Tinikeni pa kuti muye ku filimo

Tinikeni pa kuti mumone imitwe iilimo

1923—Napapita Imyaka 100

1923—Napapita Imyaka 100

ULUPUNGU lwa kwa Kalinda ulwa January 1, 1923 lwalandile ukuti, “Umwaka wa 1923 mwaka uusuma sana.” Lwalandile no kuti: “Lishuko nga nshi ukweba abantu ukuti inshita iisuma ileisa.” Mu mwaka wa 1923, Abasambi ba Baibo balyalwileko fimo ifyacindama ifyo balecita pa kulongana, pa kulongana kwa citungu, e lyo ne fyo balecita pa kubila imbila nsuma. Ne ci calengele bekatane sana.

UKULONGANA KWALILENGELE ABA BWANANYINA BAIKATANA

Kalenda apalembelwe amalembo na manambala ya nyimbo

Muli uyu mwaka, icilonganino calyalwileko fimo ifyalengele Abasambi ba Baibo ukwikatana. Mu Ulupungu lwa kwa Kalinda balitendeke ukulondolola amalembo, ayo balebomfya pa kulongana cila mulungu mu kupepa no kulumbanya Yehova. Abasambi ba Baibo na kabili balitendeke ukupanga kalenda apaleba amalembo ya kubelenga cila mulungu, e lyo ne nyimbo sha kubomfya pa kuisambilisha na pa mapepo ya lupwa.

Abasambi ba Baibo nga bakumana pamo, balelanda pa fyalecitika ilyo balebila imbila nsuma, baletasha Yehova, baleimba inyimbo e lyo no kupepa. Ba Eva Barney ababatishiwe ninshi bali ne myaka 15 mu 1923 batile: “Nga ulefwaya ukulanda ifyacitike ilyo walebila imbila nsuma, kwaleba ukwiminina e lyo watendeka ukulanda na mashiwi ya kuti ‘ndefwaya ukutasha Lesa pa fisuma fyonse ifyo ancitila.’” Ba nkashi Barney balandile no kuti: “Aba bwananyina bamo balitemenwe sana ukulanda pa fyalecitika ilyo balebila imbila nsuma. Munyinefwe Godwin alikwete ifingi sana ifya kutashishapo Yehova. Nomba abena mwabo baba Godwin nga bamona ukuti uulelanda aleumfwa umwenso, baletinta ica kufwala ca bena mwabo kabili abena mwabo baleikala pa nshi.”

Umuku umo mu mweshi cila cilonganino calekwata ukulongana kwaibela. Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa April 1, 1923, lwalilondolwele ifyo uku ukulongana kwali no kulaba. Lwatile: “Hafu ya nshita ya kulongana twakulalanda pa fyacitike mu mulimo wa kubila imbila nsuma e lyo no kukoseleshanya. . . . Natucetekela ukuti uku ukulongana kuli no kulenga aba bwananyina ukuba sana ifibusa.”

Ba Charles Martin abali ne myaka 19 ilyo bali bakasabankanya mu Vancouver ku Canada, balinonkelemo sana muli uku ukulongana. Batile: “Muli uku ukulongana e mo nasambilile ifya kulanda nga nafika pa ng’anda ya muntu. Lyonse kwaleba uwalelanda pa fyalecitika nga alebila ku ng’anda ne ng’anda. Ici calengele njishibe ifya kulanda e lyo ne fya kwasuka ifipusho fimo ifyo abantu bepusha.”

UKULABILA IMBILA NSUMA KWALILENGELE ABA BWANANYINA BAIKATANA

Bulletin ya May 1, 1923

Filya kwali “inshiku isho baleya mu kubila imbila nsuma” calilengele aba bwananyina baikatana. Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa April 1, 1923 lwalandile ukuti: “Pa kuti bonse twikatane ilyo tulebombela Lesa, natusala ubushiku bwa pali Cibili ubwa May 1, 1923 ukuti bukabe bushiku ubo bonse tukaya mu kubila imbila nsuma. Ifi fine e fyo twakulacita cila mweshi. Ubushiku bwa pali Cibili ubwa kubalilapo mu mweshi, tukalabila imbila nsuma. Kasabankanya onse alingile ukulabilako imbila nsuma.”

Na abaice abali Abasambi ba Baibo balingile ukulabombako uyu mulimo. Ba Hazel Burford abali ne myaka 16 pali ilya nshita batile: “Mu katabo twalebomfya pa kulongana ako twaleita ati Bulletin, mwaleba ifyebo twalebomfya pa kubila imbila nsuma pa kuti bonse tulesambilisha fimo fine. a Ine na bashikulu, twalebomba sana imilimo ya cilonganino.” Nomba bankashi Burford bena balipapile ilyo baumfwile ifyo munyinefwe umo alemona ukubila imbila nsuma. Batile: “Munyinefwe umo umukalamba alenkaanya ukulanda na bantu. Pali ilya nshita bamo tabaishibe ukuti Abasambi ba Baibo bonse ukubikako na balumendo na bakashana balingile ukulabila imbila nsuma.” (Amalu. 148:​12, 13) Na lyo line, bankashi Burford balitwalilile ukubila imbila nsuma. Pa numa baliile kwi Isukulu lya Gileadi ilyalenga bubili ilyabelele ku Panama. Mu kuya kwa nshita aba bwananyina balilekele ukukaanya abaice ukubombako umulimo wa kubila imbila nsuma.

UKULONGANA KWA CITUNGU KWALILENGELE ABA BWANANYINA BAIKATANA

Ukulongana kwa citungu nako kwalilengele sana aba bwananyina baikatana. Pa kulongana kwa citungu ukwalebako kale pamo nga ukwaliko mu Winnipeg ku Canada, kwaleba ukuya mu kubila imbila nsuma. Ku ca kumwenako, pa 31 March kwali ukulongana kwa citungu uko baebele bonse abasangilweko ukuya mu kubila imbila nsuma mu Winnipeg ku Canada. Abantu abengi balibashimikile pali ubu bushiku, kabili kwali ne fisuma ifyacitike. Pa 5 August ilyo kwali ukulongana kwa citungu na kumbi mu Winnipeg, abantu nalimo 7,000 e basangilweko. Pali ilya nshita aba e bantu abafulilepo sana abasangilwe ku kulongana mu Canada.

Ukulongana kwa citungu ukwacindama sana ku bantu ba kwa Lesa ukwacitike mu 1923, ni kulya ukwaliko pa 18 ukufika pa 26 August mu Los Angeles, ku California. Ilyo kwashele imilungu iinono ukuti kube uku ukulongana, abalelemba ilyashi balisabankenye ukuti kuli no kuba ukulongana. Kabili Abasambi ba Baibo balipeele abantu utupepala twakubetilapo utwacilile impendwa 500,000. Balikambatike ifipampa fya kulongana ku myotoka sha cintubwingi e lyo ne sha bantu.

Ukulongana kwa citungu ukwa Basambi ba Baibo mu 1923 ukwabelele mu Los Angeles

Pa Cibelushi pa 25 August, Munyinefwe Rutherford alilandile ilyashi ilyaleti: “Impaanga ne Mbushi.” Muli ili lyashi alilondolwele bwino abaleimininako “impaanga” ukuti bantu ababa no mutima uusuma uufwaya ukumfwa kabili abakekala mu paradaise pe sonde. Kabili alilandile ilyashi lya “Kusoka.” Ili lyashi lyalilengele abantu baishiba ukuti kwaliba ukupepa kwa bufi kabili lyalikoseleshe na bantu ababa no mutima wa kufwaya ukusambilila icine ukufuma muli “Babiloni Mukalamba.” (Ukus. 18:​2, 4) Pa numa, Abasambi ba Baibo mwi sonde lyonse balitendeke ukupeela abantu trakiti umwali ili ilyashi lya kusoka.

“Uku ukulongana kuli no kulenga aba bwananyina ukuba sana ifibusa”

Pa bushiku bwa kulekeleshako pali uku kulongana kwa citungu, abantu ukucila pali 30,000 balikutike ku lyashi lya ku cintubwingi ilyalandile munyinefwe Rutherford ilyaleti “All Nations Marching to Armageddon, but Millions Now Living Will Never Die” (Armagedone ili Mupepi, Lelo Abengi Abali no Mweo Pali ino Nshita Tabakatale Abafwa). Apo Abasambi ba Baibo bale-enekela abantu abengi ukusangwa kuli uku kulongana, balisonkeele icikuulwa icikalamba ico bapwishishe fye ukukuula pa kuti balonganinemo. Pa kuti abantu bonse balekutika bwino bwino, bamunyinefwe babomfeshe ifisoselo ifipya ifyali muli cilya cikuulwa. Bambi nabo balikutike kuli kulya kulongana pa mulabasa.

UMULIMO WA KUBILA IMBILA NSUMA WATENDEKA UKUBOMBWA SANA MWI SONDE LYONSE

Mu 1923, umulimo wa kubila imbila nsuma walitendeke ukubombwa sana mu Africa, mu Europe, mu India na mu South America. Munyinefwe A. J. Joseph alebombako umulimo wa kupanga impapulo mu ciHindi, mu ciTamil, mu ciTelugu, na mu ciUrdu ku India nangu ca kuti alesakamana abena mwakwe na bana 6.

Ba William R. Brown no lupwa lwabo

Mu Sierra Leone, Abasambi ba Baibo babili, ba Alfred Joseph na ba Leonard Blackman balilembeele aba ku maofeshi yakalamba ku Brooklyn, New York ukulomba ukuti babatumineko aba kubila imbila nsuma na bambi. Pa 14 April, 1923, balibaswike. Ba Alfred batile: “Pa Cibelushi ubushiku, nalipokelele foni iyo nshale-enekela.” Uwabatumine foni abepwishe ukuti: “Bushe ni mwe mwatumine kalata ku Watch Tower Society ukulomba ukuti bamutumine aba kubila imbila nsuma na bambi?” Ba Alfred ba-aswike abati: “E mukwai.” Ababatumine foni batile: “Nabantuma.” Ba William R. Brown e batumine iyi foni. Ba Brown bafikile bulya bwine bushiku ukufuma ku Caribbean. Bali na bena mwabo ba Antonia na bana babo abanono babili Louise na Lucy. Tapakokwele, aba bwananyina balimonene na munyinefwe Brown no lupwa lwakwe.

Ba Alfred balandile no kuti: “Ubushiku bwakonkelepo ulucelo, ilyo twalelanshanya na ba Leonard ifya mu Baibo nga fintu twalecita cila mulungu, twamwene fye umwaume umutali uko aiminina pa mwinshi. Bali ni ba Brown. Bali sana abacincila ica kuti balefwaya ukulanda ilyashi lya ku cintubwingi ubushiku bwakonkelepo.” No mweshi tawapwile, Munyinefwe Brown alipeele abantu impapulo shonse isho aishile na sho. Tapakokwele, balibatumine impapulo na shimbi 5,000, nomba na sho shine shalicepele. Na lyo line munyinefwe taishibikwe ngo waleshitisha impapulo. Pa myaka yonse iyo ba Brown balebombela Yehova, nga balelanda ilyashi balelanda sana pa Malembo. Ne ci calengele abantu balebeta ukuti ba Baibo Brown.

Bethel ya ku Magdeburg muli ba 1920

Ku Germany, aba bwananyina basalilepo ukuti bakuuke pa Bethel mu Barmen pantu yalicepele. Na kabili, balyumfwile ukuti abashilika ba ku France bali no kusansa umusumba. Abasambi ba Baibo balisangile icikuulwa mu Magdeburg ico bamwene ukuti calilingile ukulapulintilapo impapulo. Pa 19 June, aba bwananyina balipwishishe ukulonga ama mashini ya kupulintilako ne fipe fimbi no kukuukila ku Bethel iipya ku Magdeburg. Ubushiku bulya bwine ilyo aba bwananyina ku Germany baebele aba ku maofeshi yakalamba ukuti nabapwisha ukukuuka, mu manyunshipepala balilembelemo ukuti abena France nabapoka umusumba wa Barmen. Bamunyinefwe balimwene ukuti ifi bakuukile ni Yehova e wabapaalile no kubacingilila.

Ba George Young na ba Sarah Ferguson (ku kulyo) na bankashi nabo

Mu Brazil ba George Young ababilile imbila nsuma mu ncende ishingi, balipangile umusambo kabili batendeke no kusabankanya Ulupungu lwa kwa Kalinda mu ciPortuguese. Mu myeshi fye iinono, balipeele abantu impapulo ukucila pali 7,000. Ba Sarah Ferguson balitemenwe sana ilyo ba Young babatandalile. Batendeke ukubelenga Ulupungu lwa kwa Kalinda mu 1899, nomba nangu ca kuti bali-ipeele, tababatishiwe. Pa numa ya myeshi iinono, bankashi Ferguson na bana babo 4 balibatishiwe.

“UKUTWALILILA ABACINCILA NO KULASEKELELA ILYO TULEBOMBELA LESA”

Ku kupwa kwa mwaka wa 1923, Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa December 15, 1923, lwalilandile pa fyafuminemo muli filya Abasambi ba Baibo ba-alwileko ifyo balecita pa kulongana, pa kubila imbila nsuma e lyo na pa kulongana kwa citungu. Lwatile: “Nacimoneka fye apabuuta ukuti aba mu filonganino balikwata icitetekelo cakosa. Natuipekanye ukubombesha muli uyu mwaka uleisa uwa 1924 no kutwalilila abacincila no kulasekelela ilyo tulebombela Lesa.”

Mu mwaka wa 1924 na mo mwali no kucitika ifintu ifisuma nga nshi ku Basambi ba Baibo. Pa myeshi iingi, bamunyinefwe aba pa Bethel balebombela pa ncende iyali mu Staten Island mupepi na maofeshi yakalamba ku Brooklyn. Bapwishishe ukukuula ifikuulwa ku kutendeka kwa mwaka wa 1924. Ifi fikuulwa fyalilengele aba bwananyina baikatana no kulabila imbila nsuma ukubomfya inshila isho bashalebomfya kale.

Abalebomba umulimo wa makuule mu Staten Island

a Ako twita pali ino nshita ukuti Akatabo ka Kubomfya pa Kulongana kwa Imikalile ya Bwina Kristu no Mulimo Tubomba.