1. Junam rukʼ ri kubʼij Hebreos 12:1, ¿jas rajawaxik kqabʼano rech kqariq ri kʼaslemal che kʼo ta ukʼisik?

 RI Biblia kubʼij che ri oj cristianos tajin kqatij anim. Ri kechʼakanik kkiriq na ri kʼaslemal che kʼo ta ukʼisik (2 Tim. 4:7, 8). Rajawaxik kqakoj qachuqʼabʼ y kqaya ta kan utijik anim rumal che más naqaj chi kʼo wi ri kʼisbʼal qʼij. Ri apóstol Pablo, xuya ta kan utijik anim pa ri ukʼaslemal y xubʼij chqe ri rajawaxik kqabʼano rech kqaya ta kan utijik anim y kojopan pa ri meta. Xubʼij: «Chqesaj ronojel alal […], Chqakʼamaʼ qanim, chqachʼijaʼ rukʼ kochʼonik ri xikʼinem ri yoʼm chqawach» (chasikʼij uwach Hebreos 12:1).

2. ¿Jas xraj xubʼij ri Pablo are chiʼ xubʼij «chqesaj ronojel alal»?

² ¿Jas kraj kubʼij ri e tzij «chqesaj ronojel alal»? Ri Pablo xubʼij taj che utz taj kqukʼaj jujun eqaʼn, xaneʼ xubʼij chqe che rajawaxik kqesaj ri kubʼan kʼax chqe pa ri qakojonik. Ri eqaʼn riʼ kubʼan chqe che kojkosik y kqapatanij ta chi ri Jehová rukʼ kikotemal. Rech kqaya ta kan utijik anim, rajawaxik kqilo we kʼo jujun eqaʼn qukʼam che kojutoʼ ta pa ri qakojonik y rajawaxik kqaya kanoq. Are kʼu kʼo jujun eqaʼn che kajwataj chqe, rajawaxik che amaqʼel kqukʼaj rumal che we kqesaj kanoq kqaya kan riʼ ri utijik anim y kqariq ta ri kʼaslemal che kʼo ta ukʼisik (2 Tim. 2:5). Chqilampeʼ jas taq riʼ ri eqaʼn riʼ.

3. a) Junam rukʼ ri kubʼij Gálatas 6:5, ¿jas eqaʼn rajawaxik krukʼaʼj jun cristiano? b) ¿Jas kqil na pa wajun kʼutunem riʼ y jasche?

³ (Chasikʼij uwach Gálatas 6:5). Pa wajun versículo riʼ ri Pablo xchʼaw chrij ri eqaʼn che rajawaxik krukʼaʼj jun  cristiano: «Chkijujunal kʼut kkukʼaj na bʼik ri qas keqaʼn». ¿Jas xraj xubʼij? Are ri rajawaxik kqabʼan pa ri qakojonik rukʼ ri Dios che kʼo ta chi jun chik kkunik kojutoʼo. Pa wajun kʼutunem riʼ kqetaʼmaj na jujun jastaq che kʼo ubʼanik rukʼ ri qas qeqaʼn che kqukʼaj bʼik y ri kojtoʼw che rukʼaxik. Xuqujeʼ kojchʼaw na chrij jujun eqaʼn che rajawaxik kqaya kanoq. Rajawaxik che xaq xiw kqukʼaj ri eqaʼn che ktobʼan chqe y kqesaj kan ri ktobʼan taj, je wariʼ kojkunik kqariq ri kʼaslemal che kʼo ta ukʼisik.

4. ¿Jasche ri ujachik ri qakʼaslemal che ri Dios are ta jun eqaʼn? (Xuqujeʼ chawilaʼ ri e wachbʼal).

⁴ Ri ujachik ri kʼaslemal. Are chiʼ xqajach ri qakʼaslemal che ri Jehová xqabʼij che che kqapatanij y che are kqabʼan ri urayibʼal. Y rajawaxik kqabʼan ri xqabʼij che, rumal che are ta jun eqaʼn. ¿Jasche? Rumal che ri Jehová xojubʼano rech kqabʼan ri urayibʼal (Apoc. 4:11). Xojubʼano rech kqetaʼmaj uwach y kqaqʼijilaj xuqujeʼ rech kqesaj uwach. Rumal laʼ kojkunik kojqebʼ rukʼ y kojkikot che ubʼanik  ri urayibʼal (Sal. 40:8). Are chiʼ kqabʼan ri urayibʼal ri Jehová y kqesaj uwach ri Jesús kqariq kikotemal (Mat. 11:28-30).

5. ¿Jas kojtoʼwik rech are kqabʼan ri urayibʼal ri Jehová? (1 Juan 5:3).

⁵ ¿Jas kattoʼwik rech kawukʼaj wajun eqaʼn riʼ? Nabʼe, chaloqʼoqʼej más ri Jehová. We are katchoman chrij ri ubʼanom ri Jehová che atoʼik y ronojel ri tewchibʼal che uyaʼom chawe y ri kuya na chawe pa ri petinaq, más knimar riʼ ri aloqʼoqʼebʼal che. Are chiʼ kaloqʼoqʼej más ri Dios más kʼax ta kabʼan che upatanixik. Kawil na che ri utaqanik are ta jun eqaʼn (chasikʼij uwach 1 Juan 5:3). Ukabʼ, chawesaj uwach ri Jesús. Ri areʼ xkunik xupatanij ri Dios rumal che amaqʼel kubʼan uchʼawem che, kutaʼ tobʼanik che y xchoman chrij ri tewchibʼal che kuriq na (Heb. 5:7; 12:2). Junam rukʼ ri Jesús, chataʼ ri utobʼanik ri Jehová y masach chawe che kariq na ri kʼaslemal che kʼo ta ukʼisik. We kanimarisaj más ri aloqʼoqʼebʼal che ri Jehová y kawesaj uwach ri Jesús, katkun riʼ katzʼaqatisaj ri xabʼij che are chiʼ xajach ri akʼaslemal che.

6. ¿Jasche rajawaxik kqaya ri kajwataj chke ri qafamilia? (Xuqujeʼ chawilaʼ ri e wachbʼal).

⁶ Ri kqabʼan che kichajixik ri qafamilia. Rajawaxik che are más kqaloqʼoqʼej ri Jehová y ri Jesús chkiwach ri qafamilia (Mat. 10:37). Are kʼu wariʼ kraj ta kubʼij che kqaya ta chi ri kajwataj chke ri qafamilia, rumal che kojuqʼatej ta che upatanixik ri Jehová. We kqaj che ri Jehová y ri Jesús kekikot qukʼ rajawaxik kqaya ri kajwataj che ri qafamilia (1 Tim. 5:4, 8). We kqabʼano, sibʼalaj kojkikot riʼ. Are ri Jehová xbʼanow ri familias y rech kkiriq utzilal rajawaxik che ri e kʼulaj kkiloqʼoqʼej kibʼ, ri e tat nan kekiloqʼoqʼej y kekipixbʼej ri kalkʼwal, y ri akʼalabʼ rajawaxik keniman chke ri kitat kinan (Efes. 5:33; 6:1, 4).

7. ¿Jas kattoʼwik rech kaya ri kajwataj che ri afamilia?

⁷ ¿Jas kattoʼw che rukʼaxik wajun eqaʼn riʼ? Apastaneʼ ri aweqelen kʼo pa ri afamilia, chakubʼsaj akʼuʼx chrij ri kubʼij ri Biblia. Are ta kabʼan ri kachomaj at, ri kkibʼan ri winaq pa ri lugar che katel wi o ri winaq che kkibʼij che kʼo nim ketaʼmabʼal (Prov. 24:3, 4). Chasikʼij ri kkibʼij ri e qawuj. Chilaʼ kubʼij wi ri rajawaxik kabʼano rech kabʼan ri kubʼij ri Biblia. Jun kʼutbʼal, pa ri sección «Ayuda para las familias», kʼo información chke ri e kʼulaj, ri e tat nan, ri alabʼom alitomabʼ rech kketaʼmaj ri rajawaxik kkibʼan chuwach ri kʼax che kkiriqo  b. Chakojoʼ achuqʼabʼ che ubʼanik ri kubʼij ri Biblia paneʼ xaq atukel pa ri afamilia kapatanij ri Jehová. Ri afamilia kuriq utzilal we kakoj achuqʼabʼ che upatanixik ri Jehová y ri areʼ katutewchiʼj na (1 Ped. 3:1, 2).

8. ¿Jas kqakʼulmaj rukʼ ri kqachaʼ ubʼanik pa ri qakʼaslemal?

⁸ Ri kqakʼulmaj rukʼ ri kqachaʼ ubʼanik pa ri qakʼaslemal. Ri Jehová uyaʼom ri sipanik chqe che kojkunik kqachaʼ ri kqaj kqabʼano, y kraj che kojkikot rukʼ ri kqachaʼ ubʼanik. Are kʼu kojuchajij ta chuwach ri kʼax che kqakʼulmaj are chiʼ utz ta ri kqachaʼ ubʼanik pa ri qakʼaslemal (Gál.  6:7, 8). We utz ta ri xqachaʼ ubʼanik, weneʼ xqabʼilaʼ jun tzij che xqachomaj ta na o aninaq xqabʼan jun jastaq, chqachʼijaʼ ri kʼax che weneʼ kqariqo. Weneʼ jujun taq mul kojbʼison rukʼ ri xqachaʼ ubʼanik y kubʼan kʼax che ri retaʼmabʼal qakʼuʼx. Retaʼmaxik che oj ajmak che ri tajin kqakʼulmaj kubʼan chqe che kqataʼ tobʼanik, kqasukʼumaj ri qakʼaslemal y kqakoj qachuqʼabʼ rech kojqaj ta chi chupam ri makaj. Je wariʼ kqaya ta kan utijik anim pa ri bʼe re ri kʼaslemal che kʼo ta ukʼisik.

9. ¿Jas kattoʼwik we utz ta ri xachaʼ ubʼanik pa ri akʼaslemal? (Xuqujeʼ chawilaʼ ri e wachbʼal).

⁹ ¿Jas kattoʼw che rukʼaxik wajun eqaʼn riʼ? Chawetaʼmaj che katkun taj kakʼex ri bʼantajinaq chik. Xaq ta are katchoman chrij ri xkʼulmatajik, kabʼij taj che kimak ri nikʼaj chik o kabʼij taj che kʼo rumal che xabʼano. Are utz che kachʼobʼo che at ri utz ta xachaʼ ubʼanik y che kawaj kasukʼumaj ri xabʼano. We katbʼison rumal ri xabʼano, chabʼanaʼ achʼawem che ri Jehová y chataʼ che che kukuy amak (Sal. 25:11; 51:3, 4). We xabʼan kʼax che jun chik, chataʼ kuybʼal amak che. Y we rajawaxik, chataʼ tobʼanik chke ri kʼamal taq bʼe (Sant. 5:14, 15). Chakojoʼ achuqʼabʼ rech kaya kan ubʼanik ri utz taj. Ri Jehová katutoʼ na y kutoqʼobʼisaj na awach (Sal. 103:8-13).

10. ¿Jasche keʼux al ri eqaʼn che qas ta kojkitoʼ pa ri qakojonik? (Gálatas 6:4).

¹⁰ Ujunamaxik qibʼ kukʼ ri nikʼaj chik. Are chiʼ kqajunamaj qibʼ kukʼ nikʼaj chik kux jun eqaʼn chqe (chasikʼij uwach Gálatas 6:4). We kʼamanaq chqe kqabʼan wariʼ, weneʼ kqajunamaj qibʼ kukʼ ri nikʼaj chik o itzel keqilo (Gál. 5:26). We amaqʼel kqajunamaj qibʼ kukʼ ri nikʼaj chik, qastzij riʼ che are kqaj kqabʼan ri kojkun ta che ubʼanik. Ri Biblia kubʼij che ri «eyebʼal kʼuʼxaj man je ta kelik, animaʼaj kʼaxkʼobʼinaq» (Prov. 13:12). Rumal laʼ, are chiʼ kqaj kqabʼan ri kojkun ta che ubʼanik kuya bʼis chqe. Wariʼ kubʼano che kojkikot ta chik y kqariq ta ri kʼaslemal che kʼo ta ukʼisik (Prov. 24:10).

11. ¿Jas kattoʼwik rech are katchoman chrij ri kuya tobʼanik chawe pa ri akojonik?

¹¹ ¿Jas kattoʼw chuwach wajun al eqaʼn riʼ? Are chabʼanaʼ ri katkun che ubʼanik, rumal che ri Jehová kutaʼ ta jun jastaq chawe che katkun ta che (2 Cor. 8:12). Chawetaʼmaj che ri Jehová katujunamaj ta rukʼ jun chik (Mat. 25:20-23). Ri areʼ nim kril ri chuqʼabʼ che kakoj che upatanixik: kapatanij rukʼ ronojel awanimaʼ, rukʼ sukʼilal y kochʼonik. We at jun machʼalik winaq awetaʼm riʼ ri katkun ta che ubʼanik, weneʼ rumal ri ajunabʼ, at yawabʼ o jun chi kʼax che kubʼano che katkun ta che upatanixik más ri Jehová. Chawesaj uwach ri Barzilái y kakʼam ta eqaʼn che katkun ta che rukʼaxik, weneʼ rumal jun yabʼil o jun chik (2 Sam. 19:35, 36). O are chawesaj uwach ri Moisés y chataʼ tobʼanik are chiʼ kajwataj chawe (Éx. 18:21, 22). We at jun machʼalik winaq kabʼan ta jastaq riʼ che katutoʼ ta pa ri akojonik y che kresaj ri achuqʼabʼ.

12. ¿La qamak oj ri kkikʼulmaj ri utz ta xkichaʼ ubʼanik pa ri kikʼaslemal?

¹² Kojbʼison rumal ri xkichaʼ ubʼanik ri nikʼaj chik. Kojkun taj kqabʼij chke ri nikʼaj chik ri rajawaxik kkibʼano y kojkun taj kqaqʼatej ri kʼax che kkikʼulmaj. Weneʼ jun alkʼwalaxel kuya kan upatanixik ri Jehová, wariʼ sibʼalaj kuya bʼis chke ri utat unan. Ri e tat nan che kkichomaj  che kimak are chiʼ ri kalkʼwal kuya kan upatanexik ri Jehová, wariʼ kux jun alalaj eqaʼn chke y ri Jehová kraj taj che je kkikʼulmaj waʼ (Rom. 14:12).

13. ¿Jas kubʼan ri tat we ri ralkʼwal utz ta ri kuchaʼ ubʼanik?

¹³ ¿Jas kattoʼw chuwach wajun al eqaʼn riʼ? Chnaʼtaj chqe che ri Jehová uyaʼom chqe chqajujunal che oj kojchowik we kqaj kqapatanij o kqaj taj. Ri Jehová retaʼm che xa at ajmak. Ri areʼ kraj che katux jun utzalaj tat. We ri awalkʼwal kuya kan upatanixik ri Jehová, areʼ riʼ ri ajmak man at taj (Prov. 20:11). Weneʼ amaqʼel katchoman chrij ri xkʼulmatajik. Chabʼij che ri Jehová ri kanaʼo y chataʼ che che kukuy amak. Ri Jehová retaʼm che katkun ta chik kasukʼumaj ri bʼantajinaq chik. Ri Jehová kreyej taj che katoʼ ri awalkʼwal chuwach ri kʼax che kuriq rumal ri xuchaʼ ubʼanik. Are kʼu qas chachʼobʼoʼ che we ri awalkʼwal kukʼex ri ukʼaslemal ri Jehová kukuy na ri umak (Luc. 15:18-20).

14. ¿Jasche utz taj kqachomaj che ri Jehová ukuyum ta qamak?

¹⁴ Are chiʼ kqachomaj che kkuyutaj ta chi qamak. Are chiʼ kqabʼan jun makaj kojbʼison rumal. Are kʼu ri Jehová kraj taj che xaq are kojchoman chrij ri xqabʼano rumal che kux jun nimalaj eqaʼn chqe. ¿Jas kqabʼan che retaʼmaxik we xaq xiw are kojchoman chrij ri makaj che xqabʼano? We qabʼim chi che ri Jehová ri makaj che xqabʼano y xqaya kan ubʼanik, qas chqakojoʼ che ri Jehová ukuyum chi qamak (Hech. 3:19). Are chiʼ qabʼanom chi wariʼ, ri Jehová kraj taj che kojchoman na chrij rumal che xa kubʼan kʼax chqe (Sal. 31:10). We kqayaʼo che ri bʼis kresaj qachuqʼabʼ weneʼ nojimal kqaya kan utijik anim pa ri bʼe che kojukʼam bʼi pa ri kʼaslemal che kʼo ta ukʼisik (2 Cor. 2:7).

15. ¿Jas kabʼano we xaq xiw katchoman chrij ri makaj? (1 Juan 3:19, 20; xuqujeʼ chawilaʼ ri e wachbʼal).

 ¹⁵ ¿Jas kattoʼw chuwach wajun al eqaʼn riʼ? We kanaʼo che kuyum ta ri amak chatchoman chrij ri «kuyubʼal makaj» che kuya ri Dios (Sal. 130:4). Are chiʼ jun winaq kuya kan ubʼanik ri makaj, ri Jehová kutzujuj wariʼ: «Kenaʼtaj ta chi kʼut chwe ri kimak ri kibʼanom» (Jer. 31:34). Wariʼ kraj kubʼij che, are chiʼ ri Dios kukuy umak jun winaq knaʼtaj ta chi che. Paneʼ ri winaq kuriq kʼax are chiʼ kmakunik, are kʼu kraj taj kubʼij che xa kuyum ta umak rumal ri Jehová. Y we kyaʼ ta chi nijun eqeleʼn chawe pa ri congregación, katbʼison taj. Ri Jehová knaʼtaj ta chi che ri makaj che xabʼano..., ¿utz we je kabʼan at? (Chasikʼij uwach 1 Juan 3:19, 20).

16. Rumal che kojjunamataj kukʼ ri kkitij anim, ¿jas rajawaxik kojchoman chrij?

¹⁶ Rech kqariq ri kʼaslemal che kʼo ta ukʼisik, utz che kojchoman chrij wariʼ: «Chikojoʼ ichuqʼabʼ rech kiriq na ri tojbʼal» (1 Cor. 9:24). Ri kojtoʼwik are che kqetaʼmaj jas eqaʼn rajawaxik kqukʼaj y jas ri rajawaxik kqaya kanoq. Pa wajun kʼutunem riʼ xqil jujun chke, are kʼu e kʼo na nikʼaj chik. Ri Jesús xubʼij: «Miwalobʼisaj ri iwanimaʼ chupam ri munil, mixqʼabʼarik, mixok il che ri jastaq re we kʼaslemal riʼ» (Luc. 21:34). Wajun texto riʼ y nikʼaj chik kojutoʼo rech kqetaʼmaj jas rajawaxik kqabʼano rech kqaya ta kan utijik anim y kqariq ri kʼaslemal che kʼo ta ukʼisik.

17. ¿Jasche qas qetaʼm che kqariq na ri kʼaslemal che kʼo ta ukʼisik?

¹⁷ Qas qetaʼm che kqariq ri kʼaslemal che kʼo ta ukʼisik, rumal che ri Jehová kojutoʼ che uriqik (Is. 40:29-31). Rumal laʼ mubʼan kebʼ akʼuʼx. Chabʼanaʼ awe junam rukʼ ri Pablo, che xukoj uchuqʼabʼ y xtewchix rumal ri Dios (Filip. 3:13, 14). Kʼo ta nijun winaq kattoʼwik rech kariq ri kʼaslemal che kʼo ta ukʼisik, are kʼu rukʼ ri utobʼanik ri Jehová katkunik kariqo. Ri Jehová katutoʼ che rukʼaxik ri aweqaʼn y katutoʼ che uyaʼik kan ri kuya ta tobʼanik chawe pa ri akojonik (Sal. 68:19). Rukʼ ri utobʼanik ri Jehová, katkunik kaya ta kan utijik anim pa ri bʼe che katukʼam bʼi pa ri kʼaslemal che kʼo ta ukʼisik.