1. ¿Imataj Jobta yanaparqa Jehovata astawan sumajta rejsinanpaj?

 JOBPAJQA tukuy kausayninpi wajkunawan parlarisqasninmanta, Jehovawan parlarisqanchá aswan sumaj karqa. Jehovaqa Jobta nerqa tʼukunapaj jina ruwasqasninmanta wakinta qhawarinanta. Ajinamanta Jehová may yachayniyoj kasqanta reparananpaj, kamachisninta cuidayta atisqanpitaj atienekunanpaj. Jehovaqa Jobta yuyaricherqa payta cuidanantapuni, imaynatachus animalesta cuidan ajinata (Job 38:39-41; 39:1, 5, 13-16). Jobqa Jehovaj ruwasqasninpi piensarispa Jehovaj kʼacha kaykunasninmanta ashkha imasta yachakorqa.

2. ¿Imaraykutaj Jehovaj ruwasqasninta mana qhawariyta atillanchejchu?

² Noqanchejpis Jehovaj ruwasqasninta qhawarispa astawan paymanta yachakusunman. Jinapis wakin kutisqa ichá mana atillasunmanchu. Llajta ukhupi tiyakunchej chayqa mana Diospa ruwasqasninwan muyurisqachu kanchej. Chayrayku mana qhawariyta atillasunmanchu. Campopi tiyakuspapis ichapis yuyasunman Diospa ruwasqasninta qhawarinapaj mana tiemponchej kasqanta. Chayrayku yachakusun imaraykuchus allin kasqanta Jehovaj ruwasqasninta qhawarinapaj tiempochakunanchej. Yachakullasuntaj imaynatachus Jehová ruwasqasninwan yachachisqanta, imaynatachus Jesuspis Diospa ruwasqasninwan yachachisqanta, imatatajchus ruwananchej kasqanta Jehovaj ruwasqasninmanta astawan yachakunapaj.

3. ¿Imaynapí yachanchej Jehová ruwasqasninwan Adán kusikunanta munasqanta?

³ Jehovaqa munarqa ruwasqasninwan Adán kusikunanta. Chayrayku uj kʼachitu paraisoman churarqa chaypi kausakunanpaj. Kamacherqataj chay paraisota sumajta cuidananta, wiñachinantataj (Gén. 2:8, 9, 15). Adanqa maytachá kusirikorqa mujusta  pʼuturarimushajta rikuspa, plantastapis tʼikarishajta rikuspa. Adanpajqa Edén huertata cuiday may sumaj llankʼaypuni karqa. Jehovaqa Adanta nillarqataj animalitosman sutista churananta (Gén. 2:19, 20). Jehovaqa paylla chayta ruwayta atinman karqa, jinapis Adanman chay ruwayta qorqa. Adanqa animalesta sumajtachá qhawarerqa imaynachus kasqankuta, imatachus ruwasqankuta chayman jina sutista churananpaj. Chayta ruwaspataj maytachá kusikorqa. Chaytaj yanaparqachá reparananpaj Tatan Jehová may yachayniyoj kasqanta, tukuy ima ruwasqasnintaj may kʼachitus, tʼukunapaj jinataj kasqanta.

4. 1) ¿Imaraykutaj Jehovaj ruwasqasninta sumajta qhawarinanchej tiyan? 2) Diospa ruwasqasninmanta, ¿imataj astawan gustasunki?

⁴ ¿Imaraykutaj Jehovaj ruwasqasninta sumajta qhawarinanchej tiyan? Ujqa kashan Jehová chayta ruwananchejta munasqanrayku. Pay niwanchej: “Cielota qhawariychej”, nispa. Chantá tapuriwanchej: “¿Pitaj chay imasta ruwan?”, nispa. Kutichiynintaqa sutʼita yachanchej (Isa. 40:26). Jehovaqa mana cielollapichu tʼukuna imasta ruwarqa, manaqa kay jallpʼapipis mar qochapipis. Chaykunata qhawarispataj Jehovamanta ashkha imasta yachakusunman (Sal. 104:24, 25). Chantapis piensarina imaynatachus Jehová ruwawasqanchejpi. Payqa tukuy ima ruwasqasninta qhawarispa kusirikunapaj jina ruwawarqanchej. Chantapis Jehovaqa ruwawarqanchej rikuyta atinapaj jina, uyariyta atinapaj jina, sienteyta atinapaj jina, mikhusqanchejwan miskʼirichikunapaj jina, muskhiyta atinapaj jina. Ajinata ruwawasqanchejraykutaj tukuy ima ruwasqanwan kusirikuyta atinchej.

5. Romanos 1:20 nisqanman jina, ¿imaraykutaj Jehovaj ruwasqasninta sumajta qhawarinanchej tiyan?

⁵ ¿Imaraykutaj Jehovaj ruwasqasninta sumajta qhawarinallanchejtaj tiyan? Imaraykuchus Jehovaj kʼacha kaykunasninta aswan sumajta rejsinapaj yanapawanchej (Romanos 1:20 leey). Por ejemplo Jehovaj ruwasqasninta qhawarispa, reparanchej imayna kʼachitutapunichus tukuy imata ruwasqanta. Chaytaj yachachiwanchej payqa may yachayniyojpuni kasqanta. Chantapis piensarina may chhika mikhunasta mikhurispa kusirikuyta atisqanchejpi. Chayqa rikuchiwanchej Jehová munakuwasqanchejta. Paypa ruwasqasninpi kʼacha kaykunasninta reparayqa, yanapawanchej payta astawan rejsinapaj, paymantaj astawan qayllaykunapaj. Kunantaj qhawarina imaynasmantachus Jehová ruwasqasninwan sumaj imasta yachachiwasqanchejta.

6. ¿Imatataj yuyarichiwanchej cigüeñas waj lugarman phawapusqanku?

⁶ Jehovaqa nin maykʼajchus imapis ruwakunanta. Sapa wata israelitasqa febrero tukukuymanta  mayo khuskan killakama, rikojpuni kanku cigüeñasta norte ladoman ripushajta. Jehovaqa israelitasman nerqa: “Cigüeñapis yachan ima tiempochus waj lugarman phawapunan kasqanta”, nispa (Jer. 8:7). Imaynatachus Jehovaqa nerqa maykʼajchus cigüeñas waj lugarman phawapunankuta, ajinallatataj ninña maykʼajchus juiciopi nisqanta ruwanantapis. Pʼisqosta waj lugarman phawapushajta rikuspa, yuyarikunchej Jehovaqa kay sajra mundota chinkachinanpaj uj tiempota ‘señalasqantaña’, chayta ruwananmantataj mana iskayrayanchejchu (Hab. 2:3).

7. ¿Imatataj patata phawaj pʼisqosmanta yachakunchej? (Isaías 40:31).

⁷ Jehovaqa kamachisninman kallpata qon. Payqa Isaiasnejta kamachisninman nerqa pisi kallpas kashajtinku chayri desanimasqas kashajtinku, kallpata qonanta ‘águilas jina patata phawarinankupaj’ (Isaías 40:31 leey). Israelitasqa aguilasta rikojpuni kanku imaynatachus mana alasninkuta anchata kuyuchispalla phawasqankuta. Aguilasqa ajinata phawanku pataman phukoj wayrawan yanapachikusqankurayku. Chaytaj yuyarichiwanchej Jehovaqa noqanchejmanpis kallpata qonawanchejta, imaynatachus aguilasta yanapan ajinata. Chayrayku uj pʼisqota allin patata, mana alasninta anchata kuyuchispalla phawashasqanta rikuspaqa, yuyarikuna Jehovaqa problemasninchejta aguantanapaj kallpata qonawanchejta.

8. 1) ¿Imatá Job Diospa ruwasqasninmanta yachakorqa? 2) ¿Imatá noqanchejpis Diospa ruwasqasninmanta yachakunchej?

⁸ Jehovaqa atienekunapaj jina. Payqa Jobwan parlashaspa yanaparqa paypi astawan atienekunanpaj (Job 32:2; 40:6-8). Jehovaqa payman ashkha ruwasqasninmanta parlarqa, chaykunamanta wakin karqanku estrellas, phuyus, rayos ima. Animalesmantapis parlallarqataj, chaykunamanta wakin karqanku kʼita toro, caballo ima (Job 38:32-35; 39:9, 19, 20). Tukuy chaytaj Jobta yanaparqa mana Jehová may atiyniyoj kasqanta reparanallanpajchu, manaqa munakuyniyoj, may yachayniyoj kasqanta reparananpajpis. Jehová Jobwan parlarisqanqa payta yanaparqa ni jaykʼaj jina astawan Jehovapi atienekunanpaj (Job 42:1-6). Noqanchejpis Jehovaj ruwasqasninmanta yachakuspaqa, yuyarikunchej payqa noqanchejmanta nisqa may yachayniyoj, may atiyniyojtaj kasqanta. Chantapis tukuy problemasninchejta chinkachiyta atin, chinkachenqapunitaj. Chaypi piensariytaj paypi astawan atienekunapaj yanapawanchej.

9, 10. ¿Imatataj Jehovamanta yachachiwanchej intiwan parawan?

⁹ Jesusqa Diospa ruwasqasninta may sumajta rejserqa. Payqa “sumaj maestro” kasqanrayku, Tatanta yanaparqa tukuy imata ruwaypi (Pro. 8:30). Kay jallpʼapi kashaspataj, Diospa ruwasqasninwan yachachisqasninman Tatanmanta ashkha imasta yachacherqa. Chaykunamanta wakinta qhawarina.

¹⁰ Jehovaqa tukuyman munakuyninta rikuchin. Jesusqa Orqopi Yachachishaspa, discipulosninman parlarqa intimantawan paramantawan. Chaykunataqa kausanapaj necesitanchejpuni. Jinapis ashkha runasqa mana chay imaspi tʼukuriyta yachankuchu. Jehovaqa munakuyniyoj kasqanrayku tukuypaj intita llojsichimun, parachimunpis, payta mana sirvejkunapajpis (Mat. 5:43-45). Jesusqa chay iskay imasmanta parlaspa, discipulosninman yachacherqa Jehovaqa tukuy runasta munakunanchejta munasqanta. Inti chinkaykapushajtin kʼachituta cielo pukayarisqanta rikuspa, chayri chhulla parita frescariwajtinchej, piensarina Jehovaj munakuyninpi, tukuytataj uj rejllata qhawasqanpi. Jehová ajina kasqanqa, sonqonchejta aysanman tukuyman predicaspa ajina munakuyllatataj rikuchinapaj.

11. ¿Imaynatá kallpachawasunman pʼisqosta phawaykachashajta rikuy?

 ¹¹ Jehovaqa kausakunapaj imatachus necesitasqanchejta qowanchej. Jesusqa Orqopi Yachachishaspa nillarqataj: “Allinta qhawariychej pʼisqosta: Mana tarpunkuchu, nitaj ruthunkuchu, nillataj pirwaspipis jallchʼankuchu. Cielopi kaj Tataykichejtaj paykunata mikhuchin”, nispa. Chayta uyarejkunaqa, ichapis pʼisqosta chay chaynejta phawaykachashajta rikunkuman karqa Jesús kayta tapushajtin: “¿Manachu qankunaqa aswan valorniyojraj kankichej chay pʼisqosmanta nisqaqa?”, nispa (Mat. 6:26). Chaywan Jesusqa yuyarichiwarqanchej Jehovaqa cuidanawanchejtapuni (Mat. 6:31, 32). Jesús chayta yachachisqanqa, kunankamapis kallpachashallawanchejpuni. Españamanta uj sipas precursoraqa tiyakunanpaj uj allin wasisituta mana tarikuyta atisqachu, chayraykutaj desanimasqa kasharqa. Jinapis pʼisqetus mujitusta, frutitasta mikhushasqankuta rikuspa, niña desanimasqachu kasharqa. Pay nin: “Chay pʼisqetusta rikoyqa yuyarichiwarqa Jehovaqa paykunata cuidasqantapuni, noqatapis cuidanallawantataj”, nispa. Pisi tiemponmantaj tiyakunanpaj uj wasita tarikorqaña.

12. Mateo 10:29-31 nisqanman jina, ¿imatataj pʼisqetus Jehovamanta yachachiwanchej?

¹² Jehovaqa sapa ujninchejta may valorniyojpaj qhawawanchej. Jesusqa apostolesninta niraj predicaj kachashaspa, runas churanakusqankuta mana manchachikunankupaj yanaparqa (Mateo 10:29-31 leey). Chaypajtaj Israelpi aswan rejsisqa pʼisqetusmanta paykunaman parlarqa. Chay tiempopi chay pʼisqetusqa may pisisitulla valej kanku. Jinapis Jesusqa discipulosninman nerqa: “Ni uj pʼisqetullapis pampaman urmanchu mana Tataykichejpa yachanantaqa”, nispa. Chaymantataj nerqa: “Qankunaqa ashkha pʼisqetusmantapis astawanraj valenkichej”, nispa. Ajinamanta sutʼita rikucherqa Jehovaqa sapa ujninkuta may valorniyojpaj qhawasqanta. Chaytaj paykunata yanaparqa qhatiykachasqa kayta mana manchachikunankupaj. Jesuspa discipulosnenqa llajtaspi, ranchospi predicashaspa, sapa chay pʼisqetusta rikuspachá Jesuspa nisqanta yuyarikoj kanku. Qanpis uj pʼisqetuta rikuspa, yuyarikuy Jehovapaj may valorniyoj kasqaykita. Imajtinchus Jehovapajqa qanpis ‘ashkha pʼisqetusmanta’ astawanraj valenki. Jehovaj yanapayninwanqa ima churanakuytapis mana manchachikunaykichu tiyan (Sal. 118:6).

13. ¿Imatá ruwasunman Jehovaj ruwasqasninmanta yachakunallapajpuni?

¹³ Jehovamanta yachakullasunmanpuni ruwasqasninta qhawarispa. Tiempochakunanchej tiyan Jehovaj ruwasqasninta sumajta qhawarinapaj, imatachus Jehovamanta yachachiwasqanchejpitaj tʼukurinapaj. Ichapis chayta ruwayqa mana atikullanmanchu. Camerunmanta hermananchej Géraldine nin: “Llajtallapi uywakusqayrayku, mayta kallpachakunay karqa Jehovaj ruwasqasninta sumajta qhawarinaypaj”, nispa. Alfonso sutiyoj ancianotaj nin: “Jehovaj ruwasqasninta qhawarinaypajqa tiempochakunay  tiyan. Ajinamanta sapallay kashaspa Jehovaj ruwasqasninta sumajta qhawarinaypaj, imatachus paymanta yachachiwasqanpitaj tʼukurinaypaj”, nispa.

14. ¿Imatataj David yachakorqa Diospa ruwasqasninpi tʼukurispa?

¹⁴ Rey Davidqa Diospa ruwasqasninpi mayta tʼukurej. Payqa Jehovaman nerqa: “Makiykiwan ruwasqasniykita qhawarispa, jinallataj cielota, killata, ruwasqayki estrellastapis qhawarispaqa, noqa nini: ¿Imataj wañoj runa kasqa paymanta yuyarikunaykipajri?”, nispa (Sal. 8:3, 4). Davidqa tutan estrellasta qhawarispa mana kʼachitu kasqallankutachu qhawarej, manaqa tʼukurej imatachus Jehovamanta chaykuna yachachisqanpi. Ajinamanta repararqa Jehovaqa jatun Dios kasqanta. Waj kutispitaj Davidqa piensarerqa imaynatachus mamanpa wijsanpi wiñasqanpi. Tʼukunapaj jina kasqanpi piensarispataj, astawan agradecekorqa Jehová may yachayniyoj kasqanmanta (Sal. 139:14-17).

15. Jehovaj ruwasqasninta qhawarispa, ¿reparayta yachankichu kʼacha kaykunasninta? Sutʼinchariy (Salmo 148:7-10).

¹⁵ David jina noqanchejpis mana karustachu rina tiyan Jehovaj ruwasqasninpi tʼukurinapaj. Tiyakunchej chaypi imaschus kasqanta sumajta qhawarispaqa, reparayta atisun Jehovaj ashkha kʼacha kaykunasninta. Intej kʼajayninta cuerponchejpi sientespa, reparana imayna atiyniyojchus Jehová kasqanta (Jer. 31:35). Uj pʼisqetuta thapachakushajta rikuspataj, piensarina imayna yachayniyojchus Jehová kasqanpi. Uj alqetuta chupanta japʼikuyta munaspa muyushajta rikuspataj, piensarina Jehová kusikoj Dios kasqanpi. Uj mamata wawitanta pujllarichishajta rikuspataj, Jehová munakuyniyoj kasqanmanta agradecekuna. Diospa tukuy ruwasqasnenqa jatunpis juchʼuypis kachunku, karupipis chayri qayllanchejpipis kachunku, Jehovata jatunchanku. Sapa kuti chaykunata sumajta qhawarispataj Tatanchej Jehovamanta ashkhata yachakusunman (Salmo 148:7-10 leey).

16. ¿Imatataj sapa kuti ruwananchej tiyan?

¹⁶ Diosninchej jina yachayniyoj, munakuyniyoj, tukuy imata ruwayta yachaj, atiyniyojqa mana kanchu. Chaykunata, waj imastapis reparayta atisunman ruwasqasninta sumajta qhawarispa. Sapa kuti tiempochakuna Jehovaj ruwasqasninta qhawarispa kusikunapaj, imatachus paymanta yachachiwasqanchejpitaj tʼukurinapaj. Chayta ruwasun chayqa, Ruwawajninchej Jehovaman sapa kuti astawan qayllaykusun (Sant. 4:8). Qhepan yachaqanapi yachakusun, imaynatachus tatas Jehovaj ruwasqasninwan wawasninkuta Jehovaman qayllaykunankupaj yanapanankuta.