Skip to content

Skip to table of contents

1923—Khama Di Mimvu Kumbusa

1923—Khama Di Mimvu Kumbusa

‘TUNTOMBA mvu 1923 wuba mvu wu mayangi beni’. Mawu Kibangi ki Nsungi ki mvu 1923, kilumbu 1 ngonda Yitheti kituba. ‘Luidi luaku lunneni beni . . . kuvana kimbangi mu nza yimvimba, kumonisa kuidi batu ti bilumbu bilutidi bima fikama.’ Mvu awuwu wunkuiza ba wukhindusulu kuidi Minlonguki mi Kibibila, kibila mbuongimini’awu ayi kisalu ki kusamuna bimmonisa kithuadi ki mbuongimini yikiedika bubu.

KITHUADI KI MBUONGIMINI

Calendário yidi bisonu ayi thalu yi minkunga

Mu mvu beni, kimvuka ki Yave kibalula mua mambu masadisa kutuadisa kithuadi ki Minlonguki mi Kibibila. Kibanga ki Nsungi kitubila malongi mansudikisa matangu ma Kibibila batubila mu lukutukunu lu khati sabala matedi nsambu, minkunga ayi kuvana kimbangi. Minlonguki mi Kibibila mvandi babasisa nkanda wuba thuadusulu yi kadika sabala ayi muba nkunga balenda kuimbila mu ndongukulu’awu voti mu mbuongimini va dikanda.

Mu zikhutukunu ziawu, Minlonguki mi Kibibila baba vanganga “zimbonosono” zi masolo, babe tubilanga kibila mbi bamvutudilanga matondo kuidi Yave, baba kuimbilanga minkunga ayi kuvanga nsambu. Yaya Eva Barney, wubotama mu mvu 1923 bo kaba 15 di mimvu, wuntebuka mayo ti: “Boti mutu wuntomba kuvana kimbangi, vaba tombulu kutelama ayi kutuba, ‘yintomba kuvutula matondo kuidi Mfumu mu mamboti moso ka kuphangilanga.’” Zikhomba zinkaka baba zolanga kuta kimbangi. Yaya Eva wubue tuba: “Khomba mueka wu kiboba Godwin, wuba mambu mawombu muingi kuvutula matondo kuidi Mfumu. Vayi, bo nkazi’andi kaba monanga ti nandi wentitubuka, waba kuntitikanga mu kikhutu muingi kuvumbika mabanza mandi.”

Khumbu yimueka mu ngonda, kadika kimvuka kiaba vanganga lukutukunu lu mfunu lu Nsambu, Kukuimbila ayi Kuvana Kimbangi. Muingi kutubila matedi lukutukunu alolo, Kibanga ki Nsungi ki mvu 1923 kilumbu 1, ngonda Yinna kituba: ‘Mu lukutukunu beni, muba kikhuku kiaba tubila matedi kuvana kimbangi mu kisalu ki kusamuna ayi kukindisa zikhomba . . . Tunta mana ti kithuadi akiokio kinkuiza luta kindisa kikundi kitu.’

Yaya Charles Martin, wuba 19 di mimvu ayi nsamuni mu kimvuka, wubaka beni ndandu. Nandi wutuba: “Mu zikhutukunu aziozio, muawu yilongukila khumbu yitheti mambu yifueti tuba bo yimvana kimbangi va muelu. Khumbu ziwombu, kuaba banga mutu wuntubila matedi ndandu yi kuvana kimbangi mu nzo ka nzo. Mawu maba kutsadisanga kuzaba mambu ma kutuba ayi buidi bu kuvanina mvutu bo mutu ka kutsenga diyindu.”

KITHUANDI MU MBUONGIMINI

Boletim yi kilumbu 1 ngonda Yintanu, mvu 1923

Kisalu ki kusamuna mvandi kituadisa kithuadi ki kimvuka ki Yave. Kibanga ki Nsungi ki mvu 1923, kilumbu 1, ngonda Yinna kituba ti: “Befu boso tufueti ba kithuadi mu kisalu . . . , Kimmuadi, kilumbu 1 ngonda Yintanu, mvu 1923, kiawu kulumbu basikika muingi mangumba moso maba va kimueka muingi kusamuna. Diawu, mu kilumbu Kimmuadi kitheti ki kadika ngonda . . . kiba kilumbu ki baboso muingi kusamuna.”

Matoku mvandi babuela mioko kisalu beni. Yaya Hazel Burford, wuba 16 di mimvu, wutuba ti: “Tuba mua nkanda wuba zimbonosono zi masolo zikhambu ba phasi mu kulunda. a Va kimueka na khayama, tusala mu kifuza mu kisalu ki kusamuna.” Nandi wuviokila mu zikhuamusu ayi wubue tuba: “Khomb’ami yinkulutu wu dibakala kabasa tomba ko muingi yilonga batu. Mu thangu beni, bawombu babasa visanga ko ti Minlonguki mi Kibibila, kubunda mvandi ‘matoku ayi bikhupa,’ bafueti kukivana mu kisalu beni muingi kuzitisa Mvang’itu.” (Minku. 148:​12, 13, Tsekudulu yi Rei Jaime) Vayi yaya Hazel kasa vonga ko. Nandi wukota mu kikola ki Ngiliadi turma 2 ayi wusala ku Panamá mu kisalu ki misioni. Ayi buviokila thangu, zikhomba bayiza balula phil’awu yi kuyindudila matedi matoku kuvanga kisalu ki kusamuna.  

KITHUADI MU ZIKHUTUKUNU ZI DIVULA

Zikhutukunu zi mavula ayi zi divula mvandi ziaba buelanga kithuadi ki zikhomba. Mu zikhutukunu aziozio vaba kilumbu baba vanganga kisalu ki kusamuna dedi lukutukunu lu divula luvangimina ku divula dimueka ku Canadá. Mu kilumbu 31 ngonda Yintatu, batumisa minsamuni mioso muingi kusamuna ku divula beni. “Tununga kukoluka na batu bawombu ayi tubaka ndandu yiwombo”. Mu kilumbu 5 ngonda Yinana nduka 7.000 di batu baba mu lukutukunu lu divula ku Canadá. Nati mu thangu ayoyo, tulenda tuba ti luawu lukutukunu lu luta ba batu.

Lukutukunu lu mavula lu luta ba nkinza kuidi dikabu di Yave mu mvu 1923, luvangimina mu ngonda Yinana kilumbu 18-26 ku Califórnia. Mu zisabala ava lukutukunu beni, batiamuna zisangu mu zi jornal matedi lukutukunu beni ayi Minlonguki mi Kibibila banunga kukabula kuvioka 500.000 di minkanda mi kutumisina. Ayi bawu bababika minkanda minneni mu makalu, miaba tubila matedi lukutukunu beni.

Minlonguki mi Kibibila badi mu lukutukunu lu Mavula lu mvu 1923 ku Califórnia

Mu Kisabala kilumbu 25 ngonda Yinana, yaya Rutherford wuvanga dilongi diaba tuba: “Mamemi ayi Zikhombo,” nandi wusudikisa ti “mamemi” badi batu badi mintima mikubama muingi kizingila ku paladizu yala ba va ntoto. Nandi mvandi wutubila dilongi diba ntu diambu “Ndubu.” Dilongi adiodio ditubila matedi binganga bi luvunu ayi kulubula batu badi mintima mikubama muingi babasika mu ‘Babiloni Yinneni’. (Nzai. 18:​2, 4) Mu kifuza, Minlonguki mi Kibibila mu nza yimvimba bakabula bivevi na bivevi bi zikopia ziaba tubila mambu amomo.

“Kithuadi kitu kilenda sadisa bakundi bitu kubuongimina Nzambi”

Mu kilumbu kitsuka ki lukutukunu lu mavula, kuba kuvioka 30.000 di batu bayuwa dilongi yaya Rutherford kavanga diba ntu diambu “Batu ba Mimvila Mioso Badi mu Nzila yi Alimangedoni vayi Bivevi na Bivevi Banzinga Bubu Balasa Fua Ko.” Muingi kulubula batu bawombu, Minlonguki mi Kibibila baluga estadu kimueka ku divula dimueka ku Estados Unidos. Muingi kuba lufiatu ti baboso bankuiza yuwa, zikhomba basadila bisengu bintiamunanga mbembu biba kuna estadu. Vayi bawombu balandakana lukutukunu beni mu radio.

KUSAMUNA MU NZA YIMVIMBA

Mu mvu1923, kisalu ki kusamuna kivangana beni ku Africa, ku Europa, ku India ayi ku América do sul. Ku India, yaya Joseph waba kiebanga nkazi’andi ayi bana basambanu, wuba kiyeku ki kukieba bilongulu mu mbembu Hindi, Tamil, Telugu ayi Urdu.

William R. Brown ayi dikanda diandi

Ku Serra Leoa, Minlonguki mi Kibibila yaya Alfred Joseph ayi yaya Leonard Blackman basonikina kuidi kikulutu kitu ku Brooklyn, Nova Iorque, muingi kudinda lusalusu. Mu kilumbu 14 ngonda Yinna mvu 1923, baba vana mvutu. “Va builu bu kisabala” yaya Alfred wutuba ti “Mu kinzimbukulu bathela mu telefoni.” Nandi wuyuwa mbembu yiviba yaba kunkuvula “Ngie wusonikisi nkanda ku Filiali muingi kudinda minsamuni?” Yaya Alfred wutambudila “Ngete”. “Bawu bafididi.” Mbembu ayoyo yiba yi yaya William R. Brown. Nandi wutuka mu kilumbu beni ku Caribe na nkasi’andi, Antonia ayi bana bandi balezi, Louise ayi Lucy. Vabasa tombulu ko kutedimina beni muingi ku bazaba.

Yaya Alfred wuntatamana kutuba: “Mu kilumbu kilanda va meni, minu ayi yaya Leonard tuaba tuadisa ndongukulu yi kibibila bo mutu wumueka kayiza dodumuna muelu. Nandi wuba yaya Brown. Nandi wuba beni kifuza ayi waba tomba kuvanga dilongi di baboso mu kilumbu kilanda.” Vasa vioka ko ni ngonda yaya Brown wununga kukabula bilongulu bioso katuala. Nandi wubue tambula 5.000 di zibuku ayi mu mua thangu nandi wukabula ziawu. Vayi yaya Brown kasa ba ko wuzabakana banga nsumbisi wu zibuku. Mu kisalu kiandi ki kusamuna ayi mu malongi kabe vanganga, nandi waba sadilanga beni Kibibila. Mu kibila akiokio, bayiza mvana dizina di Brown Kibibila.

Beteli yi Alemanha mu mvu 1920

Mu thangu beni, Filiali yi Alemanha yiyiza ba yitsio ayi mvandi bayuwa zitsangu ti masodi ma França bankuiza nuanisa divula diba Filiali yi Alemanha. Minlonguki mi Kibibila babakula kibuangu kinkaka ku divula dinkaka kiba kifuana muingi kuvanga kisalu ki kubasisa bilongulu. Mu kilumbu 19 ngonda Yinsambanu, zikhomba bamanisa ku khupika bisengu bi kubasisila bilongulu na biuma binkaka ayi bayenda ku kibuangu kimona. Bo bazabikisa ku kikulutu kitu ti banungizi kubaluka ku divula dinkaka, vavioka to kilumbu kimueka bazabikisa mu zi jornal ti masodi ma França banungizi divula ko kuba beteli. Zikhomba bavisa ti kubaluka ku divula dinkaka luba lusakumunu ayi lukiebu lu Yave.

George Young na Sarah Ferguson (ku khonzu yi lubakala) ayi khomb’andi yinkietu

Yaya George Young ku Brazil, wuvanga ziviage ziwombu muingi kusamuna zitsangu zimona, wuzibula Filiali yimona ayi wutona kubasisa Kibanga ki Nsungi mu kiphutu. Mu mua zingonda nandi wununga kubasisa kuvioka 7.000 di mua zibuku ayi zi levista. Yaya Sarah Ferguson wuba beni mu mayangi bo yaya George kayenda kue tala dikanda diandi. Nandi waba tanganga Kibanga ki Nsungi tona mu mvu 1899, vayi kasa ba ko luaku muingi kubotama. Bo bavioka mua zingonda, yaya Sarah ayi bana bandi banna, bakivana ayi babotama.

“KUSADILA NZAMBI MU KIFUZA AYI MU MAYANGI”

Kutsuka mvu 1923, Kibanga ki Nsungi ki kilumbu 15 ngonda Kumi Yimuadi mvu 1923 kitubila buidi Minlonguki mi Kibibila batadila zithuadusulu zimona batambula matedi zikhutukunu, kisalu ki kusamuna ayi zikhutukunu zinneni. Kiawu kituba: “tuidi mu kumona ti zikhomba mu bimvuka bioso . . . badi kipheve ki kindama . . . Tufueti ba bakubama mu kisalu kinkuiza buelama ayi kutatamana kubuongimina Nzambi mu kifuza ayi mu mayangi mu mvu wunkuiza 1924.”

Mu mvu wulanda 1924, mvandi wuba mvu wu mayangi kuidi Minlonguki mi Kibibila. Zikhomba ku Beteli basala zingonda miwombu ku divula di Staten Island, dikhambu ba beni kinanu na kikulutu ku Brooklyn. Bibuangu abiobio bimona batunga ku divula adiodio, bamanisa biawu va thonono mvu 1924 ayi bisadisa kukindisa kithuadi kitu ki kikhomba ayi kusamuna zitsangu zimona mu phila tuabasa nunginanga ko.

Dingumba di kutunga ku Staten Island

a Bantedilanga bubu Nzingulu ayi Kisalu kitu ki Buklistu—Thuadusulu yi Zikhutukunu.