Skip to content

Skip to table of contents

1923​—Tekusyapitile Miaka Mia Imo

1923​—Tekusyapitile Miaka Mia Imo

LUPUNGU Lwakue Kamwenenena lwa pa busiku 01, Muezi wa 01, 1923, lwaalandile eevi: “Tuswapiile nangue muaka wa 1923, wakaba kuya wali wa kusaansamusia saana. Tuli ni lisyuko likata lya kubabuila bantu batitikiilue nangue kuli musita uweeme uli mukuiza.” Mu kipindi kya muaka wa 1923, Basambi ba Bibilia baakitile bupilibuko busaansamusiizie saana palua kulonghaana, palua kulonghaana kukata ni palua miilo ya kusimikila. Keekio kyaakwasiizie bakile kukwatana.

KULONGHAANA KWAKWASIIZIE BALUPUA BAKILE KUKWATANA

Kalandrie iliko maleembo ni ma nimero a nghimbo

Mu ozo muaka, kuteania kwaakitile bupilibuko paleepale bolia bwaakwasiizie Basambi ba Bibilia bakile kumupupa Leeza mu buumo. Lupungu Lwakue Kamwenenena lwaatendekele kufumia mpunda ilondoluele lileembo lya kutoosia kila mulungu ku kulonghaana juu ya Kupepa ni Kumulumbania Yehova. Kukila pakaako, Basambi ba Bibilia baafumiizie kalandrie ipaangilueko maleembo a kutoosia kila mulungu, pamo ni nghimbo ya kwimba mu lisambililo lya bunke, ni mu lupupo lwa mu lupua.

Musita ubaali balonghaana, Basambi ba Bibilia baali bafumia “busininkizio,” bolia bwaali bwabiikile mukati bintu bibaakiimwena mu miilo ya kusimikila, milandu ya kumutasia Yehova, lwimbo, ao lipepo. Eva Barney, olia waabatiziiziwe mu 1923, wali na miaka 15, waalandile eevi: “Kine utonene kuleeta busininkizio, kyaali kyaloomba kwimana, ni kulanda eevi: ‘Natona kumutasia Mulopue palua bintu byonse biweeme byali wankitila.’” Bange balupua baali batona saana kufumia busininkizio. Nkazi Barney waatwaliliile kulanda eevi: “Godwin, Lupua mutonua, olia waali wasyakotele, abanga wali ni busininkizio buingi bwa kuleeta palua kumutasia Mulopue. Inzi musita mukazi wakue lwaali wamona nangue lupua olia waali watungulula takiteekameene, waali wamukula mulume wakue kakaniini ku likooti, kisia mulume wakue waali waikala.”

Limo ku muezi, kila kilonghaano kyaali kyakita lipepo liibeleele, kumulumbania Yehova mu nzila iibeleele, ni kulonghaana palua kufumia busininkizio bwibeleele. Lupungu Lwakue Kamwenenena, lwa pa busiku 01, Muezi wa 04, 1923, lwaalondoluele eevi palua kooko kulonghaana: “Mu seemu imo ya kulonghaana, i mupalile kuleetua busininkizio palua miilo ya kusimikila ni kukoselezia baalia bali babomba ezio miilo. . . . Tusininkiziizie nangue kooku kulonghaana kukinkiziizie kwakaba kulengia babibuza bakile kupalamana.”

Charles Martin, kasimika wa miaka 19, wa ku Vancouver, mu Kanada, waanoonkeelemo saana kupitila kooko kulonghaana. Kisia musita, waafikiile kulanda eevi: “Ku kulonghaana kooko, i kunaasambiliile lya kuanza vya kulanda mu kusimikila nsesi kya nsesi. Lingi, muntu umo waali walanda bintu byaakiimwena mu miilo ya kusimikila nsesi kwa nsesi. Keekio kyaali kyampeela malanga a kulanda ni kunkwasia mane vya kwasuka kine muntu walanda milandu ya kuputukizia bulondolozi.”

MIILO YA KUSIMIKILA YAALENGIIZIE BALUPUA BAKILE KUKWATANA

Bulletin ya pa busiku 01, Muezi wa 05, 1923

Kabili balupua baakilile kukwatana paantu babanga bali ni nsiku ibabanga bakinkiziiwa kuya kusimikila. Lupungu Lwakue Kamwenenena lwa pa busiku 01, Muezi wa 04, 1923, lwaalandile eevi: “Eevi fwe bonse tuye twaakwateene mu miilo imosie . . . , Ya Pili, pa busiku 01, Muezi wa 05, 1923, isaakwilue kuya yali busiku bwa miilo ku fwe bonse. Evio vyenka ni nsiku ya Pili ya kuanza ya kila muezi yakaba yali busiku bwa miilo . . . Kila muntu mu kila kilonghaano apalile kuya wali ni seemu ya kupisia mu miilo.”

Atasie Basambi ba Bibilia balumendo, baakwasiizie ezio miilo. Hazel Burford, olia abanga walisie na miaka 16, waalandile eevi: “Mu Bulletin mubanga mwali bulondolozi butubanga twapalile kubiikilila. a Neene ni babu wane twaabombele saana mu ezio miilo yonse.” Anzia evio, Nkazi Burford waapapile kumona vyaakitile lupua umo palua kusimikila kwakue. Nkazi Burfod waalandile eevi: “Lupua umo mutonua akotele, waalandile nangue nsibanga napalile kulanziana na bantu ata kaniini. Mu ozo musita, bantu bange te babanga bamaninepo buino kine Basambi Bonse ba Bibilia, kubika mukati ‘balumendo ni bakaziana,’ bapalile kumulumbania Kabumba weetu Mukulu.” (Malum. 148:12, 13) Inzi, Nkazi Burford taalekele kusimikila. Kisia, waasomene mu lisomo lya bubili lya Gileadi. Loonu, ali mukubombela mu Panama wali Misionere. Kupuako, babo balupua baaluluile malanga abo palua balumendo ni bakaziana juu ya miilo ya kusimikila.

KULONGHAANA KUKATA KWAAKOSIIZIE BUUMO BWA BALUPUA

Kabili, kulonghaana kukata kwaakosiizie buumo bwa balupua. Kulonghaana kukata kuingi, kwaalandiile saana palua nsiku ya miilo ya kusimikila, nga kolia kulonghaana kwaakitikile mu Winnipeg, Kanada. Kwa mufuano, baalia bonse baasaangilue ku kulonghaana kukata kwaakitikile mu Winippeg, ku Kanada, basonseziiziwe kuya mu kusimikila mu ozo muzi pa nsiku 31 Muezi wa 03. Mu ezio nsiku iibeleele ya miilo ya kusimikila, bantu bengi baasimikiilue; kabili mwaafumine bintu biweeme. Pa nsiku 05, Muezi wa 08, bantu 7 000 eevi, baasangilueko ku kulonghaana kunge kukata kwakitikile mu Winnipeg. Mu ozo musita, ezio yaali mpendua ikata saana ya bantu ipitile mpendua yonse ya baalia baali basaangua ku kulonghaana kukata kwaali kwakitika mu Kanada.

Kulonghaana kukata kwa mana saana kwa bantu bakue Yehova kwaakitikile pa nsiku 18 mpaka pa 26, Muezi wa 08, 1923, mu Los Angeles, California. Mu milungu yaatangiile, kubanga kwali bipapie biliko mpunda palua kooko kulonghaana kukata, kabili Basambi ba Bibilia baapeele bantu mikupo ikilile pa 500 000. Ku myotoka ili yatwama bantu, ni ku myotoka ya muntu umo umo, kwaali kwalamikilue bitambala biliko mpunda palua kooko kulonghaana.

Kulonghaana kukata kwa Basambi ba Bibilia kwa mu 1923, koolia kwaakitikile mu Los Angeles

Ya Sita, pa nsiku 25, Muezi wa 08, Lupua Rutherford waafumiizie lyasi lilandile, “Mikooko ni Mbuzi.” Mu leelio lyasi, waalondoluele buino nangue “mikooko” i bantu bali ni aali iweeme ya mutima, baalia bakeekala mu paradiso, pa kyalo. Kabili, waalandile lyasi, ni kusoma bupinguzi bwaali bwakuutua “Musoko.” Bobo bupinguzi bwaalangiliile paswetele bufi bwa ma diini ali aikuuta a Kikristu, kabili bantu baali ni aali iweeme ya mutima baasokelue eevi bafume mu “Babiloni Mukulu.” (Nfy. 18:2, 4) Kisia paapo, Basambi ba Bibilia ba mu kyalo kyonse, baalia babanga bali ni mute, baakasaniizie mamilioni a ma trakti abanga alimo bobo bupinguzi.

“Kooku kulonghaana kukinkiziizie kwakaba kulengia babibuza bakile kupalamana”

Mu busiku bwa kupeleezia kooko kulonghaana kukata, bantu bakilile pa 30 000 baamutuiliziizie Lupua Rutherford lwaali walanda lyasi lya bantu bonse, lilandile eevi: “Ntundu Yonse Ili Mukuya Mpaka ku Armagedoni, Inzi ma Milioni Aliko Leenu Te akaba Kufua Ata Kaniini.” Paantu babanga baswapiile nangue kuli kusaangua bantu bengi saana, Basambi ba Bibilia baalipiile kikuulua kya leenu kya Los Angeles Coliseum. Eevi kukwasia bantu bonse bonvue, babo balupua baabombiizie bikuzasauti mu keekio kiwanja. Ezio teknologia ibanga yali ya leenu mu ozo musita. Bantu bange bengi, baakoonkele ezio ntantiko ku radio.

MIILO YA KUSIMIKILA YASALANGHANA MU KYALO KYONSE

Mu muaka wa 1923, miilo ya kusimikila yaasalangeene saana mu Afrika, mu Bulaya, mu India, ni mu Amerika ya ku nkungulua ao kusini. Mu India, A. J. Joseph, olia abanga wali ni mukazi ni baana sita, waabombele mu miilo ya kufumia mpapulo mu lulimi lwa Hindi, Tamil, Telugu, ni Urdu.

William R. Brown pamo ni lupua lwakue

Mu Sierra Leone, Basambi ba Bibilia, ba Alfred Joseph ni Leonard Blackman baalembeele kitente kikata kya Bakasininkizia Bakue Yehova, mu Brooklyn, New York, eevi kuloomba babakwasie. Pa nsiku 14, Muezi wa 4, 1923, baasukilue. Alfred waalondoluele eevi: “Nsiku ya Sita busiku saana, naakuutilue ku telefone mu kusitukila.” Alfred Waaunvuile muntu wamwipuzia eevi mu lizui likata: “Eba, weewe i waalembeele Watch Tower Society eevi kuloomba bakasimika?” Alfred waasukile eevi: “Een, ni neene. Naakitile evio paantu naatuminue.” Leelio lizui likata libanga lyali lyakue William R. Brown. Waafikile bobo busiku kufuma ku Karibea pamo ni mukazi wakue, Antonia, ni baana babo bakaziana, ba Louise ni Lucy. Balupua te baakokuele kuiza kubapokelela babo baeni.

Alfred waatwaliliile kulanda eevi: “Lukele-keele lwaakoonkelepo, neene ni Leonard twaali twasambilila Bibilia, nga vitubanga twakita kila mulungu. Kisia mu kusitukila, twaamwene muntu watuulukile walapuka ku muliango. Ozo muntu abanga Lupua Brown. Abanga wali ni mute saana palua kisinka kya Bibilia. Keekio kyaalengele atone kulanda lyasi lya bantu bonse mu busiku bukoonkelepo.” Ntaanzi muezi teunapue, Lupua Brown waapeele bantu mpapulo yonse yabanga wali nayo. Kisia musita uniini, waapatile bitabu binge 5 000. Kabili bila kukokola, bitabu binge byaakabiilue. Miilo yakue Lupua Brown te ibanga yali ya kusuluzia bitabu. Mu miaka yonse yaakitile wali mubombi wakue Yehova ali ni mute, lyonse abanga wabombia Maleembo mu maasi akue. Ni keekio i kyaalengele babambe kumukuuta nangue Brown wa Bibilia.

Beteli ya ku Magdeburg mu miaka ya 1920

Mu ozo musita, mu biro ya musambo elia ibanga yali mu muzi wa Barmen, mu kyalo kya Ujerumani, mubanga mwali bantu bengi saana. Kabili, bantu ba mu Ufaransa, baalia baali peepi ni Ujerumani, baaizile kwingilila muzi. Keekio kyaabaleteele saana muenzo balupua. Basambi ba Bibilia baapatile kikuulua kinge mu Magdeburg. Baamwene nangue kooko i kubali kuviinda kubomba buino miilo ya kufumia mpapulo ku mapapie. Pa nsiku 19, Muezi wa 06, babo balupua baapuile kulongela ma masini a kufumiiziako mpapulo ku mapapie, kabili baalongeele ni bintu binge. Kisia, baakukiile ku Beteli ya leenu mu Magdeburg. Bwenka bobo busiku, kisia kitente kikata kya Bakasininkizia Bakue Yehova kubuilua nangue kukuuka kwapua, makazeeti a mpunda ya kyalo aalandile nangue kyalo kya Ufaransa kyaakipoka muzi wa Barmen. Balupua baafikiile kwinika nangue kooko kukuuka kwaali kwalangiliile paswetele nangue Yehova i waabapaalile ni kubasuunga.

George Young pamo ni Sarah Ferguson (kulio) ni dada wakue kwa Sarah

Mu Brazili, George Young, olia waaendele saana eevi kusalangania mpunda iweeme, waatendekeziizie musambo wa leenu. Kabili, waafumiizie Lupungu Lwakue Kamwenenena mu lulimi lwa Kireno (Portugais). Mu miezi sie iniini, waapeele bantu ma kazeeti ni tutabu, bikilile pa 7 000. Sarah Ferguson waaunvuile makola saana musita Lupua Young lwaaendeele lupua lwabo mu Brazili. Kutendekela mu muaka wa 1899, abanga wasoma Lupungu Lwakue Kamwenenena, inzi taaipeele kuli Yehova ni kubatiziiwa. Kisia miezi iniini kupita, Nkazi Ferguson pamo ni baana bakue bana baafikiile kwipeela kuli Yehova ni kubatiziiwa.

“KUMUBOMBELA YEHOVA KWA MUTE NI NSAANSA”

Ku mpela ya muaka, Lupungu Lwakue Kamwenenena lwa pa nsiku 15, Muezi wa 12, 1923, lwaalondoluele vyaaiunvuile Basambi ba Bibilia paantu namuna yabo ya kulonghaana, kusimikila, ni kulonghaana kukata byaalulwilue. Loolo Lupungu lwaalandile eevi: “Kimwenekele paswetele nangue . . . bilonghaano bili mu aali iweeme ya kimupasi . . . Kansi tuye twaiteaniizie kubomba saana ni kutwalilila kumubombela Leeza kwa mute kabili kwa nsaansa mu muaka wa 1924.”

Muaka wa 1924, ni weene ubanga wali muaka usaansamusiizie saana Basambi ba Bibilia. Balupua ku Beteli baapuile miezi ingi babomba mu musolo wa kilila kya Staten, peepisie ni kitente kikata kya Bakasininkizia Bakue Yehova kili mu Brooklyn. Miilo ya kukuula bebio bikuulua, yaapuile ku ntendeko ya muaka wa 1924. Kabili, bikuulua beelia byaakuulilue pa ezio fuasi ya leenu, byaakwasiizie kukwatania balupua ni bankazi, ni kusalanghania mpunda iweeme mu nzila isyaakitikilepo lwa ntaanzi.

Kikundi kya kukuula mu Kilila kya Staten

a Loonu i Miilo ni Buikazi bwa Mukristu—Libuku lya Kulonghaana.