1. Wuakweni gontlhe, cini ci nga ca lisima nguvhu ka Jehovha?

 HI NGA alakanyela munghana wa wena na a ku nyikile yindlu ya mungoma wo dhura ni wa sasekela ga cima. Kanilezvi na yi sukilenyana penda yi tlhela yi vhutanyana. Hambu lezvi yi nga ni zvikarato lezvo, ha tiyiseka ku a yindlu leyo u nga yi nyika lisima u tlhela u yi hlayisa khwatsi. Hi kufanana, Jehovha i hi nyikile cinyikiwo ca lisima nguvhu — a wutomi. Hi lisine, Jehovha i kombile lezvaku wa gi nyika nguvhu lisima a wutomi ga hina hi ku nyikela N’wana wakwe kota hakhelo ya kutlhatlhisa. — Joh. 3:16.

2. Kota lezvi zvi kombisiwako ka 2 Va Le Korinte 7:1, zvini lezvi Jehovha a zvi rindzelako ka hina?

² Jehovha hi yena Cibuka ca wutomi. (Lis. 36:9) Mupostoli Pawule i wa zvi kholwa lezvo, laha ka kuza aku: “Hi kota ya yena ha hanya, ha fambafamba, hi kona.” (Miti. 17:25, 28) Hikwalaho, hi nga wula lezvaku a wutomi ga hina cinyikiwo ci tako hi ka Nungungulu. Hi lirandzo, i hi nyika zvontlhe zvi lavekako kasi hi simama hi hanya. (Miti. 14:15-17) Hambulezvo, Jehovha a nga mahi zvihlamaliso kasi ku vhikela wutomi ga hina. Kanilezvi, i rindzela lezvaku hi maha zvontlhe hi zvi kotako kasi hi ti vhikela mababyi niku hi hanya khwatsi hi tlhelo ga moya. (Lera 2 Va Le Korinte 7:1.) Hikuyini hi faneleko ku ti wonela kufa hi tlhela hi ti vhikela mababyi? Kona hi nga zvi mahisa kuyini?

3. Hi cihi cin’we ca zvigelo ci faneleko ku hi kuca ku hi ti vhikela mababyi?

³ A cin’we ca zvigelo zva ku hi ti vhikela mababyi, hi ku zvi ta maha ku hi tirela Jehovha hi ntamu wa hina wontlhe. (Mar. 12:30) Hi lava ku ‘nyikela mimiri ya hina kota muphahlo wu hanyako,  wo basa, lowu wu amukelekako ka Nungungulu.” Hikwalaho, hi ti karatela ku nga mahi zvilo lezvi hi zvi tivako ku zvi nga hi vangela mababyi. (Rom. 12:1) Lisine ku hambu ho ti karatisa kuyini, hi nga tshuka hi kuma mababyi. Kanilezvi, hi maha zvontlhe hi zvi kotako kasi hi ti vhikela mababyi hakuva hi lava ku komba a Papayi wa hina wa le tilweni lezvaku ha gi nyika lisima wutomi, a cinyikiwo leci a hi nyikileko.

4. Zvini lezvi Hosi Dhavhidha a nga lava ku maha?

⁴ Hosi Dhavhidha i tlhamusele ku hikuyini a nga gi nyika lisima a wutomi, a cinyikiwo ca Nungungulu, a cikhati a nga tsala ku: ‘Wena u ta bhindzula yini hi nkhata wa mina, loku ndzi relela ndziya cilahleni ke? A ntshuri wu ta ku dhumisa ke, wona wu ta tlhatlhambutela a zvinene zva wena ke?’ (Lis. 30:9) Zva koteka ku Dhavhidha na a tsalile magezu lawa na a hi kusuhani ni kufa. Kanilezvi, i wa ti yimisele ku simama a hanya hi laha zvi kotekako hi kona kasi a ta dhumisa Jehovha. A zvi kanakanisi lezvaku hontlheni hi ti yimisele zvezvo.

5. Hambu hi no khosahalisa kuyini, kutani hi babya zvo kota kwihi, zvini hi nga mahako?

⁵ A mababyi ni kukhosahala zvi nga tshuka zvi hi vhalela ku maha zvotala, lezvi hi nga tolovela ku maha. Hi kota ya lezvo, hi nga karateka hi tlhela hi bayiseka. Kanilezvi, a hi faneli ku tshuka hi ti tsika, hi nga ha khataleli a wutomi ga hina. Hikuyini? Hi ku hambu hi no khosahalisa kuyini, kutani hi babya zvo kota kwihi, hi nga simama hi dhumisa Jehovha, a ku fana ni lezvi Hosi Dhavhidha a nga maha. A zvo ku tiyisa a ku tiva lezvaku hi va lisima ka Nungungulu hambu loku hi babya kutani hi khosahele! (Mat. 10:29-31) Hambu loku hofa, Jehovha i ta ci rindzela hi mahlo yo pswhuka a cikhati leci a to hi vhuxa. (Joba 14:14, 15) Makunu, lezvi ha ha hanyako, hi lava ku maha zvontlhe hi zvi kotako kasi ku ti vhikela mababyi ni ku vhikela wutomi ga hina.

6. Zvini lezvi Jehovha a zvi rindzelako ka magela ni manwela ya hina?

⁶ Hambu lezvi a Bhibhiliya gi kalako gi nga hi bhuku ga zvileletelo zva ku ti vhikela mababyi kutani ga lezvi hi faneleko kuga ni lezvi hi nga faneliko, ga hi vhuna ku tiva mawonela ya Jehovha mhakeni leyi. Hi cikombiso, i hi kuca ku susa zvilo zvi bayisako miri. (Mutsh. 11:10) A Bhibhiliya gi a hi faneli kuga nguvhu ni kunwa nguvhu, hakuva zvontlhe zvi nga hi vangela mababyi kutani ku hi daya. (Mav. 23:20) Jehovha i rindzela ku hi tiva ku ti khoma a cikhati leci hi hlawulako ca kuga ni ca kunwa, ni kutala ka zvona. — 1 Kor. 6:12; 9:25.

7. A wusungukati gi nga ka Mavingu 2:11, gi nga hi vhunisa kuyini ku maha zviboho zva zvi nene kasi ku ti vhikela mababyi?

⁷ Loku hi tirisa khwatsi a kupima ka hina, hi nga maha zviboho zvi kombako ku ha gi nyika lisima a wutomi, a cinyikiwo ci tako hi ka Nungungulu. (Lis. 119:99, 100; Lera Mavingu 2:11.) Hi cikombiso, a hi ti mahi mapato, higa ni cihi hi ci kumako. Loku ku hi ni zvakuga zvo kari hi zvi randzako, kanilezvi na zvi hi babyisa loku higa, hi ti karatela ku nga hagi. Ahandle ka lezvo, hi kombisa lezvaku hi na ni kupima ku nene hi ku etlela zvi enela, hi maha ma exercício hi kukhandzakanya, hi ti karatela kuva ni basiselelo, ni laha mutini ka hina ku tshama na ku basile.

8. Zvini lezvi a Bhibhiliya gi kombako hi mawonela ya Nungungulu mhakeni ya ku ti vhikela timhango?

⁸ A Nayo lowu Jehovha a nga nyikile vaIzrayeli wu wa hi ni zvileletelo zvi nga wa ta va vhuna ku va ti vhikela timhango ta hombe  laha kaya ni loku va tira. (Ekso. 21:28, 29; Deut. 22:8) Loku a wokari a phazama a daya mun’wani, i wa ta tsayisiwa hi ndlela yo kari. (Deut. 19:4, 5) A Nayo wu wa laya lezvaku ni lava va phazamako va bayisa n’wanana a kalako a nga se pswaliwa vonawu va tsayisiwa. (Ekso. 21:22, 23) A Mitsalo yi zvi veka kubaseni lezvaku Jehovha i lava ku hi zama ku ti vhikela timhango.

9. Zvini hi nga mahako kasi hi ti vhikela timhango? (Wona ni mifota.)

⁹ Hi komba lezvaku ha ci nyika lisima a cinyikiwo ci tako hi ka Nungungulu, a wutomi, hi ku zama ku ti vhikela laha kaya ni loku hi tira. Hi cikombiso, loku hi lava ku hoxa zvilo zvi tsemako, zva vhenene, kutani mimuri, a hi zvi tsiki zvi ku tlandlala; hi hoxa hi ndlela ya ku zvi nga va vangeli mhango a van’wani, ne zvi nga kumiwi hi vanana. Loku hi dzivele ndzilo, loku hi vilisa mati, ni loku hi tirisa tiferamenta to kari, hi maha zvontlhe hi zvi kotako kasi zvi nga vangi mhango, hi tlhela hi zama ku nga tsiki zvilo lezvo hi suka hi famba. A hi fambisi movha loku hinwa mimuri yi jujakonya kupima, loku hi nwile byala, loku hizwa wurongo, ne a hi tirisi telefone na hi fambisa.

10. Zvini hi nga mahako na ku nga se humelela khombo go kari ni ndzeni ka gona?

¹⁰ Ku na ni zvilo zvo kari zva ku a hi nge zvi vhaleli a ku zvi maheka; zvo kota makhombo ya ntumbuluko, mitungu, ni gujeguje yi vangiwako hi vanhu. Kanilezvi, loku a zvilo lezvo zvi humelela, hi nga zama ku fambela kule ni mhango hi tlhela hi zama ku ponisa wutomi ga hina hi ku ingisa loku vaku hi nga humi laha kaya, kutani loku vaku hi fanele ku huma hi tsutsuma, ni zvileletelo zvin’wani lezvi a wuhosi gi to hi nyika. (Rom. 13:1, 5-7) A makhombo yo kari zva koteka ku ma tiva na ma nga se humelela. Hikwalaho, hi maha zvontlhe hi zvi kotako kasi ku ingisa lezvi a wuhosi gi zvi wulako kasi ku ti longisela. Hi cikombiso, kuzvilava zvi nga vhuna ku ranga hi ti vekela mati ni zvakuga zvin’wani zvo hlwela ku bhola, ni paxta ya ma primeiros socorros.

11. Zvini hi faneleko ku maha loku ku humelela mababyi yo thapela ma hangalaka lomu hi hanyako kona?

¹¹ Zvini hi faneleko ku maha loku ku humelela mababyi yo thapela ma hangalaka lomu hi hanyako kona? Hi fanele ku ingisa lezvi a wuhosi gi leletelako, zvo fana ni ku hlamba mandla, ku tsawukana ni van’wani, ku boha maskara, ni ku nga humi lomu ndlwini loku ma hi thapele. Loku hi ti karatela ku maha zvilo lezvo, hi komba lezvaku ha gi nyikisa nguvhu lisima wutomi, a cinyikiwo ci tako hi ka Nungungulu.

12. A tshinya gi nga ka Mavingu 14:15, gi hi vhunisa kuyini mhakeni ya mahungu lawa ma hangalakako ndzeni ntungu?

¹² Loku ku hi ni ntungu, a vavhizinyu, vanghana, ni zvihaxa mahungu futsi va nga hangalasa mahungu yo kala ma nga hi lisine. Wutshan’wini ga ku hi kholwa “timhaka tontlhe” hi ti zwako, i chukwana hi ingisa lezvi zvi wuliwako hi varangeli ni zvihaxa mahungu zvo tsumbeka nguvhu. (Lera Mavingu 14:15.) A Hubye yi Fumako ni kometi ya ravi va maha zvontlhe zvi kotekako kasi ku kuma mahungu yo tsumbeka na va nga se nyika zvileletelo xungetano hi mitlhangano ya bandla ni ntiro wo chumayela. (Mav. 13:17) Loku hi ingisa zvileletelo lezvo, hi vhikela van’wani na hina venyi. Lezvo kambe zvi nga maha ku a vanhu lomu cipandzeni va engetela kuva ni mawonela ma nene hi vanhu va Jehovha. — 1 Ped. 2:12.

13. Hi kombisa kuyini ku ha gi nyika lisima a wutomi loku zvita mhakeni ya nkhata?

¹³ A vanhu vo tala va zvi tiva khwatsi ku hina Vakustumunyu va Jehovha hi kholwa ku a nkhata wu basile mahlweni ka Nungungulu. Hi ingisa a nayo wa Jehovha xungetano hi nkhata, hi ku nga vhumeli ku cheliwa hambu loku a vadhokodhela va zvi wonisa ku loku hi nga cheliwi hi tafa. (Miti. 15:28, 29) Hambulezvo, lezvo a zvi wuli ku a hi na mhaka ni wutomi. Kanilezvi, hi gi nyika nguvhu lisima a wutomi, a cinyikiwo ci tako hi ka Nungungulu. Loku hi babya hi lavetela vadhokodhela va vhumelako ku hi tira khwatsi na va nga hi cheli nkhata.

14. Zvini hi nga mahako kasi hi fambela kule ni zviyimo zvi nga wa ta lava ku hi mahiwa operasawu?

¹⁴ Loku hi maha lezvi hi zvi wonileko ka ndzima leyi kasi ku ti vhikela mababyi ni ku potsa timhango, zvi nga tshuka zvi nga lavi ku hi mahiwa operasawu, kuzvilva hi tlhela hi potsa mababyi ya hombe. Loku hi wu hlayisa khwatsi a miri wa hina, hi ta hatla hi hanya, hambu loku hi tshuka hi mahiwa operasawu. Hi nga potsa zviyimo zva ku zviza zvi lava  ku hi mahiwa operasawu hi ku nga zvi tsiki kubaseni a zvilo zvi nga hi vangelako mhango laha kaya ni laha ntirweni, hi tlhela hi ingisa milayo ya ruwa.

15. a) Hikuyini zvi nga zva lisima a ku contlhe cikhati hiva ni kartawu ga nkhata go kala ku hundzelwa? (Wona ni mufota.) b) Kota zvi kombisiwako ka vhidhio, hi yihi ndlela ya ku maha zviboho zva zvi nene xungetano hi matirelwa ya mababyi ma patsako ku tirisiwa ka nkhata?

¹⁵ Lezvi hi gi nyikako lisima a wutomi, hi prenxera a kartawu ga nkhata (Instruções e Procuração para Tratamento de Saúde) hi tlhela hi fambafamba nago contlhe cikhati. b Ka kartawu lego, hi kombisa lezvi hi zvi lavako xungetano hi ku cheliwa nkhata ni matirelwa man’wani ya mababyi. Legi ga wena a kartawu a gi hundzelwangi ke? Loku u nga se prenxera kutani loku u lava ku gi vhuxisa, tekela ku zvi maha zvezvi. Loku hi ranga hi tsala zvi dlunyateka lezvi hi lavako ku tirisiwa zvona mababyi, hi nga ta hlwela ku tiriwa, hakuva zvi nga ta lava ku hi ranga hi ku tlhamusela vadhokodhela. Hi ta vhuna vatiri va cipitali kambe, hakuva va nga tshuka va hi nyika mimuri yi hi vangelako zvikarato. c

16. Zvini hi nga mahako loku hi nga zvi tivi a ku prenxera a kartawu ga nkhata?

 ¹⁶ Hambu loku hi hi vaswa kutani hi tiyile zvo kota kwihi, hontlheni hi nga babya kutani ku humelelwa hi mhango. (Mutsh. 9:11) Hikwalaho, zva lisima nguvhu a ku hi prenxera kartawu ga nkhata. Loku u nga zvi tivi a ku prenxera, kombela madhota ya bandla ga wena ma ku vhuna. Wona ma ti karatela ku zvi tiva lezvi gi prenxerisiwako zvona. Kanilezvi, ma nga ta ku mahela zviboho xungetano hi lezvi u faneleko ku tsala. Lowo i ndzhwalo wa wena. (Gal. 6:4, 5) Hambulezvo, ma nga ku vhuna ku zwisisa lezvi u zvi lavako ni ndlela ya ku zvi tsala.

17. Hi nga kombisa kuyini ku hi na ni wunene mhakeni ya ku tiriwa mababyi?

¹⁷ A kutala ka zviboho hi mahako xungetano hi lezvi hi hlawulako ku tirisiwa zvona mababyi hi zvi maha hi kuya hi livhalo la hina li gondzisilweko hi ku tirisa Bhibhiliya. (Miti. 24:16; 1 Tim. 3:9) Laha hi mahako zviboho hi tlhela hi tlhamusela van’wani a zviboho lezvo, zvi nene nguvhu a ku hi tirisa tshinya gi nga ka Va Le Filipi 4:5, gi nge: “A wunene ga n’wina gi wa tiviwe hi vanhu vontlhe.” Loku hi hi ni wunene, hi nga ta karateka ku hundza mpimo hi lihanyo la hina, ne hi nga ta kurumeta van’wani a ku vava ni mawonela ya hina. A vamakabye va hina ha va randza hi tlhela hi va kombisa cichavo, hambu loku a zviboho zvabye zvi hambana ni lezvi zva hina. — Rom. 14:10-12.

18. Hi nga kombisisa kuyini ku ha bonga wutomi legi Jehovha a hi nyikileko?

¹⁸ Hi kombisa ku ha mu bonga Jehovha, a Cibuka ca wutomi, hi ku ti vhikela mababyi hi tlhela hi ti wonela timhango, ni ku maha zvontlhe zvi nga ntan’wini wa hina ntirweni wakwe. (Kuv. 4:11) Lisine ku zvezvi zvi lava ku hi lwisana ni mababyi ni makhombo ya ntumbuluko, kanilezvi a hi zvona lezvi a Muvangi wa hina a nga lava ku hi hanyisa zvona. Hi ku vhuniwa hi yena, zvezvanyana hi ta hanya kala kupindzuka ne na hi ngazwi kubayisa. (Kuv. 21:4) Na ha ha rindzela cikhati leco, a hi ti buzeni hi ku hanya ni ku tirela Jehovha, a Papayi wa hina wa le tilweni!