1. ¿Achkë rma nqä chawäch rït nakʼwaj awiʼ kikʼë winäq ri ma nikʼo ta kikʼuʼx yeyoʼen?

 JONTIR röj nqä chqawäch nqjeʼ kikʼë winäq ri ma nikʼo ta kikʼuʼx yeyoʼen. ¿Achkë rma? Rma ütz yeqatzʼët ri winäq riʼ. Chqä nqaloqʼoqʼej chë ri nkʼaj chik ma nikʼo ta kikʼuʼx qkʼë taq kʼo jun akuchï nqsach wä. Y, kan kowan nqatyoxij che rä ri qachʼalal ri xyaʼö qatjonik chrij le Biblia rma ma xikʼo ta rukʼuʼx qkʼë taq kʼo jun naʼoj kʼayewal xqʼax chqawäch o kʼayewal xuʼän chqawäch xqasmajij. Chqä, ¡kowan nqatyoxij chë Jehová ma nikʼo ta rukʼuʼx qkʼë! (Rom. 2:4).

2. ¿Ajän riʼ taq rkʼë jbʼaʼ kʼayewal nuʼän chqawäch nqyoʼen?

² Jontir nqaloqʼoqʼej chë ri nkʼaj chik ma nikʼo ta kikʼuʼx qkʼë. Ye kʼa, kʼayewal nuʼän chqawäch taq röj nkʼatzin nqakʼüt ri naʼoj riʼ. Jun tzʼetbʼäl, rkʼë jbʼaʼ kʼayewal nuʼän chqawäch nqaqʼät qayowal taq kowan chʼichʼ pa bʼey y ma yebʼiyïn ta, y más taq ya xbʼä hora chqë. Rkʼë jbʼaʼ nmeqʼeʼ qkʼë taq kʼo jun winäq nutïk qayowal. Y, kʼo mul, rkʼë jbʼaʼ nqaquʼ achkë rma majanä yoj kʼo ta chwäch ri kʼakʼakʼ Ruwachʼlew ri rutzjun Jehová chqë. ¿Tapeʼ chë jontir nqajoʼ nqatamaj nqyoʼen? Chpan re tjonïk reʼ xtqatzʼët achkë ntel chë tzij ri naʼoj riʼ y achkë rma kan kowan ruqʼij nqakʼüt. Chqä xtqatzʼët achkë xtqtoʼö rchë ma xtikʼo ta qakʼuʼx nqyoʼen.

3. ¿Achkë nuʼän jun winäq ri ma qʼaqʼ ta rujolon taq ri nkʼaj chik nkitïk ruyowal?

³ Tqatzʼetaʼ kajiʼ rubʼanik ri nukʼüt jun winäq chë ma nikʼo ta rukʼuʼx nyoʼen. Naʼäy, ri winäq riʼ ma chanin ta nkatäj ruyowal. Ryä nutäj ruqʼij rchë nuqʼät ruyowal taq ri nkʼaj chik kʼo jun  nkiʼij o kʼo jun nkiʼän che rä rchë nkitïk ruyowal, y ma nutzolij ta rukʼexel chkë. Ri naʼäy mul ri nqʼalajin ri tzij «nkatäj ruyowal» chpan le Biblia, ya riʼ taq nutzjoj chë Jehová «jun Dios ri kan nupoqonaj kiwäch ri winäq, ri ma chanin ta nkatäj ruyowal, ri kan nüm rajowabʼäl chqä majun bʼëy nkʼis ta, ri majun bʼëy yeruyaʼ ta qa rachiʼil» (Éx. 34:6).

4. ¿Achkë runaʼoj nukʼüt jun winäq ri ma nikʼo ta rukʼuʼx nyoʼen?

⁴ Rukaʼn, ma nikʼo ta rukʼuʼx chkë ri nkʼaj chik. Ma npë ta ruyowal taq kʼo jun ma nbʼanatäj ta yän o ma nyaʼöx ta yän che rä (Mat. 18:26, 27). Kʼo kʼïy ri akuchï nkʼatzin ma nikʼo ta qakʼuʼx nqyoʼen. Jojun tzʼetbʼäl, taq jun winäq kʼo jun nutzjoj chqë, röj nkʼatzin nqayaʼ qaxkïn che rä chqä ma nqaqʼät ta rutzij (Job 36:2). Chqä, nkʼatzin ma nikʼo ta qakʼuʼx nqayaʼ rutoʼik jun winäq chrij le Biblia rchë nqʼax jun naʼoj chwäch o rchë nuyaʼ qa jun itzel bʼanobʼäl.

5. ¿Achkë chik jun rubʼanik nqakʼüt chë ma nikʼo ta qakʼuʼx nqyoʼen?

⁵ Rox, nuquʼ na ri yeruʼij chqä ri yeruʼän. Kantzij na wä chë kʼo mul nkʼatzin ma nqayoʼej ta na nqaʼän jun ri nkʼatzin nbʼan yän. Ye kʼa, taq nkʼatzin nbʼan jun samaj ri kan kʼo ruqʼij, ri winäq ri nuquʼ na ri yeruʼän ma chanin ta nuchäp rubʼanik ri samaj riʼ xa xuʼ rma nrajoʼ nukʼïs yän. Pa rukʼexel riʼ, ryä nujäm ruwäch rchë nutzʼët achkë rubʼanik xtuʼän che rä ri samaj riʼ y chrij riʼ nuksaj ri tiempo ri nkʼatzin rchë kan ütz nuʼän che rä.

6. ¿Achkë nuʼän jun winäq ri retaman nyoʼen taq kʼo jun kʼayewal nrïl?

⁶ Rukaj, ma xa xuʼ ta rukʼayewal nutzjoj, xa kan nutäj ruqʼij rchë yeruköchʼ. Rkʼë ya reʼ nqatzʼët chë ri ma nikʼo ta qakʼuʼx nqyoʼen chqä ri nqkochʼon kan kikʼwan kiʼ. Kantzij na wä chë majun ta rubʼanon nqatzjoj che rä jun qachiʼil ri qakʼuqbʼan qakʼuʼx chrij achkë najin nqaqʼaxaj. Ye kʼa ri winäq ri ma nikʼo ta rukʼuʼx nyoʼen xttäj ruqʼij rchë nutzʼët achkë ütz rlon  pa rukʼaslemal chqä rchë kan kiʼ rukʼuʼx xtyaʼ ruqʼij Jehová (Col. 1:11). Jontir röj, ri cristianos, nkʼatzin nqasmajij ri kajiʼ naʼoj xqatzʼët qa. ¿Achkë rma? Tqatzʼetaʼ jojun rma.

7. Rkʼë ri nuʼij chpan Santiago 5:7, 8, ¿achkë rma nkʼatzin ma nikʼo ta qakʼuʼx nqyoʼen? (Keʼatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

⁷ Rchë xtqïl ri kʼaslemal ri majun bʼëy xtkʼis ta, nkʼatzin ma nikʼo ta qakʼuʼx nqyoʼen. Ri rusamajelaʼ Dios ri xejeʼ ojer ma xikʼo ta kikʼuʼx xkiyoʼej chë Dios xuʼän ri xtzüj chkë, y ke riʼ chqä nkʼatzin nqaʼän röj (Heb. 6:11, 12). Le Biblia nuʼij chë röj yoj achiʼel jun ajbʼanöy tkoʼn (taskʼij ruwäch Santiago 5:7, 8). Jun ajbʼanöy tkoʼn nutïk ri ijaʼtz chqä nuyiʼaj, ye kʼa ma retaman ta ajän xtkʼïy pä. Ye kʼa ma nikʼo ta rukʼuʼx nuyoʼej ri qʼij taq xtmöl ruwäch rutkoʼn; ryä retaman chë kan xtbʼeqä ri qʼij riʼ. Ke riʼ chqä röj, nqayaʼ qan chrij rusamaj Jehová tapeʼ ma qataman ta ajän xtchup ruwäch jontir ri itzelal (Mat. 24:42). Röj ma nikʼo ta qakʼuʼx nqayoʼej ri qʼij taq Jehová xtuʼän jontir ri rutzjun chqë; qataman chë xtbʼeqä ri qʼij riʼ. We röj xa xtikʼo qakʼuʼx nqyoʼen, rkʼë jbʼaʼ eqal eqal xtqayaʼ qa Jehová. Chqä, rkʼë jbʼaʼ xa xtqayaʼ qan chubʼanik ri nqaquʼ röj chë ya riʼ xtbʼanö chë kiʼ qakʼuʼx xtqaʼän. Ye kʼa, we ma nikʼo ta qakʼuʼx nqayoʼej ri rutzjun Jehová, xtqaköchʼ «kʼa taq xtbʼekʼis ronojel» y «xtqkolotäj qa» (Miq. 7:7; Mat. 24:13).

8. We röj ma nikʼo ta qakʼuʼx nqyoʼen, ¿achkë rubʼanik nqrtoʼ riʼ rchë ütz nqakʼwaj qiʼ kikʼë ri nkʼaj chik? (Colosenses 3:12, 13).

⁸ Taq röj ma nikʼo ta qakʼuʼx nqyoʼen, ütz nqakʼwaj qiʼ kikʼë ri nkʼaj chik. Jojun tzʼetbʼäl, ri naʼoj riʼ xtqrtoʼ rchë xtqayaʼ qaxkïn chkë ri nkʼaj chik taq xketzjon (Sant. 1:19). Chqä, xtqtoʼon rchë ma xtjeʼ ta chʼaʼoj chqakojöl. Ma xkeqasök ta ri nkʼaj chik taq kʼo jun nkiʼij o kʼo jun ma ütz ta nkiʼän chqë. Y, we kʼo jun winäq nqrsök, ma xtpë ta qayowal che rä nixta xtqatzolij rukʼexel che rä. Pa rukʼexel riʼ, röj xtqakochʼolaʼ qiʼ chqawäch chqä xtqakuyulaʼ qamak (taskʼij ruwäch Colosenses 3:12, 13).

9. We röj ma nikʼo ta qakʼuʼx nqyoʼen, ¿achkë rubʼanik nqrtoʼ riʼ taq kʼo jun nqajoʼ nqaʼän? (Proverbios 21:5).

⁹ We röj ma nikʼo ta qakʼuʼx nqyoʼen kan yë ri ütz xtqachaʼ xtqaʼän. Pa rukʼexel ma nqaquʼ ta na ri xtqaʼän, xa kan xtqajäm qawäch rchë xtqatzʼët achkë riʼ ri más ütz nqaʼän (taskʼij ruwäch Proverbios 21:5). Jun tzʼetbʼäl, we najin nqakanuj qasamaj, rkʼë jbʼaʼ xtqajoʼ xtqakʼän ri naʼäy samaj ri xttzuj chqë tapeʼ ma xtyaʼ ta chik qʼij chqë xtqbʼä chpan jojun qamoloj o ma kan ta xtqatzjoj chik le Biblia. Ye kʼa, we röj ma nikʼo ta qakʼuʼx nqyoʼen, xtqatzʼët na akuchï nkanaj wä ri samaj riʼ, jaruʼ horas xtqsamäj chqä we xtyaʼ qʼij chqë rchë xtqjeʼ kikʼë qa-familia chqä rchë xtqayaʼ ruqʼij Jehová. Ri ma nikʼo ta qakʼuʼx nqyoʼen xtqrköl chkiwäch ri kʼayewal.

10. ¿Achkë ütz nqaʼän rchë ma nikʼo ta qakʼuʼx nqyoʼen?

¹⁰ Tqaʼij che rä Jehová chë tqrtoʼ pä rchë ma nikʼo ta qakʼuʼx nqyoʼen. Re naʼoj reʼ nwachin rkʼë ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios (Gál. 5:22, 23). Rma riʼ ütz nqaʼij che rä Jehová chë tyaʼ pä ri loqʼoläj ruchqʼaʼ pa qawiʼ chqä chë tqrtoʼ pä rchë nqasmajij ri naʼoj ri yewachin rkʼë ri uchqʼaʼ riʼ. We röj nqanaʼ chë ma xtqkowin ta xtqaköchʼ jun kʼayewal ri najin nqaqʼaxaj, tqakʼutuj ruchqʼaʼ Dios (Luc. 11:9, 13). Chqä ütz nqaʼij che rä Jehová chë tqrtoʼ pä rchë nqchʼobʼon achiʼel nchʼobʼon ryä. Y, taq xqchʼö yän rkʼë, tqatjaʼ qaqʼij rchë ronojel qʼij nqakʼüt ri naʼoj riʼ. We nqatäj qaqʼij chukʼutxik qatoʼik che rä Jehová y nqatäj qaqʼij rchë nqakʼüt re naʼoj reʼ, röj ma xtikʼo ta qakʼuʼx xtqyoʼen.

11, 12. ¿Achkë rubʼanik rukʼutun Jehová chë ryä ma nikʼo ta rukʼuʼx nyoʼen?

 ¹¹ Qchʼobʼon chkij ri winäq ri yerutzjoj le Biblia. Le Biblia yerutzjoj ye kʼïy winäq ri ma xikʼo ta kikʼuʼx xeyoʼen. We röj nqchʼobʼon chrij ri xkiqʼaxaj ryeʼ, ya riʼ xtqrtoʼ chë xtqakʼüt re naʼoj reʼ. Chpan re tjonïk reʼ xtqtzjon chkij jojun chkë ryeʼ, ye kʼa naʼäy qtzjon chrij Jehová, ri winäq ri más retaman nyoʼen.

¹² Chpan ri jardín de Edén, Satanás xtzʼilbʼisaj rubʼiʼ Jehová chqä xrajoʼ xuʼij chë ma najowan ta chqä chë ma pa rubʼeyal ta nuqʼät tzij. Ye kʼa Jehová, pa rukʼexel xchüp ruwäch ri jun ajtzʼuküy tzij riʼ, ryä ma chanin ta xpë ruyowal, rma retaman wä chë nkʼatzin tiempo rchë nqʼalajin chë ryä kan pa rubʼeyal nuqʼät tzij. Y, loman qʼaxnäq ri tiempo, ryä rukochʼon pä ri tzʼukün taq tzij yebʼanon chrij. Ye kʼa rma Jehová ma nikʼo ta rukʼuʼx nyoʼen, kan pa millón winäq xekowin xkitamaj ruwäch chqä xkekowin xtkïl ri kʼaslemal ri majun bʼëy xtkʼis ta (2 Ped. 3:9, 15). We nqaquʼ rij jontir ri samaj bʼanon pä rma Jehová kʼa rukochʼon na jontir ri tzʼukün taq tzij yebʼan chrij, ma xtikʼo ta qakʼuʼx xtqayoʼej ri qʼij taq ryä xtchüp ruwäch jontir ri itzelal.

13. Achiʼel Rutataʼ, ¿achkë rubʼanik xkʼüt Jesús chë ma nikʼo ta rukʼuʼx nyoʼen? (Tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

¹³ Achiʼel Rutataʼ, Jesús chqä ma nikʼo ta rukʼuʼx nyoʼen. Ya riʼ kan xqʼalajin taq xjeʼ chwäch le Ruwachʼlew. Kantzij na wä chë kʼo mul kʼayewal xuʼän chwäch xqʼät ruyowal, y más kikʼë ri escribas chqä ri fariseos, ri xa kaʼiʼ kipaläj (Juan 8:25-27). Ye kʼa, achiʼel Rutataʼ, Jesús chqä ma chanin ta xkatäj ruyowal. Ryä ma xeruʼij ta itzel taq tzij chkë ri xeyoqʼö rchë (1 Ped. 2:23). Pa rukʼexel riʼ, ryä kan xeruköchʼ ri kʼayewal xeruqʼaxaj. Komä nqʼax  chqawäch achkë rma le Biblia nuʼij reʼ chqë: «Kixchʼobʼon chrij ri xkochʼon taq ri winäq [...] itzel xetzjon chrij» (Heb. 12:2, 3). Rkʼë rutoʼik Jehová, röj chqä xtqkowin xtqaköchʼ xa bʼa achkë kʼayewal xtpë chqij.

14. ¿Achkë nqatamaj qa chrij Abrahán? (Hebreos 6:15; keʼatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

¹⁴ ¿Achkë xtqtoʼö rchë ma xtikʼo ta qakʼuʼx xtqayoʼej ri qʼij taq Jehová xtchüp ruwäch ri itzelal? Rkʼë jbʼaʼ nqaquʼ chë ya xbʼanatäj ta yän riʼ, o chë rkʼë jbʼaʼ ma xtqatzʼët ta taq xtbʼanatäj riʼ. Tqatzʼetaʼ ri xbʼanatäj rkʼë Abrahán. Taq Jehová xuʼij che rä chë rujatzul xtbʼeʼok jun nüm tinamït, Abrahán 75 wä chik rujunaʼ chqä majun ta wä ralkʼwal (Gén. 12:1-4). Ye kʼa, ¿xkowin komä xtzʼët Abrahán jontir ri xtzüj Jehová che rä? Ma jontir ta xkowin xtzʼët. Taq xqʼaxan yän ri raqän yaʼ Éufrates, xkʼatzin xyoʼej na 25 junaʼ. Chrij riʼ, xaläx Isaac, ri rukʼajol. Y 60 junaʼ chrij riʼ xeʼaläx Esaú y Jacob, ri ye rumam ryä (taskʼij ruwäch Hebreos 6:15). Ye kʼa Abrahán ma xtzʼët ta taq rujatzul xeʼok jun nüm tinamït chqä taq xeʼok apü chwäch ri ilew ri tzjun chkë. Tapeʼ ke riʼ, Abrahán kan junan xuʼän ruwäch rkʼë Jehová (Sant. 2:23). Kantzij na wä chë ryä kan kiʼ rukʼuʼx xtuʼän taq xtkʼasöx pä chwäch ri kʼakʼakʼ Ruwachʼlew. Abrahán xttamaj chë rma ma xikʼo ta rukʼuʼx xyoʼen chqä xkʼuqbʼaʼ rukʼuʼx chrij Dios, jontir ri winäq xyaʼöx utzil pa kiwiʼ (Gén. 22:18). ¿Achkë nqatamaj qa chrij reʼ? Rkʼë jbʼaʼ komä ma xtqatzʼët ta achkë rubʼanik xketzʼaqät jontir ri rutzjun Jehová chqë. Ye kʼa, we ma nikʼo ta qakʼuʼx nqayoʼej ri qʼij riʼ, achiʼel xuʼän Abrahán, ütz nqayaʼ chwäch qan chë Jehová xtyaʼ utzil pa qawiʼ komä y chwäch ri kʼakʼakʼ Ruwachʼlew (Mar. 10:29, 30).

15. ¿Achkë ütz nqanukʼuj rij taq xtqatjoj qiʼ chrij le Biblia?

 ¹⁵ Le Biblia yerutzjoj nkʼaj chik winäq ri ma xikʼo ta kikʼuʼx xeyoʼen (Sant. 5:10). Rït ütz nayaʼ chawäch nanukʼuj rij kikʼaslemal ri winäq riʼ. b Jun tzʼetbʼäl, David kʼa kʼajol na taq xchaʼöx rchë ntok qʼatöy tzij pa ruwiʼ Israel, ye kʼa xyoʼej na kʼïy junaʼ rchë xok qʼatöy tzij. Simeón chqä Ana xkiyaʼ ruqʼij Jehová loman xkiyoʼej ri qʼij taq xtkitzʼët ri Mesías (Luc. 2:25, 36-38). Taq xtanukʼuj rij kikʼaslemal ri winäq riʼ, takʼutuj qa reʼ chawäch: «¿Achkë xtoʼö rchë re winäq reʼ rchë ma xikʼo ta rukʼuʼx xyoʼen? ¿Achkë utzil xrïl rma xkʼüt ri naʼoj riʼ? ¿Achkë rubʼanik nkʼän nnaʼoj rïn chrij?». Chqä, kʼo kʼïy nqatamaj qa chkij ri winäq ri xa xikʼo kikʼuʼx xeyoʼen (1 Sam. 13:8-14). Ütz nakʼutuj qa reʼ chawäch: «¿Achkë rma xa xikʼo kikʼuʼx xeyoʼen? ¿Achkë kʼayewal xkïl rma xkiʼän riʼ?».

16. Tatzjoj achkë jojun utzil nqïl taq ma nikʼo ta qakʼuʼx nqyoʼen.

¹⁶ Tqaquʼ achkë utzil nqïl taq ma nikʼo ta qakʼuʼx nqyoʼen. Ri naʼoj riʼ nqrtoʼ rchë kiʼ qakʼuʼx nqaʼän chqä rchë ma chanin ta npë qayowal. Rma riʼ nqkowin nqaʼij chë nqrtoʼ rchë ma kan ta nqyawäj. Chqä nqrtoʼ rchë ütz nqakʼwaj qiʼ kikʼë ri nkʼaj chik chqä rchë junan nuʼän qawäch pa congregación. Taq ma chanin ta npë qayowal taq jun winäq kʼo jun nuʼän ri ma nqä ta chqawäch, xtqtoʼon rchë ri kʼayewal riʼ ma xtbʼä ta pa nüm (Sal. 37:8, nota; Prov. 14:29). Ye kʼa ri más nüm utzil nqïl ya riʼ chë, taq ma nikʼo ta qakʼuʼx nqyoʼen, nqakʼän qanaʼoj chrij Jehová y más junan nuʼän qawäch rkʼë.

17. ¿Achkë ütz nqayaʼ chqawäch nqaʼän?

¹⁷ Achiʼel qatzʼeton pä, ri ma nikʼo ta qakʼuʼx nqyoʼen ya riʼ jun naʼoj ri kowan jaʼäl. Chqä kan kʼo utzil nukʼän pä pa qawiʼ. Tapeʼ kʼo mul kʼayewal nuʼän chqawäch nqakʼüt ri naʼoj riʼ, Jehová xtqrtoʼ pä rchë xtqaʼän riʼ. Y, loman nqayoʼej ri qʼij taq xtqjeʼ chwäch ri kʼakʼakʼ Ruwachʼlew, ütz nqayaʼ chwäch qan chë «Jehová kan ruyaʼon ruwäch chkij ri ma nkiqasaj ta ruqʼij, chkij ri nkiyoʼej rajowabʼäl ri majun bʼëy nkʼis ta» (Sal. 33:18). Rma riʼ jontir ütz nqayaʼ chqawäch ma nikʼo ta qakʼuʼx nqyoʼen.