1. O le ā se auala na aʻoaʻoina ai e Iopu uiga matagofie o Ieova?

 E TELE talanoaga na faia e Iopu, ae e tasi le talanoaga atonu na matuā matilatila lava iā te ia, o le la talanoaga ma Ieova le Atua. I lenā taimi, na fetalai ai Ieova iā Iopu ina ia mātau nisi o mea mataʻina na ia faia. O le faia faapea, na faamalosia ai le mautinoa o Iopu i le atamai o Ieova, ma e mafai ona Ia tausia ana auauna. O se faataʻitaʻiga, na faamanatu atu e le Atua iā Iopu e na te tausia manu. O lea, e mafai foʻi e le Atua ona tausia Iopu. (Iopu 38:39-41; 39:1, 5, 13-16) O le mātauina e Iopu o mea o le foafoaga, na fesoasoani iā te ia e aʻoaʻoina ai le tele o mea e faatatau i uiga o lona Atua.

2. Aiseā e ono avea ai o se luʻi le mātauina o foafoaga a Ieova?

² E mafai foʻi ona tatou aʻoaʻoina atili e uiga i lo tatou Atua, pe a tatou mātauina ana galuega o le foafoaga. Peitaʻi, atonu e lē faigofie i taimi uma lo tatou faia faapea. Pe afai o loo tatou nonofo i se taulaga, e ono itiiti la mea o le foafoaga e tatou te vaaia i aso taʻitasi. E tusa foʻi pe e tatou te nonofo e latalata i mea o le foafoaga, atonu e tatou te manatu e leai se taimi e mātauina ai na mea. O lea la, seʻi o tatou talanoaina ni māfuaaga e tāua ai ona faaalu se taimi ma fai ni taumafaiga e mātau ai mea o le foafoaga. O le a talanoaina foʻi auala na faaaogā ai e Ieova ma Iesu mea o le foafoaga e aʻoaʻo atu ai, ma mea e tatou te faia ina ia aʻoaʻo atili ai ni lesona mai i mea o le foafoaga.

3. E faapefea ona tatou iloa na finagalo Ieova ia maua e Atamu le olioli mai i mea o le foafoaga?

³ Na finagalo Ieova ia maua e le uluaʻi tagata le olioli mai i mea o le foafoaga. Ina ua foafoaina e le Atua Atamu, na Ia tuuina o ia  i se parataiso matagofie e ola ai, ma tuuina atu iā te ia se galuega ina ia galueaʻiina ma faalautele atu le parataiso. (Kene. 2:8, 9, 15) Seʻi faaata le fiafia tele o Atamu a o ia mātauina le tutupu aʻe o fatu ma le fuga mai o fugālaau. Maʻeu se faaeaga na tuuina atu iā Atamu o le tausia o le faatoʻaga o Etena! Na tuu atu foʻi e Ieova iā Atamu se isi faaeaga, o le faaigoa lea o manu eseese uma. (Kene. 2:19, 20) Na mafai lava e Ieova ona faaigoa na manu. Peitaʻi, na ia tuuina atu iā Atamu lenā faaeaga. E mautinoa na mātau lelei e Atamu ituaiga manu ma o latou uiga, a o leʻi filifili se igoa e faaigoa ai. E lē taumatea na matuā fiafia lava Atamu i lenā galuega, ona na faalolotoina ai lona talisapaia o le atamai o lona Tamā, ma le matagofie ma ofoofogia o ana foafoaga.

4. (a) O le ā se tasi o māfuaaga e tatau ai ona tatou mātauina mea o le foafoaga? (e) O ā mea patino o le foafoaga e te fiafia i ai?

⁴ O se tasi o māfuaaga e tatau ai ona tatou mātauina mea o le foafoaga, ona e finagalo Ieova ia tatou faia faapea. Ua ia valaaulia i tatou: “Ia outou tetepa aʻe i le lagi ma vāai.” Ona ia fetalai mai lea, “O ai ua na faia ia mea?” E manino le tali. (Isa. 40:26) Ua tumu le lagi, le lalolagi ma le sami i galuega matagofie a Ieova ma e mafai ona tatou aʻoaʻoina mai ai ni lesona. (Sala. 104:24, 25) Seʻi mātau le auala na foafoaina ai i tatou e le Atua. Ua tuuina e le Atua i totonu iā i tatou le tomai ina ia talisapaia ai mea matagofie o le foafoaga. E mafai foʻi ona tatou olioli i mea eseese o le foafoaga, ona ua tuuina e le Atua i totonu iā i tatou lagona e lima e pei o le vaai, faalogo, paʻi, tofo, ma le sogisogi.

5. E tusa ai o le Roma 1:20, e faapefea ona aogā iā i tatou le mātauina o foafoaga a Ieova?

⁵ Ua faailoa mai i le Tusi Paia se isi māfuaaga tāua e tatau ai ona tatou mātauina mea o le foafoaga. E tatou te aʻoaʻoina mai ai uiga o Ieova. (Faitau le Roma 1:20.) O se faataʻitaʻiga, seʻi mātau le auala matagofie na foafoaina ai e Ieova mea. Pe e lē o faailoa mai ai ea le atamai o le Atua? Ia mafaufau foʻi i meaʻai eseese e tatou te maua ai le fiafia. O se faamaoniga manino lenā o lona alofa mo i tatou. Pe a tatou malamalama i uiga o Ieova mai i mea na ia foafoaina, o le a tatou iloa lelei ai o ia ma uunaʻia ai i tatou ia mafuta vavalalata atu iā te ia. Seʻi o tatou iloiloina la nisi o auala na faaaogā ai e Ieova le foafoaga e aʻoaʻo ai ni lesona tāua i tagata.

6. O le ā le lesona e tatou te aʻoaʻoina mai i le mātauina o manulele e felelei i isi nofoaga?

⁶ E faatulaga e Ieova taimi e faataunuu ai mea. I tausaga uma e amata mai i le faaiʻuga o Fepuari seʻia oo i le ogatotonu o Me, e vaaia ai  e tagata Isaraelu kasita o felelei atu i le itu i mātū. Na fetalai atu le Atua i tagata Isaraelu: “E oo lava i le kasita i le lagi, ua ia iloa lelei ona tau.” (Iere. 8:7) E pei lava ona faatulaga e Ieova le tau mo nei manulele e felelei ai i isi nofoaga, ua ia faatulaga foʻi se taimi e faaoo mai ai lana sala faafaamasinoga. I aso nei, a o tatou mātauina manulele o felelei i isi nofoaga, ua faamanatu mai ai e mafai ona tatou maufaatuatuaina Ieova, e iai lana “aso atofaina” e faaumatia ai lenei lalolagi amioleaga.​—Sapa. 2:3.

7. O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai i le mātauina o le auala e lele ai se manulele? (Isaia 40:31)

⁷ E foaʻi e Ieova le malosi i ana auauna. Na folafola atu e Ieova iā Isaia, o le a ia foaʻi atu le malosi i ona tagata ina ia latou “ō aʻe e pei ua iā i latou ni apaʻau o aeto” pe a latou lagona le lē lavavā ma le lotovaivai. (Faitau le Isaia 40:31.) E masani ona vaaia e tagata Isaraelu aeto o felelei e aunoa ma le apatā o o latou apaʻau. E faaaogā e aeto le ʻea māfanafana e faaopeopea ai. E pei lava ona foaʻi e Ieova le malosi i na manufelelei, e na te foaʻi foʻi le malosi i ana auauna. Maʻeu se faamanatu tāua! O lea, pe a e vaaia se manulele o loo lele maualuga i le lagi e aunoa ma le apatā o ona apaʻau, ia e manatua e mafai e Ieova ona foaʻi atu iā te oe le malosi e taulima ai ou faafitauli.

8. O le ā na aʻoaʻoina e Iopu mai i galuega o le foafoaga a le Atua, ma o le ā e tatou te aʻoaʻoina mai ai?

⁸ E tatau ona tatou maufaatuatuaina Ieova. Na fesoasoani Ieova iā Iopu ina ia faamalosia atili lona maufaatuatuaina o ia. (Iopu 32:2; 40:6-8) I le la talanoaga ma Iopu, na faailoa atu ai e Ieova le tele o mea o le foafoaga e aofia ai fetu, o ao, ma le emo o uila. Na fetalai foʻi Ieova e faatatau i manu, e aofia ai le povi poʻa o le vao ma le solofanua. (Iopu 38:32-35; 39:9, 19, 20) O na mea uma ua faamaonia ai le ofoofogia o le mana o le Atua, lona alofa, ma le tele o lona atamai. Maʻeu le aogā o lenei talanoaga, ona na faamalosia ai le maufaatuatuaina e Iopu o Ieova i lenā taimi nai lo o se isi lava taimi! (Iopu 42:1-6) O lea la, pe a tatou mātauina mea o le foafoaga, ua faamanatu mai ai e sili atu ona atamai ma malosi Ieova nai lo o i tatou. E mafai foʻi ona Ia faamuta o tatou faafitauli uma. E fesoasoani lenā mea moni e faamalosia ai lo tatou maufaatuatuaina o ia.

9-10. O le ā e tatou te aʻoaʻoina e faatatau iā Ieova mai i le lā ma le timu?

⁹ Na masani lelei Iesu i le foafoaga. Talu ai ona o Iesu “o se tufuga poto,” o se faaeaga la mo ia le galulue faatasi ma lona Tamā i le foafoaina o le vateatea. (Faata. 8:30) Mulimuli ane, ina ua afio mai o ia i le lalolagi, na ia faaaogāina ai le foafoaga e aʻoaʻo ai ona soo e uiga i lona Tamā. Ia mātau nisi o lesona na ia aʻoaʻoina atu.

¹⁰ E faasafua mai e Ieova lona alofa i tagata uma. I le lauga a Iesu i luga o le mauga, na ia faauaʻi atu ai ona soo i ni vala se lua o le foafoaga, lea e lē amanaʻia e le toʻatele o tagata: o le lā ma le timu. E tāua tele nei mea mo le mauaina o le ola. E mafai lava e Ieova ona taofia na mea mai i ē e lē auauna iā te ia. Peitaʻi, o lona alofa ua ia saunia ai le lā ma le timu mo tagata uma. (Mata. 5:43-45) Na faaaogā e Iesu lenā mea e aʻoaʻo ai ona soo, e finagalo Ieova ia tatou faaalia le alofa i tagata uma. O lea la, o so o se taimi lava e tatou te vaaia ai se lā goto matagofie po o le māʻuluʻulu o le timu, e mafai ona tatou manatunatu ai i le alofa lē manatu faapito o Ieova. O le faaaʻoaʻoga a Ieova e uunaʻia ai i tatou e faaalia foʻi le alofa lē manatu faapito, e ala i le talaʻi i tagata uma.

11. E faapefea ona faalaeiauina i tatou i le mātauina o manufelelei o le lagi?

¹¹ E tausia e Ieova o tatou manaʻoga faaletino. I lenā lava lauga na fetalai ai Iesu: “Ia vaavaai  lelei i manufelelei o le lagi; e latou te lē lūlū ni fatu pe selesele, pe faaputu i se fale teuoloa, ae e fafagaina i latou e lo outou Tamā o i le lagi.” Atonu na vaaia e le aofia ni manulele o felelei aʻe ina ua fesili atu Iesu: “Pe e lē sili ea ona tāua outou i lo o na manufelelei?” (Mata. 6:26) Maʻeu se faamautinoaga alofa o le auala e tausia ai e Ieova o tatou manaʻoga faaletino! (Mata. 6:31, 32) O na lesona ua tatou aʻoaʻoina mai i mea o le foafoaga ua faalaeiauina ai pea auauna faamaoni a Ieova. Na lagona e se tuafafine paeonia talavou mai i Sepania le lotovaivai ona e leʻi mafai ona ia maua se fale lelei e nofo ai. Ae na faalaeiauina o ia ina ua ia vaaia manufelelei o loo aai i fua ma fuga o laau. Na ia faapea mai, “O na manu na faamanatu mai ai iā te aʻu le tausiga a Ieova iā i latou ma o le a tausia foʻi aʻu e Ieova.” E leʻi umi ae maua e le tuafafine se fale lelei e nofo ai.

12. E tusa ai o le Mataio 10:29-31, o le ā ua tatou aʻoaʻoina e faatatau iā Ieova mai i tamaʻi manulele?

¹² E tāua i tatou taʻitoʻatasi iā Ieova. Na fesoasoani Iesu i ona aposetolo ia foʻia lo latou fefefe i teteega, a o leʻi auina atu i latou e talaʻi. (Faitau le Mataio 10:29-31.) Na faia faapea e Iesu e ala i lona talanoa atu iā i latou e faatatau i se tamaʻi manulele na taatele i Isaraelu. I aso o Iesu, na matuā itiiti le tau o na tamaʻi manulele. Ae na ia fetalai atu i ona soo: “Pe a paʻū se tasi o na tamaʻi manulele i le eleele, e silafia lava e lo outou Tamā.” Na ia toe fetalai atu: “E sili atu ona tāua outou nai lo o tamaʻi manulele e tele.” O lenā mea na faamautinoa atu ai e Iesu i ona soo e tāua i latou taʻitoʻatasi iā Ieova. E leai la se māfuaaga e latou te fefefe ai i sauāga. E mautinoa na manatua e soo o Iesu ana fetalaiga pe a latou vāai i na tamaʻi manulele a o talaʻi i nuu ma taulaga. O lea, o so o se taimi lava e te vaaia ai se tamaʻi manulele, ia manatua e tāua oe iā Ieova ma “e sili atu ona tāua [oe] nai lo o tamaʻi manulele e tele.” O le lagolagosua a Ieova e mafai ai ona e fesagaʻia ma le mautinoa teteega.​—Sala. 118:6.

13. O le ā e fesoasoani iā i tatou e aʻoaʻoina ai lesona mai i le foafoaga?

¹³ E tele isi lesona e tatou te aʻoaʻoina e uiga iā Ieova mai i le foafoaga. E faapefea ona tatou faia faapea? Muamua, e manaʻomia ona faaalu se taimi e mātau ai le foafoaga. Lua, e manaʻomia ona tatou mafaufau i lesona e tatou te aʻoaʻoina mai ai e faatatau iā Ieova. Atonu e lē faigofie i taimi uma ona tatou faia faapea. Na faapea mai Géraldine o se tuafafine mai i Cameroon: “Talu ai na ou ola aʻe i le taulaga, na ou iloa la e tele taumafaiga e manaʻomia ina ia mātau ai mea o le natura.” Na faapea mai Alfonso o se toeaina, “Na ou iloa e manaʻomia ona sema se taimi mo aʻu lava ia e mātauina ai foafoaga a Ieova, ma manatunatu loloto i mea ou te aʻoaʻoina mai ai e faatatau iā te Ia.”

14. O le ā na aʻoaʻoina e Tavita ina ua ia manatunatu loloto i foafoaga a le Atua?

¹⁴ Na manatunatu loloto Tavita i foafoaga a le Atua. Na ia faapea atu iā Ieova: “Pe a ou vaai  atu i lou lagi, o galuega a ou tamatamaʻilima, o le masina ma fetu na e faia, o ai ea le tagata faatauvaa ua e manatu mai i ai?” (Sala. 8:3, 4) A o vaavaai totoʻa atu Tavita i le lagi i le pō, e leʻi tau ina fiafia o ia i le vaavaai atu i le feʻilafi mai o fetu. Na ia manatunatu loloto foʻi i lesona e na te aʻoaʻoina e faatatau i le Atua mai i fetu. Na ia iloa ai le silisili ese o Ieova. O nisi taimi, na manatunatu loloto Tavita i le auala ofoofogia na afuafua ai o ia i le manava o lona tinā. O le manatunatu loloto o Tavita i lenā auala ofoofogia, na faalolotoina ai lona talisapaia o le atamai o Ieova.​—Sala. 139:14-17.

15. O ā ni faaaʻoaʻoga o le foafoaga e te mātauina ai uiga o Ieova? (Salamo 148:7-10)

¹⁵ E faigofie foʻi ona tatou maua se mea o le foafoaga e manatunatu loloto i ai e pei o Tavita. E tele uiga o Ieova e tatou te aʻoaʻoina mai i mea o le foafoaga o loo siʻomia ai i tatou. O se faataʻitaʻiga, e tatou te iloa le malosi o Ieova pe a tatou lagona le māfanafana o le lā. (Iere. 31:35) E tatou te maofa i le atamai o le Atua, pe a tatou vaaia se manulele o fau sona faamoega. E tatou te mafaufau i le agamālie o Ieova, pe a tatou vaaia se tamaʻi taʻifau o taalo i lona siʻusiʻu. E tatou te faafetaia foʻi le alofa o Ieova, pe a tatou vaai i se tinā o taaalo ma lana pepe. E matuā tele avanoa e tatou te aʻoaʻoina ai e faatatau iā Ieova, ona e vivii ana foafoaga uma iā te Ia e tusa lava pe tetelē, lāiti, lata mai, pe e mamao foʻi.​—Faitau le Salamo 148:7-10.

16. O le ā e tatau ona tatou maumauaʻi e fai?

¹⁶ E sili atu le atamai, alofa, ma le malosi o lo tatou Atua ma o mea uma na ia faia e matagofie. E mafai ona tatou aʻoaʻoina nei uiga ma isi uiga pe a tatou mātauina lelei mea o le foafoaga o loo siʻomia ai i tatou. O lea, ia faatulaga e lē aunoa se taimi e mātau ai mea o le foafoaga, ma manatunatu loloto i lesona e tatou te aʻoaʻoina e faatatau iā Ieova. O le faia faapea, o le a atili ai ona tatou vavalalata atu i Lē na foafoaina mea. (Iako. 4:8) I le suʻesuʻega o loo sosoo mai, o le a talanoaina ai auala e faaaogā ai e mātua mea o le foafoaga e fesoasoani ai i a latou fanau ia mafuta vavalalata atu iā Ieova.