36:9). Antsanáʼ tin tejwamédhaʼ an abatwálej Pablo, jajáʼ in uluw: «Tin ebál a Dios u ejat ani u xeʼets» (Hech. 17:25, 28). Pel a Jehová axi tu tsʼejwaliyámal i ejatal ani tu pidhál patal jawaʼ i yéjenchal abal ku kʼwajiy ejat (Hech. 14:15-17). Belits abal a Jehová tu pidhámal i ejatal, Jajáʼ yab neʼets ka xeʼtsin tu belkóm abal yab jantʼoj ki watʼaʼ. Jajáʼ in léʼ abal wawáʼ jayej ti kwetémtal ki béletnaʼ i ejatal ani an jaʼubtaláb axi i kwaʼal kʼal Jajáʼ (ka ajiy 2 Corintios 7:1). ¿Jaleʼ in tomnál ki béletnaʼ i iniktal ani i ejatal ani jantʼiniʼ i éjtowal ki tʼajaʼ?

3. ¿Jaleʼ i tsápnanchal ki béletnaʼ i ejatal ani i iniktal?

³ I tsápnanchal ki béletnaʼ i iniktal ani i ejatal kom i léʼ ki áynanchij ki tʼojonchij a Jehová (Mar. 12:30). I léʼ abal a Jehová kin batsʼuw an kʼakʼnaxtaláb axi i pidhál, jaxtám i tsápnanchal ki koʼoy tʼokat i ejatal ani yab i tʼajál jantʼoj axi tu ku ódhnanchij i iniktal. Antsanáʼ, ejtíl max i pidhál jun i «tsʼakchixtaláb axi ejat ani axi tʼokat» (Rom. 12:1). I exlál  abal belits max ki béletnaʼ i ejatal, jun a kʼicháj neʼets ku yawʼláts. Pero i tsápnanchal ki béletnaʼ ti baʼ kom i léʼ ki tejwamédhanchij a Jehová abal i kʼakʼnál kom tu tsʼejwaliyámal i ejatal.

4. ¿Jantʼoj in léʼak kin tʼajaʼ an tsʼalej David?

⁴ An tsʼalej David in lej kʼakʼnálak kom pidhnének i ejataláb kʼal a Jehová. Jaxtám in dhuchaʼ axéʼ xi kaw: «¿Jay u jalbíl neʼets ku koʼoy max kin tsemets? Yabáts neʼets ku ejtow tu puwénchij a bij, yabáts neʼets ku ejtow tu kʼakʼnaʼ tam kin wenkʼon tin pojodh» (Sal. 30:9). An tsʼalej David walám in dhuchaʼ axéʼ xi kaw tam ti wéʼits neʼets ka tsemets, pero jajáʼ in léʼak kin áynanchij kin kʼakʼnaʼ a Jehová ma juʼtáj kin ejtow ani jaxtám yab in léʼak ka tsemets. Wawáʼ jayetsej i léʼ ki tʼajaʼ.

5. ¿Jantʼoj i éjtowal ki tʼajaʼ belits max u payeblábits o max u lej yaʼul?

⁵ Max u lej paynekits o max u lej yaʼulits, walám yabáts i éjtowal ki tʼojonchij a Jehová jantʼiniʼ ti biyál ani nixéʼ in tʼajál abal ku lej tʼeʼpin. Belits antsanáʼ in tomnál ki lej tsápnanchij ki béletnaʼ i ejatal. ¿Jaleʼ? Kom belits max u payeblábits o max u lej yaʼulits, i éjtowalej ki puwénchij in bij a Jehová. Ani u lej kulbél i atsʼál tam ki exlaʼ abal a Jehová in lej kʼakʼnál patal jawaʼ i tʼajál abal ki tʼojonchij, belits abal u wálbidh (Mat. 10:29-31). A Jehová tu lej kʼanidhál, ani ma in ulúmal abal neʼets tu ku édhaʼ juníl max ku tsemets (Job 14:14, 15). Tejéʼ i exobnál abal in tomnál ki tsápnanchij ki béletnaʼ i ejatal ani i iniktal.

6. Max neʼets tu kʼapul o neʼets ki eyendhaʼ i utsʼnél, ¿jantʼoj in léʼ a Jehová abal ki tʼajaʼ?

⁶ An Biblia yab tu uchál jawaʼ tam ilál ki eyendhaʼ o jawaʼ tam kʼapnél yab ki kʼapuw. Pero tu tejwamédhanchal jantʼiniʼ in léʼ a Jehová abal ki béletnaʼ i ejatal. Jun i tʼiplab, an Biblia tu uchál axéʼ: «Yab ka eyendhaʼ nibal jantʼoj axi in éjtowal ti ódhnanchij a iniktal» (Ecl. 11:10). An Biblia in ulal abal max ki watʼkʼanchij kʼal an kʼapnél o kʼal an utsʼnél neʼets ki odhnaʼ i iniktal (Prov. 23:20). A Jehová in léʼ abal tam ki eyendhaʼ i kʼapnél o i utsʼnél, ki tsalpay alwaʼ jay neʼets ki eyendhaʼ abal yab ki watʼkʼanchij (1 Cor. 6:12; 9:25).

7. ¿Jantʼiniʼ i éjtowal ki eyendhaʼ Proverbios 2:11 abal ki exlaʼ jantʼiniʼ ki béletnaʼ i iniktal?

⁷ ¿Jantʼiniʼ i tejwamedhál abal i letʼendhál i ejatal? I tejwamedhál tam i tsálpayal lej alwaʼ jantʼoj neʼets ki tʼajaʼ (Sal. 119:99, 100; ka ajiy Proverbios 2:11). Jun i tʼiplab, tam neʼets tu kʼapul in tomnál ki tsalpay jantʼoj neʼets ki kʼapuw. Walám waʼats jun i kʼapnél axi i lej kulbetnál, pero i exlál abal yab tu tʼajchal alwaʼ. Tam, jawaʼ más tekedh játs yab ki kʼapuw. Jayej i exlálits abal kwaʼal ku wayits kʼijilej, kwaʼal ki tʼajaʼ i ejercicio, kwaʼal ku xeʼtsin tʼokat ani ki koʼoy tʼokat i kʼimáʼ.

8. ¿Jantʼiniʼ in tejwamedhál an Biblia abal a Jehová in pidhál yan in exbádh i ejatal?

⁸ A Jehová in ólchij an israelitas jantʼoj in tomnálak kin tʼajaʼ abal yab ka tsʼojbéj tin kʼimáʼ ani tin tʼojlábil (Éx. 21:28, 29; Deut. 22:8). Ejtíl, max jun i israelita kin tsemdhaʼ kʼeʼat, neʼetsak ka jólbiyat belits max yab tʼajchíl tin tʼajaʼ (Deut. 19:4, 5). Jayej in ulalak abal max jun i atikláb kin tʼajaʼ abal ka tsemets jun i tsakam tʼeleʼ axi yabaye u waʼtsinal, kwaʼalak ka jólbiyat belits max yab tʼajchíl tin tʼajaʼ (Éx. 21:22, 23). Tam, an Biblia tu tejwamédhanchal abal a Jehová in léʼ ki béletnaʼ ti baʼ,  antsanáʼ yab neʼets ku tsʼojbéj nibal neʼets ki tsʼojbédhaʼ jitaʼ.

9. ¿Jantʼoj i éjtowal ki tʼajaʼ abal yab ku tsʼojbéj?

⁹ Neʼets ki tejwamédhaʼ abal i pidhál yan in exbádh i ejatal max ti kʼimáʼ ani ti tʼojlábil ki béletnaʼ ti baʼ abal yab ku tsʼojbéj. Jun i tʼiplab, walám i kwaʼal i eyextaláb axi wiʼidh pero i tsápnanchal ki koʼoy dhayach abal yab jitaʼ ka kóton. Jayej, walám i eyendhál i ilál o kʼeʼat jantʼoj axi in éjtowal tu ku itʼiy, pero i kwaʼal dhayach abal yab kin bajuw an tsákamchik. Ani max neʼets ki petʼnaʼ, i wakʼlál juʼtáj yab jitaʼ ka odhnáj. Jayej, i lej tʼajál ti kwéntaj tam kʼwajat tu tsʼejkom kʼapnél abal yab ku tʼaʼiy. Ani max kʼwajat i eyendhál jun i patʼál axi palat ban luz, i tixkʼál tam yabáts neʼets ki eyendhaʼ, yab neʼets ki jílkakay tanáʼ. Jayej max i eyendhámal jun i ilál o wéʼ i utsʼnél axi u wíledhax, yab u béldhom wawáʼ ani i jilál abal kʼeʼat játs ka beldhomáts. Ani yab neʼets tu béldhom max u kʼwajat lej tsekenek o max yab i ejtowamal tu wáyal alwaʼ. Jayej max u neʼets tu béldhom, yab i eyendhál an teléfono.

10. ¿Jantʼiniʼ i éjtowal ku tʼojojon abal tam ka watʼey jun i yajchiktaláb, ani jantʼoj i éjtowal ki tʼajaʼ biyat exom an kʼibataláb?

¹⁰ Belits abal wawáʼ i tsápnanchal ki béletnaʼ i ejatal, yab neʼets ki ejtow ki tʼajaʼ abal yab ka waʼtsin i pextaláb, o abal yab ka ulits i ukʼenib o jun i yawʼláts axi u bukʼel. Pero walám i éjtowal ki jékʼondhaʼ i ejatal max ki bélkaʼ jawaʼ tu ku uchaʼ an eyalchik. Ejtíl, max waʼats jun i pextaláb, walám tu ku uchaʼchik abal yab ku xeʼtsin ban bél. Ani max waʼtsinének jun i ukʼenib, walám ku uchan abal ku kalej ti kʼimáʼ (Rom. 13:1, 5-7). Pero kʼal talchik i kʼibataláb, waʼats yan jantʼoj axi i éjtowal ki tʼajaʼ abal ki béletnaʼ ti baʼ. Ejtíl, i éjtowal ki dhayaʼ i jáʼ, i kʼapnél axi yab u odhel, i ilál axi i tsálpayal abal neʼets ki eyendhaʼ ani kʼeʼat jantʼoj axi u eynal abal tam ku tsʼojbéj.

11. ¿Jantʼoj kwaʼal ki tʼajaʼ max exom ti bukʼel jun i yawʼláts juʼtáj wawáʼ u kʼwajíl?

¹¹ ¿Jantʼoj i éjtowal ki tʼajaʼ max kʼwajat ti bukʼel jun i yawʼláts juʼtáj wawáʼ u kʼwajíl? Kwaʼal ki bélkaʼ jawaʼ tu ku uchaʼ an eyalchik, ejtíl ki tʼakʼál i kʼubak, ki eyendhaʼ in paxkʼíl i wíʼ, yab ki lej uténchij an atiklábchik ani ku jílkʼon ti kʼimáʼ max yab u lej kanat. Max ki tʼajaʼ ti kwéntaj patal axéʼ, neʼets ki tejwamédhaʼ abal i pidhál in jalbíl i ejatal.

12. ¿Jantʼiniʼ tu tólmiyal Proverbios 14:15 abal ki lej tʼajaʼ ti kwéntaj jawaʼ u ólchinal?

¹² Tam u waʼtsinal jun i kʼibataláb, walám áwits ku jikʼedháj kʼal i olchixtaláb axi yab chubax. Axéʼ xi olchixtaláb walám ka olnáj ban noticias o tu ku ólchij jun i jaʼúb o jun i exlowál. Yab in tomnál ki bélchij jitakits, jawaʼ kwaʼal ki tʼajaʼ ti kwéntaj játs jawaʼ tu ku ólchij an eyalchik o jitaʼchik chubax in exlál (ka ajiy Proverbios 14:15). Jayej, i tsápnanchal ki bélkaʼ jawaʼ tu ku ólchij an kwenél i ókʼnom ani an sucursales tin kwéntaj an tamkuntaláb ani an olnomtaláb, kom jajáʼchik in eyendhál i exobchixtaláb axi chubax ani patal axéʼ kaldhach ti Biblia (Heb. 13:17). Max ku bélkaxin, neʼets ki ejtow ki koʼoy tsapik i bélomtal ani ma neʼets ki tólmiy axi kʼeʼatchik abal kin belaʼ más kʼal a Jehová. Jayej, walám an atiklábchik ka kawin alwaʼ tin kwéntaj an ólchixchik kʼal a Jehová (1 Ped. 2:12).

13. Tam ku uchan abal neʼets ku punchin i xitsʼ, ¿jantʼiniʼ i tejwamedhál abal i kʼákʼnanchal a Jehová an ejataláb?

¹³ An atiklábchik in exlál abal an ólchixchik kʼal a Jehová yab i bátsʼuwal ku punchin i xitsʼ. Axéʼ xi abatnaxtaláb pel a Jehová tu pidhámal ani wawáʼ i belkál belits abal áwits ku tsemets (Hech. 15:28, 29). Pero wawáʼ yab i léʼ ku tsemets, i exlál abal pel a Jehová tu tsʼejwaliyámal i ejatal. Jaxtám i tsápnanchal ki aliy i ilál tam u yaʼul. I aliyal an doctores abal tu ku iláliy ani expidh i konchal abal yab tu ku punchij i xitsʼ.

14. ¿Jantʼoj i éjtowal ki tʼajaʼ abal yab ki yéjenchij ku tʼajchat jun i operación?

¹⁴ Max ki tsápnanchij ki eyendhaʼ patal an olchixtaláb axi i exobnámal ma tejéʼ, walám yab neʼets ki yéjenchij ku neʼdháj kʼal an doctor abal ku tʼajchin jun i operación. Pero belits max ki yéjenchij ku tʼajchin jun i operación, walám neʼets ku lejkin más dhubat max i tsapnanchámal ki béletnaʼ jawaʼ i kʼapal ani u kʼwajat lubach. Jayej ki tsápnanchij ki béletnaʼ ti baʼ ti tʼojlábil ani ti kʼimáʼ ani ki bélkaʼ jawaʼ tu uchál an eyalchik tam neʼets tu  béldhom. Max ki tʼajaʼ patal axéʼ, walám yab jaykʼiʼ neʼets ki yéjenchij ku tʼajchat jun i operación.

15. a) ¿Jaleʼ ti lej exbadh abal etsʼey ki kitnaʼ an úw tin kwéntaj an xitsʼ axi más ítej i tʼuchiyámal? (Jayej ka tsuʼuw an imágenes). b) Kʼal jawaʼ i tsuʼuw ban video, ¿jantʼiniʼ i éjtowal ki exlaʼ jantʼoj ki takuy tin kwéntaj an xitsʼ?

¹⁵ Waʼats kʼeʼat jantʼoj axi i éjtowal ki tʼajaʼ abal ki tejwamédhaʼ abal i pidhál in jalbíl i ejatal, játs max ki koʼoy tʼuchat an úw juʼtáj i ulal abal yab i bátsʼuwal i xitsʼ. Ani jayej max etsʼey ki kitnaʼ juʼtámakits ku xeʼtsin. b Al axéʼ xi úw kʼwajat dhuchadh jantʼoj i tsálpayal tin kwéntaj an xitsʼ ani jantʼoj tam i ilál i bátsʼuwal abal ku punchin. Ani tatáʼ, ¿a kwaʼal tʼuchat an úw axi más ít tin kwéntaj an xitsʼ? Max yabaye a kwaʼal, ka tsápnanchij ka tʼuchiyits. Max i kwaʼalits tʼuchat axéʼ xi uw, yabáts neʼets ki yéjenchij ki tʼilmay an doctores abal ki ólchij jantʼoj i léʼ abal ku tʼajchin ani jajáʼchik neʼets tu ku iláliy más dhubat. Jayej, max i kwaʼalits tʼuchat, an doctores neʼets kin exlaʼ jantʼoj tam ilál tu ku punchij, ani yab neʼets tu ku punchij jun axi awits tu ku odhnaʼ. c

16. ¿Jantʼoj a éjtowal ka tʼajaʼ max yab a exlál jantʼiniʼ ka tʼuchiy an úw tin kwéntaj an xitsʼ?

 ¹⁶ Belits max u tsákamej o max u paynekits, patal i éjtowal ku yawʼláts o ku tsʼojbéj (Ecl. 9:11). Jaxtám ti lej exbadh abal ki koʼoy tʼuchat an úw tin kwéntaj an xitsʼ. Pero, ¿jantʼoj a éjtowal ka tʼajaʼ max yab a exlál jantʼiniʼ ka tʼuchiy? Yab ki tʼeʼpin, an ókʼnomchik ti tamkuntaláb in éjtowal ti tólmiy abal ka exbay jantʼiniʼ ka tʼajaʼ. Pero jajáʼchik yab neʼets ti uchaʼ jantʼoj ka dhuchaʼ ban úw, kom nixéʼ tatáʼ kwaʼal ka takuy (Gál. 6:4, 5). Jajáʼchik in éjtowal ti tólmiy abal ka exbay jantʼoj ti konchal an úw ka dhuchaʼ.

17. ¿Jantʼiniʼ i tejwamedhál abal i kʼakʼnál jawaʼ in tsálpayal an epchalchik?

¹⁷ Tam neʼets ki takuy jantʼoj tin kwéntaj jun i ilál, etsʼey i tʼajál ti kwéntaj jawaʼ i exobnámal ti Biblia (Hech. 24:16; 1 Tim. 3:9). Jaxtám, tam i takuyal ki tʼajaʼ jantʼoj ani i tʼilchal axi kʼeʼatchik, i lej tʼajál ti kwéntaj jawaʼ in ulal Filipenses 4:5. Tanáʼ tu exóbchal abal kwaʼal ki tʼajaʼ ti kwéntaj jantʼoj in tsálpayal axi más, kom yab patal u tsalpax jununúl. Nixéʼ i tejwamedhál tam yab i nixoknál axi más abal kin bátsʼuwchik an ilál axi wawáʼ i takuyámal. Jayej, yab i tʼojnál éxpidhits ki béletnaʼ i iniktal. Wawáʼ i kʼanidhál ani i kʼakʼnál patal an epchalchik, belits abal yab junat u tsalpax (Rom. 14:10-12).

18. ¿Jantʼiniʼ neʼets ki tejwamédhanchij a Jehová abal i kʼakʼnál kom tu pidhámal i ejatal?

¹⁸ Tin tujtal an exobintaláb i uluwits abal pel a Jehová axi tu pidhámal i ejatal. Neʼets ki tejwamédhaʼ abal i pidhál in jalbíl axéʼ xi tsʼejwalixtaláb max ki béletnaʼ ani ki eyendhaʼ abal ki tʼojonchij a Jehová (Apoc. 4:11). Patal i tametnál i kʼibataláb xowéʼ ani i kwaʼal i yawʼláts, pero a Jehová yabak antsanáʼ tin léʼ abal ku kʼwajiy. Jaxtám in ulúmal abal lej wéʼits neʼets ki tixkʼaʼ patal an yajchiktaláb, ani ma an tsemláj. Ani tam neʼets ku kʼwajiy al jun i alabél tsabál (Apoc. 21:4). Biyat in bájuwal nixéʼ a kʼicháj, ki áynanchij ki pidhaʼ yan in jalbíl i ejatal ani ki eyendhaʼ abal ki tʼojonchij a Jehová, kom Jajáʼ tu lej kʼanidhál.