Skip to content

Skip to table of contents

1923—Imyaka 100 yo Yendapo

1923—Imyaka 100 yo Yendapo

Ichitembe cha Mulindilili icha Janiwale 1, 1923 chikanena ukuti: “Tukwennya ukuti umwaka uwa 1923 inti ghube wakukazya sana. Tuli nu lusako ulukulu nkani ulwakubabuzyako abantu bo bakutamiwa ukuti lunulu ivintu inti vibe akiza.” Umwaka ughu ghukaba wakukazya naloli ku Bamanyili ba Bayibolo, ichifukwa chakuti akiputile kabo ni mbombo iyakulumbilila vikanda pakulangizya ukuti bantu bakukolelana sona bali ni nkalo yo yikulangizya bo bakwiputa mubwanaloli amasiku ghano.

UKUKOLELANA PAKWIPUTA

U Kalendala yo ali na masimbo ni nambala izya nyimbo

Mukasi-kasi umwa mwaka ughu, igulu likasinta ivintu vimo vyo vikavwa ukuti Abamanyili ba Bayibolo babe bakukolelana pakwiputa. Mu Ichitembe cha Mulindilili mukanda ukusimbiwa indemanga zyo zikalongosolagha amasimbo aghakuti babombezyange usabata aliwesi pa nkomano izya Nyiputo, Izyakumupala u Yehova sona Izyakupelekela Amabukaboni. Umwakongelezyapo, Abamanyili ba Bayibolo bakanda sona ukupulinta abakalendala bo bakalangizyanga amasimbo gho banganenezannya usabata aliwesi pankomano ni nyimbo zyo bangimba po bakumanyila pabene pamo pakabalilo akakwiputa ukwa pa mbumba.

Pa nkomano zyabo Abamanyili ba Bayibolo bakapelekagha “amabukaboni” aghakulongosola vyo bakomana navyo mu bulumbilili, bakanenagha ichifukwa cho bakumupalizizya u Yehova sona bakimbagha ulwimbo pamo ukupeleka ulwiputo. U Eva Barney yo akoziwa mu 1923 po akaba ni myaka 15, akukumbukila ukuti: “Nanti ukulonda pakupelekela ubukaboni, ukimililagha nu kwanda ukunena ukuti, ‘Inkulonda ukumupalizya Umwene pa vintu vyosi ivyiza vyo ambombela.’” Abakamu na bayemba bamo bakighana sana ukupelekela amabukaboni. Umuyemba u Barney akabukilila ukunena ukuti: “Umukamu uwachasongo u Godwin akaba ni vintu ivyinji vyo akalondagha ukumupalizya u Mwene. Loli nanti umuchi wache amanya ukuti umukamu yo akutangilila inkomano anda pakupasya, akaguzagha ijeketi ilya mulume wache, ukufuma apo umulume wache akalekagha pakunena nu kwikala pasi.”

Lyoka pa mwezi ichipanga chilichosi chikabanga nu Lukomano ulwa Nyiputo, Ukumupala u Yehova sona Ukupelekela Amabukaboni umwapadela. Pakulongosola ivya lukomano ulu, Ichitembe cha Mulindilili icha Epulelo 1, 1923, chikanena ukuti: “Hafu iya lukomano ulu, kukabanga kupelekela amabukaboni aghakukolelana ni mbombo iyabulumbilili nu kubakazya bo bakabombagha imbombo iyi. . . . Tukusubila ukuti ulukomano ulwakukazya ulu, inti lubavwe abamanyani ukuti babe bakukolelana.”

U Charles Martin umulumbilili uwa chipanga uwa myaka 19 ku Vancouver ku Canada akapindulagha sana ni nkomano izi. Pisinda pache akanena ukuti: “Ku nkomano izi koko nkamanyila akabwandilo mo ninganenela nanti nkulumbilila kunyumba ni nyumba. Akabalilo kosi yumo akanenagha vyo akakomana navyo pakabalilo ko akalumbililagha kunyumba ni nyumba. Ivi vikanavwanga ukumanya mo ninganenela sona mo ningamulila nanti yumo angandalusya pa nkani izyakupambana-pambana.”

UKUKOLELANA PA MBOMBO IYAKULUMBILILA

Akabuku aka Bulletin aka Meyi 1, 1923

Abakamu na bayemba bakanda ukukolelana nkani ichifukwa chakuti bakaba na “masiku gho bakingililagha poka mu bulumbilili.” Ichitembe cha Mulindilili icha Epulelo 1, 1923, chikafumusya ukuti: “Swebosi ukuti tube bakukolelana nkani pa mbombo yoka. . . , pa Chibili, Meyi 1, 1923, lyasaliwa ukuti lyize libe lisiku ilyakubomba imbombo iyakulumbilila. Pisinda pache, ichibili chilichosi ichakubwandilo ubwa mwezi inti libanje lisiku ilyakulumbilila. . . Aliwesi muchipanga abaghiye ukusendapo ichigaba pa mbombo iyi.”

Abamanyili ba Bayibolo abachinyamata bope bakabombagha imbombo iyi. U Hazel Burford yo pakabalilo kala akaba ni myaka 16 akanena ukuti: “Akabuku aka Bulletin kakabanga ni vifwanikizyo vyo vikalondiwanga ukuti tuvisungile. a Une nu Sekulu tukabikaghapo umoyo pakubomba imbombo zyosi izi.” Loli Umuyemba Burford akaswigha na mo umukamu yumo akamwenezyanga pa mo akabombelagha imbombo iyakulumbilila. Umuyemba uyu akanena ukuti: “Umukamu yumo uwachigosi, akanda ukwennya ukuti intakulondiwa ukuti nenezannyanje na bantu. Pakabalilo kala, abinji batakivwisyanga ukuti Umumanyili uwa Bayibolo aliwesi nu wachinyamata bulo akulondiwa ukusendapo ichigaba pakumupala Umupeli witu Umukulu. (Sali. 148.12, 13) Loli Umuyemba u Burford akabukilila ukulumbilila. Pisinda pache akingila ikilasi ilya bubili ilya Sukulu iya Giliyadi nu kwanda ukubomba ngati we mishonale ku Panama. Akabalilo kakati kendapo, abakamu bo bakennyanga ukuti atakubomba akiza, bakasinta inyinong’ono zyabo pa nkani iya mo bakenezyanga abachinyamata pa nkani iyakulumbilila.

UKUKOLELANA PA NKOMANO IZIKULU

Inkomano izya dela ni nkomano izyachigaba zikabavwanga sona abakamu na bayemba ukuti babe bakukolelana nkani. Pa nkomano izikulu izi, pakabanga masiku aghakwingilila mubulumbilili. Umwakufwanikizya, ulukomano lo lukabombiwa ku Winnipeg ku Canada, bosi bo bakabapo pa lukomano ulu, bakababuzya ukuti pa 30 Malichi balumbilile mutawuni yila. Amasiku aghakulumbilila ngati agha, abakamu na bayemba bakalumbilila ku bantu abinji vyo vikabanga nivyakukonkapo ivyiza sana. Pa 5 Ogasiti abantu abakupululila 7,000 bakaghiwapo pa lukomano ulwamwabo lo lukabombiwa ku Winnipeg. Akabalilo kakati kendapo, ichibelengelo icha bo bakanda ukwaghiwapo pa lukomano ku Canada chikakwela sana.

Ulukomano ulwakulondiwa nkani ulwa bantu ba Yehova, lukabombiwa mu 1923 pa Ogasiti 18-26, ku Los Angeles ku California. Kukati kwasyala amasabata aghanandi bulo ukuti ulukomano ulu lubombiwe, amanyuzipepala ghakafumusyanga ivyalukomano ulu sona Abamanyili ba Bayibolo bakagabila utumapepala utwakupululila 500,000. Ivipepala ivyakwitizizya abantu, bakavimatikagha pa vimagalimoto ivikulu vyo abantu bakendaghapo nanti bali pa bulendo na pamagalimoto agha bantu.

Ulukomano ulukulu ulwa Bamanyili aba Bayibolo ku Los Angeles mu 1923

Pa Chibelusi pa 25 Ogasiti, Umukamu u Rutherford akanena inkani iya mutu uwakuti “Ing’ozi ni Mbuzi” yo yikalongosola akiza ukuti “ing’ozi” bantu abagholosu bo bakwiza pakwikala mupaladayiso pachisu ichapasi. Akanena sona inkani iyamwabo nu kubelenga ichakufumusya ichakuti, “Muchebe.” Ichakufumusya ichi, chikapezya isoni Amachalichi aghabumyasi sona chikavwa ukuti abantu bo bakaba ni myoyo iyiza, bafumemo mu ‘Babeloni Umukulu.’ (Ubuvu. 18.2, 4) Pisinda pache, Abamanyili ba Bayibolo abakulimbikila ukuzyungulila ichisu chosi, bakabikapo umoyo pakugaba utumatilakiti amamiliyoni aghinji to tukaba ni chakufumusya ichi.

“Ivyakubombiwa ivi inti vipangisye ukuti abamanyani babe bakukolelana”

Isiku ilyabumalilo ilya lukomano ulu, abantu abakupululila 30,000 bakateghelezya inkani yo Umukamu Rutherford akanena iyakuti, “Abantu aba Muchisu Chosi Bakubuka Pakukomana nu Alamagedoni, loli Amamiliyoni Aghinji Batakwiza Pakufwa.” Ichifukwa chakuti pa lukomano ulu pakaghiwa abantu abinji, Abamanyili ba Bayibolo bakapanga lenti isitediyamu yo yikaba ukuti yazengiwa mwalunulu iya Los Angeles Coliseum. Abakamu bakabombezya amasipika agha sitediyamu iyi gho pakabalilo kala vikaba vibombelo ivipya ivya tekinoloje umwakuti benelezye ukuti aliwesi akwivwa. Sona abinji bakateghelezya ipulogilamu iyi pa lediyo.

IMBOMBO IYAKULUMBILILA YIKABUKA PANTAZI

Mumwaka uwa 1923, imbombo iyabulumbililli yikabuka pantazi ku Africa, Europe, India na ku South America. U A. J. Joseph uwa ku India napo akaba ni mbombo iyakupwelela umuchi na bana bache 6, loli akavwapo pakung’anamulila amabuku mu Chihindi, Chitamil, Chitelugu na mu Chiurdu.

U William R. Brown ni mbumba yache

Ku Sierra Leone, Abamanyili ba Bayibolo, u Alfred Joseph nu Leonard Blackman bakasimbila ukalata ku hedikota yitu ku Brooklyn ku New York ukulaba ubutuli. Pa 14 Epulelo, 1923, bakabamula vyo bakalaba. U Alfred akanena ukuti, “Ichibelusi chimo pabusiku nkapokela ifoni yo ntakinong’onelaghako.” Akivwa amazyu aghapamwanya aghakumulalusya ukuti, “Ka wewe ukasimbila ku Watch Tower Society ukulaba abalumbilili?” U Alfred akamula ukuti, “Inga nene.” Akamwamula akati, “Ama ndagha bantuma nene.” Amazyu agha ghakaba gha William R. Brown. Akafika isiku lila-lila nu muchi wache u Antonia na bana bache abalindu babili u Louise nu Lucy ukufuma ku Caribbean. Abakamu na bayemba batakachedwa ukukomana nu Mukamu u Brown ni mbumba yache.

U Alfred akabukilila ukunena ukuti: “Une nu Leonard isiku ilyakukonkapo pandabi-ndabi, tukanenezannyanga ifundo izya mu Bayibolo ngati mo tukabombelagha usabata aliwesi, umwakuchenusya tukennya umwanavuli umutali pamulyango. Akaba we Mukamu u Brown. Akabughana nkani ubwanaloli umwakuti akalondagha ukuti ize anene inkani iya bantu bosi isiku ilyakukonkapo. Patakamala nu mwezi, Umukamu u Brown akaba ukuti agabila amabuku ghosi gho akiza nagho. Umwakusita ukuchedwa, umukamu uyu akapokela amabuku aghanji 5,000 napo vikaba bunubu amabuku aghinji ghakalondiwanga. Loli Umukamu Brown atakamanyikwanga ukuti muntu wakughulizya amabuku. Pakuba mubombi wa Yehova, akabalilo kosi nanti akunena inkani zyache, akalongosolagha ifundo izyakufuma mu Masimbo, ivi vikapangisya ukuti bande pakumwitizya ni zina ilyakuti Bayibolo Brown.

I Beteli iyaku Magdeburg muma 1920

Ku Germany, abakamu bakinong’ona ukuti iofesi iya ku Barmen bayisamye ichifukwa chakuti yikaba yinandi nkani sona bakivwa ukuti abasilikali aba ku France inti bamongole itawuni iyi lunulu. Abamanyili ba Bayibolo bakagha Inyumba ku Magdeburg yo yikaboneka ukuti nyiza sana pakupulintilako amabuku. Pa 19 Juni, Abakamu bakamalizya ukupakila ukatundu uwakupulintila amabuku nu katundu uwamwabo nu kusamila ku Beteli impya ku Magdeburg. Isiku lyo abakamu bakabamanyisyanga aba kuhedikota ukuti bamala pakusama, amanyuzipepala ghakafumusya ukuti abasilikali aba ku France bapoka ivintu vyosi ivya mutawuni iya Barmen. Abakamu na bayemba bakamupalizya nkani u Yehova ichifukwa chakubafighilila nu kubavwa.

U George Young nu Sarah Ferguson nu wamwabo (ku nyobe iya ndyelo)

Ku Brazil u George Young yo akendagha sana pakulumbilila amazyu amiza, akighula iofesi impya nu kwanda ukung’anamula Ichitembe cha Mulindilili mu Chipwitikizi. Pakati pendapo imyezi iyinandi bulo, akagabila amabuku aghakupululila 7,000. U Sarah Ferguson akahoboka sana Umukamu u Young akati endela imbumba yabo. U Sarah akanda ukubelenga Ichitembe cha Mulindilili ukufuma mu 1899, loli akaba ukuti achili ukulangizya ukwiyipa kwache umwakoziwa mumizi. Pakati pendapo imyezi iyinandi bulo, Umuyemba u Ferguson na bana bache 4 bakoziwa.

“UKUMUBOMBELA U CHALA UMWAKWIYIPA NU KUHOBOKA”

Po umwaka ghukamalagha, Ichitembe cha Mulindilili icha Disembala 15, 1923 chikalongosola mo ukusinta ukwa nkomano, ubulumbilili ni nkomano izikulu zyabatulila Abamanyili ba Bayibolo. Chikanena ukuti chakwivwika ukuti ivipanga vili nu lwitiko ulwakughoma . . . Za tube bakwisengannya pakubomba ivyinji pa mbombo iyakulumbilila nu kubukilila ukumubombela u Chala umwakwiyipa sona umwakuhoboka mu mwaka uwakukonkapo.

Umwaka uwa 1924 ghukaba wakuhobosya sana ku Bamanyili ba Bayibolo. Abakamu na bayemba aba pa Beteli bakabomba ukwa myezi iyinji umwakubikapo umoyo pa malo agha Staten Island, gho ghali kupipi ni hedikota ku Brooklyn. Imbombo iyakuzenga pa malo amapya agha yikamala kubwandilo ubwa 1924. Ivi vikavwa ukuti abakamu na bayemba babe bakukolelana nkani ngati mbumba yoka nu kubukilila ukulumbilila amazgu amiza muzila izyakupambana-pambana zyo bakaba ukuti batabombezizyepo lumo.

Igulu ilyakuzenga ku Staten Island

a Pakabalilo aka, kakwitiziwa ukuti Akabuku aka Nkomano Izya Bumi Bwitu Ubwachikilisitu nu Bulumbilili.