1. Ẹvẹ Jihova o ro fiobọhọ kẹ Job riẹ eware jọ kpahe ọyomariẹ?

 OKE nọ Job ọ jọ akpọ, o lele ahwo buobu ta ẹme. Rekọ ẹme nọ Jihova o lele i rie ta ọye ọ te mae kareghẹhọ. Jihova ọ ta kẹe nọ jọ o muẹrohọ eware jọ nọ ọ ma. Ọ rọ ere fiobọhọ kẹe ruẹ nọ o wo areghẹ gaga, yọ ọ rẹ rẹrote idibo riẹ. Job ọ ruẹ nọ Jihova ọ be rẹrote erao na, fikiere ọ te rẹrote ọyomariẹ re. (Job 38:39-41; 39:1, 5, 13-16) Eware nọ Jihova ọ ma nọ ọ ta ẹme kpahe na o lẹliẹ Job riẹ eware buobu kpahe Jihova.

2. Fikieme o gbẹ rọ lọhọ tere ẹsejọ họ re ma muẹrohọ eware nọ Ọghẹnẹ ọ ma?

² Ma tẹ be hae romatotọ rri eware nọ Jihova ọ ma, o rẹ lẹliẹ omai riẹ eware jọ kpahe Jihova. Ẹsejọ o rẹ nwane lọhọ tere he re ma ru ere. O sae jọ nọ ẹwho nọ ma be rria, a bọ iwou vọ oria kpobi. Onana o sai ru nọ ma gbẹ kake ruẹ emama Ọghẹnẹ hẹ. Yọ ma tẹ make be rria oria nọ ma sae jọ ruẹ emama Ọghẹnẹ ziezi, ma sai roro nọ ma wo uvẹ nọ ma ti ro rri rai ziezi hi. Fikiere joma ta kpahe erere jọ nọ o re te omai nọ ma tẹ be hae romatotọ rri emama Ọghẹnẹ. Ma te ta kpahe oghẹrẹ nọ Jihova avọ Jesu a rọ rehọ emama wuhrẹ ahwo gbe epanọ ma sae rọ jọ emama wuhrẹ eware jọ.

3. Eme Jihova o ru nọ u dhesẹ nọ ọ gwọlọ nọ eva e were Adamu?

³ Nọ Ọghẹnẹ ọ ma Adamu no, o te fi ei họ ọgbọ owowoma jọ. Jihova ọ ma eware buobu fihọ ọgbọ na nọ e rẹ lẹliẹ eva  were ọzae ọsosuọ na. Ọghẹnẹ ọ tẹ vuẹe nọ jọ ọ ruẹrẹ iẹe jẹ rẹrotei. Tei te emọ riẹ a vẹ te rọ ẹmẹrera ru otọakpọ na kpobi fihọ aparadase. (Emu. 2:8, 9, 15) Ma riẹ nọ eva e jẹ were Adamu nọ ọ jẹ ruẹ epanọ ekakọ e be rọ dhẹ ze gbe ire nọ e be whẹ idodo họ. Jihova ọ tẹ jẹ vuẹ Adamu nọ o mu edẹ kẹ erao na. Ma riẹ nọ Adamu ọ rehọ iruo nana kpobi zaro vievie he. (Emu. 2:19, 20) Jihova ọvo ọ hae sai mu edẹ kẹ erao na. Rekọ o ru ere he. Adamu ọ rehọ iruo yena kẹ. Taure Adamu o te ti mu odẹ kẹ arao jọ, ọ te romatotọ rri rie, je muẹrohọ oghẹrẹ nọ o re ru. Ma riẹ nọ iruo nana e te were iẹe gaga. Iruo na e te lẹliẹe kẹle Ọsẹ obọ odhiwu riẹ gaga. Ọ te jẹ ruẹ nọ Jihova o wo areghẹ gaga, yọ emama riẹ i woma wo umuo ho.

4. (a) Fikieme u je fo re ma hae romatotọ rri emama Ọghẹnẹ? (b) Oware jọ vẹ Ọghẹnẹ ọ ma nọ o were owhẹ gaga?

⁴ Oware jọ nọ u je fo re ma hae romatotọ rri emama Ọghẹnẹ họ, ere Jihova ọ ta nọ ma ru. Ọ ta nọ: “Wha kpare aro rai rri odhiwu re wha ruẹ.” Nọ ọ ta ere no, ọ tẹ nọ inọ: “Ono ọ ma eware nana?” Ma riẹ nọ Jihova họ ohwo na. (Aiz. 40:26) Emama Jihova nọ e rrọ obọ ehru na, otọakpọ na gbe abade na, ma rẹ sai wuhrẹ eware buobu no ai ze. (Ol. 104:24, 25) Dai roro kpahe oghẹrẹ nọ Jihova ọ ma ohwo-akpọ. Ọ ma omai evaọ oghẹrẹ nọ eva e rẹ rọ were omai nọ ma tẹ ruẹ eware iwoma nọ ọ ma. Ọ kẹ omai ibiaro nọ ma rẹ rọ ruẹ eware sa-sa, ezọ, unwe, ẹrọo, gbe obọ nọ ma re ro te eware.

5. Wọhọ epanọ Ahwo Rom 1:20 o ta, erere vẹ o re te omai nọ ma tẹ be romatotọ rri emama Ọghẹnẹ?

⁵ Ebaibol ọ vuẹ omai oware ofa nọ u je fo re ma hae romatotọ rri emama Ọghẹnẹ. Oye họ, ma te bi ru ere, o rẹ lẹliẹ omai riẹ eware buobu kpahe Jihova. (Se Ahwo Rom 1:20.) Wọhọ oriruo, who te rri onaa nọ Ọghẹnẹ o ru fihọ eware nọ ọ ma, whọ rẹ ruẹ nọ Ọghẹnẹ o wo areghẹ gaga. Who je roro kpahe oghoghẹrẹ emu nọ Ọghẹnẹ ọ ma nọ ma rẹ re, whọ rẹ ruẹ nọ o you omai wo umuo ho. Ma te bi muẹrohọ eware nọ Ọghẹnẹ ọ ma, o te lẹliẹ omai riẹe ziezi. Ma ve ti you rie gaga jẹ kẹle iẹe vi epaọ anwẹdẹ. Obọnana joma ta kpahe epanọ Jihova ọ rọ rehọ eware nọ ọ ma wuhrẹ idibo riẹ obọdẹ eware jọ.

6. Eme ma rẹ sai wuhrẹ nọ ma tẹ ruẹ evra nọ e be kwa no oria ruọ oria?

⁶ Jihova o ru nọ ezi sa-sa e rọ riẹ. Kukpe kukpe, evaọ ubrobọ ekuhọ Ava rite obọ udevie Asoi, ahwo Izrẹl a jẹ hae ruẹ evra nọ a re  se igbodu nọ e be rra vrẹ be kwa kpohọ obọfa. Jihova ọ vuẹ ahwo Izrẹl nọ: “Ogbodu nọ ọ rrọ ehru na dede ọ riẹ ezi riẹ sa-sa.” (Jeri. 8:7) Epanọ Jihova o ru nọ evra nana a rẹ rọ rra kpohọ ofẹ ọfa nọ ezi rai o te te na, ere o fi oke họ nọ ọ te rọ raha ahwo omuomu na no. Nọ ma tẹ ruẹ evra nọ e be kwa kpohọ ofẹ ọfa, o rẹ kareghẹhọ omai inọ Jihova o fi oke họ nọ ọ te rọ raha akpọ na. Oke na u te te, ọ te se iẹe ba ẹraha ha.—Hab. 2:3.

7. Eme u fo nọ ma rẹ kareghẹhọ nọ ma tẹ ruẹ ọvra nọ ọ be rra kpobọ ehru? (Aizaya 40:31)

⁷ Jihova ọ rẹ kẹ idibo riẹ ẹgba thihakọ. Jihova ọ rọ Aizaya ọruẹaro na vuẹ ahwo riẹ nọ o ti ru nọ a te rọ “rehọ ibekpe rra wọhọ igo” dede nọ oma o lọhọ e rai no fiki ebẹbẹ rai. (Se Aizaya 40:31.) Ahwo Izrẹl a jẹ hae ruẹ igo nọ e rẹ rriẹ ibekpe rai fihọ, yọ ofou ọ be wọ ae rra vrẹ ọvo. A rẹ frẹ ibekpe rai ẹsikpobi hi. Kọ otẹrọnọ Jihova o bi fiobọhọ kẹ evra gheghe re a sae rra ere, kọ ọ gbẹ te kẹ idibo riẹ ẹgba re a sai ru oware nọ u fo? Oke kpobi nọ whọ tẹ ruẹ ọvra ologbo nọ ọ be rra kpobọ ehru thethabọ ababọ ibekpe riẹ nọ ọ be frẹ, jọ o hae kareghẹhọ owhẹ inọ Jihova ọ sae kẹ owhẹ ẹgba thihakọ ebẹbẹ nọ e rrọ otọ kẹ owhẹ.

8. Ẹvẹ emama Ọghẹnẹ i ro fiobọhọ kẹ Job, kọ eme onana u wuhrẹ omai?

⁸ Ma sai fievahọ Jihova. Jihova o ru nọ Job o ro fievahọ iẹe vi epaọ ọsosuọ. (Job 32:2; 40:6-8) Nọ Jihova o je lele Job ta ẹme, ọ ta ẹme te emama riẹ ro wuhrẹ iẹe obọdẹ eware jọ. Ọ ta ẹme te isi, ẹgho na, oghoghẹrẹ erao wọhọ ogholi gbe anyenya. (Job 38:32-35; 39:9, 19, 20) Eware yena kpobi nọ Ọghẹnẹ ọ ma na i dhesẹ nọ o wo areghẹ gbe ogaga thesiwa, o te je you omai gaga. Eware nana nọ Jihova ọ ta ẹme te kẹ Job na i fiobọhọ kẹe fievahọ Jihova vi epaọ ọsosuọ. (Job 42:1-6) Ma tẹ be hai muẹrohọ eware nọ Ọghẹnẹ ọ ma, o rẹ lẹliẹ omai kareghẹhọ nọ Ọghẹnẹ o wo areghẹ gbe ogaga thesiwa. Jihova o wo ogaga nọ ọ sai ro ku ẹbẹbẹ kpobi nọ o te omai họ, yọ ere o ti gine ru. Onana o rẹ lẹliẹ omai fievahọ Jihova gaga.

9-10. Eme ọre na gbe oso i wuhrẹ omai kpahe Jihova?

⁹ Jesu ọ riẹ kpahe emama gaga. O lele Ọsẹ riẹ ma eware nọ e rrọ obọ odhiwu gbe otọakpọ na kpobi. Yọ “o wo onaa iruo ziezi.” (Itẹ 8:30) Oke nọ ọ jọ otọakpọ, ọ rọ emama wuhrẹ ilele riẹ kpahe Ọsẹ riẹ. Joma ta kpahe eware jọ nọ o wuhrẹ i rai.

¹⁰ Jihova o you ahwo kpobi. Nọ Jesu ọ jẹ kẹ ovuẹ evaọ obọ ugbehru na, ọ ta kpahe emama ivẹ jọ nọ mai ahwo-akpọ ma re gbolaro kẹ. Eye họ uvo gbe oso. Ababọ eware ivẹ nana ma sae jọ uzuazọ họ. Jihova ọ hae sae ta nọ emamọ ahwo ọvo ọ rẹ rehọ eware nana kẹ. Rekọ fikinọ o you omai, o bi ru ọre riẹ va ze kẹ ahwo kpobi, je bi ru oso rrọ kẹ ahwo kpobi, te ahwo oyoma re. (Mat. 5:43-45) Jesu ọ rọ emama nana wuhrẹ ilele riẹ nọ u fo re ma you oghẹrẹ ahwo kpobi. Ẹsikpobi nọ ma tẹ ruẹ epanọ ọre nọ o bi kiediwi o woma te hayo nọ oria kpobi o tẹ rrọ dhedhẹ rirẹ fiki oso nọ ọ be rrọ, jọ o hae kareghẹhọ omai epanọ Jihova o you omai te. Ere ọvo ho, joma rọ ajọwha ta usi uwoma na kẹ ahwo kpobi keme ere ma re ro dhesẹ nọ ma you rai.

11. Ma te rri oghẹrẹ nọ Jihova ọ be rọ rẹrote evra, eme u wuhrẹ omai?

¹¹ Jihova ọ te kẹ omai oware kpobi nọ ma gwọlọ re ma sae jọ uzuazọ. Evaọ ovuẹ obọ ugbehru ọvona, Jesu ọ ta nọ: “Wha muẹrohọ evra obọ ehru na ziezi; a rẹ kọ ibi hayo vu hayo koko fihọ iwou nọ a rẹ jọ sẹro  eware he, ghele na, Ọsẹ obọ odhiwu rai ọ be kuọ ae.” O sae jọ nọ oke nọ Jesu ọ be ta ẹme na yọ ahwo na a be ruẹ evra nọ e be rra. Fikiere Jesu ọ tẹ nọ ae nọ: “Kọ wha gbẹ ghare vi ae?” (Mat. 6:26) Jesu ọ rọ oriruo evra na wuhrẹ omai nọ ma du ruawa ọvo ho. Jihova ọ te rẹrote omai. (Mat. 6:31, 32) Inievo mai a bi gine wuhrẹ eware buobu no emama ze. Wọhọ oriruo, oke jọ o jariẹ nọ oniọvo-ọmọtẹ jọ evaọ obọ Spain nọ ọ rrọ ọkobaro ọ jẹ gwọlọ uwou, rekọ ọ jẹ ruẹ hẹ. Onana o jẹ kẹe uye gaga. Rekọ nọ ọ jẹ ruẹ epanọ Jihova ọ be rọ rẹrote evra, eva e tẹ wariẹ mu ei họ ẹwere. Oniọvo na ọ ta nọ: “Evra nọ Jihova ọ be rẹrote na o lẹliẹ omẹ kareghẹhọ nọ, mẹ rrọ ghaghae kẹe yọ ọ te rẹrote omẹ re.” Yọ ere o gine via, evaọ ẹgba Ọghẹnẹ na, ọ tẹ ruẹ uwou.

12. Wọhọ epanọ o rrọ obe Matiu 10:29-31, eme ma rẹ sai wuhrẹ kpahe Jihova nọ ma te rri imuedi?

¹² Jihova ọ riẹ omai omomọvo, yọ ọ be daezọ mai. Taure Jesu o te ti vi ikọ riẹ nyae ta usi uwoma, ọ ta ẹme jọ kẹ ae nọ o rẹ lẹliẹ udu jarae awọ nọ a tẹ be wọso ae. (Se Matiu 10:29-31.) Jesu ọ rọ ọmọvra ọsese jọ nọ a jẹ hae ruẹ gaga evaọ Izrẹl oke yena wuhrẹ ae oware jọ. Ọmọvra na họ omuedi. Oke yena, a tẹ zẹe, o re te emamọ ugho ọvo ho. Rekọ Jesu ọ vuẹ ilele riẹ nọ: “Ọvuọvo rai o re kie fihọ otọ ababọ Ọsẹ rai nọ ọ rẹ riẹ hẹ.” Kẹsena ọ tẹ vuẹ ae nọ: “Wha ghare vi imuedi buobu.” Jesu ọ rọ ere wuhrẹ ilele riẹ nọ Jihova ọ riẹ rai kpobi na omomovọ, yọ ọ be daezọ rai. Fikiere jọ ozọ u mu ai hi nọ a tẹ be make wọso ae. Nọ ilele na a jẹ ta usi uwoma no iwhre ruọ iwhre na, ẹsenọ a tẹ ruẹ imuedi nọ e be rra, a te kareghẹhọ oware nọ Jesu o wuhrẹ i rai na. Nẹnẹ, ẹsikpobi nọ whọ tẹ ruẹ ọmọvra ọsese, kareghẹhọ nọ whọ rrọ ghaghae kẹ Jihova, yọ whọ “ghare vi imuedi buobu.” Fikiere jọ ozọ u mu owhẹ hẹ nọ a tẹ be wọso owhẹ keme Jihova ọ rrọ kugbe owhẹ.—Ol. 118:6.

13. Eme ma re ru re ma sae jọ emama Ọghẹnẹ wuhrẹ eware jọ kpahe iẹe?

¹³ Ma sai wuhrẹ eware buobu kpahe Jihova nọ ma te rri eware nọ ọ ma. Ẹvẹ ma sai ro ru ei? Orọ ọsosuọ, daoma fi oke jọ họ nọ who re ro rri eware nọ Ọghẹnẹ ọ ma. Orọ avọ ivẹ, nọ who bi rri rai na, hai roro kpahe oware jọ nọ whọ rẹ sae jarai wuhrẹ kpahe Jihova. Uzẹme riẹ họ o rẹ nwane lọhọ tere ẹsikpobi hi re ma ru ere. Oniọvo-ọmọtẹ jọ evaọ obọ Cameroon nọ a re se Géraldine ọ ta nọ: “Okpẹwho nọ o rovie gaga a jọ yọrọ omẹ. Fikiere mẹ rẹ daoma kpohọ oria jọ nọ mẹ sae jọ ruẹ emama Ọghẹnẹ ziezi.” Ọkpako ukoko jọ nọ a re se Alfonso ọ ta nọ: “O gwọlọ nọ me re fi uzedhe oke jọ họ nọ me re ro kpohọ oria jọ nyai rri emama Ọghẹnẹ. Me ve roro kpahe ae jẹ jarae wuhrẹ oware jọ kpahe Jihova.”

14. Eme Devidi o wuhrẹ no emama Ọghẹnẹ nọ o je roro kpahe ze?

 ¹⁴ Devidi ọ jẹ hai rri emama Jihova je roro didi kpahe ae. Oye o soriẹ nọ ọ rọ ta kpahe Jihova nọ: “Nọ mẹ ruẹ idhiwu ra, iruo iziabọ ra, ọvẹre na gbe isi na nọ whọ ruẹrẹhọ, kọ ono họ ohwo-akpọ nọ whọ be rọ kareghẹhọ iẹe, gbe ọmọ ohwo-akpọ nọ whọ be rọ rẹrotei?” (Ol. 8:3, 4) Orọnikọ Devidi ọ jẹ hai rri isi gbe eware efa nọ Ọghẹnẹ ọ ma fihọ obọ ehru na ọvo ho. Rekọ ọ jẹ hai roro kpahe ae, jẹ jarae wuhrẹ eware jọ kpahe Jihova. Onana o lẹliẹ e riẹ ruẹ nọ Jihova o wo ogaga thesiwa. Oke jọ dede, Devidi o roro kpahe oghẹrẹ nọ ọyomariẹ ọ jẹ rọ rro ze evaọ edhede oni riẹ. Akpọ o je gbei unu ọvo nọ o je roro eware nana. Ọ tẹ te ruẹ nọ Jihova o wo areghẹ gaga.—Ol. 139:14-17.

15. Fodẹ emama Ọghẹnẹ jọ gbe eware nọ i wuhrẹ owhẹ? (Olezi 148:7-10)

¹⁵ Whọ sae rọ aro kele Devidi re. Who re rri thabọ tao re whọ tẹ te ruẹ emama Jihova nọ who re roro kpahe he. E da oria kpobi fia, yọ i re wuhrẹ owhẹ eware buobu kpahe Jihova. Wọhọ oriruo, nọ uvo u te bi mu owhẹ oma, jọ o kareghẹhọ owhẹ epanọ Jihova o wo ogaga te. (Jeri. 31:35) Ere ọvo ho, whọ tẹ ruẹ evra nọ e be bọ uwou, jọ o kareghẹhọ owhẹ epanọ Jihova o wo areghẹ te. Yọ ẹsenọ whọ tẹ ruẹ ọmọ arakọ nọ ọ be frẹ uweli riẹ jẹ be la, jọ o kareghẹhọ owhẹ inọ Jihova o re ru eware nọ i re fou ohwo ehwẹ. Whọ rẹ jẹ ruẹ epanọ Jihova o you owhẹ te nọ whọ tẹ ruẹ oni nọ o bi lele ọmọ ọboba riẹ zaro. Uzẹme riẹ họ, eware buobu e riẹ nọ e rẹ lẹliẹ omai riẹ oghẹrẹ ohwo nọ Jihova ọ rrọ. Emama riẹ kpobi te ilogbo te esese, te enọ e kẹle omai te enọ i thabọ i bi dhesẹ oruaro riẹ via.—Se Olezi 148:7-10.

16. Eme u fo nọ ma rẹ hae daoma ru?

¹⁶ Ọghẹnẹ mai na o wo areghẹ thesiwa, a re wou tei hi, ọ riẹ oghẹrẹ nọ a rẹ whẹ erru họ oware, o te je wo ogaga thesiwa. Ma te rri eware nọ ọ ma, ma rẹ ruẹ eware nana je wuhrẹ efa buobu. Fikiere, joma hai ru uvẹ fihọ nọ ma rẹ rọ romatotọ rri eware nọ Ọghẹnẹ ọ ma. Ma ti wuhrẹ eware buobu no ai ze kpahe Jihova. Ma te jẹ kẹle Ọghẹnẹ nọ ọ ma eware kpobi na vi epaọ ọsosuọ. (Jem. 4:8) Ma te jọ uzoẹme nọ o rrọ aro na ta kpahe epanọ esẹgbini a sae rọ rehọ eware nọ Ọghẹnẹ ọ ma wuhrẹ emọ rai. Onana o vẹ te lẹliẹ ae kẹle Jihova vi epaọ ọsosuọ.