1. Vhutshilo hashu ndi ha ndeme lungafhani kha Yehova?

 KHA ri ri khonani yaṋu u ni ṋea nnḓu. Pennde ya yeneyo nnḓu i vho thoma u kwatuwa nahone yeneyo nnḓu i vho na. Naho i na dzenedzo thaidzo, yeneyo nnḓu i ḓura dzimiḽioni. Zwi tou vha khagala uri ni ḓo i dzhia i ya ndeme na u i ṱhogomela. Nga nḓila i fanaho, Yehova o ri ṋea tshifhiwa tshavhuḓisa tshine tsha vha tshifhiwa tsha vhutshilo. Yehova o sumbedza uri u a dzhiela nṱha vhutshilo hashu nga u ṋekedza murwa wawe sa tshiṱhavhelo.—Yoh. 3:16.

2. Samusi zwo sumbedzwa kha 2 Vhakorinta 7:1, ndi zwifhio zwine Yehova a zwi lavhelela kha riṋe?

² Yehova ndi Tshisima tsha vhutshilo. (Ps. 36:9) Muapostola Paulo o vha a tshi tenda zwenezwo nahone o ri: “Ri tshila, u tshimbila na u vha hone ngae.” (Mish. 17:25, 28) Ndi ngazwo ri tshi nga amba uri vhutshilo ndi tshifhiwa tshi bvaho kha Mudzimu. U ri ṋea zwoṱhe zwine ra zwi ṱoḓa uri ri bvele phanḓa ri tshi khou tshila. (Mish. 14:15-17) Fhedzi Yehova ha ri tsireledzi nga lwa vhuṱolo. Nṱhani hazwo, u ṱoḓa ri tshi ita zwoṱhe zwine ra nga kona uri ri dzule ri na mutakalo wavhuḓi na uri ri bvele phanḓa ri tshi khou mu shumela. (Vhalani 2 Vhakorinta 7:1.) Ndi ngani ri tshi tea u ita zwoṱhe zwine ra nga kona uri ri dzule ri na mutakalo wavhuḓi na uri ri bvele phanḓa ri tshi khou tshila nahone ri nga zwi ita hani?

3. Ndi tshifhio tshiṅwe tshiitisi tsha uri ri lwele u dzula ri na mutakalo wavhuḓi?

³ Tshiṅwe tshiitisi tsha uri ri lwele u dzula ri na mutakalo wavhuḓi ndi ngauri ri ṱoḓa u shumela Yehova nga nungo dzashu dzoṱhe. (Marko 12:30) A ri ṱoḓi u ita zwithu zwine zwa nga  ita uri ri lwale ngauri ri ṱoḓa u ‘ṋekedza mivhili yashu sa tshiṱhavhelo tshikhethwa, tshi tshilaho na tshi ṱanganedzeaho kha Mudzimu.’ (Vharoma 12:1) Ndi ngoho uri naho ri tshi lingedza zwithu zwoṱhe, zwi nga itea ra lwala. Fhedzi ri ita zwoṱhe zwine ra nga kona uri ri dzule ri na mutakalo wavhuḓi ngauri ri ṱoḓa u sumbedza Khotsi ashu wa ṱaḓulu uri ri dzhiela nṱha tshifhiwa tsha vhutshilo.

4. Khosi Davida o vha a tshi ṱoḓa u ita mini?

⁴ Khosi Davida o amba uri ndi ngani o vha a tshi dzhiela nṱha tshifhiwa tsha vhutshilo tshi bvaho kha Mudzimu. O ri: “Hu ḓo vha na mbuyelo ifhio arali nda fa nda tsela dindini? Naa buse ḽi nga u renda? Naa ḽi ḓo amba nga ha u fhulufhedzea hau?” (Ps. 30:9) Davida o ṅwala enea maipfi musi e tsini na u lovha. Naho o vha e tsini na u lovha, ho ngo laṱela thaula, fhedzi o vha o ḓiimisela u bvela phanḓa a tshi tshila na u vha na mutakalo wavhuḓi nga hune zwa nga konadzea ngaho uri a kone u renda Yehova. Zwi tou pfala uri na riṋe ri ṱoḓa u edzisa Davida.

5. Ri ṱoḓa u ita mini hu sa londwi miṅwaha yashu kana mutakalo washu?

⁵ Arali ri tshi khou lwala kana miṅwaha i tshi khou ya, ri nga vha ri sa koni u ita zwithu zwinzhi zwe ra vha ri tshi kona u zwi ita tshifhingani tsho fhiraho. Zwenezwo zwi nga ri kula nungo na u ita uri ri nyabwe. Fhedzi a ro ngo tea u litsha u ita zwoṱhe zwine ra nga kona u itela u ḓiṱhogomela. Ndi ngani? Ndi ngauri u fana na Khosi Davida, ri nga bvela phanḓa ri tshi renda Yehova hu sa londwi miṅwaha yashu kana mutakalo washu. Zwi a khuthadza u ḓivha uri Yehova u a ri dzhiela nṱha naho ri tshi khou lwala kana ro no vha vhalala! (Mat. 10:29-31) Naho ra nga lovha, Yehova u ḓo ri vusa. (Yobo 14:14, 15) Zwenezwi zwi ita uri ri ṱoḓe u ita zwoṱhe zwine ra nga kona uri ri tsireledze mutakalo washu na vhutshilo hashu.

6. Musi zwi tshi ḓa kha u ḽa na u nwa, Yehova u lavhelela mini kha riṋe?

⁶ Naho Bivhili i si bugu i ambaho nga ha u ṱhogomela mutakalo kana i ri vhudzaho zwine ra tea u zwi ḽa, i ri thusa u ḓivha uri Yehova u dzhia hani zwenezwi zwithu. Sa tsumbo, i ri vhudza uri ri ‘bvise zwi dinaho’ zwine zwa nga tshinyadza mivhili yashu. (Muh. 11:10) Bivhili i amba uri a ro ngo tea u ḽesa na u nwesa halwa. Zwenezwi zwithu zwi nga tshinyadza mutakalo washu na u ri vhulaya. (Mir. 23:20) Yehova u lavhelela uri ri ḓifare musi zwi tshi ḓa kha zwine ra ḽa na nḓila ine ra ḽa na u nwa ngayo.—1 Vhakor. 6:12; 9:25.

7. Nyeletshedzo i re kha Mirero 2:11, i nga ri thusa hani musi zwi tshi ḓa kha phetho dzine ra dzi ita nga ha mutakalo washu?

⁷ Ri nga ita phetho dzi sumbedzaho uri ri dzhiela nṱha tshifhiwa tsha vhutshilo tshi bvaho kha Mudzimu nga u shumisa vhukoni hashu ha u humbula. (Ps. 119:99, 100; vhalani Mirero 2:11.) Sa tsumbo, ri ḓo humbulisisa nga ha zwine ra zwi ḽa. Arali hu na zwiṅwe zwiḽiwa zwine ra zwi funa, fhedzi zwi tshi ri lwadza, vhukoni ha u humbula vhu ḓo ri thusa uri ri zwi iledze. Ri dovha ra sumbedza uri ri na vhukoni ha u humbula nga u eḓela lwo linganelaho, u ita nyonyoloso tshifhinga tshoṱhe, u dzula ro kuna na u kunakisa miḓi yashu.

8. Bivhili i sumbedza hani uri Yehova u ṱoḓa ri tshi tsireledzea?

⁸ Yehova o ṋea Vhaisiraele milayo ye ya vha i tshi ḓo vha tsireledza uri hu si vhe na dzikhombo mahayani avho kana hune vha shuma hone. (Ek. 21:28, 29; Dot. 22:8) Arali muthu a vhulaya muṅwe, ho vha hu tshi vha na masiandoitwa naho onoyo muthu a songo zwi ita nga khole. (Dot. 19:4, 5) Mulayo wo vha u tshi ṱoḓa uri muthu ane a huvhadza ṅwana a sa athu u bebwaho a dzhielwe vhukando, naho onoyo muthu a songo zwi  ita nga khole. (Ek. 21:22, 23) Maṅwalo a zwi bvisela khagala uri Yehova u ṱoḓa ri tshi ita zwoṱhe zwine ra nga kona uri ri iledze khombo.

9. Ri nga ita mini uri ri iledze khombo? (Sedzani tshifanyiso.)

⁹ Ri sumbedza uri ri dzhiela nṱha tshifhiwa tsha vhutshilo tshi bvaho kha Mudzimu nga u ita vhungoho ha uri ro tsireledzea musi ri hayani na musi ri mushumoni. Sa tsumbo, arali ri tshi khou ṱoḓa u laṱa zwithu zwine zwa ṱhavha, khemikhaḽa dzi re na mulimo kana mishonga, a ri zwi laṱi hune zwa nga huvhadza vhaṅwe. Nahone a ri zwi vhei hune vhana vha nga kona u zwi wana. Ri vha na vhusedzi musi ri tshi vhasa mulilo, ri tshi vhilisa maḓi na musi ri tshi shumisa dzithulusi. Nahone musi ri tshi khou shumisa zwenezwi zwithu, a ri zwi sii hu si na muthu ane a khou zwi linda. A ri reili musi ro nwa mishonga ine ya nga ita uri ri si reile nga nḓila yo tsireledzeaho, arali ro nwa halwa nahone ri sa ḓo kona u reila nga nḓila yo tsireledzeaho kana arali ro neta nahone zwi  tshi nga ri thivhela u reila nga nḓila yo tsireledzeaho. A ri fari founu nga tshanḓa musi ri tshi khou reila.

10. Ri nga ita mini musi hu sa athu u vha na vhuimo ha shishi na musi vhu kati?

¹⁰ Hu nga vha na khombo dza mupo, dziedzi na dzinndwa nahone nga zwiṅwe zwifhinga ri nga si kone u thivhela zwenezwi zwithu. Naho zwo ralo, musi zwenezwi zwithu zwi tshi itea, ri nga kona u ḓitsireledza na u ponya arali ra thetshelesa musi vhavhusi vha tshi ri vhudza uri ri shavhe, uri ri vhuye mahayani nga tshifhinga-ḓe na u thetshelesa miṅwe milayo ine vha ri vhetshela yone. (Vharoma 13:1, 5-7) Hu na vhuṅwe vhuimo ha shishi vhune ra nga kona u dzula ro ḓilugiselela hone hu tshee nga phanḓa, nga zwenezwo, musi vhavhusi vha tshi ri ṋea vhulivhisi ha nḓila ine ra nga ḓilugiselela ngayo, ri vha thetshelese. Sa tsumbo, ni nga dzula no vhetshela thungo maḓi, zwiḽiwa zwi sa sini na zwithu zwa first-aid.

11. Ri tea u ḓiimisela u ita mini musi hu na vhulwadze vhune ha pfukela?

¹¹ Ri tea u ita mini musi hune ra dzula hone hu na vhulwadze vhune ha pfukela? Ri tea u thetshelesa vhulivhisi vhune ra vhu ṋewa nga vhavhusi vhu ngaho ha uri ri ṱambe zwanḓa, ri imele kule na vhaṅwe, ri ambare mask, na u quarantina. Musi ri tshi ita zwenezwi zwithu, ri vha ri tshi khou sumbedza uri ri dzhiela nṱha tshifhiwa tsha vhutshilo tshe ra ṋewa nga Mudzimu.

12. Musi hu na vhuimo ha shishi, Mirero 14:15 i nga ri thusa hani u khetha mafhungo ane ra ḓo a thetshelesa?

¹² Nga zwiṅwe zwifhinga musi hu na vhuimo ha shishi, ri nga pfa mafhungo a si one kha khonani dzashu, vhahura vhashu kana kha media. A ro ngo tea u “tenda zwoṱhe” zwine ra zwi pfa, nṱhani hazwo, ri tea u thetshelesa mafhungo ane ra nga a fhulufhela a bvaho kha vhavhusi na kha madokotela. (Vhalani Mirero 14:15.) Musi Tshigwada tshi Langaho na vhahashu vha re ofisini dza davhi vha sa athu u ṋea vhulivhisi ha nḓila ine miṱangano ya tshivhidzo na mushumo wa u huwelela zwa tea u itwa ngayo, vha thoma vha wana mafhungo ane vha nga a fhulufhela. (Vhahev. 13:17) Musi ri tshi tevhedza zwine vha ri vhudza, ri vha ri tshi khou ḓitsireledza na u tsireledza vhaṅwe. Ri dovha ra thusa na vhaṅwe uri vha humbule zwithu zwavhuḓi nga ha Ṱhanzi dza Yehova.—1 Pet. 2:12.

13. Ri sumbedza hani uri ri dzhiela nṱha vhutshilo ngeno ri tshi khou thetshelesa mulayo wa Yehova wa uri ri iledze malofha?

¹³ Vhathu vhanzhi vha a zwi ḓivha uri Ṱhanzi dza Yehova vha tenda uri malofha ndi makhethwa. Ri thetshelesa mulayo wa Yehova wa uri ri iledze malofha nga u sa tenda u shelwa malofha naho ri kha vhuimo ha shishi. (Mish. 15:28, 29) Fhedzi zwenezwo a zwi ambi uri ri vha ri tshi khou ṱoḓa u fa. Nṱhani hazwo, ri a dzhiela nṱha tshifhiwa tsha vhutshilo tshi bvaho kha Mudzimu. Zwenezwo zwi ita uri ri ṱoḓe thuso kha madokotela vho ḓiimiselaho uri ilafha vha songo ri shela malofha.

14. Ndi mini zwine ra nga zwi ita uri ri si ḓiwane ri kha vhuimo vhune ra nga tea u itiwa muaro?

¹⁴ Arali ra ṱhogomela mutakalo washu nga u ita zwithu zwe zwa ambiwa kha ino thero, khamusi a zwi nga ḓo ṱoḓea uri ri itiwe muaro nahone ri nga iledza na maṅwe malwadze a re na khombo. Arali ri na mutakalo wavhuḓi, ri ḓo ṱavhanya ra fhola arali zwa ṱoḓea uri ri itwe muaro. Arali ra ita vhungoho ha uri hayani hashu na hune ra shuma hone hu dzula ho tsireledzea na u dzula ri tshi tevhedza milayo yoṱhe  ya badani, zwi ḓo ri tsireledza uri ri si ḓiwane ri kha vhuimo ha shishi vhune ra nga tea u itiwa muaro.

15. (a) Ndi ngani zwi zwa ndeme uri ri dzule ri na garaṱa ya malofha? (Sedzani tshifanyiso.) (b) Samusi zwo sumbedzwa kha vidio, ri nga ita hani phetho dzavhuḓi malugana na malofha?

¹⁵ Ngauri ri dzhiela nṱha tshifhiwa tsha vhutshilo, ri ḓadza garaṱa ya malofha nahone ra dzula ri nayo tshifhinga tshoṱhe. b Yeneyi garaṱa i sumbedza uri a ri ṱoḓi u shelwa malofha na u sumbedza nḓila ine ra ṱoḓa u lafhiwa ngayo. Naa garaṱa yaṋu ya malofha ndi ya tshizwino-zwino? Arali ni tshi kha ḓi tea u ḓadza garaṱa ya malofha kana u wana ya tshizwino-zwino, zwi iteni zwino. U ṅwala nḓila ine na ṱoḓa madokotela vha tshi ni lafha ngayo, zwi ḓo ni thusa uri ni lafhiwe nga u ṱavhanya na uri hu sa fhele tshifhinga musi ri tshi kha ḓi haseledza na madokotela. Zwi nga dovha zwa thusa uri ri si lafhiwe nga nḓila ine ya nga ri huvhadza kana u ṋewa mushonga une wa nga ri huvhadza. c

16. Ri nga ita mini arali ri sa koni u ḓadza garaṱa ya malofha?

¹⁶ Hu sa londwi uri ri vhaṱuku kana ri na mutakalo wavhuḓi, roṱhe ri nga welwa nga khombo  kana ra farwa nga malwadze. (Muh. 9:11) Nga zwenezwo, zwi vha vhuṱali uri ri ḓadze garaṱa ya malofha. Arali ni sa koni u ḓadza yeneyi garaṱa, ni nga humbela vhahulwane vha tshivhidzo uri vha ni thuse. Vhahulwane vha lingedza u ḓivha uri yeneyi garaṱa i ḓadziswa hani, fhedzi a vha nga ḓo ni itela phetho ya uri ni lafhiwe nga nḓila ifhio. Ndi vhuḓifhinduleli haṋu u ita yeneyo phetho. (Vhagal. 6:4, 5) Fhedzi vhahulwane vha ḓo ni thusa u pfesesa nḓila dza u lafhiwa dzi re hone na u ni thusa u ḓadza yeneyo garaṱa.

17. Ri nga sumbedza hani uri ri a linganyisela musi zwi tshi ḓa kha mafhungo a mutakalo?

¹⁷ Phetho nnzhi dzine ra dzi ita nga ha mutakalo na nḓila ine ra ḓo lafhiwa ngayo dzi vha dzo thewa kha zwe ra zwi guda Bivhilini. (Mish. 24:16; 1 Tim. 3:9) Musi ri tshi ita phetho na u vhudza vhaṅwe nga ha zwe ra phetha u zwi ita, ri tea u humbula zwine Vhafilipi 4:5 ya zwi amba, i ri: “Itani uri vhathu vhoṱhe vha zwi vhone uri a ni ṱoḓi hu tshi itiwa zwaṋu fhedzi.” Musi ri tshi linganyisela, a ri nga ḓo dzula ri tshi vhilaela nga ha mutakalo washu nahone a ri nga ḓo lingedza u ita uri vhaṅwe vha dzhie zwithu nga nḓila ine riṋe ra zwi dzhia ngayo musi zwi tshi ḓa kha mafhungo a mutakalo. Ri a funa vhahashu na u vha ṱhonifha naho vha tshi ita phetho dzi sa fani na dzashu.—Vharoma 14:10-12.

18. Ri nga sumbedza hani uri dzhiela nṱha tshifhiwa tsha vhutshilo?

¹⁸ Ri sumbedza uri ri a livhuwa Yehova tshisima tsha vhutshilo nga u tsireledza vhutshilo he a ri ṋea na nga u ita zwoṱhe zwine ra nga kona u itela u mu shumela. (Nzumb. 4:11). Ngoho ndi uri zwa zwino ri kha ḓi tea u sedzana na malwadze na dzikhombo. Fhedzi a si nḓila ye Musiki washu a vha a khou ṱoḓa ri tshi tshila ngayo. Hu si kale ri ḓo wana vhutshilo vhu sa fheli vhune ha ḓo vha hu si tshe na vhuṱungu na lufu. (Nzumb. 21:4) Zwa zwino tsha ndeme ndi u ḓiphiṋa nga vhutshilo ri tshi khou shumela Mudzimu washu wa lufuno Yehova.