1. Eghẹn kụ eniin eten dị aJob akạr alhegheri aZihova?

 ESI oomo araghaạph phọ aJob aghaaphạn bọ r’abunhọn, eniin eḍighan ni elhegh—araghaạph phọ ipẹ aZihova r’odị oghaaphạn bọ. Siphẹ araghaạph phọ ipẹ phọ, aZihova amạ ni aḍeenhaan Job iniin iikiạ araraạr siphẹ olhẹm mọ, oḍighi idị aJob kaḍuom olhoghi osụ olhoghi phọ ḅilhẹ r’inyaạm mọ odị amhoọgh bọ ophogh arebenhẹ phọ odị. Esi omaạm, odị amạ ni aḍeenhaan Job ipẹ odị kụ rangọ ghan bọ eḍien inhạm mọ, oḍeenhaan m’onọ katue ni apogh nyodị aJob phọ. (Job 38:39-41; 39:1, 5, 13-16) Ooḅeghiọn ilọ iniin olhẹm mọ itughemhị ni Job iboom ilọ araagharạ phọ Enhaạn phọ odị.

2. Eeghe kụ iḍighi kụ ketue bọ ni eḍighi ipaanhaạn okiririom ghan ophogh olhẹm mọ aZihova?

² Yira kotue kẹn ni otuughạ iboom ilọ Enhaạn mem dị yira ooḅeghiọn ghan ilọ ookiạ olhẹm mọ odị. Kuolọ, eeni k/oomo amem kụ edị kidughanhaan iyira oḍighi iduọn phọ. Eḍighi maạr dị yira odi raamhạ, eeni yira ko/kạr omiịn iboom imạ olhẹm mọ Enhaạn torobọ aḍio. Kụ ghalhamọ kẹn ni oye phọ arugh ni atuman esi dị oye phọ katue ni amiịn olhẹm mọ aZihova, eeni oye phọ ka/moọgh ghan muboom amem otuughạ ilọ olhẹm mọ. Esi iduọn phọ, ooḅeghiọn ephigh phọ eḍighi bọ kụ ekpẹ bọ olhọgh ghan amem r’ikuph okiririom ophogh ghan olhẹm mọ aZihova. Yira kooḅeghiọn kẹn ipẹ aZihova ḅilhẹ r’aZizọs osighẹ bọ olhẹm kụ otughemhiọm ghan, ḅilhẹ r’idị yira kotue oḍighi kụ okiọm ghisigh otuughạ ibadị araraạr siphẹ olhẹm mọ.

3. Eeghe kụ iḍeenhaan bọ mọ aZihova awạ ni mọ Adạm aghelhọm olhẹm mọ?

³ AZihova awạ dị oḅẹl oye phọ odị alhẹm bọ kakelhọm olhẹm mọ Odị. Mem mọ Enhaạn alhẹm bọ Adạm, odị aseere ni nyodị imạ aparadais kụ aḅilhẹ angọ nyodị oḍighi ophogh r’oreghẹ  aparadais phọ. (Gen. 2:8, 9, 15) Gbiom olhoghi ibo phọ Adạm amhoọgh bọ iduọn odị amhiịn bọ dị iizuphạ resiighi ḅilhẹ asifalawạy phọ reḍum. P’eeghe eepoogh dị Adạm amhoọgh ophogh oghoony phọ Iden! AZihova aḅilhẹ kẹn ni angọ Adạm oḍighi oogholhogh asiḍien oomo odọ kirokirọ inhạm mọ. (Gen. 2:19, 20) AZihova r’aloor mutue ni aagholhogh siḍien inhạm mọ kuolọ odị o/ḍighi idiphọ, odị aḅọgh ghụn oḍighi phọ opọ angọ Adạm. Iikia i/lo, tutụ odị kaagholhogh bọ bidị siḍien phọ, Adạm atuughạ ni agey inhạm mọ amhaạr aaḅeghiọn roozọ phọ r’araagharạ phọ abidị. Adạm akạr kụ aghelhọm oḍighi iphẹn phọ. Okạr agey, iphẹn phọ ingọ ni Adạm eepoogh obughẹ osereghiạn phọ odị ilọ osụ olhoghi r’asighalhanyạ phọ ḅilhẹ r’olhegheri iyaạr olhẹm Odẹ phọ odị.

4. (a) Eeghe kụ eniin ephigh phọ ekpẹ bọ dị yira kokiririom opogh olhẹm mọ? (b) Eghẹn eten olhẹm mọ odị kụ ikạr eḍạ ḍiḅeraạn anạ?

⁴ Eniin ephigh phọ ekpẹ bọ dị yira kooḅeghiọn ghan opogh olhẹm mọ pọ, aZihova rawạ mọ yira oḍighi ghan iduọn phọ. Odị uḅenhị ni iyira mọ, “ipogh anyụ okuaḍio phọ!” Kụ odị apuru mọ: “Anhiạn kụ alhẹm ghan bọ raanhaạn phọ nyina remiịn bọ?” Yira olegheri ni ophagharanhaạn phọ. (Isa. 40:26) AZihova alẹm ni iboom araraạr epẹ k’akẹ r’isiẹn ade phọ ḅilhẹ r’ariphiịny phọ, dị ketue ni itughemhị iyira ibadị araraạr ilọ odị. (Ps. 104:24, 25) Tuutughiạn aạ emạ eten phọ Enhaạn ilhẹm bọ iyira. Odị ulhẹm iyira eten dị yira kotue ni osereghiạn oḅilhẹ okelhọm okiririom ophogh ghan enhighẹ olhẹm mọ odị. Odị aḅilhẹ kẹn ulhẹm iyira eten dị yira kotue ni okelhọm odọ kirokirọ olhẹm mọ odị dị eego esi oogh ariisi aloor phọ ayira reloghoma ghan bọ iyaạr—riḍien, reḅeri, ḍighaạgh, nem, ḅilhẹ r’izon.

5. Odaphạn Rom 1:20, ika kụ idị yira romooghọm ghan suọ otuughạ ilọ olhẹm mọ aZihova?

⁵ ABaibul phọ agananami ni enhọn ephigh phọ emhạn bọ maạr dị yira kokiririom ghan opogh olhẹm mọ. Loor esi dị, ritughemhị ghan iyira ilọ araagharạ phọ aZihova. (Bạl Rom 1:20.) Esi omaạm, miịn eten phọ epẹ odị amakạ bọ raraạr phọ odị alhẹm bọ kụ yira romiịn bọ. I/ḍeenhaan osụ olhoghi phọ Enhaạn ḍughụm? Tuutughiạn kẹn ilọ idọ kirokirọ ariiḍien phọ yira kotue bọ okelhọm. Ekạr kụ eḍeenhaan ephomhoghiạn phọ Enhaạn amhoọgh bọ aghị esi omhạr awe. Mem dị yira omhiịn imạ araagharạ phọ aZihova esi araraạr phọ odị alhẹm bọ, rinyu ghan ni iyira okuamhị olhegheri ḅilhẹ r’oḍuraan otuman odị agey. Uguạ, omhiịn iniin areten dị aZihova asighẹ olhẹm atughemhiọm omhạr awe raraạr dị emhạn maạr.

6. Eeghe iyaạr kụ edị yira kotue otuughạ esi okiririom ophogh ipẹ inhụn repeẹph ghan bọ keghiighị inhọn arikpisi?

⁶ AZihova agbiighi mem ilọ iyaạr r’iyaạr. Torobọ alhạ igbo eekunha unwanyụ aFebruary  ḅilhẹ r’ogbo aMay, awe phọ Izrạl umhiịn ghan ni rugbaghaghaạny inhụn dị epheẹph ghan eḍigh eelhe phọ abidị eghị epẹ esiinyọm mọ. Enhaạn iḅenhị we phọ Izrạl mọ, “arugbaghaghaạny phọ repeẹph ghan bọ epẹ anyụ okuaḍio phọ bịn elegheri ni mem lọ ekpẹ oḍuạ ekpisi oghị enhọn ekpisi.” (Jer. 8:7) Idiphọ aZihova aphighi bọ ni mem ilọ erelhiom inhụn phọ iphẹn phọ, odị kẹn ni apighi ni mem oogbo iiruẹn phọ odị. Rodon yira romiịn ni erelhiom inhụn, kụ righiọm ghan iyira olhoghi mọ yira kotue ni oḍuom olhoghi mọ aZihova amoọgh ni mem osiemhi eekunha okarạph aḅirinhi phọ ophọn phọ.—Hab. 2:3.

7. Eeghe okuphom owol kụ edị ophoghoghom epheephọm enhụn ingọ iyira? (Isaiah 40:31)

⁷ AZihova rangọ ghan ni inyaạm rebenhẹ phọ odị. Dị eego esi Aizaya, aZihova aguanhaan m’onọ kangọ ni inyaạm we phọ Odị orue “opheephọm r’araphaaph idiphọ aruga” mem dị bidị odugh obobọ oḅonyonhu ozuan. (Bạl Isaiah 40:31.) Awe phọ Izrạl umhiịn ghan ni dị aruga repeẹph epẹ anyụ okuaḍio phọ, kụ eyoghạn r’okuugh phọ ḅilhẹ i/moghi dị bidị kepịph raphaaph phọ abidị iboom. P’eeghe idị ipẹ phọ ighiọm iyira olhoghi mọ idiphọ aZihova angọ bọ inyaạm inhụn phọ ipẹ phọ, odị katue ni angọ inyaạm rebenhẹ phọ odị! Mem dị nạ amhiịn dị egbogh enhụn ekuph eghị anyụ dị raphaaph phọ odị i/pịph kụ repeẹph ni pọ legheri mọ aZihova katue ni angọ nyinhạ inyaạm okaran iiḅaghamhị dị nạ asoman.

8. AJob atuughạ eeghe esi ophogh okiririom iiḍighi olhẹm mọ Enhaạn, kụ yira otuughạ aani eeghe?

⁸ AZihova amạn ni dị yira koḍuom olhoghi. AZihova alhoghonhaạn ni ḍighaạgh Job obughẹ oḍuomolhoghi phọ odị. (Job 32:2; 40:6-8) Siphẹ araghaạph phọ Enhaạn amhoọgh bọ r’aJob, odị aagholhogh ni ibadị apakirị olhẹm idiphọ araanhaạn phọ, ootụ, ḅilhẹ r’oomhaạny. AZihova aḅilhẹ ni aagholhogh inhạm, idiphọ anạm elhegheḍum ḅilhẹ r’asụ. (Job 38:32-35; 39:9, 19, 20) Oomo araraạr phọ iphẹn phọ i/mạ iḍeenhaan iikpọ phọ odị eḍigh bọ ḍiigu bịn, kuolọ emạ kẹn ni eḍeenhaan ephomhoghiạn phọ r’oboom osụ olhoghi phọ odị. Ḍighi-obọ araghaạph phọ iphẹn phọ emite bọ, loor esi dị aJob aru ni aḍuom olhoghi aZihova apuemhi idị merọl ghan. (Job 42:1-6) Igina phọ kẹn ni, mem dị yira otuughạ ilọ olhẹm mọ, righiọm ghan iyira olhoghi mọ aZihova kụ amhoọgh oboom osụ olhoghi ḅilhẹ r’iikpọ upu iyira. Odị katue kẹn ni asiemhi eekunha oomo odẹgh ophogh kirokirọ phọ ayira. Ephigh phọ ephẹn phọ ketue ni ekparamhị oḍuomolhoghi phọ ayira esi odị.

9-10. Olophiạ r’ogogo phọ utughemhị iyira eeghe ilọ aZihova?

⁹ AZizọs alhegheri ni agey ilọ olhẹm mọ. Idiphọ ogey onyọ oḍighi dị arọl oogaạny Odẹ phọ odị, odị akumuan ni r’Odẹ phọ odị olhẹm akẹ phọ r’ade phọ. (Prov. 8:30) Onyebel roten, mem mọ aZizọs odi bọ siẹn ade phọ, odị asighẹ ni olhẹm mọ atughemiọm bumatuạn phọ odị ilọ Odẹ phọ odị. Ooḅeghiọn iniin iphẹn phọ.

¹⁰ AZihova raḍeenhaan ghan ephomhoghiạn phọ odị torobọ oye. Siphẹ eeḅarạph phọ, aZizọs aghaaphạn ni bumatuạn phọ odị ilọ ogogo phọ ḅilhẹ r’olophiạ phọ, raraạr dị awe ro/kạr ghan komhiịn idiphọ araraạr dị emhạn maạr. Iyạl phọ araraạr phọ iphẹn phọ kụ i/lo pọ aghuḍum o/lho. AZihova mutue ni aḍighi idị araraạr phọ iphẹn phọ ke/teẹny buphẹ ro/kumu bọ nyodị. Kuolọ r’ephomhoghiạn odị idiphọ o/ḍighi. (Mat. 5:43-45) AZizọs asighẹ iphẹn phọ atughemiọm bumatuạn phọ odị mọ aZihova rawạ mọ yira oḍeenhaan ghan ephomhoghiạn oomo awe. Torobọ amem dị yira rokelhọm ogogo phọ ḅilhẹ rolophiạ phọ, yira ootughiạn ni ephomhoghiạn phọ aZihova aḍeenhaan bọ torobọ oye. Eḍeenhaan phọ Odị ephẹn phọ kinyu ni iyira oḍeenhaan ghan edọ ephomhoghiạn phọ ephẹn phọ  esi oghaạph ghan iiḅi iinhaghạn phọ oḅenhị atorobọ oye.

11. Ika kụ idị ophogh ghan inhụn phọ ketue ikparamhị iyira?

¹¹ AZihova rungọ ghan ni iyira raraạr phọ ipẹ yira omhoghi bọ. AZizọs aḅilhẹ ni aghaạph siphẹ eeḅarạph phọ mọ: “Ipogh aani ni dọl phọ inhụn; bidị ozo ra/ḅeph ghan, iizuphạ ro/zụph ghan, ibugha ro/bugha ghan koseerian, kụ Odẹ phọ anyina odi bọ k’akẹ phọ rangọ ghan ni bidị eḍien.” Kụ eeni awe phọ aZizọs raḅaanhaạn bọ umhiịn ni inhụn dị repeẹph siphẹ bidị odi bọ mem mọ odị apuru bọ bidị mọ: “Nyina kụ imạn maạr i/pu bidị ḍughụm?” (Mat. 6:26) P’eeghe imạ ikpo onhụ dị ingọ iyira okuphom owol mọ aZihova amoọgh ni ogbolhomaam ayira! (Mat. 6:31, 32) Araraạr phọ iphẹn phọ yira otuughạ bọ esi olhẹm mọ ekị ni ghisigh rekparamhị ghan rebenhẹ Enhaạn dị okpẹ oḍuom olhoghi. Oniin onyọ umaranhi dị aḍighi okọy eten epẹ Spain aḅonyonhu ni azuan loor iduọn odị u/moọgh bọ esi orọl. Kuolọ mem dị odị amhiịn dị inhụn releeghi iimhuma oreeny, bịn olhoghi phọ odị asoor. Odị aḅẹm mọ, “Inhụn phọ ipẹ phọ ighiọm imhị olhoghi mọ aZihova rapogh ghan ni bidị ḅilhẹ mọ kuphogh aani ni imhị.” Bịn i/bia igenhi bịn odị amhoọgh egey esi orọl.

12. Odaphạn Matiu 10:29-31, eeghe kụ edị asimighọr itughemhị iyira ilọ aZihova?

¹² AZihova amaghamhị ni maạr torobọ onyọ ayira. Kụ odị agbi bọ orom abutelhedom mọ odị oghị ogbeelhom ilọ Omhạr phọ, aZizọs aphụr ri alhoghonhaạn bidị ḍighaạgh okpạr opu oghiilhaan isophoghom. (Bạl Matiu 10:29-31.) Odị aḍighi iduọn phọ esi oghaạph oghol enhụn dị eetura ni epẹ Izrạl: Amighọr. Inhụn phọ iphẹn phọ i/mạn ghan iboom ikpoki mem mọ aZizọs. Kuolọ odị aḅenhị butelhedom mọ odị mọ: “Oniin onyọ abidị ka/meel ude dị Odẹ phọ anyina u/meeraam.” Kụ aḅilhẹ aḅarạm mọ: “Nyina emạn maạr epu ibadị asimighọr.” R’ikpo onhụ phọ iphẹn phọ aZizọs akparamhị ghan bumatuạn phọ odị mọ aZihova amaghamhị ni maạr torobọ onyọ abidị, esi iduọn phọ bidị u/moọgh ephigh otuạn oghiilhaan igbiphoghọm. Dị iikia i/lo, abumatuạn phọ uutughiạn ghan ni ikpo onhụ phọ aZizọs iphẹn phọ torobọ amem dị bidị omhiịn simighọr epẹ aramhạ phọ bidị rokaạph bọ oghaạph iiḅi iinhaghạn phọ. Torobọ amem dị nạ amhiịn ebạm enhụn, eetughianhạm ni nyinhạ mọ aZihova amoọgh ni ogbolhomaam anạ loor esi dị nạ amạn maạr apu ibadị asimighọr. R’olhoghonhaạn aḍighaạgh odị, nạ katue ni akaran igbiphoghọm r’akpọ oḅio.—Ps. 118:6.

13. Eeghe kụ kilhoghonhaạn iyira ḍighaạgh otuughạ iyaạr esi olhẹm mọ?

¹³ Yira kotue ni otuughạ ibadị araraạr ilọ aZihova siphẹ olhẹm mọ. Ika? Eḅẹl phọ, ewạ dị yira komiteom ghan mem okiririom opogh olhẹm mọ. Kụ ootughiạn iyaạr dị olhẹm mọ utughemhị iyira ilọ aZihova. Eeni iyira ki/dughanhaan oḍighi ghan iphẹn phọ oomo amem. Onyọ umaranhi dị oghol mọ aGéraldine epẹ Cameroon  aḅẹm mọ: “Uukonhom imhị raamhạ, esi iduọn phọ iwạ ni mọ mị ulọgh muboom amem okiririom ghan ophogh olhẹm mọ.” Oniin okumor oye ookpomhoghan dị oghol mọ Alfonso aghaạph mọ, “mị mawaaghị amiịn mọ ewạ dị mị kaseerian ghan mem osighẹ ophoghoghom olhẹm mọ aZihova kụ ogbirima ilọ iyaạr phọ itughemhị bọ imhị ilọ odị.”

14. ADevid atuughạ eeghe esi ogbirima ghan ilọ olhẹm mọ?

¹⁴ ADevid agbirima ni iboom ilọ olhẹm mọ Enhaạn. Odị aḅenhị aZihova mọ: “Mem dị mị aphogh anyụ akẹ phọ nạ alhẹm bọ, amhiịn unwanyụ phọ r’araanhaạn phọ, ipẹ nạ asereghi bọ riisi kirokirọ phọ abidị, oye phọ p’eeghe kụ nạ aseerian bọ nyodị olhoghi, oopho phọ oye?” (Ps. 8:3, 4) Ii, mem mọ aDevid aphogh bọ okuaḍio aḍughul phọ, odị o/sereghiạn bịn ipẹ odị amhiịn bọ, kuolọ odị aghị ni ghisigh agbirima ilọ araraạr phọ araanhaạn phọ etughemhị bọ nyodị ilọ aZihova. Iitughianhạm ni nyodị ilọ aḍibụgh phọ aZihova. Inhọn amem, aDevid aatughiạn ilọ ipẹ okpo bọ nyodị siphẹ okuruḅakạ onhiin phọ odị. Ogbirima ghan ilọ iphẹn phọ ikạr kụ ebughẹ osereghiạn phọ odị ilọ osụ-olhoghi phọ aZihova.—Ps. 139:14-17.

15. Mạ reḍeenhaan siphẹ olhẹm mọ dị egananami raagharạ aZihova. (Psalm 148:7-10)

¹⁵ Idiphọ aDevid, eeni idughanhaan ni iyira omhiịn ḅilhẹ rogbirima ilọ olhẹm mọ. Nạ amhaạr aphọgh marugh phọ anạ, nạ kamiịn ni ibadị araraạr dị kebughẹ olhegheri iyaạr phọ anạ ilọ aZihova. Esi omaạm, miịn iikpọ phọ aZihova siphẹ egholhoghọl ogogo phọ. (Jer. 31:35) Gbirima ilọ osụ olhoghi phọ Enhaạn mem dị nạ amhiịn dị enhụn relọgh otu odị. Tuutughiạn idị aZihova rawạ mọ yira omhilọgh ghan reẹgh mem dị nạ amhiịn dị obạm aghoogh rapeghom esọph odị. Kụ asẹph aZihova esi ephomhoghiạn phọ odị torobọ amem dị nạ amhiịn dị onhiin rapeghom obumoọny odị. Yira omoọgh ni ibadị aroopoogh otuughạ ilọ aZihova loor esi dị oomo olhẹm mọ odị—igbogh r’ibạm, idị etuman r’idị ekelhạn—rekuenhi ghan nyodị.—Bạl Psalm 148:7-10.

16. Eeghe kụ edị yira kosopha oḍighi?

¹⁶ Enhaạn phọ ayira amoọgh olhegheri iyaạr dị apeleghiom, ephomhoghiạn, iikpọ, ḅilhẹ r’aḍighalhanyạ olhẹm imạ araraạr. Yira komiịn ni raagharạ phọ iphẹn phọ r’inhọn eḍighi maạr dị yira okiririom ophogh ghan olhẹm mọ ukitonhom bọ iyira. Esi iduọn phọ, oomo phọ ayira owạ ghan mem omiteom okiririom ghan ophogh olhẹm mọ kụ ogbirima ilọ araraạr phọ itughemhị bọ iyira ilọ aZihova. Mem dị yira oḍighi iduọn phọ, yira koḍuraan ni otuman Olemiạ phọ ayira. (Jems. 4:8) Siphẹ emhuoghaạph phọ etum bọ siẹn, yira komiịn idị aburudẹ r’aburunhiin kotue osighẹ olhẹm mọ otughemhiọm ibạm anmụny phọ abidị oḍuraan otuman aZihova.