1. ¿Nuˈunënë Jyobaa dyajtsobäätyë jukyˈäjtën?

 OKPAWINMAY ko tuˈugë mmëguˈuk mnamoˈoyëdët tuˈugë tëjk mëdiˈibë kyaj nëgoo tyimˈoyëty ets naa tsuump, per miyonkˈam tsyowdëkë. ¡Seguurë ko myajtsobäädëbë yäˈädë tëjk! Nanduˈunënë Jyobaa të xynyamoˈoyëmë jukyˈäjtën ets të xytyukˈijxëm ko mëjwiin kajaa dyajtsobääty, pääty tkejxyë yˈUˈunk parë ojts xyjyuuybyëtsëˈëmëm (Fwank 3:16).

2. Extëm jyënaˈanyë 2 Korintʉ 7:1, ¿ti tsyojkypyë Jyobaa nduˈunëm?

² Mä Jyobaa “jam tsyoonyë jukyˈäjtën” (Sal. 36:9). Apostëlë Pablo jyënany: “Dioskyëjxm njikyˈäjtëm, nyuˈxëm es nˈijtëm” (Apos. 17:25, 28). Ets pääty njënäˈänëm ko Jyobaa yëˈëjën të xynyamoˈoyëmë jukyˈäjtën mët ko yëˈë tukëˈëyë xymyoˈoyëm tijaty mbäät nijukyˈäjtëm (Apos. 14:15-17). Per tsojkëp këˈëm nˈijxˈijt nguentëˈäjtëm ja jukyˈäjtën parë duˈunyëm nmëduˈunˈadëtsëmë Jyobaa, pes yëˈë kyaj ttunäˈänyë miläägrë parë kyaj ti xyjyäjt xykyëbajtëm (käjpxë 2 Korintʉ 7:1). ¿Tiko yˈoyëty nguentëˈäjtëm ja jukyˈäjtën ets nˈijtëm oy mëk? ¿Ti xypyudëkëyäˈänëm parë mbäät duˈun nduˈunëm?

3. Oknigäjpx tuk pëky tiko oy mëk nyajpäädäˈänëm.

³ Tuk pëky tiko nyajpäädäˈänëm oy mëk, yëˈë ko niˈigyë Jyobaa nmëdunäˈänëm (Mar. 12:30). Kom nyakäˈänëm ja niniˈkx këbäjk “extëmë wintsëˈkënë juukypyë, wäˈätspë mëdiˈibë Dios kyupëkëp”, pääty nguentëˈäjtëm ja niniˈkx këbäjk parë kyaj tii xyajˈyubajt xyajpäˈämbajtëm (Rom. 12:1, TNM). Per oy nuˈun njanaygyuentëˈäjtëm, seguurë ko nbäˈämbatäˈänëm, pääty nduˈunëmë mëjääw parë oy mëk nyajpatëm mët ko ndukˈixäˈänëmë Jyobaa ko njantsy yajtsobatëm ja jukyˈäjtën mëdiˈibë të xynyamoˈoyëm.

4. ¿Ti jyatsojkë David?

⁴ Rey David mëjwiin kajaa dyajtsobaty ja jukyˈäjtën mëdiˈibë netyë Dios të nyamoˈoyëty. Pääty tkujäˈäyë: ‘Koots nˈoogëty ¿tii mnapäät mnaˈixëp kootsë ënety nyajmënëjkxnë jutoty? Yëˈë naxway käˈäp tjëkyepy mdukxondäˈägëdëty, ni yëˈë mbäät tkanigajpxy wiˈixën oy ti xytyunyën’ (Sal. 30:9, TY). Extëmë David jyënany yëˈë xytyukˈijxëm ko ak jukyˈatäämbë nety parë tmëduunˈadëˈëtsëdë Jyobaa. Ëtsäjtëm, pääty nanduˈun nˈakjukyˈatäˈänëm parë nmëduˈunˈadëtsëmë Jyobaa.

5. ¿Ti tsojkëp nduˈunëm oy të nmëjjäˈäyënë o nbëjk nˈijxëm?

⁵ Pën të nmëjjäˈäyënë o pëjk ijxëm, mbäät kyaj nˈoktuˈunënë ja Diosë tyuunk extëm ijty, ets waˈanë net yëˈë xyajnayjyäˈäwëm axëëk o mon tuk. Per oy ko duˈunyëm nnaygyuen tëˈäjtëm parë nyajpatëm oy mëk. ¿Tiko? Yëˈko mbäät duˈunyëmë Jyobaa nmëjkumäˈäyëm oy të nmëjjäˈäyënë o nbëjk nˈijxëm. Xyjyotkujkmoˈoyëm ko nnijäˈäwëmë Jyobaa xytsyojkëm ets duˈunyëm xyajtsobatëm (Mat. 10:29-31). Ets pën oˈkëm, yëˈë xyajjukypyëkäˈänëm (Job 14:14, 15). Pääty, nˈoknaygyuentëˈäjtëm parë nyajpatëm oy mëk.

6. ¿Wiˈixë Jyobaa xyˈanmäˈäyëm nnaygyuentëˈäjtëm?

⁶ Biiblyë kyaj yëˈëjëty tuˈugë liibrë mëdiˈibë nyigajpxypy ti mbäät nduˈunëm parë nˈoyˈäjt nmëkˈäjtëm o wiˈix ngäˈäy nˈukëm, per xytyukmëtmaytyakëm wiˈixë Jyobaa wyinmay. Extëm nˈokpëjktakëm, Biiblyë jyënaˈany: “Yajjëwäˈäk mä mniniˈkx mgëbäjk tijaty mbäät mˈaxëktunyëty” (Ecl. 11:10). Nanduˈun jyënaˈany ko kyaj yˈoyëty ngääynyiˈiky nˈukniˈigyëm ets kyaj nnayajmuktëgoˈoyëm, pes mbäät xyajˈyudëjk xyajpäˈämdëjkëm ets axtë xyaˈoˈkëm (Prov. 23:20). Jyobaa tsyojkypy ets nnayˈaguwijtsëm, pääty ko nety ngayäˈän nˈuugäˈänëm oy ko kyaj nyaˈˈaniˈigyëm (1 Kor. 6:12; 9:25).

7. Extëm jyënaˈanyë Proverbios 2:11, ¿wiˈix xypyudëjkëm parë nnaygyuentëˈäjtëm?

⁷ Pën nyajˈyeˈeyëmë jot winmäˈäny mä tijaty nduˈunëm, duˈunë nety nyajnigëxëˈkëm ko nyajtsobatëm ja jukyˈäjtën mëdiˈibë Jyobaa të xynyamoˈoyëm (Sal. 119:99, 100; käjpxë Proverbios 2:11). Extëm nˈokpëjktakëm, pën nnijäˈäwëm ko xypyäˈämduˈunëm ja käˈäy ukën mëdiˈibë njantsy jyëˈxäˈänëm, nik oy ko kyaj ndimyjyëˈxëm. Oy ko nanduˈun yajxon nmäˈä nboˈkxëm, nduˈunëmë ejersisyë, ntsiˈiw nxëjtsëm ets wäˈäts nyaˈijtëm ja jëën tëjk.

8. Extëm jyënaˈanyë Biiblyë, ¿ti xytyukˈijxëm ko Jyobaa tsyojkypy parë nnayˈijxˈijt nnaygyuentëˈäjtëm?

⁸ Jyobaa myooyë ley ja israelitëty wiˈix nyayˈijxˈit nyaygyuentëˈatëdët mä tyundë ets jyënoty tyëgoty (Éx. 21:28, 29; Deut. 22:8). Mëjwiin kajaa ijty tkumëdoy tuˈugë jäˈäy ko  yˈayoˈonbääty ets dyaˈooky ja myëguˈuk (Deut. 19:4, 5). Ja Ley nanduˈun ijty tniˈanaˈamë ko pën tuˈugë jäˈäy yajtsayujtypy ja toxytyëjk mëdiˈibë uˈunkmëët ets yˈooky ja yˈuˈunk, kuanë ko tkumëdowët oyë nety të jyaˈˈayoˈonbääty (Éx. 21:22, 23). Extëm nˈijxëm, Jyobaa tsyojkypy parë nnaygyuentëˈäjtëm këdiibë nˈayoˈonbatëm.

9. ¿Ti mbäät nduˈunëm parë kyaj nnayaˈˈayoˈonbatëm? (Ix nanduˈunë dibujë).

⁹ Nyajtsobatëmë netyë jukyˈäjtën ko nnaygyuentëˈäjtëm jënoty tëgoty o mä nduˈunëm parë kyaj tijaty xyˈayoˈonmoˈoyëm. Extëm nˈokpëjktakëm, pën nmëdäjtëmë tsujkn, matsyetë, tsooy o jam tii mëdiˈibë mbäät yˈaxëktuny extëmë klarasol, moktsooy o tsuktsooy, oy ko nbëjkëˈkëm mä kyaj ënäˈkuˈunk tpäättët. Pën nˈëxpëkäˈänëm, tsojkëp yajxon nˈijxëm mä nbëjktakëm. Ets pën nyajmëjëmë jëën, nyaˈëˈtsëmë nëë o nyajtuˈunëmë tuumbajn mëdiˈibë kutsëˈëgë oy ko kyaj duˈunyë nikakëm. Ets oy ko kyaj nyajˈyeˈeyëmë karrë pën të njëˈënëmë tsooy mëdiˈibë yajmäˈäjäämp, pën kyaj oy të nmäˈä të nboˈkxëm o pën të nˈukëm. Kyaj nanduˈun yˈoyëty ngäjpxëm mä telefënë pën karrëwiˈtëm.

10. ¿Ti mbäät nduˈunëm ko tyuny jyatyëtyë ayoˈon mëdiˈibë kyaj ndimyjyëjpˈijxëm, ets ti mbäät nduˈunëm pën kontiempë nyajtukˈawäˈänëm?

¹⁰ Näˈäty tuun jäjtëbë ayoˈon mëdiˈibë kyaj mbäät njëjpkuwäˈkëm. Extëm ko jyaˈˈatyë päˈäm mëdiˈibë ninäjxp, ko nax käjpn tsyiptundë o ko tijaty yˈayoˈonbëjktaˈaky. Ko duˈun tyun jyatëdët, mbäät kyaj nëgoo nguˈijx ngubatëmë ayoˈon pën mëdoˈowëm. Extëm ko xyˈanmäˈäyëm ja kuduunk justisë ko kyaj muum nëjkxëm o ko tsojkëp nbëtsëˈëmëm mä ja it lugäär, oy ko nmëmëdoˈowëm (Rom. 13:1, 5-7). Näˈäty, mbäät kontiempë nyajtukˈawäˈänëm ko tii yˈayoˈonbëjktäˈägäˈäny. Pääty oy ko nmëmëdoˈowëm ja kuduunk justisë wiˈix xynyëˈëmoˈoy xytyuˈumoˈoyëm, extëm nyajnipajtëmë jëˈxy pëky mëdiˈibë kyaj wyindëgoy, njuˈuyëmë nëë mëdiˈibë boteyoty ets ja ääy tsooy mëdiˈibë mbäät nyajtuˈunëm.

11. ¿Ti tsojkëp nduˈunëm pën jaˈäjtpë päˈäm mëdiˈibë ninäjxp?

¹¹ Pën mä ja it lugäär mä ntsënäˈäyëm jamˈäjtpë päˈäm mëdiˈibë ninäjxp, oy ko nmëmëdoˈowëmë kuduunk justisë extëm xynyëˈëmoˈoy xytyuˈumoˈoyëm. Extëm ngëbuj ngëjaˈtsëm janääm jatsojk, nyajtuˈunëmë kubrebokë, kyaj nëgoo nduˈukmujkëm ets nnaybyëjkëˈkëm pën të ja päˈäm xynyinäjxëm. Ko nduˈunëm extëm nyaˈˈanmäˈäyëm, yëˈë nety nyajnigëxëˈkëm ko nyajtsobatëm ja jukyˈäjtën mëdiˈibë Dios të xynyamoˈoyëm.

12. ¿Wiˈix xypyudëjkëmë Proverbios 14:15 ko tyuny jyatyëtyë ayoˈon?

¹² Ko tyuny jyatyëtyë ayoˈon, mbäät näˈäty nˈijxëm mä notisyë mëdiˈibë kyaj tyëyˈäjtënëty o jam pën xytyukmëtmaytyakëm. Oy ko kyaj ndimymyëbëjkojëm, nik oy ko yëˈë nmëmëdoˈowëm ja kuduunk justisë o ja doktoortëjk (käjpxë Proverbios 14:15). Ets parë nnijäˈäwëm wiˈixën mbäät nˈëwäˈkx ngäjpxwäˈkxëm ets nduˈukmujkëm, oy ko duˈun nduˈunëm extëm xynyëˈëmoˈoy xytyuˈumoˈoyëm pënaty Wyoowˈyoˈoytyëbë Jyobaa tyestiigëty ets pënaty tuundëp Betel, pes yëˈëjëty mbäät tijaty xytyukˈawäˈänëm extëm tyëyˈäjtënëty (Eb. 13:17). Pën nduˈunëm extëm nyajnëˈëmoˈoy nyajtuˈumoˈoyëm, duˈunë nety këˈëm nnaygyuentëˈäjtëm ets nanduˈun ja nmëguˈukˈäjtëm. Mbäät nanduˈun oyë jäˈäy tnimaytyaˈagyë Jyobaa tyestiigëty (1 Peed. 2:12).

13. ¿Wiˈix nyajnigëxëˈkëm ko nyajtsobatëmë jukyˈäjtën ko netyë doktoortëjk dyajtunäˈändë neˈpyny?

¹³ Mayë jäˈäy nyijäˈäwëdëp ko Jyobaa tyestiigëty kyaj tkupëktë neˈpyny mët ko myëjˈijxtëbë jukyˈäjtën. Ëtsäjtëm pääty kyaj ngupëjkëmë neˈpyny mët ko yëˈë nmëmëdoˈowëm wiˈixë Jyobaa tniˈanaˈamë, oy näˈäty nˈayoˈonbatëm ets ajotkumonë nyajmënëjkxëm hospital (Apos. 15:28, 29). Nipën kyaˈoogäˈäny, pääty nˈëxtäˈäyëmë ääy tsooy ets ja doktoortëjk mëdiˈibë kyaj dyajtundë neˈpyny.

14. ¿Ti mbäät nduˈunëm parë kyaj ajotkumonë nyajmënëjkxëm hospital?

¹⁴ Extëm të nˈijxëm mä yäˈädë artikulo, pën nnayˈijxˈijt nnaygyuentëˈäjtëm ta kyaj nbäˈämbajtëm mëjtaˈaky ets axtë nyajmënëjkxëm hospital. Ets pën yaˈˈanmäˈäyëm ko yajtsukäˈänëm, mbäät pojën nˈagëdakëm mët ko të nety nnaygyuentëˈäjtëm. Pën nbëjkëˈk nduunëˈkëm tijaty mbäät yˈayoˈonbëjktaˈaky jënoty tëgoty o mä nduˈunëm, ets pën nˈijxëm wiˈix ja karrë nyajˈyeˈeyëm, mbäät kyaj ajotkumonë nˈayoˈonbatëm etsë net nyajmënëjkxëm hospital.

15. 1) ¿Tiko jyëjpˈamëty xëmë nmëjëdijtëm ja neky mä nnigäjpxëm ko kyaj ngupëkäˈänëmë neˈpyny, ets tiko yˈoyëty nyaˈˈajaˈamëm? (Ix nanduˈunë dibujë). 2) Extëm të nˈijxëm mä bideo, ¿wiˈix xypyudëjkëm parë nnijäˈäwëm ti mbäät nduˈunëm ko ja doktoortëjk dyajtunäˈändëdë neˈpyny?

¹⁵ Ja tuk pëky wiˈix nyajnigëxëˈkëm ko  nyajtsobatëmë jukyˈäjtën, yëˈë ko ndukjäˈäyëm ja neky mä nnigäjpxëm ko kyaj ngupëkäˈänëmë neˈpyny ets xëmë mbäät ndimymyëjëdijtëm. b Mä yäˈädë neky jap ngujäˈäyëm tijaty ngupëkäˈänëm ets tijaty kyaj. Pën kyajnëm xytyukjayë o pën tsojkëp xyaˈˈajamët, oy ko duˈun xytyuungojët. Net ko myajmënëjkxët hospital, kyaj tyimtsokyëty xynyimaytyäˈägët tijaty mgupëkaampy o tijaty kyaj. Yäˈädë neky xypyudëkëyäˈänëm parë kyaj ti tsooy dyajtëkëdë doktoor mëdiˈibë mbäät xypyäˈämduˈunëm. c

16. ¿Ti mbäät xytyuny parë xynyijawët wiˈix xytyukjayët ja mneky mä xynyigajpxy ko kyaj xykyupëkäˈänyë neˈpyny?

¹⁶ Mbäät oypyënëty yˈayoˈonbääty o pyäˈämbety oyë nety jyaˈoyˈaty jyamëkˈaty (Ecl. 9:11). Pääty oy ko xëmë nmëjëdijtëm ja neky mëdiˈibë të ndukjäˈäyëm mä nnigäjpxëm ko kyaj ngupëkäˈänëmë neˈpyny. Ets pën kyaj xynyijawë wiˈix xytyukjayët, mbäät mbudëkëtyë nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë tuundëp mëjjäˈäy. Yëˈëjëty kyaj tnigäjpxäˈändë ti mbäät xykyupëky ets ti kyaj, këˈëmën mbäät xywyinmay (Gal. 6:4, 5). Per mbudëkëyanëdëp parë yajxon xyjyaygyukët ets xynyijawët wiˈix xytyukjayët ja neky.

17. ¿Ti mbäät nduˈunëm pën ja nmëguˈukˈäjtëm kyaj duˈun tijaty ttunäˈäny extëm ëtsäjtëm?

¹⁷ Ëtsäjtëm këˈëm nwinmayäˈänëm wiˈix ntsoybyatäˈänëm duˈun extëm të njaygyujkëmë Biiblyë (Apos. 24:16; 1 Tim. 3:9). Pääty ko nety të nnijäˈäwëm wiˈix ntsoybyatäˈänëm, ta ndukmëtmaytyakëm ja nmëguˈukˈäjtëm. Nˈokjamyajtsëm extëm jyënaˈanyë Biiblyë: ‘Waˈan ja jäˈäy tnijawëdë ko yuˈunk naxymy mjäˈäyˈattë’ (Filip. 4:5, TY). Kyaj yëˈëyë ndimymyëmäˈäy ndimymyëdäjëm wiˈix nˈokˈoyˈäjt nˈokmëkˈäjtëm ets kyaj nanduˈun ja nmëguˈukˈäjtëm tijaty nduktunäˈänëm extëm ëtsäjtëm. Ntsojkëm ja nmëguˈukˈäjtëm ets nwintsëˈkëm wiˈix wyinmaytyë, oy duˈun tijaty tkatundët extëm ëtsäjtëm (Rom. 14:10-12).

18. ¿Wiˈix mbäät nyajnigëxëˈkëm ko nyajtsobatëmë jukyˈäjtën?

¹⁸ Mä yäˈädë artikulo të nˈijxëm ko Jyobaa yëˈë të xynyamoˈoyëmë jukyˈäjtën. ¿Wiˈix mbäät ndukˈijxëm ko nyajtsobatëm? Ko nmëduˈunëm ets ko nnayˈijxˈijt nnaygyuentëˈäjtëm (Diˈibʉ Jat. 4:11). Jyobaa kyaj ojts xyjyatukmëtsojkëm parë nbatëmë amay jotmay ets nyubajt nbäˈämbajtëm. Per tim tsojk njukyˈatäˈänëm xëmëkyëjxm mä kyaj nyekyjyaˈˈatäˈänyë yuu päˈäm ets ni oˈk tëgoˈoyën (Diˈibʉ Jat. 21:4). Mientrës jyaˈtyë yäˈädë tiempë, nˈokˈyajtsobatëm ja jukyˈäjtën ets nˈokmëduˈunëm ja nDeetyˈäjtëmë Jyobaa.