1. Njĩra ĩmwe ĩrĩa Ayubu aamenyire Jehova wega nayo nĩ ĩrĩkũ?

 AYUBU nĩ aaragia na andũ aingĩ ũtũũro-inĩ wake, no ndeereti ĩrĩa yamũhutirie mũno nĩ ndeereti ĩrĩa aagĩire nayo hamwe na Jehova Ngai. Ndeereti-inĩ ĩyo, Jehova eerire Ayubu erorere indo imwe cia magegania iria Jehova oombĩte. Gwĩka ũguo nĩ kũngĩateithirie Ayubu kuona ũrĩa Jehova arĩ mũũgĩ, na kũmũteithie gũkorũo na ma atĩ Jehova no ahote kũhingĩria ndungata ciake mabataro ma cio mothe. Kwa ngerekano, Ngai nĩ aaririkanirie Ayubu atĩ nĩ arũmbũyagia mabataro ma nyamũ na kwoguo nĩ angĩahotire kũrũmbũiya Ayubu o nake. (Ayub. 38:39-41; 39:1, 5, 13-16) Thutha wa gwĩciria ũhoro wĩgiĩ ũũmbi, Ayubu nĩ eerutire maũndũ maingĩ megiĩ ngumo cia Ngai.

2. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma ũkorũo ũrĩ ũndũ mũritũ harĩ ithuĩ gũthuthuria ũũmbi wa Jehova?

² O na ithuĩ no twĩrute maũndũ maingĩ megiĩ Ngai tũngĩthuthuria indo iria ombĩte. No rĩmwe na rĩmwe ti ũndũ mũhũthũ gwĩka ũguo. Angĩkorũo tũikaraga taũni-inĩ, no twage mĩeke mĩingĩ ya kuona indo iria Jehova ombĩte. Na o na angĩkorũo tũikaraga icagi-inĩ, no tuone ta tũtarĩ na mahinda maingĩ ma gũthuthuria indo iria Jehova ombĩte. Nĩ ũndũ ũcio, rekei twarĩrĩrie nĩkĩ nĩ ũndũ wa bata kwĩrutanĩria kũhũthĩra mahinda gũthuthuria ũũmbi. Nĩ tũkuona ũrĩa Jehova na Jesu  maahũthĩrire ũũmbi kũrutana, na ũrĩa tũngĩka nĩguo twĩrute maũndũ mangĩ maingĩ kuumana na ũũmbi.

3. Nĩ kĩĩ kĩonanagia atĩ Jehova nĩ eendaga Adamu akenagĩre ũũmbi?

³ Jehova eendaga Adamu akenere ũũmbi. Rĩrĩa Ngai oombire Adamu, nĩ aamũheire paradiso thaka aikarage kuo, na akĩmũhe wĩra wa kũmĩrũmbũiya na kũmĩtheremia. (Kĩam. 2:8, 9, 15) Ta wĩcirie ũrĩa Adamu aakenaga akĩĩrorera mbegũ ikĩmera na mahũa magĩcanũka. Hatarĩ nganja kĩarĩ gĩtĩo kĩnene harĩ Adamu kũrũmbũiya mũgũnda wa Edeni. Ningĩ Jehova nĩ eerire Adamu ahe nyamũ marĩĩtwa. (Kĩam. 2:19, 20) O na gũtuĩka Jehova nĩ angĩahotire kũhe nyamũ marĩĩtwa, nĩ aaheire Adamu mweke ũcio. No mũhaka Adamu akorũo nĩ aathuthuragia nyamũ na kinyi na akerorera mĩtugo yacio atanacihe marĩĩtwa. No tũkorũo na ma atĩ nĩ aakenagĩra gwĩka ũguo. Na ũndũ ũcio hatarĩ nganja nĩ wamũteithirie gũtaũkĩrũo nĩ ũrĩa Jehova arĩ mũũgĩ, na kuona ũrĩa ombĩte indo thaka na cia magegania.

4. (a) Ũndũ ũmwe ũtũmaga tũbatare kwĩrorera ũũmbi nĩ ũrĩkũ? (b) Wee nĩ ũũmbi ũrĩkũ ũgũkenagia mũno?

⁴ Ũndũ ũmwe ũtũmaga tũbatare gũthuthuria ũũmbi nĩ tondũ Jehova nĩ atwĩraga twĩke ũguo. Atwĩrĩte ũũ: “Tiirai maitho manyu na igũrũ muone.” Agacoka akooria: “Nũũ wombire indo icio?” Hatarĩ nganja nĩ tũũĩ macokio. (Isa. 40:26) Jehova oombire indo nyingĩ kũrĩa igũrũ na gũkũ thĩ o hamwe na iria-inĩ, na indo icio ciothe no itũrute maũndũ maingĩ mamwĩgiĩ. (Thab. 104:24, 25) Ningĩ ta wĩcirie ũrĩa Ngai aatũmbire. Aatũmbire na njĩra tũrĩhotaga gũkenera kwĩrorera indo thaka iria ombĩte. Ningĩ aatũmbire tũrĩ na ũhoti wa kuona, kũigua, kũhutia, gũcama, na kũnungĩra, nĩguo tũhotage gũkenera indo ngũrani iria ombĩte.

5. Kũringana na Aroma 1:20, tũgunĩkaga atĩa nĩ ũndũ wa gũthuthuria ũũmbi wa Jehova?

⁵ Bibilia nĩ ĩtũheaga gĩtũmi kĩngĩ kĩa bata gĩa gũthuthuria ũũmbi. Nĩ ũtũrutaga igũrũ rĩgiĩ ngumo cia Jehova. (Thoma Aroma 1:20.) Kwa ngerekano, ũngĩĩrorera indo iria Jehova ombĩte nĩ ũkuona atĩ ithondeketwo na njĩra ya magegania. Ũndũ ũcio nĩ wonanagia wega atĩ Ngai arĩ ũũgĩ mũingĩ. Ningĩ ta wĩcirie ũrĩa gũkoragwo na mĩthemba mĩingĩ ya irio. Ũndũ ũcio nĩ wonanagia wega atĩ Ngai nĩ endete andũ. Rĩrĩa tuona ngumo cia Jehova kuumana na indo iria ombĩte, nĩ tũmũmenyaga wega makĩria na tũgatindĩkwo kwenda kũmũkuhĩrĩria o na makĩria. Rĩu rekei tuone njĩra imwe iria Jehova ahũthĩrĩte ũũmbi nacio kũruta andũ maũndũ ma bata.

6. Nĩ ũndũ ũrĩkũ tũngĩĩruta kuumana na kwĩrorera nyoni iria ithamathamaga?

⁶ Jehova ekaga maũndũ kũringana na mahinda marĩa abangĩte. O mwaka, kuuma mũthia-inĩ wa mweri wa Februarĩ nginya gatagatĩ-inĩ ka mweri wa Mĩĩ, Aisiraeli nĩ mangĩonire njũũ ikĩũmbũka cierekeire mwena wa rũgongo wa bũrũri wao. Ngai eerire Aisiraeli ũũ: “O na njũũ ĩrĩ kũrĩa igũrũ nĩ ĩmenyaga mahinda mayo.” (Jer. 8:7) O ta ũrĩa Jehova abangĩte mahinda marĩa nyoni icio ithamaga, no taguo abangĩte mahinda marĩa akaahingia matuĩro make. Ũmũthĩ, rĩrĩa twerorera nyoni iria ithamathamaga, nĩ tũririkanagio atĩ no tũkorũo na ma atĩ Jehova nĩ ‘atuĩte ihindaʼ rĩrĩa akaarehe mũthia wa thĩ ĩno njũru.—Hab. 2:3.

7. Kwĩrorera nyoni ĩkĩũmbũka kũngĩtũruta atĩa? (Isaia 40:31)

⁷ Jehova nĩ aheaga ndungata ciake hinya. Kũgerera Isaia, Jehova eeranĩire atĩ nĩ angĩkaahe andũ ake hinya wa ‘kũmbũka na mathagu o ta nderi,’ rĩrĩa maigua matarĩ na hinya kana maigua makuĩte ngoro. (Thoma Isaia 40:31.) Aisiraeli nĩ maamenyerete kuona nderi ikĩũmbũka ikambatio igũrũ nĩ rĩera itekũbatara kũhũthĩra hinya mũingĩ. Ũndũ ũcio ũtũririkanagia atĩ Jehova no atũhe hinya o ta ũrĩa aheaga nyoni icio hinya. Rĩrĩa wona nyoni nene ĩkĩambata rĩera-inĩ ĩkarera igũrũ ĩtekũribariba mathagu mayo, ririkanaga atĩ o nawe Jehova no akũhe hinya wa gũtooria mathĩna maku.

8. Ayubu eerutire atĩa kuumana na gũthuthuria indo iria Jehova ombĩte, na nĩ ũndũ ũrĩkũ tũreruta?

⁸ Jehova nĩ onanĩtie atĩ no tũmwĩhoke. Jehova nĩ aateithirie Ayubu kũmwĩhoka o na makĩria. (Ayub. 32:2; 40:6-8) Akĩaria na Ayubu, Ngai nĩ aaririe ũhoro wa indo nyingĩ iria ombĩte ta njata, matu, na heni. Ningĩ Jehova nĩ aaririe ũhoro wa nyamũ, ta ndegwa ya gĩthaka, na mbarathi. (Ayub. 38:32-35; 39:9, 19, 20) Indo icio ciothe nĩ cionanagia ũira wa atĩ Ngai nĩ arĩ hinya mũnene, na atĩ nĩ arĩ wendo na ũũgĩ mũingĩ. Nĩ ũndũ wa ndeereti ĩyo, Ayubu nĩ aahotire kwĩhoka Jehova o na makĩria. (Ayub. 42:1-6) Ũndũ ũmwe na ũcio, rĩrĩa twathuthuria ũũmbi, nĩ tũririkanagio atĩ Jehova nĩ mũũgĩ gũtũkĩra, na arĩ hinya mũingĩ gũtũkĩra. Ningĩ no ahote kũniina mathĩna maitũ mothe na nĩ arĩka ũguo. Kũmenya ũguo nĩ gũtũmaga tũmwĩhoke makĩria.

9-10. Riũa na mbura itũrutaga atĩa igũrũ rĩgiĩ Jehova?

⁹ Jesu nĩ ooĩ maũndũ maingĩ megiĩ ũũmbi. Tondũ aarĩ “mũruti wĩra njorua,” nĩ aagĩire na mweke wa kũrutithania wĩra na Ithe harĩ kũũmba thĩ na igũrũ. (Thim. 8:30) Thutha ũcio rĩrĩa Jesu aarĩ gũkũ thĩ, nĩ aahũthĩrire ũũmbi kũruta arutwo ake ũhoro wĩgiĩ Ithe. Rekei twarĩrĩrie maũndũ maigana ũna aarutanire.

¹⁰ Jehova onagia andũ othe wendo. Hĩndĩ ya Mahunjio make ma Kĩrĩma-inĩ, Jesu nĩ eerire arutwo ake ũhoro wa riũa na mbura, indo iria andũ aingĩ mateciragia mũno ũhoro wacio. Indo icio cierĩ nĩ cia bata harĩ ũtũũro, na Jehova nĩ angĩathuurire kwaga kũhe andũ arĩa matamũtungatagĩra indo icio. No handũ ha ũguo, aheaga andũ othe riũa na mbura. (Mat. 5:43-45) Jesu aahũthĩrire indo icio kũruta arutwo ake atĩ Jehova endaga tuonie andũ othe wendo. Rĩrĩa rĩothe tuona riũa rĩgĩthũa kana karũthuthuũ kega ka mbura, no tũririkanage wendo wa Jehova kwerekera andũ othe. Kĩonereria gĩake nĩ kĩagĩrĩirũo gũtũtindĩka o na ithuĩ kuonanagia wendo ta ũcio, na njĩra ya kũhunjagĩria andũ othe.

11. Kwĩrorera nyoni cia rĩera-inĩ kũngĩtwĩkĩra ngoro atĩa?

¹¹ Jehova nĩ atũhingagĩria mabataro maitũ. Mahunjio-inĩ o macio, Jesu ningĩ aaugire ũũ:  “Rorai na kinyi nyoni cia rĩera-inĩ; itihandaga mbegũ kana ikagetha kana ikaiga irio makũmbĩ, no Ithe wanyu wa igũrũ nĩ aciheaga gĩa kũrĩa.” No kũhoteke andũ arĩa Jesu aaragĩria nĩ moonaga nyoni ikĩũmbũka igũrũ rĩao rĩrĩa Jesu aamoririe ũũ: “Githĩ inyuĩ mũtikĩrĩ a bata gũcikĩra?” (Mat. 6:26) Ĩyo yarĩ njĩra njega mũno Jesu aahũthĩrire gũtuonia atĩ Jehova nĩ arĩtũrũmbũyagia. (Mat. 6:31, 32) Ũndũ ũcio wa bata twĩrutaga kuuma kũrĩ ũũmbi, no ũthiaga na mbere gwĩkĩra ngoro ndungata njĩhokeku cia Jehova. Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe mwĩthĩ ũtungataga arĩ painia kuuma bũrũri wa Spain nĩ aaiguaga akuĩte ngoro tondũ ndaahotaga kuona handũ hega ha gũikara. No thutha wa kuona nyoni ikĩrĩa mbegũ na matunda, akĩigua ekĩrũo ngoro. Aaugire ũũ: “Nyoni icio nĩ ciandirikanirie atĩ Jehova nĩ acirũmbũyagia, na atĩ o na niĩ nĩ angĩanũmbũirie.” Ihinda inini thutha ũcio, mwarĩ wa Ithe witũ ũcio nĩ oonire handũ ha gũikara.

12. Kũringana na Mathayo 10:29-31, tũngĩĩruta atĩa igũrũ rĩgiĩ Jehova kuumana na tũnyoni?

¹² Jehova nĩ onaga o ũmwe witũ arĩ wa bata. Jesu atanatũma arutwo ake mathiĩ makahunjie, nĩ aamateithirie gũtooria guoya ũrĩa mangĩkorũo maarĩ naguo wa gũũkĩrĩrũo. (Thoma Mathayo 10:29-31.) Eekire ũguo na njĩra ya kwaria igũrũ rĩgiĩ tũnyoni tuoĩkaine mũno thĩinĩ wa Isiraeli. Tũnyoni tũu tũtioonagwo tũrĩ twa bata matukũ-inĩ macio ma Jesu. No Jesu eerire arutwo ake ũũ: “Gũtirĩ o na kamwe ga tuo kangĩgwa thĩ na Ithe wanyu age kũmenya.” Agĩcoka akĩongerera ũũ: “Inyuĩ mũrĩ a bata gũkĩra tũnyoni tũingĩ.” Na njĩra ĩyo, Jesu nĩ aateithirie arutwo ake gũkorũo na ma atĩ Jehova nĩ oonaga o ũmwe wao arĩ wa bata, na kwoguo matiabataraga gwĩtigĩra kũnyarirũo. No mũhaka arutwo a Jesu makorũo nĩ maaririkanaga ciugo icio cia Jesu hĩndĩ ciothe mangĩonire tũnyoni tũu makĩhunjia taũni-inĩ na icagi-inĩ. Rĩrĩa rĩothe wona kanyoni kanini, ririkanaga atĩ Jehova nĩ akwendete tondũ ‘ũrĩ wa bata gũkĩra tũnyoni tũingĩ.’ No agũteithie, kwoguo ndũrabatara gwĩtigĩra rĩrĩa arĩa angĩ maragũũkĩrĩra.—Thab. 118:6.

13. Tũngĩka atĩa nĩguo tũhote kwĩruta kuumana na ũũmbi?

¹³ No twĩrute maũndũ maingĩ makĩria megiĩ Jehova kũgerera ũũmbi. Tũngĩka ũguo atĩa? Wa mbere, nĩ tũrabatara kũbanga mahinda ma kwĩrorera ũũmbi. Thutha wa kwĩrorera, nĩ wega gwĩciria ũrĩa ũũmbi ũcio ũratũruta igũrũ rĩgiĩ Jehova. Rĩmwe no ũkorũo ũtarĩ ũndũ mũhũthũ gwĩka ũguo. Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe kuuma Cameroon wĩtagwo Géraldine aaugire ũũ: “Ndarereirũo taũni, kwoguo nĩ ndabataraga gwĩkĩra kĩyo nĩguo ndĩrorere ũũmbi.” Nake mũthuri ũmwe wa kĩũngano wĩtagwo Alfonso aaugire ũũ: “Nĩ ndĩrutĩte atĩ nĩ bataraga kũbanga mahinda ma gũkorũo ndĩ wiki nĩguo ndĩrorere ũũmbi  wa Jehova, na ndĩĩcũranie maũndũ marĩa ũranduta mamwĩgiĩ.”

14. Daudi eerutire maũndũ marĩkũ ecũrania igũrũ rĩgiĩ ũũmbi wa Ngai?

¹⁴ Daudi nĩ eecũranagia ũũmbi wa Ngai na njĩra ndikĩru. Eerire Jehova ũũ: “Rĩrĩa nderorera igũrũ rĩaku, mawĩra ma ciara ciaku, mweri na njata iria ũigĩte kuo, mũndũ-rĩ, nĩwe kĩ atĩ nĩkĩo ũmwĩciragia.” (Thab. 8:3, 4) Kwoguo rĩrĩa Daudi eeroragĩra igũrũ ũtukũ, ndaakenagio no kwĩrorera njata tu, no ningĩ nĩ eecũranagia ũndũ ũrĩa njata icio iramũruta wĩgiĩ Ngai. Nĩ eerutire ũrĩa Jehova arĩ hinya na ũũgĩ mũingĩ. Mahinda-inĩ mangĩ, Daudi nĩ eecũranirie ũrĩa aambĩrĩirie gũkũra thĩinĩ wa nda ya nyina. Ecũrania igũrũ rĩgiĩ ũndũ ũcio, nĩ aagĩaga na ngatho nyingĩ o na makĩria nĩ ũndũ wa ũũgĩ wa Jehova.—Thab. 139:14-17.

15. Heana ngerekano cia ũrĩa wĩyoneire ngumo cia Jehova kũgerera ũũmbi. (Thaburi 148:7-10)

¹⁵ O ta Daudi, no kũhoteke ndũrabatara gũthiĩ kũraihu, nĩguo wone ũũmbi ũngĩĩcũrania igũrũ rĩaguo. Ũrĩ na indo nyingĩ igũthiũrũrũkĩirie ingĩgũteithia kũmenya Jehova wega. Kwa ngerekano, no wone atĩ Jehova nĩ arĩ hinya rĩrĩa waigua ũrugarĩ wa riũa ngothi-inĩ yaku. (Jer. 31:35) Wĩcirie ũhoro wa ũũgĩ wa Ngai rĩrĩa wona kanyoni gagĩaka gĩtara. Wĩcirie ũrĩa Jehova arĩ Ngai mũkeni rĩrĩa wona kagui gagĩtengʼerania na mũtingʼoe wako. Na ũcokagĩrie Jehova ngatho nĩ ũndũ wa wendo wake rĩrĩa rĩothe wona mũtumia agĩthaaka na kaana gake. Tũrĩ na mĩeke mĩingĩ ya kwĩruta igũrũ rĩgiĩ Jehova tondũ ũũmbi wake wothe, ũrĩ mũnene kana mũnini, ũrĩ kũraihu kana ũrĩ gũkuhĩ, nĩ ũmũgoocaga.—Thoma Thaburi 148:7-10.

16. Twagĩrĩirũo gũtua itua rĩa gwĩka atĩa?

¹⁶ Ngai witũ nĩ mũũgĩ, nĩ arĩ wendo na hinya, na indo ciothe iria ombĩte ikoragwo irĩ thaka. No twĩyonagĩre ngumo icio na ingĩ nyingĩ tũngĩthuthuragia ũũmbi na kinyi. Ithuothe nĩ twagĩrĩirũo kũbangaga mahinda kaingĩ ma kwĩrorera ũũmbi, na gwĩcũranagia maũndũ marĩa ũũmbi ũcio ũratũruta megiĩ Jehova. Tweka ũguo, nĩ tũrĩkuhagĩrĩria Mũũmbi witũ o na makĩria. (Jak. 4:8) Gĩcunjĩ-inĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire, nĩ tũkoona ũrĩa aciari mangĩhũthĩra ũũmbi gũteithia ciana ciao gũkuhĩrĩria Jehova.