Julani

Lutani pa vo ve mukati

1923—Vyaka 100 Vo Vajumpha

1923—Vyaka 100 Vo Vajumpha

CHIGONGWI CHA MLINDA cha January 1, 1923, chingukamba kuti: “Tiwona kuti chaka cha 1923 chiŵengi chaka chakukondwesa ukongwa. Ndi mwaŵi ukulu ukongwa kukambiya . . . ŵanthu akukandirizgika kuti pambula kuswera vinthu viŵengi umampha.” Mu chaka cha 1923 Akusambira Bayibolu angusintha vinthu vinandi pa mo achitiyanga maunganu nga mpingu, maunganu ngachigaŵa kweniso pa ntchitu yakupharazga. Venivi vinguwovya kuti akoliyanengi ukongwa.

MAUNGANU NGANGUWOVYA ABALI KUTI AKOLIYANENGI

Kalendala yo ye ndi malemba kweniso manambala nga sumu

Mu chaka chenichi, gulu laku Yehova lingusintha vinthu vinyaki vo vinguwovya Akusambira Bayibolu kuti achitengi vinthu vakuyanana pakusopa Yehova. Mwakuyeruzgiyapu, mu Chigongwi cha Mlinda mungwamba kusanirika fundu zo zakonkhoskanga lemba lo asambiranga pa Unganu wa Mapempheru Kweniso Kuthamika Yehova. Kusazgiyapu yapa, Akusambira Bayibolu angupanga kalendala yo paŵanga lemba lo akambiskananga ku maunganu sabata yeyosi kweniso paŵanga sumu yo munthu wangamba zuŵa lelosi pa nyengu ya kusambira Bayibolu pakuyija pamwenga pa kusopa kwa pabanja.

Pa maunganu nga mpingu, Akusambira Bayibolu akambanga vo vaŵachitikiya mu upharazgi, chifukwa cho awonge Yehova, ambanga sumu kweniso apempheranga. Ndipu venivi avidananga kuti “maukaboni.” Eva Barney yo wangubatizika mu chaka cha 1923 we ndi vyaka 15, wangukamba kuti: “Asani ukhumba kupereka ukaboni, wamanga wima ndi kwamba dankha kukamba mazu nge ngakuti, ‘Ndikhumba ndiŵawongi Ambuya chifukwa cha vinthu vosi vamampha vo andichitiya.’” Abali anyaki akondwanga ukongwa kupereka maukaboni. Mzichi Barney wangulutirizga kukamba kuti: “Mubali widu wakwanjiwa Godwin yo wenga wakukota waŵanga ndi vinthu vinandi vakuti waŵawongi Ambuya. Kweni asani muwolu waka Godwin wawona kuti mubali yo wachitiska maunganu wafipa mtima, waguzanga ŵaka khoti la alumu ŵaki ndipu yiwu alekanga kulongoro ndi kuja pasi.”

Kamoza pa mwezi pa maunganu nga mpingu, mpingu wewosi wachitanga Unganu wapade wa Mapempheru Kweniso Kuthamika Yehova. Chigongwi cha Mlinda cha April 1, 1923 chingukamba kuti, pa unganu wenuwu “hafu ya nyengu ya unganu, ŵanthu aperekengi maukaboni ngakukwaskana ndi vo vaŵachitikiya mu uteŵeti ndipuso achiskengi ateŵeti anyawu. . . . Tigomezga kuti maunganu ngakuchiska ngenanga ngawovyengi kuti abali mu mpingu akoliyanengi ukongwa.”

Charles Martin yo pa nyengu yeniyi wenga ndi vyaka 19 kweniso mupharazgi mu mpingu wa Vancouver, ku Canada, wayanduwanga ukongwa ndi maunganu ngenanga. Iyu wangukamba kuti: “Kwenuku ndiku ndingusambiriya kakwamba mo ndingapharazgiya ku nyumba ndi nyumba. Kaŵikaŵi, ŵanthu akonkhoskanga vo vaŵachitikiya asani apharazga ku nyumba ndi nyumba. Venivi vawovyanga kuti ndiŵi ndi masachizgu nga vo ndingachikamba kweniso mo ndingachimukiya ŵanthu wo asuska.”

NTCHITU YAKUPHARAZGA YINGUWOVYA ABALI KUTI AKOLIYANENGI

Kabuku ka Bulletin ka May 1, 1923

Abali ndi azichi akoliyananga so ukongwa chifukwa paŵanga mazuŵa nganyaki ngo apharazgiyanga limoza. Chigongwi cha Mlinda cha April 1, 1923, chingukamba kuti: “Ve viyo kuti tosi tikoliyani pakugwira ntchitu yakuyanana . . . , pa Chiŵi, pa 1 May 1923, ndi zuŵa lapade lakupharazgiya. Pavuli pa venivi, Chiŵi chakwamba cha mwezi wewosi liŵengi zuŵa lakupharazgiya . . . Munthu weyosi mu mpingu wakhumbika kugwirangaku ntchitu yeniyi.”

Chinanga mbakusambira Bayibolu achinyamata nawu agwirangaku ntchitu yeniyi. Hazel Burford yo pa nyengu yo wenga ndi vyaka 16 pe wanguti: “Mu Bulletin mwaŵanga masachizu ngakupharazgiya ngo taloŵezanga. a Ini ndi agogu anthulumi tachitanga phamphu kugwiraku ntchitu yeniyi.” Kweni Mzichi Burford wangususkika ndi ŵanthu wo wakhazanga cha kuti angamususka. Iyu wangukamba kuti: “Mubali munyaki wakukota wanguwona kuti ndikhumbika cha kupharazga. Pa nyengu yeniyi ŵanthu anyaki avwisanga cha kuti Akusambira Bayibolu wosi kusazgapu ‘anyamata ndi asungwana,’ akhumbika kugwiraku ntchitu yakuthamika Mlengi widu Mura.” (Salimo 148:​12, 13) Kweni Mzichi Burford wangulutirizga kupharazga. Pati pajumpha nyengu, wanguchisere Sukulu ya Giliyadi ndipu pavuli paki angumukambiya kuti wakateŵetiyengi ku Panama nge mumishonale. Pati pajumpha nyengu, abali wo ŵenga ndi maŵanaŵanu ngenanga angusintha mo awoniyanga achinyamata pa nkhani yakupharazga.

MAUNGANU NGACHIGAŴA NGANGUWOVYA ABALI KUTI AKOLIYANENGI

Maunganu ngachigaŵa nganguwovya abali kuti akoliyanengi. Nganandi mwa maunganu ngenanga ngaŵanga ndi mazuŵa ngo abali aserenga mu uteŵeti nge mo vinguŵiya ndi unganu wo unguchitikiya mutawuni ya Winnipeg, ku Canada. Pa unganu wenuwu angunozga kuti pa 31 March, wosi wo anguza ku unganu akapharazgi mu tawuni yeniyi. Ŵanthu anandi anguŵapharazgiya ndipu vinthu vingwenda umampha ukongwa. Pa 5 August, ŵanthu pafufupi 7,000 angusanirika pa unganu unyaki wo unguchitika ku Winnipeg. Pa nyengu iyi, chiŵerengeru ichi chenga chikulu ukongwa pa maunganu ngosi ngo nganguchitikapu ku Canada.

Unganu unyaki wakukhumbika ukongwa wa ŵanthu aku Yehova unguchitika pa August 18-26 1923, ndipu unguchitikiya mutawuni ya Los Angeles, ku California. Kwati kwaja ŵaka masabata ngamanavi kuti unganu wenuwu uchitiki, mumanyuzipepala angupharazgamu unganu wenuwu ndipu akusambira Bayibolu angugaŵiya timapepala takujumpha 500,000. Vikwangwani vo apharazgangapu unganu wenuwu anguvimata ku magalimotu bweka kweniso magalimotu nga abali ndi azichi.

Unganu wa Akusambira Bayibolu wo unguchitika mu 1923 ku Los Angeles

Pa Chisulu pa 25 August, Mubali Rutherford wangukamba nkhani ya mutu wakuti “Mbereri ndi Mbuzi.” Mu nkhani yeniyi wangukonkhoska kuti “mbereri” mbanthu arunji wo azamuja mu paradayidu pacharu chapasi. Iyu wangukamba so nkhani yamutu wakuti “Tcheŵani.” Mu nkhani yeniyi wangususka visopa vaboza ndipu wanguchiska ŵanthu a mitima yamampha kuti atuwemu mu “Babiloni Mukulu.” (Chivu. 18:​2, 4) Pavuli paki, Akusambira Bayibolu pacharu chosi angugaŵiya timapepala mamiliyoni nganandi to tenga ndi nkhani yeniyi.

“Maunganu ngakuchiska ngenanga ngawovyengi kuti abali mu mpingu akoliyanengi ukongwa”

Pa zuŵa lakumaliya la unganu wenuwu ŵanthu akujumpha 30,000 anguvwisiya nkhani yachisanisani yo Mubali Rutherford wangukamba ya mutu wakuti, “Mitundu ya Ŵanthu Yiluta ku Aramagedoni, Kweni Ŵanthu Mamiliyoni wo Alipu Sonu Azamukufwa Cha.” Chifukwa chakuwona kuti pa unganu uwu pajengi ŵanthu anandi, Akusambira Bayibolu angupanga renti sitediyamu ya Los Angeles Coliseum, yo pa nyengu iyi yinguzengeka ŵaka. Kuti weyosi wazivwisiyengi umampha, abali angugwiriskiya ntchitu masipika nga musitediyamu, ndipu yeniyi yenga tekinoloje yasonu pa nyengu yo. Kweni ŵanthu anyaki anandi anguvwisiya unganu uwu pa wayilesi.

NTCHITU YAKUPHARAZGA YINGWAMBA KUGWIRIKA PACHARU CHOSI

Mu 1923, ntchitu yakupharazga yingufika ku Africa, Europe, India ndi ku South America. Chinanga kuti A. J. Joseph waphweriyanga muwolu waki ndi ŵana ŵawu 6, iyu wanguwovya kufwatuliya mabuku ku India mu Chihindi, Chitamilu, Chitelugu ndi Chiurdu.

William R. Brown ndi banja laki

Ku Sierra Leone, Alfred Joseph ndi Leonard Blackman wo ŵenga Akusambira Bayibolu angupempha chovyu ku likulu lidu ku Brooklyn, New York. Pa 14 April 1923, angumukika. Mubali Alfred wangukamba kuti: “Pa Chisulu ndi usiku, ndingulonde foni mwamabuchibuchi.” Munthu yo wangumumbiya foni wangufumba Alfred kuti, “Kumbi ndiwi yo ungulembe kalata ku Watch Tower Society yakupempha kuti kuzi ŵanthu anyaki kuti azipharazgengi?” Alfred wangumuka kuti: “Hinya.” Mubali yo wangumba foni wenga William R. Brown ndipu wangukamba kuti: “Chamampha atumizaku ini.” Iyu limoza ndi muwolu waki Antonia kweniso ŵana ŵawu anthukazi Louise ndi Lucy angufika pa zuŵa lenili kutuliya ku Caribbean. Panguto nyengu yitali cha kuti abali aŵatumiziyi Mubali Brown ndi banja laki.

Alfred wangukamba so kuti: “Ndi mlenji, ini ndi Leonard takambiskananga sambiru la Bayibolu nge mo tachitiyanga sabata yeyosi. Ndipu mwamabuchibuchi tinguwona munthu mutali wama pakhomu. Munthu mwenuyu wenga Mubali Brown. Iyu wenga mubali waphamphu mwakuti wakhumbanga kuti wakakambi nkhani yachisanisani mawa laki.” Mwezi wechendamali, Mubali Brown wangugaŵiya mabuku ngosi ngo wanguza nangu. Pambula kuswera, wangulonde mabuku nganyaki 5,000 ndipu pangujumpha nyengu yitali cha kuti pakhumbiki so mabuku nganyaki. Kweni Mubali Brown waziŵikanga kuti wenga wakugulisa mabuku cha. Pa nyengu yosi yo iyu wateŵetiyanga Yehova mwaphamphu, kanandi wagwiriskiyanga ntchitu Malemba pakukamba nkhani. Ndipu chifukwa cha venivi, ŵanthu angumupaska zina lakuti Bible Brown.

Beteli ya Magdeburg cha mu ma 1920

Pa nyengu iyi ku Germany, abali anguwona kuti asamisi ofesi ya nthambi yo yenga ku Barmen chifukwa chakuti yenga yimana kweniso chifukwa chakuti anguvwa kuti pambula kuswera tawuni yeniyi yilondekengi ndi asilikali a ku France. Akusambira Bayibolu angusaniya nyumba ku Magdeburg yo awonanga kuti yingaja malu ngamampha ngakusindikiziyamu mabuku. Pa 19 June abali angumaliza kuŵikamu machini ngakusindikiziya kweniso vinthu vinyaki munyumba yeniyi ndipu pavuli paki angusamiya ku Beteli yasonu yeniyi ku Magdeburg. Zuŵa lo anguziŵisiya abali ku likulu lidu kuti amaliza kusama, manyuzipepala ngangupharazga kuti charu cha France chalonda tawuni ya Barmen. Abali anguwona kuti kutuwaku ku Barmen kungulongo kuti Yehova watiŵatumbika kweniso kuŵavikiliya.

George Young ndi Sarah Ferguson (kumaryi) kweniso mku waki

Ku Brazil, Mubali George Young, yo wangwenda malu nganandi kupharazga uthenga wamampha wangujula ofesi yanthambi yifya ndipu wangwamba kufwatuliya Chigongwi cha Mlinda mu Chipwitikizi. Kwa myezi ŵaka yimanavi, iyu wangugaŵiya magazini ndi timabuku takujumpha 7,000. Sarah Ferguson wangukondwa ukongwa Mubali Young wati waza kuziwona banja lawu. Iyu wangwamba kuŵerenga Chigongwi cha Mlinda mu 1899, kweni wenga wechendabatiziki kuti walongo kuti wakujipereka kwaku Yehova. Pati pajumpha myezi yimanavi, Mzichi Ferguson ndi ŵana ŵaki anayi angubatizika.

“KUTEŴETE CHIUTA MWAPHAMPHU KWENISO MWALIKONDWA”

Kukumaliya kwa chaka cha 1923, Chigongwi cha Mlinda cha December 15, 1923 chingukonkhoska mo maunganu nga mpingu, kupharazga kweniso maunganu ngachigaŵa vinguwovye akusambira Bayibolu kuti achitengi vinthu mwakukoliyana. Chigongwi cha Mlinda ichi chingukamba kuti: “Vakuwoneke limu kuti abali mu mipingu . . . ŵe ndi chivwanu chakukho . . . Mwaviyo, tiyeni tinozgeke kugwira ntchitu yikulu ndi kulutirizga kuteŵete Chiuta mwaphamphu kweniso mwalikondwa mu chaka cha 1924.”

Chaka cha 1924 chenga so chakukondwesa ukongwa kwa Akusambira Bayibolu. Abali a ku Beteli angugwira ntchitu kwa myezi yinandi ku Staten Island, kufupi ndi likulu lidu ku Brooklyn. Kukwambiriya kwa 1924 angumaliza kuzenga vo azenganga pamalu ngasonu ngenanga. Venivi vinguwovya kuti abali akoliyanengi kweniso kuti uthenga wamampha upharazgiki ukongwa kuluska kali.

Abali wo azenganga ku Staten Island

a Sonu kadanika kuti, Kabuku ka Unganu wa Umoyu Widu Wachikhristu Ndipuso Uteŵeti.