Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

1923​—Nyɛ Yɔŋnuŋ o Wɔsioo Hoo Niŋndo

1923​—Nyɛ Yɔŋnuŋ o Wɔsioo Hoo Niŋndo

MI Bandu Mɛŋgɛlaa le Tɛɛkpaa 1, wɔsi 1923 dimi aa, “A mɛɛ naŋ cho chɔɔ yɛ, wɔsi 1923 wa niŋ bɔɔ wɔsi kɛndɛ. Dikeŋnaŋ bɛndoo pila naŋ nɔ ni le seileŋ timbioo . . . o chieeŋ dɛnɛpalaa hoo niŋ, nduyɛ miŋ dimul wana o wana maa sɔɔŋ cho bɛnda o chilaŋ niŋ.” A wɔsi 1923, mi Sukuuwaa Pɛɛkaa Baabuiya tosa siŋgaŋndaŋ a mɛɛ nda bii bɔŋaŋndaŋ, bɔŋaŋnda bɛŋndaŋ, vɛlɛ a mɛɛ ndaa dimi yooŋgu kɛndɔɔ yɛ okɔɔ. Nduyɛ fulamakɔɔlioo wa ni, mi diompilɔɔ chɔɔlu wa nda tɛɛŋ.

MI BƆŊAŊNDAŊ LA MALA NDA MA WA O DIOMPILƆƆ NIŊ

Yau ŋpaŋgoo a bolii Baabuiye lechoo vɛlɛ a nɔmbɛilaŋ le chondoŋ

O wɔsi koŋ niŋ, mi kɔɔnaa tosa siŋgaŋndaŋ a mɛɛ ndaa piɛi Mɛlɛka yɛ okɔɔ. Nduyɛ mi siŋgaŋnda laŋ la huŋ a diompilɔɔ Sukuuwaa Pɛɛkaa Baabuiya tɛɛŋ. Lɔɔ o lɔɔ, mi ndaa bii bɔŋaŋndo le Mɛlɛka piɛiyo a ndu saŋgalaa. O bɔŋaŋnda laŋ choo, mi ndaa yaasiaa vɛlɛ sɔɔŋ cho o Baabuiyo niŋndoŋ. Nduyɛ, ma kandu sɔɔŋ ndaa yaasiaa woŋ poonyiaa o Bandu Mɛŋgɛlaa niŋ. Le handɔɔ lechoo, lɔɔ o lɔɔ, mi ndaa soli yau ŋpaŋgoo a bolii Baabuiye lechoo. O bolii Baabui keŋ choo ndaa suukaŋ ni, te ndaa wa pɛ bɔŋaŋndo biyɔɔ. Lepaa o lepaa, mi ndaa toosiaa chondei le ma soli ndi te a wa pɛ pɛɛkɔŋ ipilayaa ɔɔ pɛɛku leyuŋgoo tosaa.

Te ndaa wa pɛ bɔŋaŋndo biyɔɔ, mi ndaa soo a suɛi yɔŋnaŋii nda sɔla o wali pollo niŋnde okɔɔ, vɛlɛ a balika melaa nda nɔ le Chɛhowa wo. Mi apum ndaa soli chondei ɔɔ ma piɛi. Mi ndepilɛnɔ pilɛ diolaŋ Ɛva Bani sɔla yiŋɔɔ a wɔsi 1923. Nduyɛ o wa wɔsilaŋ 15 a teleŋ koŋ. Mbo dimi aa: “Te wana o wana ndoo yeema pɛ Masanɔɔ balikaa mello, ndoo nɔ mbo sim, okoŋ mbo dimi aa, ‘I yeema mi mel Masanɔɔ balikaa le sɔɔŋ kɛndɛŋ o tosalla woŋ.’” Puaapiliaa apum ndaa kaala bɔɔ Chɛhowa balikaa mello. Mi Yema Bani hiau lachi a dimioo aa: “Ŋgɔɔ Kɔduwiŋ ndoo nɔ sɔɔŋ tau le Masanɔɔ balikaa mello. Wana yuwɛiyo o wa ni. Kɛ paale pilɛ, o wa Masanɔɔ balikaa mello, mi laa ndɔ cha maa, wana wa bɔŋaŋndo chilaŋndo tambu kɔl a ndu. Le hei, mbo saa Ŋgɔɔ Kɔduwiŋ doma bɛndu wa ndu lekɔɔ wo, mbo naŋ. Okoŋ mi Ŋgɔɔ Kɔduwiŋ chal.”

Kunda kɛ kɛ, mi ndaa bii bɔŋaŋndo le Mɛlɛka piɛiyo a ndu saŋgalaa lepilɛ o paŋgei niŋ. Mi Bandu Mɛŋgɛlaa le Nyaakuɛiyo 1, 1923 suaa a bɔŋaŋndaŋ ndaŋ okɔɔ aa: “Bɔŋaŋndo hoo tɛndaa tɛɛŋ nɔ mbo wa le sɔɔŋ yɔŋnaŋ naŋ sɔla o wali pollo niŋndoŋ chɔmndo, vɛlɛ a wanaa dimiaa yooŋgu kɛndiaa kɔltaŋ dɛɛniaa. . . . Ŋ laalaŋ maa bɔŋaŋnda kɔl dɛɛniaalaŋ ndaŋ la cho naa mala miŋ sɔɔŋgaŋ ikɛi kpɛɛluŋ o chaŋyɛi niŋ.”

Mi Chalesi Matiŋ wa wɔsilaŋ 19 wo sɔla tɔnɔɔ tau o bɔŋaŋndaŋ ndaŋ niŋ. O Vanikouwa niŋ, Kanada o fula ni. Nduyɛ wana dimiaa yooŋgu kɛndɔɔ o wa ni. Mbo dimi aa: “O bɔŋaŋnda laŋ niŋ ya pɛɛku ni, mɛɛ wana dimi yooŋgu kɛndɔɔ chiɛiyo a chiɛiyo yɛ. Teleŋnda bɔɔbɔɔ, mi waŋndo ndoo chɔm suɛi yɔŋnaŋii o sɔla o yooŋgu kɛndɔɔ dimioo niŋ chiɛiyo a chiɛiyo ve. Mi keŋ mala ya le sinaa nyɛ ya nɔ mi dimi wo vɛlɛ a mɛɛ ya nɔ mi dimi ndu yɛ, te waŋndo simul la pɛ.”

DIOMPILƆƆ WA NDA TƐƐŊ O MƐLƐKA PIƐIYO NIŊ

Yau Bɔŋaŋndo le Bukuloo 1, 1923

Mi puaapiliaa chɔɔlu wa o diompilɔɔ niŋ, mɛɛ kɔɔnaa tosa kɛɛsiaa le ma nɔ “paaleŋ le kɔlaŋ yooŋgu kɛndɔɔ dimioo diompilɛ.” Yondaa wa o Bandu Mɛŋgɛlaa le Nyaakuɛiyo 1, 1923 niŋ aa: “Le mi diompilɔɔ wa naa tɛɛŋ o wallo hoo niŋ . . . , kɛɛsiaa tosaŋ maa o Nɔŋgɔwaa choo, Bukuloo 1, 1923, wana o wana nɔ mbo fula le yooŋgu kɛndɔɔ dimioo. Okoŋ kɔɔli, kɛɛsiaa tosaŋ vɛlɛ maa Nɔŋgɔwa tase kɛ kɛ o paŋgei niŋ, wana o wana nɔ mbo kuɛ yooŋgu kɛndɔɔ dimioo. . . . Wanaa cho o kundaa niŋ nda kpou nɔ ma tosa nyɛ le wallo hoo tooloo.”

Mi feleŋguaa wa Sukuuwaa Pɛɛkaa Baabuiya tɛɛŋnda bɛɛ kandu wallo hoo tosaa. Mi Hasɛl Bufɔdi, wa wɔsilaŋ 16 a teleŋ koŋ ndo dimi aa: “Yaula naŋ nɔ laŋ laa nɔ nyɛ naŋ nɔ le dimioo wo lechoo, le naa malaa miŋ loonuŋ nyɛ naŋ wa dimi wo. a Mi ya a finya ni mamaa tosa wallo kalaŋ le yooŋgu kɛndɔɔ dimioo.” Kɛ, mi Yema Bufɔdi sɔla simullo puaapilɛnɔ yuuwɛi pilɛ o ba. Mbo dimi aa: “Mi puaapilɛnɔ yuuwɛi pilɛ dimulla maa, I nɔ kposoŋ mi dimi yooŋgu kɛndɔɔ le. A teleŋ koŋ, waŋnda apum ndaa yiyaŋ maa, ‘feleŋguaa’ wa nda tɛɛŋnda ndaa nɔ ma wa a nda latulu le Wana Naa Toosiaa saŋgalaa le.” (Sam 148:​12, 13) Yema Bufɔdi vi ŋdial te. Mɛɛ teleŋ tiŋ hiou, mbo kua o Sukuuwo Kiiliadi. Nduyɛ nda wa o toŋgo diiŋ ndɔɔ niŋ ni. Okoŋ kɔɔli, ma yɔŋ ndu misiɔnalueileŋ tosaa o Panama niŋ. O pɔmpɔmbɔ, mi puaapiliaa kaŋ siŋga yiyaŋ ndaa nɔ a feleŋguaa okɔɔ le yooŋgu kɛndɔɔ dimioo wo.

DIOMPILƆƆ WA NDA TƐƐŊ LE BƆŊAŊNDA IBUŊGALAŊ BIYƆƆ

Mi bɔŋaŋnda bɛŋnda puaapiliaa ndaa bii laŋ la mala nda le ma wa o diompilɔɔ niŋ. O bɔŋaŋnda bɛŋnda bɔɔbɔɔ choo, mi ndaa nɔ palɛi le yooŋgu kɛndɔɔ dimioo. Le tamaseliiyo, ma bii bɔŋaŋ waa nuaa a Fuoo 31, o Winipɛg niŋ, Kanada. Nduyɛ ma dimul wanaa kuɛ o bɔŋaŋ koŋ nda kpou le ma sɔɔŋguu le yooŋgu kɛndɔɔ dimioo o chiee koŋ niŋ. Mi yooŋgu kɛndɛ ndaa dimi o palɛi keŋ choo wo tosa mi wanaa bɔɔbɔɔ tuɛi a yooŋgu tonyaa okɔɔ, nduyɛ ma sɔla fulamakɔɔlila kɛndɛlaŋ tau. Okoŋ kɔɔli, o Naandɔɔ 5 choo, mi waŋnda le waalaŋ la 7,000 kua o bɔŋaŋ cheleŋ biinuŋ Winipɛg wo. Bɔŋaŋndo hoo waŋnda hiou lakɔ, a bɔŋaŋnda cheleŋ biinuŋ o Kanada niŋ a teleŋ koŋ ndo.

Mi wanaa Chɛhowaa bii bɔŋaŋ sɔvɛ sɔviɔɔ a Naandɔɔ 18-26, wɔsi 1923 o Lɔsi Aŋgilɛsi niŋ, Kalifooniaa. Tuupa mi bɔŋaŋ koŋ fuuluu, ma poonyiaa o yaula konalaŋ niŋ a ndu okɔɔ, nduyɛ mi Sukuuwaa Pɛɛkaa Baabuiya yɔŋgu yaula veelaa laŋ hiouwɔɔ 500,000. Ma holi holi yaulaŋ a bɔŋaŋ koŋ okɔɔ o mɔmbilta laa vili waŋnda laŋ kɔɔ vɛlɛ a mɔmbilta cheleŋ.

Bɔŋaŋ bɛndu Sukuuwaa Pɛɛkaa Baabuiya bii a wɔsi 1923 o Lɔsi Aŋgilɛsi niŋndo

O Ndaamaa choo, Naandɔɔ 25, mi Ŋgɔɔ Lutafɔɔ yɔŋgu suɛi a suɛi lebolle aa “Saa a Chuiŋnda.” O suɛi keŋ niŋ, mbo tɛɛsiaa maa, wanaa cho maa “saa” wa cho wanaa sakpuaa cho wa o kpele hɛnɛkiɔɔ niŋ o lɛŋndeŋ choo wa ni. Mbo yɔŋgu vɛlɛ suɛi cheleŋ, nduyɛ mbo veelu diomndaŋ o yauwo niŋ diolaŋ aa: “Silaa.” Mi diomnda wa o yau koŋ niŋ ndaŋ la pɛɛsa piɛiyii lachoowɛi, nduyɛ mi la dɛɛniaa wanaa yeema ma piɛi Mɛlɛka o nɛi tonyaa choo wa le ma fula o “Babilɔŋ Bɛndoo” niŋ. (Sɔɔŋ. 18:​2, 4) Okoŋ kɔɔli, mi Sukuuwaa Pɛɛkaa Baabuiya piɔu yau koŋ o miiliɔŋndaŋ niŋ chieeŋndo balɔɔ silɔ.

“Bɔŋaŋnda kɔl dɛɛniaalaŋ ndaŋ la cho naa mala miŋ sɔɔŋgaŋ ikɛi kpɛɛluŋ o chaŋyɛi niŋ”

O paale mɛɛlaa leŋ le bɔŋaŋ bɛndu koŋ choo, waŋnda hiouwɔɔ waalaŋ 30,000 yaŋ nilaŋ o suɛi Ŋgɔɔ Lutafɔɔ yɔŋgu ve ni. Suɛi lebolle wa ni aa, “Lɛŋnde Kpou Cho Hunɔɔ Tambei Sɔla a Teleŋ Chɔu Amakɛdɔŋndo, kɛ Wanaa Cho Hau Yoomu o Miiliɔŋndaŋ Niŋnda a Vi lɛ Niŋ Te.” Le mɛɛ ndaa sina maa waŋnda wa hunɔɔ tau le bɔŋaŋ koŋ biyɔɔ yɛ, ma kɔ paawa le chiɛi bɛndoo Lɔsi Aŋgilɛsi. Le ma tosa a sabu mi wana o wana tuei nyɛkɛndɛi, ma soliŋ nyɛm wa o chiɛi koŋ niŋ le diomndo solioo woŋ kpeku. Nyɛm mapuuluŋ muŋ fula sɛnɛi a teleŋ koŋ ndoŋ wa muŋ ni. Mi wanaa bɔɔbɔɔ cheleŋ yaŋ vɛlɛ suɛi keŋ nilaŋ o alaadioo choo.

YOOŊGU KƐNDƆƆ DIMIOO O FONDAŊNDA CHELEŊ

O wɔsi 1923 niŋ, mi yooŋgu kɛndɔɔ kandu dimiŋndo Afilika, Yulopi, Iŋdiaa, a o Amɛlika Batouwo niŋ. O Iŋdiaa niŋ, A. J. Choosɛ wa hɔlteŋ le yaulaŋ solioo o suɛi maŋgalɛi Hiŋndi ve, Tamili ve, Telugu ve, a Ulidu ve niŋ, mi che bɛɛ ndoo nɔ lanɔɔ a chuauwa a ŋɔmpum.

Wuliam R. Bulaŋ nda yuŋgu ndɔɔ

O Saloŋ niŋ, mi Sukuuwaa Pɛɛkaa Baabuiya Alifɛdi Choosɛ nda Lionadi Bilakiman poonyial fondaŋnda leboltaŋ o Bulukiliŋ Niu Yɔk niŋ yauwo, le ma yɔŋ nda wanaa malaa. A Nyaakuɛiyo 14, wɔsi 1923, ma yɔŋ nda wanaa malaa. Mi Alifɛdi dimi aa: “O Ndaama pilɛ choo ichɔllo, I ve bɛɛ kɔl te, mi waŋndo veelu ya o foŋndo choo.” Mi wana veelu ndu wo nyuna ndu o diomnde bɛnduleŋ niŋ aa, “Num poonyial fondaŋnda leboltaŋ yauwo ni le ma yɔŋ nya wanaa malaa le yooŋgu kɛndɔɔ dimioo?” Mi Alifɛdi dimi aa: “Ei.” Mi wana koŋ dimul ndu aa: “A yɔŋ waŋnda le ma mala nya.” Wuliam R. Bulaŋ ndoo veelu ndu ni. Paale leŋ o fuuluu Saloŋ ni nda laa ndɔ Aŋtoniaa vɛlɛ a chuauwaa ndaa Luisi a Lusi. Nduyɛ Kalibeeniaa ndaa fula ni. Haupa mi puaapiliaa chiikaŋ a Ŋgɔɔ Bulaŋ a yuŋgu ndɔɔ.

Mi Alifɛdi hiau lachi a dimioo aa: “Diima ndɔɔ idiiyo, ya naa Lionadi wa suukaŋndo a Baabuiyo okɔɔ, miŋ cha wundule waŋndo o dio le vilɛi vilɛi. Nduyɛ wundule Ŋgɔɔ Bulaŋndeŋ le wa leŋ ni. Le mɛɛ ndoo nɔ dialuŋ fulaŋ le tonyaa yɛ, ndoo yeema mbo yɔŋgu suɛi luŋnde diima ndɔɔ.” Tuupa mi paŋgei chuu, mi Ŋgɔɔ Bulaŋ ke waŋnda yaula ndoo hiŋ ndaŋ kpou. Okoŋ kɔɔli, ma yɔŋ ndu vɛlɛ yaulaŋ 5,000. Kɛ o viu bɛɛ le, mi la chuu. A koŋ kpou, waŋnda ndaa sina ndu maa wana pisiaa layau le. Teleŋ o wa wali Chɛhowaa tosaa a dialuŋ fulaa wo, teleŋ o teleŋ mi ndoo soliŋ Baabuiyo kpeku o sɔɔŋ ndɔŋ niŋ. Le hei, mi waŋnda ke ndu diolaŋ aa, po Baabuiyo.

Lɛuve Madebɔchi o wɔsiŋ 1920 niŋ

O Chamani niŋ, mi puaapiliaa kɛɛsiaa le ma faŋa lɛuve Baamaŋ naa i wa wa, le mɛɛ i ve i bɔɔ le yɛ. Nduyɛ ma tuɛi maa, sovɛiya Filaŋsi cho hunɔɔ chiee koŋ delɔɔ choo. Le hei, ma kua a lɛuve o fondaŋ pilɛ diolaŋ aa Madebɔchi. Fonda koŋ ndoo naŋ bɔɔ le yaulaŋ solioo o pei choo. A Kooŋndo 19, mi puaapiliaa chii nyɛm ndaa soliŋ kpeku le yaulaŋ solioo o pei choo woŋ dɔwɔɔ naapilɛ, le kɔlaŋ a muŋ o fondaŋ sɛnɛi lɛuve wa wo. Mɛɛ puaapiliaa dimul fondaŋnda leboltaŋ maa a chii wolɔɔla ndalaŋ kpou hivi o fondaŋ sɛnɛiyo, mi yondaa fula o yau lakonaa niŋ diima ndɔɔ maa, sovɛiya Filaŋsi bii Baamaŋ kpou. Mi puaapiliaa cha kɛsɛ maa Chɛhowa wa nda tooloo ni a nda salaa dɔwɔɔ le ma hiou o fondaŋ sɛnɛi koŋ.

Chɔɔchi Yɔŋ nda Sela Fɛkɔsiŋ (o ba kɛndɔɔ choo) nda bɛ ndɔ

O Bilasil niŋ, mi Chɔɔchi Yɔŋ dimi yooŋgu kɛndɔɔ o fondaŋnda bɔɔbɔɔ. Nduyɛ mbo kila lɛuve o lɛŋnde leŋ niŋ, vɛlɛ mbo kandu Bandu Mɛŋgɛlaa solioo o Pɔtukisiiye niŋ. O paŋguŋ biŋgi bɛŋgu, mbo yɔŋgu yaulaŋ hiouwɔɔ waalaŋ la 7,000. Mɛɛ o kuɛ Bilasil, mi keŋ tosa mi Sela Fɛkɔsiŋ sɔla dikeŋnaŋ sɔvɛ sɔviɔɔ. Chɔŋ a wɔsi 1899, mi Sela ndoo veelu diomndaŋ o Bandu Mɛŋgɛlaa niŋ. Kɛ pesiŋ bɛɛ ndoo tiuba mbo sɔla yiŋɔɔ le. Mɛɛ paŋgoŋ ŋtiŋ hiou, mi Yema Fɛkɔsiŋ nda chuauwaa nduaa hiɔɔluaa komal kpeleŋ sɔviɔɔ hoo.

“MƐLƐKA PIƐIYO A DIALUŊ FULAA VƐLƐ A KƆL KƐNDƐ”

Mɛɛ wɔsioo hiŋ le chuwɔɔ, mi Bandu Mɛŋgɛlaa le Yindimiiyo 15, wɔsi 1923 suaa a mɛɛ Sukuuwaa Pɛɛkaa Baabuiya wa diompilɛ le Mɛlɛka piɛiyo yɛ okɔɔ aa: “I cho tɛtɛlɛ le chɔɔ maa wanaa cho o kundala yɛ yɛlaŋ niŋnda . . . nɔ laalaŋ kala kalaa. . . . Ŋ wounuŋ wolɔɔla chɔulaŋ vɛlɛ miŋ nɔ dialuŋ fulaŋ sɛnɛiyoŋ le wali naŋ nɔ nyalasiaŋndo tosaa a kɔl kɛndɛ.”

Wɔsi 1924 bɛɛ wa bɔɔ wɔsi kɛndɛ le Sukuuwaa Pɛɛkaa Baabuiya. Puaapiliaa wa o Bɛtɛɛlla wa wallo kalaŋ le paŋguŋ bɔɔbɔɔ o lɛŋnde ndaa sɔla Statɛŋ Ailaŋ ndeŋ choo. Nduyɛ chɔŋ o fondaŋnda leboltaŋ Bulukiliŋ kɔ o fondaŋ koŋ, tiŋndo bendu tau le. O wɔsi koŋ kandɔŋndo, ma chii chiɛilaŋ taŋgul o lɛŋnde leŋ choo. Nduyɛ mi keŋ chɔɔlu nda dɔwɔɔ o diompilɔɔ niŋ vɛlɛ mi i mala nda le ma chɔɔlu yooŋgu kɛndɔɔ pɛŋgɛla mbo hiou maa paandu.

Fondaŋndo toosiaa o Statɛŋ Ailaŋ niŋ

a Ŋ veelu yau koŋ suŋ suŋ aa, Yoomu Naa leKilisiɔŋndo a Wali Pollo​—Yau Wali Bɔŋaŋndo.