Ir al contenido

Ir al índice

KʼUTUNEM 12

Chojchoman chrij ri jastaq ubʼanom ri Jehová rech kqetaʼmaj más uwach

Chojchoman chrij ri jastaq ubʼanom ri Jehová rech kqetaʼmaj más uwach

«Are kʼu ri man ilitajel ta wi ri Dios kuyaʼ ketaʼmatajik, we kchomax ri ubʼanom ri areʼ» (ROM. 1:20).

BʼIXONEM 6 Ri kaj kuya ubʼixik ri ujuluwem ri Dios

RI KQETAʼMAJ NA a

1. ¿Jas xubʼan ri Job rech xretaʼmaj más uwach ri Jehová?

 QASTZIJ riʼ che ri tzijonem más xumay ri Job are ri xubʼan rukʼ ri Jehová chuwach ri ubʼanom kukʼ nikʼaj chi winaq. Ri Jehová xubʼij che ri Job che kchoman chrij ri jastaq ubʼanom. Rukʼ wariʼ xretaʼmaj che ri Jehová kʼo nim unojibʼal y che keʼuchajij ri upatanelabʼ. Jun kʼutbʼal, ri Job xrilo che we ri Jehová kuya ri kajwataj chke ri chikop xuqujeʼ kkunik kuya ri rajawaxik chke ri winaq (Job 38:39-41; 39:1, 5, 13-16). Are chiʼ ri Job xchoman chrij ri ubʼanom ri Jehová xretaʼmaj kʼi ubʼantajik.

2. ¿Jas kbʼanow chqe che kojchoman ta chrij ronojel ri jastaq ubʼanom ri Dios?

2 Ri oj xuqujeʼ kojkunik kqil ronojel ri ubʼanom ri Dios rech kqetaʼmaj más uwach. Are kʼu, weneʼ jujun mul kʼax ubʼanik wariʼ. ¿Jasche? Rumal che we oj kʼo pa jun nimalaj tinamit, kojkun taj kqil ri jeʼlalaj taq jastaq ubʼanom ri Dios. Y we oj kʼo pa jun alaj aldea weneʼ kʼo ta qatiempo che rilik. Rumal laʼ, chanim riʼ chqilaʼ jasche rajawaxik kqatas qatiempo che rilik ronojel ri jastaq ubʼanom ri Dios. Xuqujeʼ chqilaʼ ri xkibʼan ri Jehová y ri Jesús che kikojik rech kʼo kketaʼmaj ri winaq chrij, y ri rajawaxik kqabʼan oj rech amaqʼel kojchoman chrij ri ubʼanom ri Dios.

¿JASCHE RAJAWAXIK KOJCHOMAN CHRIJ RI UBʼANOM RI DIOS?

Ri Jehová xraj che ri Adán kkikot rukʼ ri jastaq che ubʼanom y kukoj kibʼiʼ ri e chikop. (Chawilaʼ ri párrafo 3).

3. ¿Jas xubʼan ri Jehová che ukʼutik che kraj kkikotik ri Adán?

3 Ri xraj ri Jehová are che ri nabʼe winaq kkikot rukʼ ronojel ri xubʼano. Rumal laʼ, xuya ri Adán pa jun kotzʼiʼjalaj ulew rech kuqʼatuj, kutik uwach y kuchajij (Gén. 2:8, 9, 15). Chixchoman chrij ri xunaʼ ri Adán are chiʼ xrilo che xekʼiy ri xutiko y are chiʼ ri qʼayes y ri e cheʼ xekotzʼiʼjanik. Uchajixik ri kotzʼiʼjalaj Edén sibʼalaj nim ubʼanik. Xuqujeʼ ri Jehová xubʼij che ri Adán che kukoj kibʼiʼ konojel ri chikop (Gén. 2:19, 20). Ri Jehová kkunik kubʼan ronojel wariʼ are kʼu xuya che ri Adán che kubʼano rumal che nim xril wi. Xril na riʼ ri Adán ri kibʼantajik ri chikop tekʼuriʼ xukoj kibʼiʼ. Jun utzalaj chak xyaʼ che rumal che rukʼ wariʼ xrilo che ri Jehová sibʼalaj nim unojibʼal y sibʼalaj mayibʼal ri jastaq xubʼano.

4. a) ¿Jasche rajawaxik kojchoman chrij ri ubʼanom ri Jehová? b) ¿Jas más utz kawil che ronojel ri ubʼanom ri Jehová?

4 ¿Jasche rajawaxik kojchoman chrij ri ubʼanom ri Jehová? Rumal che are ri areʼ kbʼin chqe, kubʼij: «Chixkaʼyampeʼ chikaj, chiwilaʼ kʼut». Y tekʼuriʼ kutaʼ chqe: «¿Jachin xbʼanow ronojel waʼ?». Awetaʼm chi ri urespuesta (Is. 40:26). Xaq xiw ta xubʼan ri Jehová mayibʼalalaj taq jastaq pa ri kaj, xaneʼ xuqujeʼ xubʼan ri uwach Ulew y ri mar rech kqetaʼmaj más chkij (Sal. 104:24, 25). Y chatchoman chrij ri xubʼan che qabʼanik oj rech kojkunik kqil ri jeʼlalaj taq jastaq ubʼanom. Rumal laʼ xuya ri qabʼaqʼwach, ri qatzaʼm, ri qaqʼ, ri e qaxikin y ri e qaqʼabʼ.

5. Junam rukʼ ri kubʼij Romanos 1:20, ¿jasche rajawaxik kojchoman chrij ri ubʼanom ri Jehová?

5 Ri Biblia kukʼut chqawach jas jun chi rumal che rajawaxik kojchoman chrij ri jastaq ubʼanom ri Dios: kojutoʼ che uchʼobʼik más uwach (chasikʼij uwach Romanos 1:20). Jun kʼutbʼal, ri xubʼan che ubʼanik ronojel ri jastaq cho ri uwach Ulew kukʼut ri unojibʼal. Y xukʼutu che kojuloqʼoqʼej are chiʼ xubʼan kʼi uwach jastaq ktijowik. Are chiʼ kojchoman chrij ronojel ri jastaq ubʼanom ri Jehová más kqetaʼmaj uwach y kojqebʼ rukʼ. Are kʼu, chqilaʼ ri kraj ri Jehová che kqetaʼmaj chrij ronojel ri ubʼanom.

RI DIOS KUKOJ RI JASTAQ UBʼANOM RECH KQETAʼMAJ UWACH

6. ¿Jas kqetaʼmaj chkij ri cigüeñas?

6 Kʼo jun uhorario ri Jehová. Ojer kanoq, ronojel taq junabʼ, ri israelitas xkilo che ri cigüeñas kebʼe pa ri norte pa ri ukʼisbʼal febrero y pa unikʼajil mayo. Rumal laʼ, ri Jehová xubʼij wariʼ chke ri israelitas: «Ri cigüeña ri kbʼin cho ri kaj retaʼm kʼu ne jampaʼ rajawaxik ktzelejik» (Jer. 8:7). We kqilo ri Jehová xuya jun kihorario ri e chikop riʼ. Wariʼ kunaʼtasaj chqe che xuqujeʼ uchʼikom chi jun qʼij rech kresaj ri itzelal cho ri uwach Ulew. Rumal che ri Biblia kubʼij: «Kopan ri qʼijol ri chetzʼaqat we kʼutwachinik riʼ». Qas qetaʼm che kopan na wajun qʼij riʼ (Hab. 2:3).

7. Junam rukʼ ri kubʼij Isaías 40:31, ¿jas kqetaʼmaj chkij ri chikop kerapanik?

7 Ri Jehová kuya kichuqʼabʼ ri upatanelabʼ. Ri Jehová xubʼij che ri Isaías che are chiʼ ri upatanelabʼ kkinaʼo che kʼo ta kichuqʼabʼ, ri areʼ keʼutoʼ na rech «kekunik kerapapik jachaʼ ri kot» (chasikʼij uwach Isaías 40:31). ¿Jasche xubʼij wariʼ? Rumal che ojer kanoq ri israelitas kkil ri kkibʼan ri e kot (águilas) are chiʼ kkitzukuj ri uchuqʼabʼ ri kaqiqʼ rech kʼax ta kkibʼano kexikʼikʼik. Junam rukʼ ri kubʼan ri Jehová che kitoʼik ri e kot, je kubʼan che kitoʼik ri upatanelabʼ. Rumal laʼ, are chiʼ kawil jun alaj chikop pa ri kaj chnaʼtaj chawe che ri Jehová kuya achuqʼabʼ chuwach ri kʼax che tajin kariqo.

8. a) ¿Jas xretaʼmaj ri Job chrij ri jastaq ubʼanom ri Jehová? b) ¿Jas kqetaʼmaj oj chrij?

8 Kojkunik kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri Jehová. Ri Job xukubʼsaj más ukʼuʼx chrij ri Jehová are chiʼ xtzijon rukʼ (Job 32:2; 40:6-8). Ri Jehová xchʼaw rukʼ ri Job chrij ri chʼumil, ri sutzʼ y ri rayos. Xuqujeʼ xchʼaw chkij ri awaj, junam rukʼ ri wakax re juyubʼ y ri kej (Job 38:32-35; 39:9, 19, 20). Ronojel wariʼ xutoʼ ri Job rech xril ri uchuqʼabʼ ri Jehová, ri uloqʼoqʼebʼal y ri unojibʼal. Xuqujeʼ xutoʼ rech más xukubʼsaj ukʼuʼx chrij ri Jehová (Job 42:1-6). Junam rukʼ wariʼ, are chiʼ kqil ri ubʼanom ri Jehová kqetaʼmaj che ri areʼ más nim na ri unojibʼal y ri uchuqʼabʼ chqawach oj. Xuqujeʼ, ri areʼ kresaj na ronojel ri kʼaxkʼolil che kqariqo. Y are chiʼ kojchoman chrij wariʼ kojutoʼo rech kqakubʼsaj más qakʼuʼx chrij.

RI JESÚS XUKOJ RONOJEL RI JASTAQ UBʼANOM RI JEHOVÁ RECH XCHʼAW CHRIJ RI UTAT

9, 10. ¿Jas kukʼut chqawach chrij ri Jehová ri usaqil ri qʼij y ri jabʼ?

9 Ri Jesús qas retaʼm ronojel ri jastaq che xubʼan ri Jehová. Rumal che xutoʼ ri uTat che ubʼanik ronojel (Prov. 8:30). Tekʼuriʼ, are chiʼ xkʼojiʼ cho ri uwach Ulew, xchʼaw kukʼ ri utijoxelabʼ chrij ri ubʼanom ri Jehová rech kʼo kketaʼmaj chrij. Chqilaʼ jujun chke.

10 Ri Jehová kukʼut ri uloqʼoqʼenik chke konojel ri winaq. Pa ri Sermón del Monte, ri Jesús xchʼaw chrij ri usaqil ri qʼij y ri jabʼ che e kʼi winaq weneʼ kechoman ta chrij, are kʼu sibʼalaj nim ubʼanik. Rumal che ri Jehová sibʼalaj kloqʼoqʼenik kresaj lo ri Qʼij pa kiwiʼ ri winaq chi e utz chi man e utz taj. Kuya ri jabʼ pa kiwiʼ ri winaq chi e sukʼ chi man e sukʼ taj (Mat. 5:43-45). Ri Jesús xukoj wajun kʼutbʼal rech oj xuqujeʼ keqaloqʼoqʼej ri winaq. Are chiʼ kqil jun utzalaj ubʼenbʼal qʼij y are chiʼ tajin kubʼan jun musmul jabʼ chojchoman chrij ri uloqʼoqʼenik ri Jehová. Wajun kʼutbʼal riʼ kojutoʼo rech kqatzijoj más ri utzij ri Dios chke konojel kiwach winaq.

11. ¿Jasche kukubʼsaj qakʼuʼx are chiʼ keqalwachij ri alaj taq chikop kerapanik?

11 Ri Jehová kuya ri kajwataj chqe rech oj kʼaslik. Ri Jesús xuqujeʼ xubʼij wariʼ pa ri Sermón del Monte: «Chiwilampeʼ ri chikop aj uwo kaj ri e kʼo kixikʼ. Ri e areʼ man ketikonij taj, man keqʼatow taj, man kemulin ta pa kʼuja. Ri iTat kʼut ri kʼo chilaʼ chikaj ketzuquwik». Weneʼ are chiʼ xutaʼ wariʼ xeqʼax jujun chikop pa ri kaj: «¿La ma ta are nim na iqʼij ix chkiwach ri e areʼ?» (Mat. 6:26). Rukʼ wariʼ xunaʼtasaj chqe che ri Jehová amaqʼel kuya ri kajwataj chqe (Mat. 6:31, 32). Wajun kʼutbʼal riʼ che xuya kan ri Jesús e utoʼm ri upatanelabʼ ri Dios kimik. Jun precursora re España sibʼalaj xbʼisonik rumal che kuriq ta rachoch. Are kʼu are chiʼ xeril ri alaj taq chikop che kerapanik tajin kkitij kiwa, xuchomaj che we ri Jehová kuya kiwa ri alaj taq chikop xuqujeʼ kuya ri kajwataj che areʼ. Y qas je xkʼulmatajik, are chiʼ qʼaxinaq chi kebʼ oxibʼ qʼij ri qachalal xuriq jun rachoch.

12. Junam rukʼ ri kubʼij Mateo 10:29-31, ¿jas kqetaʼmaj chkij ri alaj taq chiʼochi?

12 Ri Jehová nim kojril wi chqajujunal. Are chiʼ ri Jesús xeʼutaq bʼi ri utijoxelabʼ che utzijoxik ri utzij ri Dios, xchʼaw chkij ri e chiʼochi (gorriones) rech kkixibʼij ta kibʼ chuwach ri kʼax che kkiriqo (chasikʼij uwach Mateo 10:29-31). Pa riʼ ri tiempo paqal ta kajil ri alaj taq chiʼochi. Are kʼu ri Jesús xubʼij chke ri utijoxelabʼ: «Mawi kʼu jun chke ktzaq pa ulew, we ta ma ta are ri urayibʼal ri iTat». Xuqujeʼ xubʼij: «Ri ix kʼo na iwajil chkiwach kʼi chiʼochi». Rukʼ wariʼ xunaʼtasaj chke che nim kibʼanik chuwach ri Jehová. Y xeʼutoʼ rech kkixeʼj ta kibʼ chuwach ri kʼax kbʼan chke. Qas xnaʼtaj riʼ chke ri xubʼij kan ri Jesús are chiʼ kkil ri alaj taq chiʼochi. Rumal laʼ, are chiʼ keʼawil ri alaj taq chikop che kerapanik chnaʼtaj chawe che nim katril wi ri Jehová rumal che más nim na abʼanik «chkiwach [ri] chiʼochi». Rukʼ ri utobʼanik ri Dios ri at katkunik kachʼij ri kʼax kbʼan chawe (Sal. 118:6).

¿JAS RAJAWAXIK KQABʼANO RECH KQAYA TA KAN RETAʼMAXIK CHRIJ RI JASTAQ UBʼANOM RI JEHOVÁ?

13. ¿Jas rajawaxik kqabʼano rech kqetaʼmaj más chrij ri jastaq ubʼanom ri Jehová?

13 Kqetaʼmaj más uwach ri Jehová are chiʼ kojchoman chrij ri jastaq ubʼanom. Rumal laʼ, rajawaxik kqatas qatiempo rech kqil ri ubʼanom y kojchoman chrij ri kukʼut chqawach chrij areʼ. Weneʼ jujun taq mul kʼax ubʼanik wariʼ. Jun qachalal re Camerún Géraldine ubʼiʼ, kubʼij: «Rumal che pa jun nimalaj tinamit xinkʼiy wi, rajawaxik kinkoj nuchuqʼabʼ rech kinchoman chrij ri jastaq ubʼanom ri Dios». Jun chi qachalal Alfonso ubʼiʼ, kubʼij: «Ri inutoʼm in are che kintas nutiempo rech xaq nutukel kinkʼojiʼk y kinchoman chrij ri ubʼanom ri Jehová».

Are chiʼ xchoman ri David chrij ri jastaq ubʼanom ri Jehová, kʼi xretaʼmaj chrij. (Chawilaʼ ri párrafo 14).

14. ¿Jas xretaʼmaj ri David are chiʼ xchoman chrij ri jastaq ubʼanom ri Jehová?

14 Ri qʼatal tzij David xchoman chrij ri jastaq ubʼanom ri Jehová. Rumal laʼ xubʼij: «Are taq kinwil ri kaj ri qas ri lal xbʼanow la, ri ikʼ xuqujeʼ taq ri chʼumil ri xekoj la chuwach, kinchomaj: ¿Jas kux ri winaq?» (Sal. 8:3, 4). Ri David xaq xiw ta xkaʼy che ri jeʼlalaj taq chʼumil cho ri kaj xaneʼ xuqujeʼ xchoman chrij ri kukʼut chuwach chrij ri Jehová. Rumal laʼ, xuchʼobʼo che ri Jehová kʼo nimalaj uchuqʼabʼ. Y pa nikʼaj chi mul xchoman chrij ri xubʼan ri Jehová che ukʼiyisaxik chupam ri unan. Are chiʼ xubʼan wariʼ más xumay ri unojibʼal ri Jehová (Sal. 139:14-17).

15. ¿La awilom ri ubʼantajik ri Jehová pa ri e jastaq ubʼanom? Chayaʼ jujun kʼutbʼal (Salmo 148:7-10).

15 Junam rukʼ ri xubʼan ri David, chojchoman chrij ri jastaq che kʼo chqanaqaj che ubʼanom ri Jehová. Je wariʼ kojkunik kqil kʼi chke ri ubʼantajik ri Jehová. Jun kʼutbʼal, chqilaʼ ri uchuqʼabʼ ri Jehová are chiʼ kqanaʼ ri uqʼaqʼal ri qʼij (Jer. 31:35). Chojchoman chrij ri unojibʼal are chiʼ kqil jun alaj chikop che tajin kubʼan usok. ¿Jas kqetaʼmaj chrij ri Jehová are chiʼ kqil jun alaj tzʼiʼ ketzʼan rukʼ ri ujeʼ? Kqetaʼmaj che are jun Dios kkikotik. Y are chiʼ kqil jun nan tajin ketzʼan rukʼ ri alaj ral chqamaltyoxij ri uloqʼoqʼenik ri Jehová. Kʼo kʼi kojkunik kqetaʼmaj chrij ronojel ri ubʼanom ri qaTat, paneʼ e nimaʼq o e nitzʼaq, naj e kʼo wi o naqaj, are kʼu kukʼut ri ubʼantajik (chasikʼij uwach Salmo 148:7-10).

16. ¿Jas rajawaxik kqabʼano?

16 Xaq xiw ri Jehová kʼo nimalaj unojibʼal, uchuqʼabʼ y kloqʼoqʼenik. Kojkunik kqetaʼmaj más ri ubʼantajik pa ri e jastaq che ubʼanom xaq xiw che rajawaxik kojchoman chrij. Rumal laʼ chqatasaʼ qatiempo che kilik ri jastaq ubʼanom ri Dios y chojchoman chrij jas kukʼut chqawach, jeriʼ kojqebʼ más rukʼ (Sant. 4:8). Pa ri jun chi kʼutunem kqetaʼmaj na jas kkibʼan ri e tat nan che ukojik ronojel ri jastaq ubʼanom ri Dios rech ri e kalkʼwal kekunik kketaʼmaj más uwach ri Jehová.

BʼIXONEM 5 E mayibʼal ri e uchak ri Dios

a Sibʼalaj mayibʼal rilik ronojel ri ubʼanom ri Jehová, are chiʼ kqanaʼ ri uqʼaqʼal ri Qʼij xuqujeʼ are chiʼ kqil ri bʼanom che ubʼanik jun alaj kotzʼiʼj. Rumal che rukʼ wariʼ kojkunik kqetaʼmaj uwach. Pa wajun kʼutunem riʼ kqetaʼmaj na jasche rajawaxik kqatas qatiempo che rilik ri ubʼanom ri Dios y jas kqabʼano rech kojqebʼ más rukʼ.