1. Vbọzẹ nọ na lọghọ vbe ugbẹnso ne ima gha họn ẹmwẹ?

 Ọ LỌGHỌ ruẹ vbe ugbẹnso ne u gha họn ẹmwẹ ra? Ọ ghaa mwẹ ẹghẹ nọ ya gha lọghọ Ọba e Devid, rhunmwuda ọni, ọ na ghi na erhunmwu gie Osanobua wẹẹ: “Ru iyobọ mẹ ne I gha họn ẹmwẹ nuẹn.” (Psm 51:12) Te Devid wa hoẹmwẹ e Jehova. Ọrheyerriọ, te ọ ye gha lọghọ e Devid nọ gha họn ẹmwẹ, erriọ vbe ye ne ima. Vbọzẹ? Vbe okaro, ọ rre ima esagiẹn ne ima ghẹ gha họn ẹmwẹ, te ima kue rri ọre vbe ukhu. Nogieva, Esu keghi hia nọ rhie ima ba egbe ya sọtẹ daa e Jehova. (2 Kọr 11:3) Nogieha, agbọn ne emwa na zẹ utun vbe ehọ, ẹre ima sẹ fi, ọ mwẹ “orhiọn nọ winna vbe ekhọe ọghe emwa nẹi họn ẹmwẹ ne Osanobua.” (Ẹfis 2:2) Ọ khẹke ne ima hia vbe odẹ ke odẹ ne ima ghẹ gha ru orukhọ, ọ ma vbe khẹke ne ima kue ne Esu kevbe agbọn dan na ya ima he ẹmwẹ ye Osanobua obọ. Te ima gha vbe hia ne ima gha họn ẹmwẹ ne Jehova kevbe emwa ne irẹn rhie asẹ na.

2. A gha we na gha “họn ẹmwẹ,” vbọ demu? (Jems 3:17)

² Tie Jems 3:17. E Jems khare wẹẹ, emwa ni mwẹ ẹwaẹn mu egbe ne iran ya gha “họn ẹmwẹ.” Vba ya ọna kha? Ọ khẹke ne ima mu egbe, ne ima khian ya họn ẹmwẹ ne emwa ne Jehova rhie asẹ na. Vbene ẹmwata, e Jehova ma hoo ne ima gha họn ẹmwẹ ne emwa ni gha ya ima rhie owẹ gberra iyi ọghẹe.—Iwinna 4:​18-20.

3. Vbọzẹ ne Jehova na hoo ne ima gha họn ẹmwẹ ne emwa ne irẹn rhie asẹ na?

³ Ọ sẹtin gha khuẹrhẹ ne ima họn ẹmwẹ ne Jehova, sokpan na do họn ẹmwẹ ne emwa nagbọn i mobọ khuẹrhẹ. Adia nọ gbae ẹre Jehova rhie ne ima vbe ẹghẹ hia. (Psm 19:7) Sokpan emwa nagbọn ni rhie adia ne ima, emwa ni ma gba ẹre iran khin. Ọrheyerriọ,  e Jehova rhie asẹ ne avbe evbibiẹ emọ, emwa ni rre ukpo ọdakha, kevbe ediọn. Sokpan, asẹ na mwẹ eke nọ sẹ. (Itan 6:20; 1 Tẹs 5:12; 1 Pit 2:​13, 14) Ma ghaa họn ẹmwẹ ne iran, e Jehova ẹre ima vbe họn ẹmwẹ na vberriọ. Gi ima guan kaẹn vbene ima gha ya sẹtin họn ẹmwẹ ne emwa ne Jehova rhie asẹ na, ọ gha khọnrẹn wẹẹ, ọ sẹtin gha lọghọ ima vbe ugbẹnso ne ima lele adia ne iran rhie ne ima.

4. Vbọzẹ ne emọ nibun i na họn ẹmwẹ ne evbibiẹ iran?

⁴ Emọ nibun na ghi miẹn vbe ẹdẹnẹrẹ “i ghi họn ẹmwẹ ne evbibiẹ iran.” Avbe emọ vbenian ẹre ọ lẹga ivbi ima. (2Tim 3:​1, 2) Vbọzẹ ne emọ nibun i na họn ẹmwẹ ne evbibiẹ iran? Evbibiẹ emọ eso i rhie igiemwi esi yotọ, iran gha wẹẹ ne ivbi iran ghẹ ru emwi, iran tobọ iran ghi ya ru emwi nii, emọ eso keghi ghee ẹre wẹẹ, emwi vberriọ ma deyọ. Nọ ne emọ eso, iran keghi ghee ẹre wẹẹ, ibude ne evbibiẹ iran rhie ne iran i mwẹ evbọ gia ya ru, ra ẹ i gi iran zẹ obọ zẹ owẹ. Adeghẹ ọvbokhan ẹre u khin, u vbe zẹdia mwẹ egbe iziro vbenian ra? Emọ eso keghi roro ẹre wẹẹ, ọ wa lọghọ na do lele iyi ọghe Jehova nọ khare wẹẹ: “Uwa gha họn ẹmwẹ ne evbibiẹ uwa zẹvbe ne Enọyaẹnmwa hoo, rhunmwuda, emwi nọ gbae na khin.” (Ẹfis 6:1) Vbọ khian ru iyobọ nuẹn ne u mieke na gha họn ẹmwẹ ne evbibiẹ ruẹ?

5. Zẹvbe nọ rre ebe Luk 2:​46-52, vbọzẹ na gha na kha wẹẹ, igiemwi esiesi ẹre Jesu rhie yotọ ne emọ?

⁵ Igiemwi esi ọghe Jesu gha wa ru iyobọ nuẹn ya gha họn ẹmwẹ. (1 Pit 2:​21-24) Ọmwa nọ gbae ẹre Jesu ghaa khin, sokpan evbibiẹ ọre kegha re emwa ni ma gba. Ọrheyerriọ, te Jesu wa ye gha họn ẹmwẹ ne iran, uhiẹn vbe iran tobọ iran ru abakuru, kevbe vbe iran ma rẹn otọ emwi eso nọ ghaa ru. (Ẹks 20:12) Gia zẹ iro yan emwi nọ sunu vbe Jesu rre ukpo 12. (Tie Luk 2:​46-52.) Evbibiẹ ọre keghi sẹrae ye Jerusalẹm. Vbene ẹmwata, ọ te wa khẹke ne aro e Josẹf vbe Meri sotọ, ne iran mieke na rẹn wẹẹ, ivbi iran hia lele iran kpa hin e Jerusalẹm rre. Vbọrhirhighayehẹ, vbe iran ghi miẹn Jesu, iran na suẹn gha gu ẹre gui wẹẹ, ọ ya iran gha zozo! E Jesu ma kha wẹẹ, ẹ i re ẹmwẹ irẹn, ra nọ gha gui we iran ẹre ọ kue kpa sẹ irẹn rae. Nọghayayerriọ, ọ keghi ya ọghọ vbe ute zẹ ẹmwẹ ewanniẹn iran. Sokpan, e Josẹf vbe Meri “ma rẹn otọ ẹmwẹ nọ ghaa tama iran.” Ọrheyerriọ, e Jesu “na ye gha họn ẹmwẹ ne iran.”

6-7. Vbọ khian ru iyobọ ne emọ ya gha họn ẹmwẹ ne evbibiẹ iran?

⁶ Emọ, ọ zẹdia lọghọ uwa, ne uwa họn ẹmwẹ ne evbibiẹ uwa vbe iran gha ru abakuru, ra adeghẹ iran ma gele rẹn otọ evbọzẹe ne uwa na ru emwi eso ra? Vbọ khian ru iyobọ ne uwa? Vbe okaro, muẹn roro vbe nọ ye Jehova hẹ vbe ekhọe vbe u ghaa họn ẹmwẹ ne evbibiẹ ruẹ. E Baibol wẹẹ, u ghaa họn ẹmwẹ ne evbibiẹ ruẹ, “ọ yẹẹ Osanobua.” (Kọl 3:20) E Jehova rẹnrẹn wẹẹ, ugbẹnso evbibiẹ ruẹ i khian wa rẹn evbọzẹe ne u na ru emwi eso, kevbe wẹẹ, iran sẹtin vbe yi uhi nọ gha lọghọ ruẹ na lele. Ọrheyerriọ, adeghẹ u na gha hia ne u gha họn ẹmwẹ ne evbibiẹ ruẹ, ọ keghi ya e Jehova sọyẹnmwẹ.

⁷ Nogieva, muẹn roro vbe nọ ye evbibiẹ ruẹ hẹ vbe ekhọe vbe u ghaa họn ẹmwẹ ne iran. U ghaa họn ẹmwẹ ne evbibiẹ ruẹ, ẹko ghi gha rhiẹnrhiẹn iran, iran ghi vbe do gba ẹko ruẹ. (Itan 23:​22-25) Deba ọni, ọ ghi vbe ya ruẹ sikẹ iran sayọ. Ọtẹn nokpia ọkpa na tie ẹre Alexandre nọ ke Belgium rre khare wẹẹ, “Vbe I ghi kakabọ gha họn ẹmwẹ ne evbibiẹ mwẹ, I na ghi do gu obọ iran sayọ, ọyẹnmwẹ ọyẹnmwẹ ẹre ọ ghi sẹ ima.” b Nogieha, muẹn roro vbe nọ khian ya ru iyobọ nuẹn vbe odaro, vbe u ghaa họn ẹmwẹ ne evbibiẹ ruẹ. Ọtẹn nokpia ọkpa na tie ẹre Paulo, nọ rre Brazil khare wẹẹ, “Ne I na họn  ẹmwẹ ne evbibiẹ mwẹ, wa ru iyobọ mẹ ya gha họn ẹmwẹ ne Jehova kevbe emwa ọvbehe ni rre ukpo ọdakha.” E Baibol ya unu kaẹn emwi ọkpa nọ zẹe nọ na khẹke ne u gha họn ẹmwẹ ne evbibiẹ ruẹ, ọ wẹẹ: “Ne u miẹn ehe na maan kevbe ne u vbe tọ.”—Ẹfis 6:​2, 3.

8. Vbọzẹ ne emọ nibun na họn ẹmwẹ ne evbibiẹ iran?

⁸ Emọ nibun bẹghe ẹre nẹ wẹẹ, na gha họn ẹmwẹ ne evbibiẹ ọmwa keghi biẹ ọmọ esi. Ọ mwẹ ọtẹn nokhuo ọkpa na tie ẹre Luiza, nọ ke Brazil rre, vbe okaro ọ na wa gha lọghọ ẹre nọ rẹn otọ evbọzẹe ne evbibiẹ ọre na wẹẹ nẹ ghẹ loo efoni vbe ọwara ẹghẹ eso. Rhunmwuda, ihua ẹre nibun wa gha loo efoni. Sokpan, vbene ẹghẹ ya khian, ọ na do bẹghe ẹre wẹẹ, te evbibiẹ irẹn hoo ne iran gbọgba ga irẹn. Ọtẹn na khare wẹẹ, “I keghi do bẹghe ẹre wẹẹ, I ghaa họn ẹmwẹ ne evbibiẹ mwẹ te ọ gbogba ga mwẹ, zẹvbe ne seat belt vbe ya gbogba ga emwa ni fi imọto.” Ọ wa vbe gha lọghọ ọtẹn nokhuo ọkpa na tie ẹre Elizabeth, nọ rre United States nọ gha họn ẹmwẹ ne evbibiẹ ọre vbe ugbẹnso. Ọ khare wẹẹ, “Adeghẹ I ma rẹn evbọzẹe ne evbibiẹ mwẹ na yi uhi eso, I ghi hia ne I ye ẹre rre, vbene uhi ne iran yi ya gbogba ga mwẹ vbe ẹghẹ nọ gberra.” Ọtẹn nokhuo ọvbehe na tie ẹre Monica, nọ rre Armenia khare wẹẹ, irẹn gha họn ẹmwẹ ne evbibiẹ irẹn ẹre emwi na dunna ne irẹn sẹ.

9. De aro ne emwa nibun ya ghee iyi arriọba na lele?

⁹ Emwa nibun kue yọ wẹẹ, arriọba emwa nagbọn mwẹ iyobọ ne iran ye ne ima, kevbe wẹẹ, ọ khẹke ne ima gha lele iyi eso ne “emwa ni rre ukpo ọdakha” yi yotọ. (Rom 13:1) Ọrheyerriọ, emwa vbenian i hoo ne iran gha lele iyi arriọba, katekate vbe iran gha ghee ẹre wẹẹ, iyi nii ma deyọ. Vbe igiemwi, gia guan kaẹn igho uhunmwu na hae. Vbe ẹvbo ọkpa vbe Europe, emwa nibun yayi wẹẹ, “ọ ma khẹke ne ọmwa gha ha igho uhunmwu adeghẹ ọ na ghee ẹre wẹẹ, ọ kpọlọ gbe.” Rhunmwuda ọni, ivbi ẹvbo nii i ha igho uhunmwu hia ne arriọba we na hae.

10. Vbọzẹ nọ na khẹke ne ima gha lele iyi ọghe arriọba, ọ gha khọnrẹn wẹẹ, ẹ i yẹẹ ima?

¹⁰ E Baibol gi ima rẹn wẹẹ, arriọba emwa nagbọn keghi si usẹ ye emwa egbe, kevbe wẹẹ Esu ẹre ọ loo iran, ọ vbe ya ima rẹn wẹẹ, vbe nẹi khian ghi kpẹẹ gbe, a gha guọghọ iran rua. (Psm 110:​5, 6; Asan 8:9; Luk 4:​5, 6) E Baibol vbe gi ima rẹn wẹẹ, “ọmwaikọmwa nọ gbodan ghee iran ni rre ukpo ọdakha, te ọ gbodan ghee emwi ne Osanobua mwamwaẹn.” E Jehova kue yọ ne avbe arriọba emwa nagbọn gha rrọọ ne emwi mieke na gha khian hẹnẹhẹnẹ, ọ vbe hoo ne ima gha họn ẹmwẹ ne iran. Rhunmwuda ọni, ọ khẹke ne ima “rhie emwi nọ khẹke” iran ne iran, vbe na ghee igho uhunmwu, a ghi gha rhie ọghọ ne iran, a ghi vbe gha họn ẹmwẹ ne iran. (Rom 13:​1-7) A sẹtin miẹn wẹẹ, iyi ne iran yi i yẹẹ ima, ra ọ ma deyọ kevbe wẹẹ, ọ gha lọghọ na lele. Ọrheyerriọ, adeghẹ iyi ne iran yi  ma gbodan ghee ilele ọghe Jehova, te ọ ye khẹke ne ima họn ẹmwẹ ne iran, rhunmwuda e Jehova hoo ne ima gha ru vberriọ.—Iwinna 5:29.

11-12. Zẹvbe nọ rre ebe Luk 2:​1-6, de emwi ne Josẹf vbe Meri ru, ne iran mieke na sẹtin lele iyi ọghe arriọba, agharhemiẹn wẹẹ, ọ ma khuẹrhẹ, de afiangbe ne iran ghi lae miẹn? (Vbe ya ghee efoto.)

¹¹ Ma gha wa miẹn emwi ruẹ vbe igiemwi ọghe Josẹf vbe Meri, te iran wa mu egbe ne iran ya họn ẹmwẹ ne emwa ni rre ukpo ọdakha, uhiẹn vbọ ma gha khuẹrhẹ. (Tie Luk 2:​1-6.) Vbe uki ghi sẹ e Meri nẹ, ọ mwẹ emwi ne arriọba we ne iran ru, nọ wa kakabọ lọghọ. Augustus ne Ọgbaisi e Rom na wẹẹ ne emwa hia ya gbẹnnẹ eni iran yotọ, vbe ẹvbo ne iran ke rre. Rhunmwuda ọni, e Josẹf vbe Meri na mu okhian gha rrie Bẹtlẹhẹm, okhian na gha sẹ odẹ ibiriki 93 (150 km), na kha na, te iran wa gha gbe oke. Okhian na i khian zẹdẹ gha khuẹrhẹ ne iran, sokpan e Meri ẹre okhian na khian lọghọ sẹ. A sẹtin miẹn wẹẹ, ohan ghaa mu e Meri, a sẹtin vbe miẹn wẹẹ, ohan vbe gha mu e Josẹf ne emwi ghẹ ya sunu daa e Meri kevbe ọmọ nọ rre ọre ẹko. Emwi ubiẹmwẹ gha ghi ru e Meri zẹvbe ne iran ya khian vbe odẹ ghi vbo? Ọmọ nọ khian miẹn emwa nagbọn fan ẹre ọ rre ọre ẹko. Ena ma sẹ nọ gha ya iran kha wẹẹ, iran i khian lele iyi arriọba ra?

¹² E Josẹf vbe Meri ma kue ne ena rhọkpa da iran obọ yi, ne iran ghẹ họn ẹmwẹ ne arriọba. E Jehova ma vbe kue ne emwi rhọkpa ru iran hiehie. E Meri keghi sẹ Bẹtlẹhẹm vbe egbe hẹnnẹdẹn, ọ na biẹ ọmọ ne sọguọsọguọ, ọ na vbe ya ẹmwẹ akhasẹ nọ rre Baibol sẹ!—Mai 5:2.

13. Ma ghaa họn ẹmwẹ ne avbe arriọba, de vbene ọ khian ya ru iyobọ ne etẹn ima hẹ?

¹³ Ma ghaa họn ẹmwẹ ne avbe arriọba, ma kevbe emwa ọvbehe ẹre ọ miẹn ere vbọ. Vbe ima gu kha vberriọ? Vbe okaro, a i khian rri ima oya wẹẹ, ima ma lele iyi arriọba. (Rom 13:4) Deba ọni, emwa ni rre ukpo ọdakha ghi gha ya aro nọ maan ghee Avbe Osẹe Jehova. Vbe igiemwi, vbe ukpo nibun nọ lae, avbe ivbiyokuo keghi la Ọgua Arriọba ọkpa vbe Nigeria, vbe etẹn do iko. Iran na wẹẹ, iran gualọ emwa ni gbe olighi wẹẹ, iran i khian ha igho uhunmwu. Sokpan ọka  iyokuo ọghe iran na wẹẹ ne iran ladian, ọ na wẹẹ: “Avbe Osẹe Jehova i gbe olighi, te iran wa ha igho uhunmwu.” Ẹghẹ ke ẹghẹ ne u ya lele iyi arriọba, te u ru emwi nọ gha ya emwa gha ya aro nọ maan ghee emwa ọghe Jehova, ẹdẹ ọkpa khẹ ẹdẹ ọkpa, ọna gha ru iyobọ ne etẹn ne uwa gba ga.—Mat 5:16.

14. Vbọ ru iyobọ ne ọtẹn nokhuo ọkpa ya gha “họn ẹmwẹ” ne emwa ni rre ukpo ọdakha?

¹⁴ A ye ta ena ta na, ọ sẹtin ye gha lọghọ ima ne ima gha họn ẹmwẹ ne emwa ni rre ukpo ọdakha. Ọtẹn nokhuo na tie ẹre Joanna nọ rre United States khare wẹẹ, “Ọ wa kakabọ gha lọghọ mwẹ ne I gha họn ẹmwẹ ne emwa ni rre ukpo ọdakha, rhunmwuda iran wa ya obọ dan mu emwa mwẹ vbe uwu ẹgbẹe.” Sokpan, e Joanna keghi hia nọ fi iziro ọghẹe werriẹ. Vbe okaro, ọ ma ghi gha tie emwi ne emwa ni gbodan ghee avbe arriọba mu ye intanẹt. (Itan 20:3) Nogieva, ọ na vbe na erhunmwu ne Jehova ru iyobọ ne irẹn ya gha mwẹ amuẹtinyan wẹẹ, e Jehova ọkpa ẹre ọ khian sẹtin dọlọ agbọn na yi, ẹ i re arriọba emwa nagbọn. (Psm 9:​9, 10) Nogieha, ọ na vbe gha tie ebe ọghomwa nọ guan kaẹn na ghẹ gha mwẹ obọ na ye vbe ẹmwẹ otu azẹ. (Jọn 17:16) E Joanna khare wẹẹ, te orhiọn irẹn ghi sotọ, ne irẹn na họn ẹmwẹ ne avbe arriọba kevbe ne irẹn na vbe rhie ọghọ ne iran.

15. Vbọzẹ nọ na lọghọ vbe ugbẹnso ne ima họn ẹmwẹ ne emwa ni su vbe otu e Jehova?

¹⁵ E Jehova wẹẹ, te ọ khẹke ne ima “gha họn ẹmwẹ ne iran ni su” vbe uwu iko. (Hib 13:17) Agharhemiẹn wẹẹ, ọmwa nọ gbae ẹre Jesu ne Ọkaolotu ima khin, emwa ni ma gba ẹre ọ loo ya su ima vbe uhunmwu otagbọn na. Ọ sẹtin gha lọghọ ne ima họn ẹmwẹ ne iran, katekate vbe iran gha wẹẹ ne ima ru emwi nẹi te rre ima ekhọe. Ọ ghaa mwẹ asẹ ọkpa nọ ya gha lọghọ e Pita nọ ru emwi na wẹẹ nọ ru. Odibosa ọkpa keghi tama e Pita nọ rri aranmwẹ nọ ma huan ne uhi e Mozis mu awua yi. Igbaha ẹre Pita tae wẹẹ, irẹn i danmwẹ ọnrẹn! (Iwinna 10:​9-16) Vbọzẹ? Vbe aro e Pita, emwi vberriọ ma zẹdẹ deyọ. E Pita ma he ka rri egbe aranmwẹ vberriọ ẹdẹ. Adeghẹ ọ lọghọ e Pita nọ lele adia ọghe odibosa nọ gbae, inu ghi nọ ne ima vbe emwa nagbọn ni ma gba gha rhie adia ne ima?

16. De emwi ne Pọl ye ru, agharhemiẹn wẹẹ, adia na rhie nẹẹn yevbe ne ẹwaẹn i ye? (Iwinna 21:​23, 24, 26)

¹⁶ Te ukọ e Pọl wa gha “họn ẹmwẹ” uhiẹn vba wẹẹ nọ ru emwi nọ yevbe ne ẹwaẹn i ye. Ivbi e Ju ni ghaa re Ivbi Otu e Kristi keghi họn iyẹn eso wẹẹ, e Pọl kporhu khian wẹẹ, na “mu Uhi e Mozis fua” kevbe wẹẹ, e Pọl i ghee Uhi e Mozis sẹ emwi. (Iwinna 21:21) Rhunmwuda ọni, avbe eniwanrẹn ni ghaa rre Jerusalẹm na we ne Pọl viọ ikpia enẹ lele egbe gha rrie ọgua Osa, nọ ya kpe egbe ẹre huan zẹvbe nọ gu Uhi e Mozis ro, nọ mieke na rhie ẹre ma wẹẹ, irẹn lele Uhi. E Pọl rẹnrẹn wẹẹ, Ivbi Otu e Kristi i ghi rre ototọ Uhi e Mozis. Levba sevba, ọ ma rhia abe, te a ba ẹre ohoghe. Ọrheyerriọ, vbobọvbobọ nii, ọ na “viọ ikpia nii lele egbe, irẹn vbe iran na ya kpe egbe iran huan, zẹvbe nọ gua Uhi ro.” (Tie Iwinna 21:​23, 24, 26.) Rhunmwuda ne Pọl na lele adia na, etẹn hia kegha mwẹ akugbe.—Rom 14:​19, 21.

17. Vbe ima miẹn ruẹ vbe okha ọghe Stephanie?

¹⁷ Ọ wa gha lọghọ ọtẹn nokhuo ọkpa na tie ẹre Stephanie nọ sẹtin họn ẹmwẹ ne etẹn nikpia ni ghaa mu asanikaro vbe ẹvbo ẹre. Irẹn vbe arowa ẹre, ẹre ọ gba gha ga vbe ẹbu na na zẹ urhuẹvbo ọvbehe. Sokpan, abotu na ghi we ne iran dobọ ẹbu nii yi, kevbe ne iran dọlegbe gha rrie iko na na zẹ urhuẹvbo ọghe iran. Ọtẹn na khare wẹẹ, “Ọna ma zẹdẹ gha yẹẹ mwẹ hiehie, rhunmwuda, I ma ghee ẹre wẹẹ, a ghaa gualọ iyobọ etẹn vbe iko na na zẹ urhuẹvbo ọghe ima.” Ọrheyerriọ, ọtẹn na, na ye rhie obọ ba emwamwa ọgbọn na. Ọ khare wẹẹ, “Ọ ghi zẹ  kpẹẹ, I na do bẹghe ẹre wẹẹ, ẹwaẹn wa rre emwamwa ọgbọn na. Vbe iko ọgbọn ne ima ghi ye na, etẹn nibun rrọọ ne evbibiẹ iran i re Osẹe Jehova, te ima ghi yevbe evbibiẹ etẹn na. I vbe gu ọtẹn nokhuo ọkpa nọ te wii oghẹn, ruẹ e Baibol. Deba ọni, te I ghi vbe mwẹ ẹghẹ nibun ne I ya tie Baibol.” Ọ na ye vbe kha wẹẹ, “Ekhọe mwẹ i vbe bu abe gbe mwẹ, rhunmwuda I rẹnrẹn wẹẹ, I ru emwi ne etẹn ni su we ne I ru.”

18. De ere ne ima miẹn, vbe ima ghaa họn ẹmwẹ?

¹⁸ Ma gha sẹtin ruẹ vbe na ya họn ẹmwẹ hẹ. E Jesu “keghi lekpa oya nọ re, ruẹ vbene a ya họn ẹmwẹ hẹ,” ẹ i re vbe emwi khuẹrhẹ nẹẹn. (Hib 5:8) Vbe na ghee Jesu, emwi ghaa baa su ima, ẹre ima na mobọ ruẹ vbe na ya họn ẹmwẹ hẹ. Vbe igiemwi, vbe COVID-19 da suẹn, a na wẹẹ ne ima ghẹ ghi yo Ọgua Arriọba ya gha do iko, kevbe ne ima ghẹ ghi gha kporhu ke owa ya sẹ owa. Ọ ghaa lọghọ ruẹ ne u lele avbe adia na ra? Ọrheyerriọ, rhunmwuda ne u na họn ẹmwẹ, ọ keghi gbogba ga ruẹ, etẹn hia vbe iko na gha mwẹ akugbe, ẹko na vbe gha rhiẹnrhiẹn e Jehova. Nian, te ima hia ghi wa mu egbe ne ima ya lele adia ke adia na khian rhie ne ima vbe ẹghẹ orueghe nọkhua. Rhunmwuda, a sẹtin miẹn wẹẹ, ọni ẹre ọ khian ya ima miẹn fan!—Job 36:11.

19. Vbọzẹ ne u na hoo ne u gha họn ẹmwẹ ne Jehova?

¹⁹ Ma ruẹ ọre nẹ wẹẹ, a ghaa họn ẹmwẹ, afiangbe na lae miẹn i gia gie. Sokpan, evbọzẹe ne ima na họn ẹmwẹ ne Jehova ọre wẹẹ, ima hoẹmwẹ ọnrẹn, ma vbe hoo ne ima gha ru emwi nọ yẹẹ ọre. (1 Jọn 5:3) Ma i khian sẹtin ha e Jehova osa ye emwi hia nọ he ru ne ima. (Psm 116:12) Sokpan, ma gha sẹtin họn ẹmwẹ nẹẹn, kevbe emwa ne irẹn rhie asẹ na. Ma ghaa họn ẹmwẹ, te ima rhie ẹre ma wẹẹ, emwa ni mwẹ ẹwaẹn ẹre ima khin. Vbene ẹmwata, te emwa ni mwẹ ẹwaẹn ya ẹko rhiẹnrhiẹn e Jehova.—Itan 27:11.