1. ¿Ti pudëjkë Job parë niˈigyë tˈixyˈajtyë Jyobaa?

 KO JOB mëët kyajpxy myaytyakyë Jyobaa, tuk pëky mëdiˈibë yajmonyˈijx yajmonyjyäˈäwë, yëˈë ko yˈanmääyë parë tˈix ttunët wiˈixë nety tijaty të dyajkojy. Yëˈë nety pudëkëyanëp parë tˈixët ko Jyobaa yëˈë tuˈugë Dios mëdiˈibë jantsy kuwijy ets ko mbäädë nety yˈity seguurë ko Jyobaa myoˈoyaampy tijaty ja yˈuˈunk yˈënäˈk yajtëgoyˈajtypy. Extëm nˈokpëjktakëm, Jyobaa yˈanmääyë Job ko yëˈë myoopy ja jyëˈxy pyeky ja jëyujk animal ets ko mbäädë nety yˈity seguurë ko nanduˈun yajmoˈoyaˈany tijaty yajtëgoyˈajtypy (Job 38:39-41; 39:1, 5, 13-16). Ko Job tˈijxy ttuuny wiˈix nety tijatyë Jyobaa të dyajkojy, yëˈë pudëjkë parë niˈigyë tˈixyˈajty.

2. ¿Tiko näˈäty tsyiptaˈaky nˈijx nduˈunëm ja Diosë kyojy pyëjktaˈaky?

² Mbäät niˈigyë nˈixyˈäjtëmë Jyobaa ko nˈijx nduˈunëm wiˈix tijaty të dyajkojy. Per waˈan näˈäty tsyiptaˈaky nˈijxëm ja Diosë kyojy pyëjktaˈaky mët ko ntsënäˈäyëm siudääjoty. Ets oy njatsënäˈäyëmbë mä tuˈugë käjpn, ni tiempë ngamëdäjtëm parë nˈijxëmë Dios kyojy pyëjktaˈaky. Min nˈokˈijxëm tiko yˈoyëty njuˈtëmë tiempë parë nˈijx nduˈunëm tijatyë Dios të dyajkojy. Nanduˈun nˈixäˈänëm wiˈixë Jyobaa mëdë Jesus tpëjktaktë extëmë ijxpajtën parë tijaty xytyukniˈˈijxëm ets ti mbäät nduˈunëm parë niˈigyë tijaty xytyukniˈˈijxëm ja Diosë kyojy pyëjktaˈaky.

3. ¿Ti Jyobaa tyukmëtsojkë Adán?

³ Jyobaa tyukmëtsojk ets ja tim jawyiimbë naxwinyëdë jäˈäy tˈix ttunët wiˈixë nety tijaty të dyajkojy. Päätyënë Adán tpëjktaky mä tuˈugë lugäärë tsujpë parë jam tsyëënët, nyiˈip kyojët  ets dyajmëjwiin dyajkajaajët ja it lugäärë tsujpë (Gén. 2:8, 9, 15). Okpawinmay wiˈixë Adán nyayjyäˈäwë ko tˈijxˈijty tkuentëˈäjty ja lugäärë tsujpë ets ko tˈijxy wiˈix yony jyiitsy ja ääy ujts ets pyëjjëˈëky. Jyobaa ojts nanduˈun ttuknipëkyë Adán parë txëëwmooytyaˈayët ja jëyujk animal (Gén. 2:19, 20). Ojtsxyëbë Jyobaa këˈëm tjaxëëwmooytyaˈay, per yëˈë tyuknipëjkë Adán parë duˈun ttunët. Seguurë ko Adán jawyiin ojts tˈokˈixy tˈoktuny ja jëyujk animal wiˈixë nety tijaty ttundë ets taanëmë net ojts txëëwmooytyaˈay. Jantsy oyë yäˈädë tuunk mëdiˈibë yajtuknipëjk, pes pyëjkë kuentë ko Jyobaa yëˈë tuˈugë Dios mëdiˈibë jantsy kuwijy ets ko jantsy oy jantsy tsuj tijaty ojts dyajkojy.

4. 1) ¿Tiko yˈoyëty nˈijx nduˈunëm wiˈix tijatyë Dios të dyajkojy? 2) ¿Ti niˈigyë mˈoyˈijxypy mä Diosë kyojy pyëjktaˈaky?

⁴ Jyobaa tsyojkypy ets nˈijxëm tijatyën të dyajkojy. Pes xyˈanmäˈäyëm: “Ijxëˈëk koojëˈëktë këjxm ets ixtë”. Ets ta net dyajtëy: “¿Pën të dyajkojtäˈäyë yäˈädë?”. Ëtsäjtëm wäˈäts nnijäˈäwëm ko yëˈë Jyobaa (Is. 40:26). Jyobaa kyaj jeˈeyë të dyajkojy jantsy oy jantsy tsuj tijaty jam tsäjpotm, nanduˈunën tijaty jaˈäjtp yä Naxwiiny ets mejnyoty, ets mbäät mëjwiin kajaa tijaty xytyukniˈˈijxëm (Sal. 104:24, 25). Okpawinmay wiˈixë Jyobaa të xyajkojëm parë ndukxondakëm ja kyojy pyëjktaˈaky, pes të xymyoˈoyëmë wiin parë tijaty ndukˈijxëm, tatsk parë ndukmëdoˈowëm, jëjp parë tijaty ndukxuukˈäjtëm, këˈë parë nduktoˈon ndukmäjtsëm etsë ääw parë tijaty njäˈäwëm.

5. Extëm jyënaˈanyë Romanʉs 1:20, ¿tiko yˈoyëty nˈijx nduˈunëm ja Diosë kyojy pyëjktaˈaky?

⁵ Mä Biiblyë nyigajpxypy tiko yˈoyëty nˈijx nduˈunëm ja Diosë kyojy pyëjktaˈaky, pes xypyudëjkëm parë niˈigyë nnijäˈäwëm wiˈixën jyaˈayˈaty (käjpxë Romanʉs 1:20). Extëm nˈokpëjktakëm, ko nˈijxëm wiˈixën jantsy oy jantsy tsuj tukëˈëyë tijaty të dyajkojy, ta nbëjkëmë kuentë ko Jyobaa nëgooyën wyijyˈäjnë. Ets ko nanduˈun nˈijxëm wiˈixën këxy kaˈpxy të xymyoˈoyëm jeˈxy pëky, ta nbëjkëmë kuentë ko Jyobaa mëk xytsyojkëm. Ko nˈijx nduˈunëm wiˈixën tijaty të dyajkojtäˈäy, xypyudëjkëm parë net niˈigyë nˈixyˈäjtëmë Jyobaa ets parë nmëwingoˈonëm. Min nˈokˈijxëm wiˈixë Jyobaa të dyajtunyë kyojy pyëjktaˈaky parë tijaty të ttukniˈˈixë naxwinyëdë jäˈäy.

6. ¿Ti xytyukniˈˈijxëmë wojny?

⁶ Jyobaa nyijäˈäwëp näˈä tijaty ttunäˈäny. Febreerë këxy ets mayë kujkwaˈkxy duˈun ijty ja israelitëty tˈixtë jëmëjt jëmëjt ko ja wojny nyëjkxtë wiink it wiink lugäär. Jyobaa duˈun tˈanmääy ja israelitëty: ‘Yëˈë wojny wäˈäts tnijawë jënäˈä kyaakjëdittëty’ (Jer. 8:7, TY). Jyobaa duˈun  ojts dyajkojˈyë wojny parë tnijawëdët näˈäjën muum wiinktsoow nyëjkxtët, nanduˈunënë Jyobaa nyijäˈäwënëp näˈä dyajminäˈänyë kutëgoˈoyën. Ko nˈijx nduˈunëm wiˈixën ja joon kyaktsoˈonëdë parë nyëjkxtë wiink it wiink lugäär, yëˈë xytyukjamyajtsëm ko Jyobaa të tpëjktaknë “tiempë” näˈä dyajkutëgoyaˈanyë axëkjäˈäytyëjk ets mbäät nˈijtëm seguurë ko tyunaambyë duˈun (Hab. 2:3).

7. ¿Ti xytyukniˈˈijxëm extëmë witsn kyaagëdittë? (Isaías 40:31).

⁷ Jyobaa myoobyë jot mëjääw pënaty mëduunëdëp. Mët yëˈëgyëjxm ja kugajpxy Isaías, Jyobaa wyandak ko pënaty mëduunëdëp myoˈoyaampy ja jot mëjääw ko nety nyayjyawëdë mon tuk o ääy toˈtyky, pes jyënany: “Pyëkandëp jatëgokë jyot myëjääw. Yëˈëjëty kaagëˈëgandëp mëdë kyakn extëmë witsn” (käjpxë Isaías 40:31). Ja israelitëty xëmë ijty tˈixtë ko ja witsn yëˈë pudëjkëp ja poj parë këjxm pyety ets duˈun kyaj nëgoo dyajtuny ja myëjääw. Pënë Jyobaa duˈun tpudëkë witsn parë kyaagëditët, pes mbäät nˈijtëm seguurë ko nanduˈun tpudëkëyaˈany ets tmëjääwmoˈoyaˈany pënaty mëduunëdëp. Pääty ko xyˈixtët tuˈugë joon jantsy këjxm kyaagëdity ets kyaj dyajˈyuˈkxyë kyakn, jamyats ko Jyobaa nanduˈun mbudëkëyaˈanyëty parë xymyëmadäˈägët ja amay jotmay mëdiˈibë tyam mwinguwäˈkëp.

8. 1) ¿Ti Job tukniˈˈijxë ja Diosë kyojy pyëjktaˈaky? 2) ¿Ti ëtsäjtëm nanduˈun xytyukniˈˈijxëm?

⁸ Mbäät ndukjotkujkˈäjtëmë Jyobaa. Ko Job ojts mëët kyajpxy myaytyaˈagyë Jyobaa pudëjkë parë niˈigyë ttukˈijxpatët (Job 32:2; 40:6-8). Kanäk pëkyë Dios tyukmëtmaytyakë tijaty nety të dyajkojy, extëmë mëtsäˈä, yoots nëmäˈä etsë anääw jëtsuk. Tukmëtmaytyakë nanduˈun extëmë jëyujk animal, tsäjpkää mëdiˈibë ääyoty ujtsoty jukyˈäjtpën etsë kabayë (Job 38:32-35; 39:9, 19, 20). Job pudëjkë ko duˈun yajtukmëtmaytyaky, pes niˈigyë ttukˈijxpejtyë Jyobaa ets yˈijx ko yëˈë tuˈugë Dios mëdiˈibë myëdäjtypyë mëkˈäjtën, wijyˈäjtën ets ko mëk xytsyojkëm (Job 42:1-6). Nanduˈun ëtsäjtëm, pën nˈijx nduˈunëm wiˈix tijatyë Jyobaa të dyajkojy, ta nbëkäˈänëmë kuentë ko yëˈë nëgooyë tmëdäjnë wijyˈäjtën etsë mëkˈäjtën. Mbäät dyajjëjptëgoy ja nˈamayˈäjt njotmayˈäjtëm ets seguurë ko duˈun ttunäˈäny. Ko duˈun nnijäˈäwëm, xypyudëjkëm parë niˈigyë ndukˈijxpajtëmë Jyobaa.

9, 10. ¿Ti xytyukniˈˈijxëm mä Jyobaa ko niˈamukë xyajnituˈujëm ets xyajniˈäˈänëm?

⁹ Jesus nyijäˈäwëbë nety yajxon wiˈix tijaty kyojtääy, pes yëˈë nyiwintsënˈäjt ja “tuunk” ko ja Tyeety dyajkojtääy tijaty (Prov. 8:30). Ko Jesus jyukyˈajty yä Naxwiiny, yëˈë pyëjktak extëmë ijxpajtën tijatyë Diosë yajkoj parë tpudëjkë ja yˈëxpëjkpëty ets tˈixyˈäjttë Jyobaa. Min nˈokˈijxëm tuk pëky majtsk pëky.

¹⁰ Jyobaa yajnigëxëˈkypy ko niˈamukë jäˈäy ttsojktäˈäy. Mä ja diskursë mëdiˈibë xyëwˈäjtypy Sermón del Monte, Jesus ojts ttukmëtmaytyaˈaky ja yˈëxpëjkpëty ko Dios xyajnituˈujëm ets xyajniˈäˈänëm mëdiˈibë mayë jäˈäy kyaj ttimymyëjpëjktäˈäktë. Per ëtsäjtëm nnijäˈäwëm ko jëjpˈam parë njukyˈäjtëm. Jyobaa jantsy oyjyaˈay, pääty niˈamukë jäˈäy dyajnituˈuy ets dyajniˈany (Mat. 5:43-45). Ko Jesus duˈun tpëjktaky ja ijxpajtën, yëˈë tyukniˈˈijxë ja yˈëxpëjkpëty ko Jyobaa tsyojkypy ets niˈamukë jäˈäy ntsojktäˈäyëm. Pääty ko nety nˈijxëm wiˈix jantsy oy kyëxëˈëky ko ja xëëw kyëdaknë ets ko nituˈujëm, ta nbëjkëmë kuentë ko Jyobaa xytsyojkëm ets ko niˈamukë jäˈäy ttsojktäˈäy. Ko duˈun nˈijxëm, xypyudëkëyäˈänëm parë niˈamukë jäˈäy ndukmëtmaytyakëmë Diosë yˈayuk.

11. ¿Wiˈix xypyudëjkëm ko nˈijxëm ja joon jëyujk?

¹¹ Jyobaa xymyoˈoyëm tijaty mbäät nijukyˈäjtëm. Jesus nanduˈun jyënany mä ja diskursë  mëdiˈibë xyëwˈäjtypy Sermón del Monte: “Ixtë yëˈë joon jëyujkëty. Kyaj nyiˈiptë es ni kyatsiktë, es ni tkapëjkëˈëktë ja pyëjtaˈaky mä yëˈë mok tëjk. Pes yëˈë mDeetyë tsäjpotmëdë mooyëdëp yëˈë jyeˈxy pyeky”. Ko Jesus jyënany: “Dios mtsojkëdëp miitsëty niˈigyë këdiinëm ja joon jëyujkëty”, waˈan ja jäˈäyëty tˈijxtë ko tam kyaagëdittë ja joon (Mat. 6:26). Jantsy oy ko duˈunë Jesus tpëjktakyë yäˈädë ijxpajtën, pes xypyudëjkëm parë nˈijxëm ko Jyobaa xëmë xyˈijxˈitäˈän xykyuentëˈatäˈänëm (Mat. 6:​31, 32). Ko nˈijx nduˈunëm wiˈixë Jyobaa tˈijxˈity tkuentëˈatyë kyojy pyëjktaˈaky, yëˈë xyaˈijtëm seguurë ko nanduˈun xymyoˈoyäˈänëm tijaty nyajtëgoyˈäjtëm. Extëm nˈokpëjktakëm, tuˈugë kiixy mëdiˈibë tuump prekursoora jap España, myëmaapy myëdajpyë nety ko kyaj mä tpääty ja tëjk mä tsyëënët. Per ko tˈijxy wiˈix ja joon jëyujk pyiw kyondë ets kyaj Jyobaa nyaˈixëdë, yëˈë pudëjkë parë yˈitët seguurë ko nanduˈunë netyë Jyobaa yˈijxˈitäˈäny kyuentëˈatäˈänyëty. Ets duˈunën jyajty, pes ko waanë yˈijty ta tpaty ja tëjk.

12. Extëm jyënaˈanyë Matewʉ 10:29-31, ¿ti xytyukniˈˈijxëm extëm yajmaytyaˈaky ja joonuˈunk?

¹² Jyobaa xyajtsobatëm niduˈuk niduˈuk. Määnëmë netyë Jesus tkakexy ja yˈëxpëjkpëty ëwäˈkx käjpxwäˈkxpë, pyudëjkë parë kyaj tsyëˈëk jyawëdët ko ja jäˈäy nyibëdëˈëgëdët (käjpxë Matewʉ 10:29-31). Pyëjktak ja ijxpajtën ko tmaytyaky ja joonuˈunk o ja muuxy mëdiˈibë nety nëgooyë myayënë jam Israel. Yäˈädë joonuˈunk jantsy kujënaky ijtyë jäˈäy ttooktë, perë Jesus duˈun tˈanmääy ja yˈëxpëjkpëty: “Nituˈugë tadë joonuˈunk kyakäˈäy naxwiiny pën kyajpë mDeetyëty dyajkutiky”. Ets nanduˈun yˈakjënany ko niˈigyë nety tsyobäättë “këdiinëm may ja joonuˈungëty”. Ko duˈun jyënany, ta ttukˈijx ja yˈëxpëjkpëty ko Jyobaa yajtsobatëdëbë nety niduˈuk niduˈuk. Duˈun tpudëjkë ja yˈëxpëjkpëty parë kyaj tsyëˈëk jyawëdët ko jäˈäy nyibëdëˈëgëdët. Ets seguurë ko yëˈë jyamyajtstë extëmë Jesus yˈanmääyëdë ko tëgok tëgok tˈijxtë ja joonuˈunk mä nety yˈëwäˈkx kyäjpxwäˈkxtë. Nanduˈun ëtsäjtëm ko nˈijxëm tuˈugë joonuˈunk, yëˈë xytyukjamyajtsëm ko Jyobaa xyajtsobatëm niduˈuk niduˈuk “këdiinëm may ja joonuˈungëty”. Ko duˈun nnijäˈäwëm, xypyudëjkëm parë nmëmadakëm ko jäˈäy xynyibëdëˈkëm (Sal. 118:6).

13. ¿Ti tsojkëp nduˈunëm parë nˈijxyˈäjtˈadëtsëmë Jyobaa kyojy pyëjktaˈaky?

¹³ Mbäät niˈigyë nˈixyˈäjtˈadëtsëmë Jyobaa ko nˈijx nduˈunëm tukëˈëyë tijaty të dyajkojy. Per tsojkëp njuˈtëmë tiempë ets nbawinmäˈäyëm parë nˈijxëm tijatyën xytyukniˈˈijxëm mä Jyobaa ets näˈäty tsip duˈun nduˈunëm. Géraldine mëdiˈibë tsënaapy Camerún, duˈun jyënaˈany: “Kom japëtsë nety ntsëënë mä tuˈugë siudad, naa tsipëtsë nety nˈix ndunët tijatyë Dios të dyajkojy”. Alfonso tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë tuump mëjjäˈäy, duˈun jyënaˈany: “Mëdiˈibëts mëjwiin kajaa xypyudëjkëp yëˈë kots njuutyë tiempë parëts naytyuˈuk nyajpääty ets nˈixy ndunyëts wiˈixë Jyobaa tijaty të dyajkojy etsëts nbawinmay tits xytyukniˈˈijxëp mä Jyobaa”.

14. ¿Wiˈix pyudëjkë David ko tpawinmääy tijatyë Dios të dyajkojy?

 ¹⁴ Rey David nëgooyë ojts tpawinmääynyë tijatyë netyë Jyobaa të dyajkojy. Duˈun tˈanmääy: “Kojëts nbäˈtˈixyë mtsäjp, tijatyë mgëˈë të dyajkojy, yëˈë poˈo etsë mëtsäˈä mëdiˈibë mijts të xyajkojy, ¿ti tsyoowˈäjtypyë naxwinyëdë jäˈäy parë xyjyamyatsët?” (Sal. 8:3, 4). David kyaj jeˈeyë tˈijxy wiˈixën jantsy oy jantsy tsuj tyeˈkxy jyajy ja mëtsäˈä ko kyootsënë, pyawinmääyën nanduˈun tiijën tukniˈˈijxëp mä Jyobaa. Ko duˈun ttuuny, yëˈë pudëjkë parë tˈijxy ko Jyobaa nëgooyë tmëdäjnë wijyˈäjtën etsë mëkˈäjtën. David pyawinmääy nanduˈun wiˈixë nety të yeeky të pyety tyääkjodoty. Ko duˈun tpawinmääy, yajmonyˈijx yajmonyjyäˈäwë ets niˈigyë ojts tkuˈëˈëw tkukäjpxënë ko Jyobaa wyijˈyëty (Sal. 139:14-17).

15. Ko xyˈixy tyuny tijatyë Jyobaa të dyajkojy, ¿mbëjkypyë kuentë wiˈix jyaˈayˈaty? Okpëjktäˈägë ijxpajtën (Salmo 148:7-10).

¹⁵ David pyawinmääy tijatyë netyë Dios të dyajkojy, ëtsäjtëm mbäät nanduˈun nbawinmäˈäyëm parë nˈijxëm wiˈixënë Jyobaa jyaˈayˈaty. Extëm nˈokpëjktakëm, mbäät nˈijxëm nuˈunënë Dios tmëdatyë mëkˈäjtën ko niˈäˈänëm (Jer. 31:35). Ets ko nˈijxëmë joon dyaˈoyëdë pyaˈan ets ko uk tmatsäˈänyë pyiˈixy, mbäät nbëjkëmë kuentë nuˈunënë Jyobaa wyijˈyëty ets ko tyukxondakypy tijaty. Ko nˈijxëm tuˈugë uˈunktääk tmëëtˈëyiˈiky tmëtkuyatyë yˈuˈunk, nˈokkuˈëˈëw nˈokkukäjpxëm ko Jyobaa nanduˈun xytsyojkëm. Mëjwiin kajaa tijatyë Jyobaa xytyukniˈˈijxëm mä kyojy pyëjktaˈaky ets tukëˈëyë ja kyojy pyëjktaˈaky mëjkumääyëdëp oy mëj mutsk yajpäättë, jagam o wingon (käjpxë Salmo 148:7-10).

16. ¿Ti net tyam mdunaampy?

¹⁶ Jyobaa mëdiˈibë nDiosˈäjtëm jantsy kuwijy, tsojkp, myëdäjtypyë mëkˈäjtën ets ak oy ak tsuj tijaty të dyajkojtäˈäy. Ko nˈijx nduˈunëm wiˈix tukëˈëyë tijaty të dyajkojy, mbäät nbëjkëmë kuentë ko Jyobaa jantsy duˈunën jyaˈayˈaty. Pääty nˈokjuˈtëmë tiempë parë nˈijx nduˈunëm ja Diosë kyojy pyëjktaˈaky ets nˈokpëjkëmë kuentë tijatyën xytyukniˈˈijxëm. Ko duˈun nduˈunëm, yëˈë xypyudëkëyäˈänëm parë niˈigyë nmëwingoˈonëm (Sant. 4:8). Mä jatuˈukpë artikulo nˈixäˈänëm wiˈix mbäädë uˈunktääk uˈunkteety tpudëkëdë yˈuˈunk yˈënäˈk parë niˈigyë tmëwingondëdë Jyobaa ko ttukmëtmaytyäˈäktët wiˈix tijaty të dyajkojy.