Enda bua kuleshe mianda i muanka

Enda bua kuleshe kashibo ka mianda i muanka

1923​—⁠⁠Takudi bipua lukama

1923​—⁠⁠Takudi bipua lukama

“KIPUA kia 1923, nkipua kibatudi na muloo wibungi,” bu abibilesha Kitenta kia Mulami kia 1/1/1923. “Kibaadi kineemo kikata kia kulungula bantu . . . abakiengieshibua mu uno ndumbuluilo’shi, kipungo kibuwa kikuete kufika.” Mu kino kipua kia 1923, balongi ba Bible babaadi na muloo wa kushintuula mushindo wabo wa kukita bisangilo, wa kutuela mu bikongeno, na wa kulungula mukandu wibuwa. Kukita bino nkunyiishe kuibekasha mu buumune.

BISANGILO MBIKUASHE BAKUETU BUA KUNYIISHA KUIKALA MU BUUMUNE

Kalandriye ke na bifundue na ngono

Mu kiakia kipua kimune, ndumbuluilo baadi mushintuule ingi mianda bua’shi inyiishe kukuasha balongi ba Bible buabadi kuikala mu buumune mu lulanguilo luabo. Kitenta kia Mulami kibaabadi batuushe, kibabangile kupatuula bifundue bi babaadi abataluula ku lubingo looso pabitale Luteko, Kuyimba, na kutuusha Bukamonyi mu Bisangilo. Kukatusha biabia, Balongi ba Bible babaadi batuushe kalandriye ke na mulongo wa bifundue bua lubingo looso bua kuyimba ngono nsaa ayilongiela muntu pa bupenka sunga mu lulanguilo lua mu kifuko.

Mu bisangilo biabo, balongi ba Bible babaadi abatusha “bukamonyi” bua mianda ibaabadi abamono mu bulungudi na kutumbula Yehowa mu ngono sunga mu nteko. Eva Barney, baadi mubatshishibue mu kiakia kipua kia 1923, na bipua 15 atentekiesha’shi: “Su okumiina kutuusha bukamonyi, oyimana buimane obangie kuakula’shi: ‘Natumbula Muanana bua mianda yoso i buwa yadi munkitshiine.’” Bangi bakuetu babaadi bakumiine kutuusha buno bukamonyi. Mukuetu mukashi Barney atungunuka’shi: “Godwin mukuetu mulume taadi mununu, badi na mianda i bungi ya kutumbula Muanana. Anka nsaa ibaadi ayimono mukashi a uno mukuetu mulume bapu kununupa’shi bibabanga kukalakasha mukuetu baadi akunkusha kisangilo, baadi akaka mulume aaye ku mboko bua’shi ashaale, t’akulanga dingi.”

Ku mbangilo kua mueshi, kakongie kooso kabaadi akabanga kisangilo na Luteko lui pabualo, Ngono, na kutuusha Bukamonyi mu Bisangilo. Bua kupushisha kalolo bino bisangilo, Kitenta kia Mulami kia mu 1/4/1923, kibambile’shi: “Babaadi abalama kipindi kia bisangilo bua kutuusha bukamonyi bua mianda yabadi bamone mu mudimo wa bulungudi na kunyingisha balungudi naabo. . . . Bino bisangilo abinyingisha, mbituikashe mu buumune na bu ba kuuku.”

Charles Martin, baadi na bipua 19, baadi mu kalaasa ka balungudi (sunga bu mulungudi mu kakongie) ka mu Vancouver mu Canada, baadi mukuashibue ngofu na bino bisangilo. Kunyima kua mafuku batentekieshe’shi: “Bino bibaadi bindongieshe bia kuakula nsaa yandi mu bulungudi bua ku nshibo na nshibo. Ke bungi, muntu kampanda badi alondo muanda wadi mumone mu bulungudi bua ku nshibo na nshibo. Bino bibaadi bimpe binangu bi bungi pabitale kiandia kuakula na mushindo wa kualula ku nkonko ibaabadi abakamba kuela mu terituare.”

MUDIMO WA BULUNGUDI NGUKUASHE BAKUETU BUABADIA KUNYIISHA KUIKALA MU BUUMUNE

Bulletin bia mu 1/5/1923

“Kuenda mu mudimo wa bulungudi na bakuetu balume na bakashi efuku dioso” nkuibakuashe dingi buabadia kunyiisha kuikala mu buumune. Mu Kitenta kia Mulami kia 1/4/1923, mubaadi muisambo ubambile’shi: “Bu biatukuete kufuba mudimo umune, atue booso tui mu buumune, . . . babaadi baukishe uno mudimo ukata w’efuku dioso mu dia Kabidi, 1/5/1923. Abimueka’shi, mu dia Kabidi dia kumpala dia mueshi ooso, dibaadi efuku dia kuenda mu bulungudi . . . muntu ooso baadi mu kaaka kalaasa ka balungudi, baadi na kia kulungula mukandu wibuwa.”

Sunga balongi ba Bible ba nsongua, babaadi abende nabo mu kulungula mukandu wibuwa. Hazel Burford, baadi penda na bipua 16 mu aa mafuku, atentekiesha’shi: “Bulletin bibaabadi abetupa, bibaadi na mushindo upeelepeele watudia kulamiina (wi lelo uno bu bia kubanga muisambo na muntu). a Ami na nshami kulu tubaadi atufubu ngofu mu ino midimo yooso.” Biabia, mukuetu mukashi Burford baadi mukaanye pa kumona mushindo ubaadi ungi mukuetu mulume amuluisha pabitale bulungudi buaye. Akula’shi: “Ungi mukuetu mulume taadi mununu, baadi anduisha bikata na antosha’shi ntshakulanga pe bantu. Mu kiakia kipungo, bangi ta babaadi abapusha’shi Balongi ba Bible booso mpa na ‘ba nsongualume na ba nsonguakashi’ mbalombene kukita mudimo wa kutumbisha Mupangi eetu Mukata.” (Mis. 148:​12, 13) Anka mukuetu mukashi Burford baadi mutungunukie nka na kulungula mukandu wibuwa. Baadi muende akatuela mpa na mu Kalaasa ka kabidi ka Galaade, na abo nkumutuma bu misionere mu Panama. Mu kiakia kipungo, bakuetu balume babaadi bashintuule binangu biabo pabitale ba nsongua abakitshi mudimo wa bulungudi.

BIKONGENO BIBAADI BINYINGISHE BUUMUNE BUA BAKUETU

Bikongeno bibaadi bikuashe bakuetu balume na bakashi bua kunyiisha kuikala mu buumune. Bi bungi bia ku bino bikongeno, bibaadi abiakuila nka mudimo wa bulungudi, bu kino kimune kibaadi kituele mu Winnipeg mu Canada. Bu kileshesho, mu kiakia kikongeno kia mu Winnipeg mu Canada booso babaadi be mutuele, babaadi be batekie bua kulungula mukandu wibuwa mu kiakia kibundi muifuku dia 31 dia mueshi wa Kasatu. Balungudi be bungi babaadi bapete bantu be bungi ku mashibo aabo mu diadia “efuku di pabuadio” dia kulungula mukandu wibuwa, na kubaadi kutukie bipeta bi buwa. Muifuku dia 5 dia mueshi wa Muanda, kubaadi kutuele bantu bafikie ku 7000, ku kingi kikongeno kibakitshikile mu Winnipeg. Mu kiakia kipungo, bano bantu peepi 7000, babatuelele mu kino kikongeno, babaadi bungi kukila bua bingi bikongeno bioso bibatuelele mu Canada.

Muifuku dia 18-26/8/1923, kubatuelele kikongeno kikile bukata kia muilo wa Yehowa mu Los Angeles mu Californie. Mbingo i bungi kumpala, ma jurnale abaadi akule pabitale kino kikongeno. Na balongi ba Bible babaadi baabile bantu ngitanyino ikile pa 500000. Tubaya tubaabadi bafunde mutue wa muanda wa kikongeno, babaadi betulamikie ku miotoka ya kulungula nayo mukandu wibuwa na ku ya bangi bantu.

Balongi ba Bible be mu kikongeno mu Los Angeles mu kipua kia 1923

Mu dia Mpooso 25/8/1923, Mukuetu Rutherford baadi muele muisambo ubaadi na mutue wa muanda awamba’shi: “Mikooko na mbushi,” mu wawa muisambo baadi mupatuule kalolo akipushisha “mikooko’shi,” nyi mbantu be na mashimba alulame balombene kupeta muwa wa ikalaika mu Mpaladiiso pa nsenga. Baadi muleshe akitungu kukita na ekibasha bu “Kudimusha.” Mu yaaya mianda ibaadi muibaleshe bua kukita, baadi muleeshe pa butooka bikitshino bi bubi bia bena Nkidishitu ba madimi, na anyingisha bantu bena mashimba alulame buabadia kukatuka mu “Babilone mukata.” (Kbf. 18:​2, 4) Kunyima Balongi ba Bible ba mu nsenga ishima, babaadi baabile na kisumi midiyo ya mikanda i baadi ayakuila yaaya mianda ayitungu kukita.

“Bikitshino bia buumune mbikuashe bakuetu balume na bakashi buabadia kunyiisha kuikala mu buumune”

Muifuku dia nfudiilo dia kikongeno, bantu bakile pa 30000 babaadi bateemeshe muisambo wa bantu booso ubaabadi beele kui mukuetu Rutherford ubaadi awamba’shi: “Miilo yooso ayende ku Armagedone, anka bantu midiyo be na muuwa lelo uno taabafu dingi nya.” Bu bi baabadi banangushene kumpala’shi abekala be bungi, babaadi bafutshile nshibo ikata ibaabadi bakatukie mu kuibaka mu Los Angeles. Bua kushinkamisha’shi bantu booso abateemesha, bakuetu babaadi bafubishe bikolo bia mu kipalue bibaadi n’eyi di bukopo, bibatukile mu aa mafuku aabo, mpa na ku bisaashi.

KUFUIMA MU NSENGA ISHIMA

Mu kipua kia 1923, mudimo wa bulungudi ubaadi utame ngofu mu Afrike, mu Europe, mu Inde, na mu Amerique du Sud. Mu Inde, sunga bibaadi mukuetu mulume Adavimannathu Joseph apasukila mukashi aaye na bana baaye basamombo, baadi mukuashe mu kutuusha kua mikanda mu ndimi bu Hindi, Tamoul, Telougou, na mu Ourdou.

William Brown na kifuko kiaye

Mukuetu Alfred Joseph na Leonard Blackman Balongi ba Bible ba mu Sierra Leone, babaadi bafundile Biro bietu bikata bia mu nsenga ishima bia mu Brooklyn mu New York, mukanda bua kuteka bukuashi. Muifuku dia 14/4/1923, Biro bibaadi bibatumine bukuashi bubaabadi nabo lukalo. “Alfred amba’shi dingi efuku mu Mpooso ku kiolua, babaadi bangitanyine ku telefone.” Napushiishe eyi dikata adingipusha’shi: “Nnobe mufundile Sosiete a Watch Tower bua kuteka bukuashi bua balungudi su?” Alfred baluluile’shi: “Oolo.” Napushishe eyi dia mukuetu William Brown. Akula n’eyi diikie’shi: “Bibuwa, babantumu ami.” Bafikile nka diadia efuku dimune mu Caraïbes na mukashi aaye, Antonia, na tu nsonguakashi tuaye, Louise na Lucy. Kunyima kua kapindi kapeela, bakuetu balume na bakashi, babafikile mu kukuukila mukuetu Brown na kifuko kiaye.

Alfred atungunuka dingi, amba’shi: “Ami na Leonard tubaadi bende mu kulonga Bible kua ku lubingo. Pa batufikile kuanka, tubamuene muntu muimane pa kibelo, baadi nyi Mukuetu Brown. Baadi na kisumi kikile kia bia binyibinyi, na baadi akumiina’shi akite muisambo wa bantu boso muifuku adilondo.” Penda munda a mafuku apeela, mukuetu Brown baadi muabile mikanda yooso ibafikile nayo. Kunyima kua mafuku apeela babaadi bamutumine mikanda ikile pa 5000, ta kubaadi kuishe mafuku, bibaadi abitungu’shi bamutumine dingi ingi mikanda. Anka mukuetu Brown ta baadi aukibua bu muntu apanaa mikanda nya. Munda a bipua bibungi biadi mukishe mu kufubila Yehowa na kisumi, baadi eele miisambo ayitukila nka mu Bible. Ngi buakinyi babamupeele eshina dia bu Brown la Bible.

Betele a mu Magdebourg mu kipua kia 1920

Mu Allemagne bakuetu babatshile kitshibilo kia kukatusha Filiale mu Barmen, pabaadi bantu bakii bapeela, na dingi babapushishe’shi kubashala mafuku apeela basalayi ba mu France bafikie mu kuluisha kibundi ngoshi. Balongi ba Bible babapetele nshibo i buwa mu Magdebourg ibaabadi abamono’shi ngilombene kupua lukalo luabo lua kutuusha mikanda. Muifuku dia 19 Mueshi wa 6, bena kifuko kia Betele babapuile kusemuna bintu bioso, bibaadi bilombene kukuasha bua kutuusha mikanda na bingi bintu, benda nabio ku Betele mupia a mu Magdebourg. Kunyima ku’efuku dibaadi Biro bietu bikata bia mu Nsenga ishima biakule’shi babapu kutunda bintu bioso, ku bisaashi kubaadi mukandu awamba’shi, basalayi ba France babapu kukuata kibundi kia Barmen. Bakuetu babamuene kuno kufiluka bu kishinkamiisho kia miabi ya Yehowa na bulami buaye.

George Young na Sarah Ferguson (ku mboko ibalume) kui muina a Sarah

Mu Brésil, mukuetu George Young, mupue kuenda ma mbalo e bungi bua nkalungula mukandu wibuwa, baadi mutuule Filiale, na aye kubanga kutuusha Kitenta kia Mulami mu ludimi lua Portugais. Penda nka munda mua mieshi ipeela, baadi muabile Kitenta kia Mulami na ingi mikanda ikile pa 7000. Mukuetu Sarah Ferguson baadi na muloo ukata pa bafikile mukuetu Young mu kutembela kifuko kiabo. Sarah baadi mubangie kubadika Kitenta kia Mulami kubanga mu kipua kia 1899, Anka ta baadi mubande kupeta mushindo wa kulambula muwa waye na kubatshishibua mu meema. Kunyima kua mieshi ipeela, mukuetu mukashi sarah Ferguson na bana baaye bananka babaadi belambule na kubatshishibua.

“FUBILA EFILE MUKULU NA KISUMI NA MULOO”

Bu bibaadi kipua akiende ku nfudiilo, Kitenta kia Mulami kia mu 15/12/1923, “kibaadi kileshe bipeta bi buwa bibaadi bitukie mu kuikitshisha kua Balongi ba Bible bua kulama buumune mu lulanguilo luabo . . . tubaadi atubadika muanka’shi abimueka’shi tukongie tukuete atuende kumpala mu kikudi. Ngi buakinyi tufualeyi bina ngoshi na kisumi, tuikaleyi na kitshibilo kia kualushuula na kutungunuka na kuikitshisha mu kino kipua kia mudimo akibanga binobino. Biabia tufubileyi Efile Mukulu na kisumi na muloo.”

Kipua kia 1924, kibaadi kipua kia muloo ukata bua Balongi ba Bible. Bakuetu ba ku Betele bababangile kufuba munda a mieshi i bungi bua kukita mudimo wa luibako ku Staten Island, peepi na Brooklyn kubaadi Biro bietu bikata bia nsenga ishima. Mashibo abaabadi bebakie mu yaaya mbalo ipia, abaadi apue kuibakibua mu kipua kia 1924, na bibaadi bikuashe bakuetu ba mu nsenga ishima bua kuikala mu buumune na kupalakasha mukandu wibuwa mu mushindo wabishakitshikile dingi kashaa.

Luibako lua mu Staten Island

a Bua binobino Programe a bisangilo bia buina Nkidishitu na mudimo wetu.