Kututuluka ha Chikuma

Kuya ha katalilo wa yikuma

1923—Miaka Lukama Yapalikamo

1923—Miaka Lukama Yapalikamo

KAPOSHI WA KUTALILA 1 Janeiro, 1923, kambile ngwo: “Tunashimbwila yuma ya utakamiso ha mwaka 1923. Chili kuyuka chinene kwambujola kuli atu waze keshi ni kutalatala ha kwasolwela ngwo, matangwa apema kanakundama.” Alongi a Mbimbiliya kalumwine yuma yinji hakutwala ku kukunguluka cha chikungulwila, kukunguluka cha mambonge ni mulimo wa kwambujola. Yino yiyaakwasa kulinunga.

UWAYILO WALINUNGA

Katalilo uli ni yisoneko ni miaso

Ha mwaka wacho, ululikiso yiwalumuna yuma yimwe yize yakwashile Alongi a Mbimbiliya kulinunga mu uwayilo wo. Kaposhi wa Kutalila yaputuka kutuhwisa maliji waze te akuhengwola hita poso ha kukunguluka cho cha Yilemba, Uhaliso ni Uchela. Alongi a Mbimbiliya te kakutuhwisa nawa katalilo yoze wapwile ni kusolola chisoneko chize mahengwola ha hita poso ni mwaso uze memba ha tangwa. Mandumbu te mahasa kwimba mwaso wacho ha longeso lia wika ni ha uwayilo wa mu usoko.

Ha kukunguluka chacho, Alongi a Mbimbiliya te kakuhanjika yuma yize alitakana nawo mu mulimo wa kwambujola, kusakwilila Yehova, kwimba umwe mwaso hanji lume kulemba. Eva Barney, yoze apapachishile ha mwaka 1923 muze te ali ni miaka 15, kanewuluka ngwenyi: “Nyi ngwe unazange kuhanjika yimwe, chitangu mukatuka ni kwamba maliji ngwe wano: ‘Ngunazange kusakwilila Mwene ha yuma yeswe yipema yize akungulingila.’” Mandumbu amwe te ye akuzanga kulinga. Pangi Barney yanunga ni kwamba ngwenyi: “Ngunewuluka tangwa limwe muze ndumbwetu Godwin te anasakwilila Yehova ha yuma yinji. Hazehene, mukwo-pwo yamona ngwenyi, ndumbu yoze unasongwela kanaputuka kwivwa uli, chocho yakoka mukwo-lunga ku mazalo mba yecha kuhanjika.”

Chisuho chimuwika ha kakweji, hita chikungulwila chapwile ni kulinga kukunguluka chalipwila cha Yilemba, Uhaliso ni Uchela. Hakutwala ku kukunguluka chacho, Kaposhi wa kutalila 1 Abril, 1923 yamba ngwo: “Ha kukunguluka chacho, chihanda te chakupwa cha kuhanjika yuma yize twalitakana nawo mu munda ni kutakamisa mandumbu. . . . Twapwile ni kutayiza ngwetu, kukunguluka chino muchitununga ni kupwa masepa.”

Charles Martin, wa ku Vancouver mu Canadá, kapwile ni miaka 19 muze te anakalakala ngwe chikilikita wa chizavu (yoze musono akuvuluka ngwo mukwa-kwambujola). Kuli iye, kukunguluka chacho chapwile chilemu. Yamba ngwenyi: “Kuno kwe nalilongesele ha chisuho chitangu chize mungwambujola ku zuwo lia mutu. Kanji-kanji te hakupwa umwe yoze mahanjika ha yize alitakana nayo mu mulimo wa kwambujola ku zuwo ni zuwo. Yino te yakungukwasa kunyingika yize mungwamba ni chize mungukumbulula muze mwenya-zuwo mamba yimwe hanji mahula yimwe.”

KULINUNGA MU UWAYILO

Boletim 1 Maio, 1923

“Matangwa a kwambujola” no te kakukwasa mandumbu alinunge. Ha matangwa jacho, ayo eswe te kakwakolweza aye ni kwambujola hamuwika. Kaposhi wa Kutalila 1 Abril 1923, kambile ngwo: “Mba tupwe alinunga mu mulimo umuwika, twasakula Liamaali 1 Maio, 1923 hanga lipwe tangwa lia kuya mu munda. Kashika kukatuka haliapwila, ha Liamaali litangu mu kakweji, mulipwa tangwa lia kuya mu munda. Hachino, yikungulwila yeswe yatamba kutuhuka mu munda ha tangwa liacho.”

Chipwe akweze Alongi a Mbimbiliya no te kakuya ni kwambujola. Hazel Burford, yoze wapwile ni miaka 16, yamba ngwenyi: “Mukanda te avuluka ngwo Boletim hapwile ni kwiza yikuma yipema yize twapwile ni kupachikila mu manyonga. a Yami ni kaka te twakwambujola chinji hamuwika.” Alioze, pangi Burford yakomoka ha yize umwe ndumbu amwambile. Yamba ngwenyi: “Ndumbu umwe kashinakaji yamona ngwenyi, yami te natambile kuhanjika ni atu. Ha mashimbu jacho, mandumbu amwe te kanyingikine ngwo Alongi a Mbimbiliya, kuchingako ‘akweze ni ana-mapwo’ mahasa kwambujola hanga ahalise Sakatanga wo.” (Samu 148:12, 13) Alioze ndumbu Burford yanunga ni kwambujola. Kulutwe, yaya ku chikola ya Ngiliate, kalasa wamuchiali. Mba yamutuma ngwe mishionaliu ku Panamá. Ha kupalika cha mashimbu, mandumbu jacho yalumuna nyonga lize apwile nalio hali akweze hakutwala ku mulimo wa kwambujola.

KULINUNGA HA KUKUNGULUKA CHA MAMBONGE

Kukunguluka cha mambonge necho chatakamishine mandumbu ni kwanunga. Ha kukunguluka chacho, mandumbu kapwile ni kusakula matangwa akuya ni kwambujola. Chakutalilaho, kukunguluka chize alingile mu Winnipeg, Canadá ha 31 ya Março, waze eswe apwileho kaasanyikine hanga ambujole mu mbonge. Tangwa liacho yalinyingika ngwe “tangwa lia atu anji mu Winnipeg.” Matangwa wano akwambujola, kakwashile kutatuka cha mulimo wetu. Ha 5 ya Agosto, unji wa atu 7,000 kapwile ha kukunguluka chikwo mu Winnipeg. Ha mashimbu jacho, chino chapwile kukunguluka chinene chize alingile mu Canadá.

Kukunguluka chimwe chinene kachilingile mu Los Angeles, Califórnia ha 18-26 ya Agosto, 1923. Ha jimwe poso muze kukunguluka te kanda chilingiwa, mikanda ya sango yiyituhwisa sango hakutwala ku kukunguluka chacho, ni Alongi a Mbimbiliya no yahana konvite kuhiana 500,000. Mapapilo akwo aze te anambujola kukunguluka chacho yaasa-sa ku mashinyi.

Kukunguluka cha mambonge cha Alongi a Mbimbiliya mu Los Angeles ha 1923

Liaposo 25 Agosto, Ndumbu Rutherford yalinga pande japwile ni mutwe unambe ngwo: “Mapanga ni Pembe,” haze alumbunwine ngwenyi, “mapanga” kali atu apema waze makatwama mu paraisu hano hashi. Yatuhwisa papilo haze apwile maliji a “Utowezo.” Utowezo wacho te unakwase atu a mbunge yipema hanga atuhuke mu uwayilo wa mahuza hanji ngwetu, “Babilonia Yinene.” (Uso. 18:2, 4) Ha amwe mashimbu, Alongi a Mbimbiliya waze te akuzanga chinji kwambujola yahana kuli atu tununu a tununu twa mapapilo jacho.

“Twapwile ni kutayiza ngwetu, kukunguluka chino muchitununga ni kupwa masepa”

Ha tangwa lia kasula lia kukunguluka, atu kuhiana 30,000 kevwile pande ja ndumbu Rutherford jambile ngwo: “Mavungu eswe kanayi ku Armagedone, Alioze Atu Anji Waze Ali ni Mwono Haliapwila Kechi Kafwa.” Muze anyingikine ngwo atu moka chinji ha kukunguluka chacho, Alongi a Mbimbiliya yalukala chihela chize te machichihwisa, Los Angeles Coliseum. Mba eswe ahase kwivwa kanawa pande, mandumbu yazachisa yisaji ya kuhanjikila yize ha shimbu liacho yapwile tecnologia yaha. Alioze atu anji kapanjikile kukunguluka chacho kupalikila ku chisaji cha fuji.

KWOKA CHA MULIMO WA KWAMBUJOLA HASHI HESWE

Ha mwaka 1923, kwapwile kulinga mulimo unene wa kwambujola mu África, Europa, Índia ni mu América do Sul. Mu Índia, ndumbu Joseph chipwe ngwe kapwile ni kufunga mukwo-pwo ni anenyi asambano, nihindu yakwasa mulimo wa kutuhwisa mikanda mu Hindi, Tamil, Telugu ni Urdu.

William R. Brown ni usoko wenyi

Mu Serra Leoa, Alongi a Mbimbiliya Alfred Joseph ni Leonard Blackman, yasonekena Chishina Chinene ku Brooklyn, Nova York hanga aakwase. Ha 14 Abril, 1923, yaakumbulula. Alfred yamba ngwenyi: “Ha Sambata yacho ufuku, umwe yangusanyika ku telefone; ni kunguhula ngwo: “Yena mwe wasonekenanga Chishina Chinene ni kwita ukwaso wa akwa-kwambujola?” Alfred yakumbulula ngwenyi: “Ewa, yami.” Mba mutu yoze te anahanjika nenyi yamba ngwenyi: “Ayo yami atumako.” Liji liacho chapwile lia William Brown. Iye kahetele ha tangwa liacho kukatuka ku Caribe ni mukwo-pwo Antonia ni ano aali, Louise ni Lucy. Kwakapalikile mashimbu anji mandumbu yanyingika ndumbu Brown ni usoko wenyi.

Alfred yanunga ngwenyi: “Ha chimene cha tangwa likwo, yami ni Leonard te tunashimutwina hakutwala ku Mbimbiliya ngwe chize te twakulinga hita poso. Hazehene, yikusoloka umwe lunga musuku ku chikolo chetu. Lunga wacho te Ndumbu Brown. Iye kapwile ni kulihana chinji mu umwenemwene, chocho yazanga kulinga pande ha tangwa lize liahachileho.” Ha mashimbu akehe wika mu kakweji, ndumbu Brown yahana mikanda yeswe yize ejile nayo. Ha kupalika cha mashimbu akehe, iye yatambula nawa mikanda kuhiana 5,000. Alioze kwakapalikile mashimbu anji yafupiwa nawa mikanda yikwo. Chipwe chocho, ndumbu Brown te kamunyingikine ngwe mukwa-kulanjisa mikanda. Ha miaka yeswe yize alinga mu mulimo wa Yehova, iye nihindu te kakutongola Mbimbiliya mu pande jenyi, kashika amunyingike ngwo, Mbimbiliya Brown.

Mbetele mu Magdeburgo ha 1920

Ha shimbu liacho mu Alemanha, mandumbu yazanga kuchiza Mbetele ku Barmen ni kuyitwala kweka, mumu atu te hoka chinji kechi kukumbanamo. Chikwo nawa, ayo kevwile ngwo te hikwasala hakehe mbonge yacho mayilukukila kuli maswalale a França. Alongi a Mbimbiliya yawana chihela chipema ku Magdeburgo kuze te mahasa kufwambwishila mikanda. Ha 19 ya Junho, mandumbu yahwisa kulongeza yikwata ya kufwambwisa nayo mikanda ni yikwata yikwo, mba yalukila ku Mbetele yaha mu Magdeburgo. Ha tangwa liahachileho muze halweza chishina chinene ngwo mandumbu hahwisa kwaluka, yikutuhuka sango ngwo, França yalukukila mbonge ya Barmen. Mandumbu yamona chikuma chacho ngwe chiwape ni ufunge wa Yehova.

George Young ni Sarah Ferguson (utata) ni mwanakwo

Mu Brasil, George Young yoze walingile wenyi ku yihela yinji hanga ambujole sango jipema, yasa Mbetele yaha ni kuputuka kufambwisa Kaposhi wa Kutalila mu putu. Ha tukweji akehe wika, iye yahana mikanda ni tumikanda kuhiana 7,000. Kuheta cha George Young mu Brasil, chakwashile chinji Sarah Ferguson. Iye kaputukile kutanga Kaposhi wa Kutalila chize ha mwaka 1899, alioze te keshi kulihana hanga amupapachise. Ha kupalika cha tukweji akehe, ndumbwetu wa pwo Ferguson ni anenyi awana yaapapachisa.

“KUWAYILA ZAMBI NI UWAHILILO”

Ku songo lia mwaka wacho, Kaposhi wa Kutalila 15 Dezembro, 1923 yasolola “chize kwalumuka cha kukunguluka cha chikungulwila, cha mambonge ni mulimo wa kwambujola yakwachile hali Alongi a Mbimbiliya. Yanunga ngwo: “Chinasoloka pundu ngwo, yikungulwila yinakolo ku ufulielo. Kashika, twatamba kulilulieka hanga ha mwaka mutukwata tununge ni kuwayila Zambi ni mbunge yeswe ni uwahililo.”

Mwaka 1924 newo wapwile ni ulemu unji kuli Alongi a Mbimbiliya. Mandumbu ku Mbetele yakalakala ha tukweji anji ha kutunga zuwo mu Staten Island yize yapwile hakamwihi ni chishina chinene ku Brooklyn. Zuwo liacho yilihwa ku uputukilo wa 1924, hachino yilikwasa kununga mandumbu ni kumwanga sango jipema mu mutapu uze te kanda uchilingiwa kama.

Chizavu cha akwa-kutunga mu Staten Island

a Musono, Mwono Wetu ni Mulimo Wetu—Mukanda Wakuzachisa ha Kukunguluka.