POKATI kolombangulo viosi Yovi a kuata lomanu vakuavo komuenyo waye, ombangulo ya velelepo yina eye a sapela la Yehova Suku. Vombangulo yaco Yehova wa sapuila Yovi oco a luluvalele kovina eye a lulika. Eci ca laikele oku kuatisa Yovi oku kũlĩha okuti Yehova ukualondunge kuenda oku pamisa ekolelo lia liaye liokuti, Yehova o pondola oku eca ovina viosi afendeli Vaye va sukila. Ndeci, Suku wa ivaluisa Yovi okuti, nda eye o tekola ovinyama o ka tatavo Yovi. (Yovi 38:39-41; 39:1, 5, 13-16) Yovi poku konomuisa lutate ovina via lulikiwa, wa lilongisa calua catiamẽla kovituwa via Suku.

2. Momo lie olonjanja vimue ka ca lelukile kokuetu oku kũlĩhĩsa oviluvo via Yehova?

² Tu vokiya ukũlĩhĩso wetu watiamẽla ku Suku yetu eci tu luluvalela kovina a lulika. Pole, halonjanja viosiko ca leluka kokuetu oku ci linga. Nda tu kasi volupale ka tu moli ovina vialua Yehova a lulika. Pole, nda tu kasi kovaimbo ca leluka oku mola ovina Yehova a lulika. Omo liaco, tu konomuisa esunga lieci tu sukilila oku sokiya otembo loku likolisilako oku luluvalela koviluvo. Tu konomuisavo ndomo Yehova la Yesu va talavaya loviluvo poku longisa kuenda eci tu sukila oku linga oco tu lilongisile koviluvo viaco.

3. Nye ci lekisa okuti Yehova wa yonguile okuti Adama o sanjukila oviluvo?

³ Yehova wa yonguile okuti omunu watete o sanjukila oviluvo Viaye. Eci Suku a lulika Adama, wa eca kokuaye ocumbo  cimue ceposo wo handelekele oku ci tata kuenda oku ci tandisa. (Efet. 2:8, 9, 15) Sokolola esanju Adama a yeva eci a mola olombuto oku tunda kuenda olonelẽho oku kula. Adama wa kuata esumũlũho linene lioku tata ocumbo Cedene! Yehova wa sapuilavo Adama oco a ece olonduko kovinyama via litepa. (Efet. 2:19, 20) Nda ca tava okuti Yehova eca olonduko kovinyama; pole, wa eca ocikele caco ku Adama. Ocili okuti, osimbu Adama ka ecele olonduko kovinyama, eye wa kũlĩhĩsa lutate ekalo liavio kuenda ndomo via tuwile. Citava okuti Adama wa yeva esanju lialua poku linga upange waco. Eci co wĩha epuluvi lioku eca olopandu omo liuloño waYehova, ululiki wovina viosi.

4. (a) Esunga lipi tu kuete lioku luluvalela kovina via lulikiwa? (b) Ovina vipi via lulikiwa vi ku sanjuisa vali?

⁴ Esunga lieci tu sukilila oku konomuisa ovina via lulikiwa lieli okuti, Yehova o yongola okuti tu ci linga. Eye o tu laleka ndoco, “Petuili ovaso ene kilu kuenda vanji.” Noke wa pula hati: “Helie wa lulika olombungululu viosi?” Ocili, etambululo liaco tua li kũlĩha. (Isa. 40:26) Yehova ka yukisile lika ilu loviluvo vi komõhisa pole, wa yukisavo ongongo lokalunga lovina vialua vi komõhisa vi tu longisa catiamẽla kokuaye. (Osa. 104:24, 25) Handi vali, sokolola ndomo Suku a tu lulika. Eye wa tu lulika lonjila yimue okuti tu sanjukila oku tala ovina via posoka a lulika. Wa tu lulikavo luloño woku vanja, woku yevelela, woku lamba, woku yeva epepo kuenda woku yeva elemba okuti vi tu ecelela oku sanjukila ovina viosi via litepa Suku a lulika.

5. Ndomo ca tangiwa ku Va Roma 1:20, tu kuatisiwa ndati poku lilongisa oviluvo via Yehova?

⁵ Embimbiliya li situlula esunga likuavo tu sukilila oku konomuisa lutate ovina via lulikiwa. Ovio vi tu longisa eci catiamẽla kovituwa via Yehova (Tanga Va Roma 1:20.) Ndeci, luluvalela kovina Yehova a lulika kuenda limbuka okuti, ovio via pangiwa lonjila yi komõhisa. Anga hẽ ovio ka vi situlula olondunge via Suku? Handi vali sokolola ño kovikulia via litepa tu kuete. Eci ocindekaise cokuti eye o tu sole cocili. Eci tu mola ovituwa via Yehova kovina a lulika, tu u kũlĩha ciwa kuenda ci tu vetiya oku amẽla kokuaye. Cilo, tu konomuisa olonjila vimue Yehova a siata oku kuama viatiamẽla kovina via lulikiwa, oco a longise omanu ovina vi kuete esilivilo lialua.

6. Nye tu lilongisila poku mola oku iluka kuolonyañe?

⁶ Yehova ovina viosi wa vi sokiyila otembo yavio. Anyamo osi kesulilo liosãi ya Kayovo  kuenda vocakati ca Kupemba, va Isareli va enda oku mola olonyañe oku palãla oco vi lokile konano yofeka. Suku wa sapuila va Isareli hati: “Onyañe yo kilu ya kũlĩha ovovo alio.” (Yer. 8:7) Ndeci Yehova a sokiyila otembo olonjila viaco oku iluka, cimuamue haico okuti, eye wa sokiyavo otembo yoku nena esombiso liaye. Koloneke vilo, eci tu mola olonjila oku ilukila kovitumãlo vikuavo, tu ivaluisiwa oku kolela okuti Yehova ‘votembo ya tukuiwa’ o ka nena esulilo lioluali lulo lua vĩha.—Hav. 2:3.

7. Nye tu lilongisila poku mola oku palãla kuonjila yimue? (Isaya 40:31)

⁷ Yehova eca ongusu kafendeli vaye. Pocakati ca Isaya, Yehova wa likuminyile okuti, Eye wa laikele oku eca ongusu kafendeli Vaye ndoku “palãla kupãla ndolongonga” eci va liyeva okuti va hongua, ale va sumua. (Tanga Isaya 40:31.) Va Isareli va enda oku mola olongonga oku palãla okuti ka vi veta calua avava avio. Eci ci tu ivaluisa okuti Yehova o pondola oku tu ĩha ongusu ndeci eye a linga lolonjila viaco! Eci o mola onjila yimue ya pama oku palãlela ocipãla, ivaluka okuti Yehova o pondola oku ku ĩha ongusu oco o pandikise kovitangi viove.

8. Nye Yovi a lilongisa poku konomuisa oviluvo via Suku kuenda nye tu lilongisilako?

⁸ Tu sukila oku kolela ku Yehova. Yehova wa kuatisa Yovi oku vokiya ekolelo liaye kokuaye. (Yovi 32:2; 40:6-8) Vombangulo Suku a kuata la Yovi, wa tukula ovina vialua viatiamẽla koviluvo, oku kongelamo olombungululu, alende kuenda oviliakulo. Yehova wa tukulavo ovinyama ndeci, ongombe yovusenge kuenda okavalu. (Yovi 38:32-35; 39:9, 19, 20) Ovina viosi evi, ka vi situlula lika unene wa Suku, pole, vi sitululavo ocisola caye kuenda olondunge viaye via piãla. Omo liombangulo yaco, Yovi wa lilongisa oku kolela vali calua ku Yehova. (Yovi 42:1-6) Cimuamue haico, eci tu lilongisa catiamẽla koviluvo, tu ivaluisiwa okuti Yehova wa velapo kolondunge kuenda kunene okuti etu ci sule. Kuenje eye o ka malakovo ovitangi vietu viosi. Ocili okuti eci ci pondola oku pamisa ekolelo tu u kuetele.

9-10. Utanya kuenda ombela vi tu situluila nye catiamẽla ku Yehova?

⁹ Yesu wa kũlĩhĩle ovina vialua, viatiamẽla kovina via lulikiwa. Omo lioku kala “ndomesele,” eye wa kuata esumũlũho lioku talavaya la Isiaye poku lulika ovina viokilu levi vioposi. (Olosap. 8:30) Noke eci Yesu eya palo posi, wa tukula ovina via lulikiwa oco a longise olondonge viaye viatiamẽla ku Isiaye. Kũlĩhĩsa ovina vimue eye a longisa.

¹⁰ Yehova o lekisa ocisola komanu vosi. Vohundo Yesu a lingila Komunda, wa lomboluila kolondonge viaye catiamẽla kutanya kuenda kombela okuti omanu ka va ci tendele ndocina cimue ci kuete esilivilo. Ovina viaco vivali, vi kuete esilivilo koku teyuila omuenyo. Yehova nda wa likala oku eca ovina viaco komanu vana ka vovumbi. Pole, locisola wa eca utanya lombela ku vosi. (Mat. 5:43-45) Yesu wa tukula ovina viaco oco a longise kolondonge viaye okuti Yehova o yongola okuti tu sola omanu vosi. Eci tu mola oku tunda kuekumbi, ale oku talaleka kuombela, tu pondola oku sokolola kocisola Yehova a kuetele omanu vosi. Ongangu yaye yi tu vetiya oku lekisa ocisola cimuamue poku kundila vosi.

11. Eci tu mola olonjila tu vetiyiwa oku linga nye?

¹¹ Yehova o tu ĩha ovina tu sukila oco tu kale lomuenyo. Handi vali vohundo yaco Yesu a lingila Komunda, wa popiavo hati: “Tali olonjila vio kilu; ovio ka vi limi, ka vi ungula kuenda ka vi kuete olosila, haimo lumue, Isiene kilu o  vi tekola.” Citava okuti omanu Yesu a kala oku longisa va kala oku mola olonjila oku palãla eci a va pula hati: “Ene ka wa velelipo hẽ okuti ovio vi sule?” (Mat. 6:26) Lonjila eyi yocisola, ci tu kuatisa oku limbuka okuti Yehova o ka tu ĩha ovina tu sukila ketimba! (Mat. 6:31, 32) Ulandu owu tua lilongisa ndeti kovina via lulikiwa, u kasi oku amamako oku pamisa afendeli vakuekolelo. Manji umue ufeko ukundi wotembo yosi ko Espanya, wa kala oku yeva esumuo momo ka tẽlele oku sanga ocitumãlo cimue ciwa coku kala. Pole, noke yoku mola olonjila oku litekula lolombuto kuenda apako eye wa tula utima. Kuenje wa popia hati, “Olonjila evi vi ndi ivaluisa okuti nda Yehova o vi tata eye o ka ndi tatavo.” Kuenje noke manji wa sanga ocitumãlo coku kala.

12. Ndomo ca lekisiwa ku Mateo 10:29-31, olongungu vi situlula nye catiamẽla ku Yehova?

¹² Yehova wa kapako omunu lomunu pokati ketu. Osimbu Yesu ka tumile olondonge viaye kupange woku kunda, wa va kuatisa oco ka va ka kuatele usumba elambalalo. (Tanga Mateo 10:29-31.) Eye wa ci linga poku lombolola catiamẽla kolonjila vimue via siatele ko Isareli okuti: ongungu. Olonjila viaco ka via kuatele esilivilo lialua koloneke via Yesu. Pole, eye wa sapuila kolondonge viaye hati: “Haimo lumue, layimue pokati kavio yi kupukila posi okuti Isiene ka ci kũlĩha.” Noke wamisako hati: “Ene wa velipo okuti olongungu vialua vi sule.” Yesu wa likuminyile kolondonge viaye hati, Yehova wa va kapeleko omunu lomunu, kuenje ovo ka va kuatele esunga lioku kuatela usumba elambalalo. Olondonge vieya oku ivaluka olondaka via Yesu eci va mola olongungu osimbu va kala oku kunda valupale lo ko vaimbo. Olonjanja viosi eci o mola onjila yimue, ivaluka okuti Yehova wa ku kapako omo ove wa velapo okuti “olongungu vialua vi sule.” Lekuatiso liaye, o ka tẽla oku pandikisa kelambalalo.—Osa. 118:6.

13. Nye ci ka tu kuatisa oco tu lilongisile koviluvo?

¹³ Tu pondola oku lilongisa ovina vialua vikuavo viatiamẽla ku Yehova pocakati coviluvo. Ndamupi? Tete, tu sukila oku sanda otembo yoku luluvalela koviluvo. Noke tu sukila oku sokolola kueci ovio vi tu longisa catiamẽla ku Yehova. Pole, kokuetu olonjanja vimue ka ca lelukile oku ci linga. Manji Géraldine, wo ko Kamarões wa popia hati, “Ame nda kulila volupale, kuenje nda limbuka okuti ci sukila a likolisilo oco ndi luluvalele koviluvo.” Ukulu umue wekongelo o tukuiwa Alfonso, wa lombolola hati, “Ame nda limbukile okuti, nda sukilile oku sokiya otembo yoku kala lika wange oco ndi luluvalele koviluvo via Yehova kuenda oku sokolola kueci ovio vi ndi longisa catiamẽla kokuaye.”

14. Nye Daviti a lilongisa eci a enda oku sokolola koviluvo via Suku?

¹⁴ Daviti wa enda oku sokolola lutate catiamẽla  koviluvo via Suku. Eye wa sapuila Yehova hati: “Eci ndi vanja ovailu, ovopange ovaka ove, osãi lolombungululu vina ove wa pongiya, omunu hẽ nye okuti ove amamako oku u sokolola?” (Osa. 8:3, 4) Ocili okuti Daviti wa enda oku luluvala kilu luteke, eye ka sanjukilile lika oku mola olombungululu vialua. Eye wa endavo oku sokolola kueci olombungululu vio longisa catiamẽla ku Suku. Eye wa lilongisa ndomo Yehova a velapo. Vepuluvi likuavo, Daviti wa sokolola ndomo etimba liaye lia kala oku sokiyiwa vimo lia ina yaye. Osimbu a kala oku sokolola ndomo etimba liaye lia pangiwa, olopandu viaye omo liolondunge via Yehova, vieya oku livokiya.—Osa. 139:14-17.

15. Tukula ocindekaise cimue ndomo wa siata oku mola ovituwa via Yehova koviluvo. (Olosamo 148:7-10)

¹⁵ Ndeci Daviti, pamue ca siata oku leluka kokuove oku luluvalela koviluvo loku sokolola lutate catiamẽla kokuavio. Kuli ovina vialua vi pondola oku ku kuatisa oku kũlĩha ciwa ovituwa via Yehova. Ndeci, sokolola kunene wa Yehova eci o yeva owuya wekumbi. (Yer. 31:35) Sokolola kolondunge via Suku eci o mola onjila yimue oku tunga ocanju. Sokolola ndomo Yehova a liyeva eci ove o mola ombua yimue oku papala lucĩla waye. Handi vali, eca olopandu kocisola ca Yehova otembo yosi eci o mola ina umue oku papala lomõlaye. Tu kuete apuluvi alua oku lilongisa catiamẽla ku Yehova momo oviluvo viaye viosi vi kale vinene levi vitito, viocipepi kuenda viocipãla, viosi viu sivaya.—Tanga Olosamo 148:7-10.

16. Nye tu sukila oku nõlapo oku linga?

¹⁶ Suku yetu wa velapo kolondunge, kocisola, kunene kuenda cosi eye a lulika ca posoka cimue. Ovituwa viaco evi kuenda vikuavo vi limbukiwila koviluvo nda tua sanda otembo yoku luluvalela kokuavio. Olonjanja viosi tu sukila oku sanda otembo yoku luluvalela koviluvo kuenda oku sokolola ndomo ovio vi tu longisa catiamẽla ku Yehova. Poku ci linga, ukamba tu kuetele ululiki wetu u ka livokiya. (Tia. 4:8) Vocipama cikuãimo, tu ka mola ndomo olonjali vi pondola oku talavaya loviluvo oco vi kuatise omãla vavo oku pamisa ukamba wavo la Yehova.